IMRT PROGRAMININ OLUŞTURULMASI VE UYGULANMASI KALİTE KONTROL AÇISINDAN DEĞERLENDİRME TIBBİ RADYOFİZİK UZMAN HALİL KÜÇÜCÜK Acıbadem Kozyatağı Hastanesi
IMRT (Intensity Modulated Radiation Therapy) Gelişmiş bilgisayar yazılımları yardımı ile radyasyon alanlarının ve doz yoğunluklarının ayarlanması ile hedef volümde yüksek doz, normal doku ve risk altındaki organlarda düşük doz elde etmek için kullanılan 3 boyutlu (3D) eksternal radyoterapinin en hassas formlarından biridir.
Bu hassas tedavi yönteminin etkin bir şekilde uygulanabilmesi için, klinik kalite kontrol programının oluşturulması ve uygulanması gerekmektedir.
Kalite Kontrol programının oluşturulması Hangi dozimetrik ekipmanlara sahip olmalı? Neleri kontrol etmeli? Hangi sıklıkta kontrol etmeli? Limit değerleri ve müdahale seviyesi ne olmalı?
IMRT kalite kontrol ekipmanları IMRT fantomu veya katı su fantomu İyon odası PVD (portal dozimetre) Film (EDR veya Gafkromic) 2D Array
IMRT fantomu
Katı su fantomu ve iyon odası
Portal Dozimetre
Film dozimetre
2D Array
IMRT kalite kontrol programı Hastaya özel IMRT planlarının ölçülerek değerlendirilmesi TPS (Tedavi Planlama Sistemi) in kontrolü Lineer hızlandırıcılarda rutin kalite kontrol testleri dışında MLC (Multileaf Colimator ) ile ilgili testlerden oluşmaktadır.
Hastaya özel IMRT planlarının ölçülerek değerlendirilmesi
Hasta planı kalite kontrolü için IMRT olarak hazırlanmış ve onaylanmış plan fantoma aktarılarak hasta modeli yaratılmaktadır.
Ayrıca TPS de oluşturulan IMRT plan için belirlenen referans nokta dozu iyon odası ile ölçülerek aynı noktada hesaplanan ile ölçülen nokta doz karşılaştırılır. İki değer arasındaki fark %3 olmalıdır.
İki değer arasındaki fark > %3 olursa
Elde edilen plana ait doz haritaları (fluence map) hesaplatılıp, network aracılığı ile tedavi cihazına gönderilerek, fantom (2D array, film dozimetri) ya da EPID (Elektronik Portal Dozimetre) de ışınlama yapılır.
Herbir alan için hesaplanan ve ölçülen değerler karşılaştırılır. Bu karşılaştırmada doz değişimi %3, mesafe değişimi 3 mm, gamma evaluation (γ) < 1 olması gerekmektedir.
TPS nin kalite kontrolünde; MLC lif hızı, lif pozisyonu, gap mesafesi testleri için belirlenen tolerans limitleri planın uygulanıp, uygulanamayacağı hakkında sonuç verebilmektedir.
TPS İncelemesi Profil Penumbra Verim faktörleri Küçük alan dozimetrisi Demet modelleme parametreleri MLC modelleme parametreleri MLC geçirgenliği DLS(Dosimetric Leaf Seperation)
lineer hızlandırıcılarda rutin kalite kontrol testleri dışında MLC (Multileaf Colimator ) ile ilgili testler
Bilgisayar tabanlı kalite kontrol sistemi ile liflerin ışınlama aşamasındaki Hızı pozisyon doğruluğu gap mesafesi belirlenen limitlerin içinde olup olmadığı incelenip değerlendirilmelidir. Küçük alanlardaki doz ölçümleri ve küçük MU (monitor unit) stabilitesi kontrol edilmelidir.
Final Doz dağılımı, birçok huzmenin birleşimi sonucu oluşmakta bu nedenle bazı parametreler daha önemli hale gelmektedir.
3 DCRT IMRT ye geçerken ımrt doz hesaplaması için ölçülmesi gereken MLC faktörleri MLC geçirgenlik faktörü ( Interleaf Intraleaf ) Yuvarlak uçlu yaprak kenarlarının ekstra geçirgenliği MLC pozisyon doğruluğu MLC ile şekillendirilmiş küçük alanların verim faktörleri Dosimetric Leaf Seperation MU Lineeritesi
Yaprakların geçirgenliği Tüm yapraklar kapalı konumda iken küçük hacimli iyon odası veya film ile ölçüm yapılır.
Yapraklar arası geçirgenlik
Yaprak geçirgenliği + yaprak sızıntısı ölçümü İyon Odası Film
Yuvarlatılmış MLC sonu geçirgenliği testi Yuvarlatılmış lif sonu bölgesinde diğer bölgelere göre altta daha fazla doz okunmaktadır. Bu etki dinamik MLC tedavilerinde ( sliding window ) daha fazla etkilidir ve küçük alanlarda daha fazla dozun yaratılmasına neden olmaktadır.
Yuvarlatılmış Leaf Sonu Geçirgenliği
Yuvarlatılmış Leaf Sonu geçirgenliği
Sandalye Testi (Chair Test): Bu test, leaf geçirgenliği ve Yuvarlatılmış Leaf Sonu Geçirgenliğinin birlikte etkin kullanılması için geliştirilmiştir (Van Esch et al / 2005). Sandalye testi, spesifik bir şekil üzerinde, IMRT LMC (Leaf Motion Calculation) opsiyonunu çalıştırarak fluence optimizasyonu ile homojen doz dağılımının ve istenen doz değerlerinin sağlanması ile hesaplanan ve ölçülen dozların karşılaştırılmasıdır.
Sandalye Testi (Chair Test):
MLC pozisyon doğruluğu MLC hareketleri için yaprak hızı ve doz hızı etkisi Farklı Yaprak hızlarında Farklı Gantri açılarında Farklı Kolimatör açılarında Kontrol edilmelidir
Yapraklar aynı hizada hareket ettirilir
Yapraklar farklı hareket ettirilir
MLC Pozisyon Doğruluğu İçin 1 mm aralıklı filmler Farklı Gantri ve Kolimatör Açılarında
IMRT tedavilerinde yüksek doz ve kompleks alanlar kullanıldığı için tedavi doğruluğu ve güvenilirliği için klinik olarak kapsamlı ve uygulanabilir bir kalite kontrol programının yapılması şarttır.
Teşekkür ederim.