Palyatif Bakım Hastalarında Sık Gözlenen Ruhsal Hastalıklar ve Tedavi Yaklaşımları Doç. Dr. Özen Önen Sertöz Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Bilim Dalı Ankara, 2015
İleri evre kanserde psikiyatrik hastalıklar hastaların %50 sinde gözlenmektedir
Palyatif Bakımda Hangi Psikiyatrik Hastalıkları Sıklıkla Görürüz?
Palyatif Bakımda Deliryum Palyatif bakımlarda en sık görülen komplikasyonlardan bir tanesidir Yaygınlığı: %13-88 Vakaların %50 si geri dönüşümlüdür Terminal dönemde tipik olarak geri dönüşümsüzdür Tanımada kullanılabilecek ölçekler Deliryum Derecelendirme Ölçeği Hemşire Deliryum Tarama Ölçeği (Nu-DESC)
Deliryum Yönetimi Hastada deliryum tanısı kesinleşmiş ise Deliryuma neden olabilecek faktörler gözden geçirilmeli Ateş, sıvı-elektrolit dengesizliği-enfeksiyon-ilaç yan etkileri gibi Saptanan nedene yönelik derhal tedaviye başlanmasını sağlamak Çevresel düzenlemeler yapmak ve destek tedavileri başlatmak Aileyle deliryum hakkında konuşmak ve bilgi vermek
Deliryum Yönetiminde Çevresel ve Destekleyici Müdahaleler 1- Çevresel müdahaleler Deliryumu, konfüzyonu ve algısal bozuklukları kötüleştiren çevresel faktörlerin azaltılması, uygun çevresel koşulların oluşturulması Çevrede kişinin tanıdığı, bildiği insanların, nesnelerin, objelerin olması Yumuşak ses tonu ve fiziksel temas Aşırı duyusal uyarana (ısı, ışık, ses) maruziyetin engellenmesi Yatağın ve odanın yerini değiştirmekten kaçınmak gerekir
Deliryum Yönetiminde Çevresel ve Destekleyici Müdahaleler 2-Destekleyici müdahaleler Sıvı-elektrolit, oksijen desteği, idrar-gaita çıkışının sağlanması, yeterli beslenmenin sağlanması Hastanın bilişsel işlevler ve emosyonel açıdan desteklenmesi Hasta ailesinin ve yakınlarının deliryum hakkında eğitilmesi ve desteklenmesi Hastanın kognitif işlevlerinin desteklenmesi Odaya hastanın görebileceği şekilde saat, takvim yerleştirilmesi, belirli aralıklarla hastaya zaman, yer ve kişi yönelimini arttıracak şekilde bilgi verilmesi
Stres Termometresi Palyatif Bakımda Psikososyal Stresörlerin Değerlendirmesi
Palyatif Bakımda Anksiyete Yaygınlık %10-30 Uyum bozukluğu anksiyete ile giden Yaygın anksiyete bozukluğu Kontrol etmesi zor endişe ve kaygı Prognoz, geleceğin belirsizliği Tedaviler, rol değişimi Ekonomik durum Bağımlı olma
Palyatif Bakımda Anksiyete Tedavi İlkeleri Önce deliryum dışlanmalı, şiddetli anksiyete-panik durumunda ilaç tedavileri ile birlikte terapiler uygulanmalıdır İlaç tedavisi : AD, BZD, düşük doz antipsikotik yan etki veya etki etme süresi uzun, bunlar dezavantajları
Palyatif Bakımda Depresyon 1- Depresyonu Önleme En iyi önlem: Optimal ve erken başlatılan palyatif bakım Diğer önlemler: hastayla açık iletişim kurmak, hastayı her konuda istediği kadar bilgilendirmek, depresyon açısından risk gruplarını belirlemek 2- Tanıma Depresyon için anahtar bulgular: sürekli depresif dd, anhedoni, umutsuzluk, değersizlik, suçluluk, intihar düşünceleri Sözel olmayan işaretler: depresif postür, düz affekt, emosyonel tepkilerde azalma Somatik belirtiler başka nedenlerle oluşabilse de tanıda önemli Kullanılan ölçekler: HAD, DSM ve ICD depresyon kriterleri Tek item: Depresyonda mısınız? İki item: 1)Son bir ayda hiç karamsarlık, çökkünlük, umutsuzluk oldu mu? 2)Son bir ayda hiç eskiden zevkle yaptığınız şeylere karşı ilginiz azaldı mı?
İlaç tedavisine başlamak için hastalık belirtilerinin şiddeti ve süresi değerlendirilmelidir Hafif düzeyde depresyon varlığında öncelikle ilaç dışı psikoterapi girişimleri başlatılmalıdır Orta-ağır şiddetteki depresyona antidepresan başlanmalıdır Antidepresan tedavi yanı sıra hasta psikoterapi açısında da desteklenmelidir İlaç tedavisine başlamadan önce veya eşzamanlı ağrı ya da diğer fiziksel belirtilerin tedavisi başlatılmalıdır Antidepresan seçimi her hasta özelinde o hastanın depresyon belirti özellikleri, ilaç etkileşimleri, daha önce kullandığı ve fayda gördüğü antidepresan olup olmaması, hastanın oral alıp almaması ve hastanın tercihi gibi faktörlerin incelenmesine göre yapılır
Palyatif Bakımda Psikoterapi Ciddi tıbbi hastalığı olanlarda psikoterapinin faydaları çoğu kez göz ardı edilmiştir Bugun gelinen noktada çalışma bulgularının sunduğu kanıtlar bize psikoterapilerin bir çok psikiyatrik hastalığın tedavisinde etkili olduğunu göstermiştir Palyatif bakım hastaları için bireysel ve grup terapileri düzenlenebilir Bireysel terapide psikodinamik yaklaşımı barındıran destekleyi psikoterapiler hastalara yaşamlarının son dönemlerinde katarsis sağlamaları, çözümlenmemiş çatışmalarını çözümlemeleri ve bitirilmemiş işlerini tamamlamaları için yardım sunabilir Dignity Therapy, Meaning-Centered Psychotherapy Varoluşçu terapiler hayatın son günlerinde yaşanan ızdırabın daha pozitif ve anlamlı bir perspektiften hasta tarafından nasıl yaşanabileceğini-deneyimlenebileceğini araştırır
TEŞEKKÜRLER Dr. Özen Önen Sertöz