İÇİNDEKİLER BÖLÜM I GİRİŞ ------------------------------------------------------------------------------------------------- 1 KLİNİK PSİKOLOJİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ------------------------------------------ 1 Klinik Psikolojinin Eğitimciler İçin Önemi ---------------------------------------------------- 2 Ruhsal Bozuklukları Tanıma ve Ona Uygun Davranışta Bulunma ---------------------- 3 Bir Terapiste Gönderme---------------------------------------------------------------------------- 3 Tanı, Tedavi ve Tedavi Sonrası Dönemlerde Terapistle İş Birliği Yapma --------------- 3 Ruhsal Bozuklukların Ortaya Çıkmasını Önleme -------------------------------------------- 4 Kendi Hatalı Davranışlarını Değiştirme -------------------------------------------------------- 4 ÇOCUKTA RUHSAL SORUNLAR ------------------------------------------------------- 5 Çevresel Etkenler ------------------------------------------------------------------------------------ 5 Çocuğun Normal Gelişimi ------------------------------------------------------------------------ 9 İlk Yaşlar --------------------------------------------------------------------------------------------- 13 İlkokul Yılları ---------------------------------------------------------------------------------------- 17 DAVRANIŞ BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ -------------------------------- 22 Biyolojik-Psikolojik-Sosyal Model -------------------------------------------------------------- 22 Gereksinmelerin Doyumunda Bozukluk ------------------------------------------------------ 22 Temel Gereksinmelerinin Engellenmesinin Etkileri ---------------------------------------- 23 Oral Engellenme ------------------------------------------------------------------------------------ 23 Saldırganlığın Engellenmesi --------------------------------------------------------------------- 23 Kendini Algılama ve Kendini Gerçekleştirmede Bozukluk ------------------------------- 24 İçten ve Dışarıdan Gelen Bilgilerin -Uyaranların- Bilişsel ve Duygusal Yönden Değerlendirilmesindeki Bozukluk -------------------------------------- 26 v
Benliğin Savunma Mekanizmaları -------------------------------------------------------------- 26 Bastırma ---------------------------------------------------------------------------------------------- 27 Projeksiyon ------------------------------------------------------------------------------------------ 27 Yön Değiştirme ------------------------------------------------------------------------------------- 27 İzolasyon --------------------------------------------------------------------------------------------- 27 Gerileme ---------------------------------------------------------------------------------------------- 27 Konversiyon ----------------------------------------------------------------------------------------- 27 İnkar --------------------------------------------------------------------------------------------------- 27 Olmamış Gibi Kabul Etme ----------------------------------------------------------------------- 28 Yüceltme --------------------------------------------------------------------------------------------- 28 Özdeşleşme ------------------------------------------------------------------------------------------ 28 Neden Bulma ---------------------------------------------------------------------------------------- 28 Ruhsal Bozuklukların Nedenini Ailede Arayan Görüş ------------------------------------ 28 Anne-Babanın Çocuğa Karşı Tutumları ------------------------------------------------------- 29 Otonomi ---------------------------------------------------------------------------------------------- 28 Kusurlu Anne-Baba Tutumları ------------------------------------------------------------------ 32 ÇOCUKLUKTAKİ PSİKOZLAR VE PSİKOSOMATİK BELİRTILER --- 39 Psikozlar ---------------------------------------------------------------------------------------------- 39 Otizm ------------------------------------------------------------------------------------------------- 39 Çocukluk Şizofrenisi ------------------------------------------------------------------------------- 41 Depresyon-------------------------------------------------------------------------------------------- 42 Psikosomatik Belirtiler ---------------------------------------------------------------------------- 43 Bayılmalar-------------------------------------------------------------------------------------------- 44 Uyku Bozukluğu ----------------------------------------------------------------------------------- 44 Yemek Yeme Bozukluğu -------------------------------------------------------------------------- 45 Karın Ağrıları --------------------------------------------------------------------------------------- 45 Kabızlık ----------------------------------------------------------------------------------------------- 45 Kolit --------------------------------------------------------------------------------------------------- 45 Yeterli Beslenememe ------------------------------------------------------------------------------- 45 Fazla Yemek Yeme --------------------------------------------------------------------------------- 46 Bronşit-Astım --------------------------------------------------------------------------------------- 46 Migren ------------------------------------------------------------------------------------------------ 46 vi
Romatizmal Hastalıklar --------------------------------------------------------------------------- 46 Akut Zorlamalar ve Uyum Reaksiyonları ---------------------------------------------------- 47 Özel Duygusal Bozukluklar ---------------------------------------------------------------------- 47 Zihinsel Engel --------------------------------------------------------------------------------------- 47 Merkezi Sinir Sistemi Bozukluklarından Kaynaklanan Ruhsal Sorunlar -------------- 48 Nedeni Beyindeki Mikrobik Hastalıklar ------------------------------------------------------ 48 Altını Islatma ---------------------------------------------------------------------------------------- 48 Eğitim Modeli --------------------------------------------------------------------------------------- 53 ÇOCUK VE GENÇLERDE GÖRÜLEN DİĞER SORUNLAR ----------------- 54 Duygusal Yoksunluk ------------------------------------------------------------------------------ 54 İlaç Bağımlılığı -------------------------------------------------------------------------------------- 57 Öğrenme Güçlüğü --------------------------------------------------------------------------------- 62 Okul Fobisi------------------------------------------------------------------------------------------- 65 Saldırganlık ve Kökeni ---------------------------------------------------------------------------- 71 Çok Hareketlilik ------------------------------------------------------------------------------------ 75 Bilişsel Davranış Terapi Modeli ----------------------------------------------------------------- 76 Çok Hareketlilik ve Dikkat Bozukluğunun Nörolojik Nedenleri ------------------------ 80 İnce Nörolojik Belirtiler --------------------------------------------------------------------------- 80 Elektroensefelogram ------------------------------------------------------------------------------- 81 Anne-Babaya Rehberlik --------------------------------------------------------------------------- 82 Terapi Süreci ---------------------------------------------------------------------------------------- 83 Ergo-Terapi ------------------------------------------------------------------------------------------ 85 Duyu-Motor Gelişim Evreleri ------------------------------------------------------------------- 86 Atak Çocuklar --------------------------------------------------------------------------------------- 89 Dikkat Toplamanın Temel İlkeleri -------------------------------------------------------------- 94 Dikkat Toplama Eğitimi, Anne-Babalara, Öğretmenlere Öneriler --------------------- 101 vii
BÖLÜM II ÇOCUK VE OYUN KURAMLARI ------------------------------------------------ 113 Helanko nun Sistem Kuramı ------------------------------------------------------------------ 114 Berlyne Modeli ------------------------------------------------------------------------------------ 114 Çocuk Oyunlarının Oluşması ----------------------------------------------------------------- 115 Oyun ve Zihinsel Gelişim ---------------------------------------------------------------------- 118 Alıştırma Oyunları ------------------------------------------------------------------------------- 119 Sembolik Oyunlar -------------------------------------------------------------------------------- 120 Kurallı Oyunlar ----------------------------------------------------------------------------------- 121 Oyun ve Bilgiyi İşleme -------------------------------------------------------------------------- 122 Oyunda Bilgi ve Heyecan Arama ------------------------------------------------------------- 122 Bilgi Edindikten Sonra Oyun ------------------------------------------------------------------ 124 Oyun ve Yaratıcılık ------------------------------------------------------------------------------ 125 OYUN VE DUYGUSAL YAŞANTI ---------------------------------------------------- 126 Rol Oyunlarının İşlevi --------------------------------------------------------------------------- 126 Oyun ve Katarsız --------------------------------------------------------------------------------- 127 Oyun ve Saldırganlık ---------------------------------------------------------------------------- 129 Fantezi Davranışlar Yolu ile Saldırgan Davranışların Ortadan Kaldırılması ---------------------------------------------------------------------------- 130 Oyun ve Sosyal Etkileşim----------------------------------------------------------------------- 131 Oyun Yolu ile Sosyal Uyum ------------------------------------------------------------------- 132 Rol Oyunları ile Sosyal Gelişim --------------------------------------------------------------- 132 Kurallı Oyunlar ve Sosyal Öğrenme --------------------------------------------------------- 135 OYUNLA TANI VE TEDAVİ ------------------------------------------------------------ 136 Oyun Yolu ile Zihinsel Gelişimin Saptanması --------------------------------------------- 137 Oyunun Tedavide Kullanılması --------------------------------------------------------------- 138 viii
BÖLÜM III ÇOCUKLAR VE AİLELERİ İLE PSİKOTERAPİ ÇALIŞMALARI -------- 141 Aile Terapisi --------------------------------------------------------------------------------------- 141 Aile Rehberliği ------------------------------------------------------------------------------------ 144 Ebeveyn Terapisi --------------------------------------------------------------------------------- 145 İlişki Kurma Terapisi ---------------------------------------------------------------------------- 146 Beden Terapisi ------------------------------------------------------------------------------------ 151 Oyun Terapisi ------------------------------------------------------------------------------------- 153 Terapi İlkeleri ------------------------------------------------------------------------------------- 157 Terapist --------------------------------------------------------------------------------------------- 171 Çocuk ----------------------------------------------------------------------------------------------- 172 Oyun Terapi Odası ------------------------------------------------------------------------------- 174 Oyuncaklar ---------------------------------------------------------------------------------------- 174 Bireysel Görüşme --------------------------------------------------------------------------------- 175 Oyun Grup Terapisi ----------------------------------------------------------------------------- 187 Çocuğa Oyunla Yardımda Farklı Uygulamalar ------------------------------------------- 192 Anne Babanın Çocukları ile Oynaması ------------------------------------------------------ 195 Gençlerle Psikoterapi ---------------------------------------------------------------------------- 196 Grup Terapisi ------------------------------------------------------------------------------------- 196 Kurumsal Psikoterapi --------------------------------------------------------------------------- 202 Çocuk-Genç ve Aile Terapi Yöntemlerinin Birleştirilerek Uygulanması ------------- 206 Resim Yolu ile Çocuğu Tanıma --------------------------------------------------------------- 208 Bireysel Psikoloji---------------------------------------------------------------------------------- 234 C.R. Rogers ve Düşünceleri -------------------------------------------------------------------- 237 Davranış Terapisi --------------------------------------------------------------------------------- 241 Bilişsel Terapi ------------------------------------------------------------------------------------- 247 Meicheubaum un Kendi Kendine Talimat Programı ------------------------------------- 249 Wagner in Atak Çocuklar İçin Dikkat Toplama Çalışmaları --------------------------- 251 Ellis in Gerçekçi Duygusal Terapisi --------------------------------------------------------- 252 Kelly nin Rol Terapisi --------------------------------------------------------------------------- 254 Bilişsel Terapinin İmkanları ve Sınırlılıkları ------------------------------------------------ 255 ix
Sosyal Bilişsel Öğrenme ------------------------------------------------------------------------ 256 Modelden Öğrenme Nasıl Etkili Olur ------------------------------------------------------- 258 Davranışı Düzeltmek İçin Bir Araç Olarak Ceza ----------------------------------------- 259 Kendini Yönlendirme --------------------------------------------------------------------------- 260 Sessiz Olmayı Öğrenme ------------------------------------------------------------------------ 265 EĞİTİMCİLERİN YARDIMCI TERAPİST OLARAK YETİŞTİRİLMESİ 270 Bilgi Edinme ve Davranış Analizi Aşaması ------------------------------------------------ 274 Yönerge Aşaması -------------------------------------------------------------------------------- 274 Eğitimcinin Pratik Davranış Alıştırması ---------------------------------------------------- 274 Yardımcı Terapist Eğitiminin Uygulanmasına Dair Pratik Örnekler ---------------- 275 Terapist Yardımcısının Doğal Ortamda Eğitilmesi --------------------------------------- 279 Evde Eğitim --------------------------------------------------------------------------------------- 279 Öğretmenlerin Eğitimi -------------------------------------------------------------------------- 280 Gönüllülerle Davranış Değişikliği Uygulaması-------------------------------------------- 281 KAYNAKÇA ------------------------------------------------------------------------------------ 281 x