DEVLETLER ÖZEL HUKUKUNDA ÇOCUK HUKUKUNDAN DOĞAN PROBLEMLER -DERS NOTLARI- Prof. Dr. Günseli GELGEL stanbul, 2012
Yay n No : 2652 Hukuk Dizisi : 1293 1. Baskı Şubat 2012 İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-676 - 5 Cop yright Bu ki ta b n bu ba s s n n Tür ki ye de ki ya y n hak la r BE TA Bas m Ya y m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço al t la maz, da t la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te rilme si zo run lu dur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Baskı - Cilt : Net K rtasiye tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ STANBUL (Sertifika No: 13723) Tel: (0-212 249 40 60) Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
Anneciğim senin gözünde her zaman bir çocuk olarak kalacağım senin varlığın benim yaşam sihirim sen varsan ben hep küçük bir kızım sığınacak kucak arayan. Oğlum senin varlığın benim en güzel eserimin kanıtı en büyük zenginliğim ve başarım. Bir annenin yüreği evladının varlığı içinde atar, bedeni her zaman sırtında koruyucu olur. Annem ve Oğlum için...
ÖNSÖZ Devletler Özel Hukukunda Çocuk Hukukundan Doğan Problemler isimli kitabımız ders notları niteliğinde bir çalışmadır. Çocukların velâyeti, soybağı ve anne-babaları tarafından hukuka aykırı alıkonulmalarına, evlat edinmeye ilişkin milletlerarası problemleri, uygulamada mahkemelerimizin bu konulara ilişkin yaklaşımını içeren bir çalışmadır. Bu çalışmamız yaklaşık on yıla yakın birikimin neticesinde oluşmuştur. Bir çok sempozyum, konferans ve çalışma grubunda, konuya ilişkin verdiğimiz tebliğ ve makaleler, bu alanda ikinci yılını dolduracağımız devletler özel hukukunda çocuk hukuku isimli doktora ders programımız, bu kitabın çıkmasına geniş ölçüde neden olmuştur. Kitabımızın başta öğrencilerimizi ve bu alanda çalışan akademisyenlere yararlı olması ümidini taşımaktayım. Bu kitabın basımında emeği geçen herkese başta kürsümüzün yardımcı doçenti Dr. Faruk Kerem Giray a bilimsel katkılarından dolayı, kürsümüzün araştırma görevlisi İlyas Arslan a ve kitabın basımında her zamanki titiz özverili çalışmasını bizden esirgemeyen Gülgonca Çarpık a ve Beta yayınevine teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM I. SOY BAĞI VELÂYET... 5 II. YABANCILIK UNSURU TAŞIYAN İHTİLÂFLARDA SOY-BAĞI VE VELÂYETE UYGULANACAK HUKUK... 7 A. SOYBAĞINA UYGULANACAK HUKUK... 8 1. SOYBAĞININ KURULMASI... 8 2. SOYBAĞININ HÜKÜMLERİ... 12 3. SOYBAĞININ HÜKÜMLERİNE GİREN KONULAR... 12 B. VELÂYETE UYGULANACAK HUKUK... 15 1. VELÂYETE UYGULANACAK HUKUKUN ÇOCUĞUN HUKUKU OLMASI... 16 2. VELÂYETE UYGULANACAK HUKUKUN ANNE VE BABANIN HUKUKU OLMASI... 17 C. VELÂYETE UYGULANACAK YABANCI HUKUK UN TESPİTİNDE TÜRK MAHKEME UYGULAMASININ YAKLAŞIMLARI... 18 1. YABANCILIK UNSURU İÇEREN DAVALARDA DOĞRUDAN TÜRK MADDİ HUKUKUNUN UYGULANMASI... 19 2. VELÂYET DAVALARININ NİTELİĞİ GEREĞİ KAMU DÜZENİNDE OLMASI... 24 3. KAMU DÜZENİ KURALININ HUKUK SİSTEMLERİ MUKAYESE EDİLEREK UYGULANMASI... 25 4. KAMU DÜZENİ KURALININ İSTİSNAÎ UYGULANMASI... 28 a. Somut Olayda Kamu Düzenine Aykırılık Olarak Gösterilebilir Gerekçeler:... 28 b. Çocuğun Yararı İlkesi ve Kamu Düzeni... 29
VIII c. Kamu Düzeni Kuralının Doğru Uygulanması İçin Yapılması Gereken... 35 D. EVLAT EDİNME İLİŞKİSİNE UYGULANACAK HUKUK... 36 III. SOY BAĞI VE VELÂYETE İLİŞKİN MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELER... 43 A. SOY BAĞINA İLİŞKİN OLARAK TÜRKİYE NİN TARAF OLDUĞU SÖZLEŞMELER;... 43 B. SÖZLEŞMELER ÇERÇEVESİNDE VELÂYETE UYGULANACAK HUKUK... 46 İKİNCİ BÖLÜM I. VELÂYETE İLİŞKİN YABANCI KARARLARIN TANINMASI -TENFİZİ... 53 A. GENEL OLARAK... 53 B. TENFİZ ŞARTLARI... 55 C. TENFİZ USULÜ... 61 D. TENFİZ KARARI... 63 1. ŞARTLAR... 64 2. TENFİZİN REDDÎ SEBEPLERİ... 66 E. VELÂYET KARARININ TENFİZİNİN REDDİ SONUCU ve YENİ VELÂYET KARARI... 74 F. ÇOÇUKLARIN VELÂYETİNE İLİŞKİN KARARLARIN TANINMASI, TENFİZİ İLE ÇOCUKLARIN VELÂYETİNİN YENİDEN TESİSİNE İLİŞKİN AVRUPA SÖZLEŞMESİ... 77 1. SÖZLEŞME UYARINCA ÇOCUĞUN DERHAL İADESİ VE TANIMA-TENFİZ İÇİN GEREKLİ OLAN ŞARTLAR... 79 2. TANIMA-TENFİZİN ve ÇOCUĞUN İADESİNE İLİŞKİN TALEBİN RED SEBEPLERİ... 80 3. TANIMA VE TENFİZ TALEPLERİNE İLİŞKİN USULİ İŞLEMLERİN ERTELENMESİ... 82 4. SÖZLEŞMENİN KAPSAMINA GİREN DİĞER KONULAR... 83 5. SÖZLEŞMENİN GENEL OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ... 83
IX ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ADLİ YARDIM... 85 I. GENEL OLARAK... 85 A. ÇOCUKLARIN KORUNMASI VE ÜLKELERARASI EVLAT EDİNME KONUSUNDA İŞBİRLİĞİNE DAİR SÖZLEŞME... 85 1. SÖZLEŞMENİN AMACI... 85 2. SÖZLEŞMENİN UYGULAMA ALANI... 86 3. SÖZLEŞMENİN KAPSAMINA GİREN KONULAR... 87 B. ULUSLARARASI ÇOCUK KAÇIRMALARININ HUKUKî SONUCU... 91 1. KORUMA HAKKI... 93 a. Kanunen Verilmiş Olan Koruma Hakkı... 94 b. Koruma Hakkının Adlî veya İdarî Makam Kararından Doğması... 95 c. Koruma Hakkının Taraflar Arasında ki Anlaşmadan Doğması... 96 2. MUTAD MESKEN KAVRAMI... 96 3. KİŞİSEL İLİŞKİ KURABİLME HAKKI... 98 4. SÖZLEŞMEYE GÖRE İADE USULÜ VE İADEDEN KAÇINMA KOŞULLARI... 100 a. İade Usulü... 100 b. İadenin Reddi Sebepleri... 102 aa. Madde 13 de Yer Alan İade Red Sebepleri... 103 bb. Madde 12 de Yer Alan İadenin Reddî Sebebi... 108 cc. Madde 20 de Yer Alan İadenin Reddî Sebebi... 108 5. SÖZLEŞMENİN UYGULANMASININ SONUÇLARI... 109
X
KISALTMALAR AHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi AT : Avrupa Topluluğu ATM : Avrupa Topluluğu Muhakemesi b : bend bkz : bakınız E : Esas HD : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk Genel Kurulu HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu İBD : İstanbul Barosu Dergisi İHFM : İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası İKİD : İlmi ve Kazai İçtihatlar Dergisi İÜ : İstanbul Üniversitesi md : Madde MHB : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni MK : Medeni Kanun MÖHUK : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun S : Sayı TC : Türkiye Cumhuriyeti vd : ve devamı YHD : Yasa Hukuk Dergisi Yarg : Yargıtay YKD : Yargıtay Kararlar Dergisi