JOHN KENNETH GALBRAITH IN YERLEK KTSADIN VARSAYIMLARINA YÖNELK ELETRLER Özet / Abstract Sema YILMAZ GENÇ ktisadi düüncenin geliimine farkl boyutlarda katk salayan çok sayda iktisatç vardr. Bu iktisatçlardan bazlarnn katklar devrimsel karakterde olmaktadr. Bazlarnn ise, katklarn tam olarak bu kategoriye koymak güç olsa da yaptklar eletiriler göz ard edilemez. Galbraith bu anlamda çok önemli bir örnektir. Bu çalmann amac Galbraith n iktisadi düünceye katklarn incelenmektedir. Bu amaçla yazarn kendi çalmalarnn yan sra literatürdeki John Kenneth Galbraith ile ilgili yazarlarn deerlendirmeleri, eletirileri analiz edilmektedir. Sonuç olarak Galbraith hiçbir iktisadi akma tam olarak girmemektedir. Kendine özgü, ksmen devrimci ve reformcudur. Yerleik iktisat düüncesini eletirir ve özgün görüler ortaya koymaktadr. Bütün bunlar deerlendirildiinde Galbraith n iktisatçlarn düünce biçimini etkiledii söylenebilir. Literatürde Galbraith n katklarnn birçok çalmaya k tutmas ve yönlendirmesi bunun en güzel kantdr. Anahtar Kelimeler: Kurumsal ktisat, Piyasa Ekonomisi, Neoklasik ktisat, Kayg Ekonomisi JOHN KENNETH GALBRAITH S CRITICISM OF DOMINANT ECONOMICS ASSUMPTIONS There are so many economists who have contributed to economic thought at different aspect and different dimensions. Some of those mentioned economist made revolutionary contributions to economics thought. Unfortunately not all economists are in revolutionary category but again they achieved to make esteemed so that we cannot ignore their criticism. Galbraith is an important example of this category. Aim of this study is making an analysis of Galbraith s contribution. To achieve this goal we did not just examine his own articles but also other we examine authors, whom related to Galbraith articles assessments and critiques. As a result of this examination, we failed to put Galbraith to a category in mainstream economics. He is partly revolutionary and reformist economist. He has ideas stemmed from hypothesis unlike to dominant economic thought. If we think all of these factors together, we can easily tell that he affected economists way of thinking. The best proof of that is being guidance and also being a pioneer for many studies. Key Words: Institutional Economics, Market Economy, Neoclassical Economics, Preoccupation Economy Giri" ktisadi düüncenin geliimi öncü iktisatçlarn katklarna baldr. Bu iktisatçlarn katklar devrimsel karakterde olabilecei gibi reformist karakterde de olabilir. Galbraith iktisadi düüncenin geliimine reformist nitelikte katk yapan bir iktisatçdr. Reformcudur, çünkü iktisadi akmlarn bütün görülerine tamamen ve mutlak anlamda inanmak yerine sorgulayc, eletirici ve deitirici bir perspektifle yaklamaktadr. ktisadi geliime yapt katklar deerlendirildiinde Galbraith n katklarnn neden incelendii sorusunun cevab ortaya çkar. Sk sk vurguland gibi Galbraith Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Muhasebe Bölümü.
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 103 113 iktisadi düüncenin geliimine katkda bulunan iktisadi akmlarn hiçbirine tam olarak girmez. Kendine özgün bir düünce sistemi vardr. Bu çalmann amac Galbraith n iktisadi düüncenin deiimine ve geliimine yapt katklar incelemektir. Galbraith, iktisadn tarihine dair bir farkndalk olmadan iktisadn da anlalamayacan savunur. Çalmada iktisadn tarihinde Galbraith n düüncelerine kaynaklk eden olas iktisadi düünce akmlar incelenmektedir. Galbraith, eitsizlii doal bir olay kabul eden Klasik ktisadi Düünce den ve snrl bir milli gelir bölüümünde snflararas çatmay öngören Radikal ktisadi Düünce den çok uzaktr. Üretim sorununu çözen kapitalist toplumun, gerekli müdahalelerle bölüüm ve isizlik sorunlarn da çözebilecek yeterlilikte olduuna inanr. Galbraith kapitalizmin yapsndaki deimeler ve bunun dourduu sorunlarn çözülmesinde Keynesyen ktisadi Düünce nin getirdii iktisat politikas araçlarnn niçin yetersiz kaldnn bilincindedir. Galbraith a göre piyasann görünmeyen eli yerini, güçlü alclarla satclara ve sendikalara braknca, kapitalizmde bir planlama sistemi ortaya çkmaktadr. Bunun yannda Galbraith, ekonomik sistemin sürekli biçimde iyiletirilmesini salayacak sosyal reformlar uygulamadan, kapitalizmin yaayamayaca görüündedir. Galbraith, Klasik ktisadi Düünce nin, iktisad, kurumsal yaplardan soyutlayarak, bu soyutlamalarn zaman ve mekân boyutu olmakszn geçerli olacan savunmasna kar oluan tepkilerin öncülerindendir. Bu yönüyle Galbraith n Kurumsal ktisadi Düünceye katklar yadsnamayacak derecede önemlidir. Bunun yannda çalmann bu bölümünde Kurumsal ktisadi Düünce ye temel oluturan görüleri öne süren Veblen in Galbraith üzerindeki etkisi irdelenmektedir. Galbraith n yerleik iktisada yönelik eletirilerinde büyük ölçüde Veblen den etkilendii açktr. Bunun yannda Veblen in iktisad, iktisadi kurumlar inceleyen bir bilim olarak tasarlamas Galbraith n iktisadi düüncesinin geliimine önemli bir kaynak oluturmaktadr. Galbraith, ekonominin olmad yerde ve zamanda iktisadi düüncelerin öneminin olmadn vurgular. Ekonomik sistemin ileyii, geliimi, aksaklklar ve evrimi Galbraith n iktisadi düüncesinin oluumunun çk noktalardr. Bu balamda, bu bölümde Galbraith n iktisadi düünceye getirdii yenilikler ve kavramlar açklanmaktadr. Ayrca Galbraith n yerleik iktisadn varsaymlarna yönelik eletirileri ve ekonomik yapya ilikin görüleri ele alnmaktadr. ktisat biliminin insan göz ard ederek gelimesi Galbraith n en çok eletirdii konudur. O, iktisad insancllatrmann önemini vurgulamaktadr. Ayrca, kapitalist sistemin olumsuzluklarn ortaya koymakla birlikte bu sistemin yklamayacann, ancak sosyalist sistemden baz önermeler alarak karma bir sistemin oluturulmas gerektiinin bilincindedir. Piyasa sisteminin ve planl sistemin olumlu ve olumsuz yönlerini ortaya çkararak ortak bir payda da sistemin sürekliliin salanaca görüündedir. Geleneksel Bilgelik Ele"tirisi Galbraith in ekonominin ileyi eklini ve sürdürülen iktisat politikalarn anlayabilmenin geleneksel bilgelik ile oldukça zorlatn ifade etmektedir. Geleneksel bilgeliin iktisat teorisinin büyük irketlerce biriktirilen iktisadi gücü gizlemek ve ihmal etmekte olduunu öne sürmekte ve bu açdan geleneksel bilgelii eletirmektedir. 104
Sema YILMAZ GENÇ Politikaclar ise kamu çkarlar yerine, büyük irketlerin hedefleriyle bütünlemekle suçlamaktadr. Meslektalarn ise gerçek dünyay anlamayan, insan iktisadi analizlerde önemsemeyen bunun yerine matematiksel analizlerle uraan akademisyenler olmakla eletirmektedir. Galbraith, fikirlerin serbest braklmas için tüm muhalif fikirleri dlayan ve ekonominin çalma eklini anlamaktan alkoyan genel kabul görmü hegomanyann sorgulanmasnn gerektiini tartmaktadr. Galbraith a göre yerleik iktisadi yaklam birçok modern konuya açklk getirememektedir. Bunlar (Dunn and Pressman, 2005:197): Özel mallarn ar üretimi ve kamu mallarnn eksik üretimi lgisiz ürünlere yönelik olan gereksiz teknik yenilik Sosyal sorunlar iyiletirecek olan ekonomik büyümenin salanmas Deiik sektörler ve insanlar arasnda giderek bozulan gelir dalm Yüksek ve düük ücretli sanayiler arasnda süregelen ayrm Modern irketlerin ve uluslararas kurumlarn kamuoyuna olan duyarszlklar Ekonominin geni koordinasyon bozukluklar Süregelen enflasyon ve deflasyon korkusu Galbraith, 20. yüzyln ikinci yarsndan sonra ekonominin en önemli kurumlarnn, bata irketlerin, nasl bir yapya kavutuunu aratrr; bu deimenin, görünmeyen el le ileyen Smith in gözledii kapitalizmin ileyiini nasl deitirdiini irdeler. Galbraith in gelenekçi kuram konusundaki fikirleri, üzerinde durmay gerektirecek kadar ilginçtir. Geleneksel bilgelik diye nitelendirdii kurumsal sistemler konusunda öyle söyler (Galbraith, 1963:19): Bu fikirleri yaratan adamlara çok saygm olsa da, iktisadn temel fikirlerini hiç önemsemiyorum. Toplumsal bilimlerin en süt düzeyinde, eski bir gerçei yeni bir biçimde söylemeye çok deer verilir; önemsiz ele"tirilerde pek bir benimsenir. Ayrnt üzerinde hararetli tart"malar, genel çerçevenin doruluuna yönelen ele"tirileri yersiz bulup bir tarafa itmeyi salar. Ayrca genel kabul bulan fikirler, zamanla, tart"malardan yararlanarak gittikçe i"lenmi" hale gelir. Bunlarn geni" bir literatürü, hatta bir efsanesi vardr. Öyle ki, savunucular, ele"tiricilerin geleneksel bilgeliin inceliklerini kavrayamadklarn söyleyebilir 'üpheciler, eskiden yeniye çabucak geçme eilimleri dolaysyla saf d" braklrlar. Geleneksel bilgeliin dü"man, fikirler deil, olaylarn gidi"idir Çünkü bunlar kendini, yorumlamak zorunda olduu dünyaya deil de, seyircilerinin, o dünya hakkndaki görü"lerine uydurur Geleneksel bilgelik, öldürücü darbeyi, modas geçmi" fikirleri bir olay çözümlemekte yetersiz kald zaman yer. Dünyayla ili"kisini kaybetmi" fikirlerin, eninde sonunda kaderi budur. Galbraith a göre büyük irketler güç ve egemenliklerini geleneksel bilgelik sayesinde sürdürür (Galbraith, 1973:313-314). Gücü anlamak piyasay kontrol etmek ve onun yerine geçmek isteyen bir kurum olan büyük irketleri anlamada önemlidir. Çünkü bürokrasi üzerindeki etkisini geniletmek isterler. Galbraith gücün ayrca sosyal deiimi kolaylatran fikirler olarak ortaya koymaktadr. Galbraith gittikçe modas geçen iktisadi fikirlerin sosyal politikalar büyük irketlerin güç yapsn destekleyecek ekilde yanl bilgilendirdiini düünmektedir (Reisman, 1990:733-760). 105
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 103 113 Firmalar üzerine yanl fikirlerin devam da dev irketlerin hiç de önemli olmayan ve de gereksiz ürünler üretmelerine ramen prestijlerinin devam etmesine neden olur(galbraith, 1963:45). Piyasa ve irket arasndaki iliki hakkndaki yanl fikirler uygun düzenleyici tepkileri de gizlemektedir. Yani yanl fikirler dev irketlerin regülasyonlara kar direnmesine yardmc olmaktadr ki bu da ulusal güvenlik için zararldr (Dunn and Pressman, 2005:161). Politikada Liberalizm, Ekonomide Devletçilik Anlay+"+ Liberal öreti tümdengelimci, soyutlayc ve aklc (rasyonalist) yönteme dayanarak teorilerini kurar. Kapitalizmin evrensellii ve laisser faire le ilgili sonuçlara, bu yöntem yoluyla varr. Oysa, tümdengelim yerine tümevarm, soyutlama yerine tekil olgularn incelenmesini; bireyci davranlarn aklcl yerine, böyle olmadn kabul eden farkl yöntemler uygulanabilir. Bu yöntemlerle de, kapitalizmin evrensel olmadndan kapitalizmin yergisine, laisser faire in yerine devlet müdahalesinin savunulmasna kadar, farkl sonuçlara varlabilir (Kazgan, 1978:188). Galbraith, pragmatik felsefeye uygun bir yöntemle, denemeyi esas kabul eder, gelenekleri eletirir, reformu destekler. Çalmalarnda sistemli teoriler kurmak yerine gelenekleri, davranlar ve kurumlar inceler. Amac, mutlak olann altndan göreceli olann, mekanizmann altndan yaplarn, iktisadi olann alndan toplumsal güçlerin ortaya çkmasn ortaya koyar. Mutlak iktisat kanunlarn varln reddelip, devlet müdahaleciliini ve yeri geldiinde yol gösterici planlamay kabul eder. Liberal düüncede devlet, piyasa koullarna uyulmasn, parasal istikrarn, bütçe dengesinin, toplumsal yapnn öeleri için yararl bilgilerin datmn salamak, toplumsal ilikilerin barç ve genel çkarlara uygun bir biçimde düzenlenmesini güvence altna almak, darya kar ulusun çkarlarn korumak, toprak bütünlüüne sayg gösterilmesini salamak, mal ve kiileri hukuka uygun biçimde güvence altna almakla yükümlü bir kurumlar bütünüdür. Devle, hakemlik eden ve genel çkarlarn özel çkarlara üstün gelmesini salayan bir kurumlar bütünüdür (Bremond ve Geledan, 1984:151). Liberal iktisatçlar, tüm özgürlükçü söylemlerine ramen esasen iktisadi liberalizmin siyasi liberalizmden önce geldiine inanrlar. Galbraith, liberal iktisatçlarn tam tersine siyaseten liberalizmi, iktisaden de belli bir devletçilii savunur. Liberalizm düüncesine göre ekonomik etkinliin güdüleyicisi, her bireyi Adam Smith'in 1 deyimiyle sanki görünmez bir el gibi topluluun çkarna hizmet etmeye 1 ngiltere de Sanayi Devrimi patlarken yaayan Adam Smith in (1723-1790) serbest piyasann (tam) rekabet artlar altnda salad yararlar, görünmeyen el ile kuramlatrd, ktisat n böylece bilimleme yolunda ilk adm att kabul edilir. Smith in görünmeyen el ile savunduu uydu: Bireyler kendi çkarlarn izlerken, sanki görünmeyen bir el ile güdülüyormu gibi, öyle iler yaparlar ki, ayn zamanda bütün toplumun çkaryla uyumlu ileri yapm olurlar. Smith in bu sav, iktisat kuramnn temel rehberi oldu, Neo-klasik iktisadn matematiksel dil ile statik tam rekabet artlar gibi gerçek dünyada bulunmayan varsaymlar altnda ispatlad ve böylece serbest piyasay hakl gösterebildii bir sava dönütürüldü. Smith, gerçekte bir ahlak filozofu idi; Milletlerin Zenginlii balkl, ktisat Biliminin balangc saylan kitabn yazmazdan önce, Ahlaki Duygular Kuram balkl bir dier kitap yazm, Glascow Üniversitesinde de Ahlak Felsefesi dersleri vermiti. Aydnlanma çann yetitirdii bir kii olarak Orta Ça deerler sistemine de, merkantilizmin kymetli madenleri (altn, gümü) ülkenin zenginlik kayna sayan anlayna da karyd. 106
Sema YILMAZ GENÇ yönelten, kiisel çkarn doyurma güdüsüdür (Kazgan, 2007:10-11). Bu dizgenin düzenleyici mekanizmas yarmadr: her çalma dalndaki saysz iletmelerin giritikleri yarma. Her iletme, özgür ve yarmac pazarda istem ve sununun doal sonucu olan fiyatlara boyun eer. Hiçbiri pazardaki fiyatlar etkileyemez. Böyle bir ey denetleyicinin denetlenmesi olur. Yarmann düzenleyici gücü, her türlü devlet karmasn dlamaktadr. Kabul edilebilir tek karma, yasa ve düzene saygy salama ve ulusal savunmayla snrldr. Hükümet ne kadar az hükümet ederse, o denli iyidir. Pazar ve yarma olanak bulunabilecek en iyi düzeni saladna göre, neye mal olursa olsun bunlar korumak gerekir. Deiim alan ne denli genilerse yarma o ölçüde canl olacak ve pazar o denli güçlenecektir. Böylece ilerde de daha büyük ölçüde uzmanlamaya gerek doacaktr: verimliliin öbür ad olan ibölümü artacaktr. Bu düzen özgür-deiim, onsekizinci yüzyln laissez faire, laissez passer ilkesi üzerine kuruludur (Galbraith, Salinger, 2002:46-51). Pazar, devletin her eye gücü yeten düzenleyici gücü altnda üreticilerle tüketicilerin karlama yeridir. Pazar toplumun tüm önemli gereksinimlerini giderir. Devlete önemsiz ve kimi kez aalanan bir rol verilir. Ekonomi, siyasetten arndrlm bir siyasal ekonomi olur. Galbraith, gelimi ülkelerin özel kesim araclyla belli bir refah seviyesine ulatn, ancak buna karlk kamu mallarnn miktar ve kalitesinin, bu refah düzeyi ile çelikili bir ekilde zayfladn ileri sürer. Kamu kesiminin üzerine düeni yapmamas sebebiyle piyasa ekonomisinin dsallklarnn iyice da vurduunu, ortaya çkan maliyetlerin toplumun özellikle nispeten zayf kesimlerinin üzerine ykldn öne sürer (Galbraith, 1963:157). Saf bir bireyselci toplum anlayyla, toplumun en anssz kesimlerini, ihmal etmek ve onlar umutsuzluk içinde brakmak salkl bir muhafazakâr strateji olmad görüündedir. Galbraith a göre politikada liberalizm düüncesi geçerli olacaksa kararlarn özgür bir platformda alnmas salanmal ancak bu özgürlüe ramen bu kararlar denetlenebilir olmaldr. Galbraith a göre, kar koyucu güç ekonominin her tarafna yaylrsa, iktisadi gelimeye de hizmet eder. Ancak kapitalizm bu yapsyla kendiliinden optimal artlar salayamaz; devletin piyasaya müdahalesi gereklidir. Galbraih a göre iktidar sorunsalndan kopuk bir iktisat biliminin anlam ve uygunluktan yoksunluu açktr (Galbraith, 2004:7). nsann sonsuz arzular arasnda en güçlü olan iktidar arzusudur. Modern toplumun zihni yaps, caydrc iktidarla ödüllendirici iktidar daima açk bir snrla ayrr. Yoksul toplumlarda korkuyla salanan itaatle, ödüle salanan itaat dereceleri bakmndan birbirine yakndr. Ücretlerin artrlmasn ya da vergilerin düürülmesini savunmann dnda bu seviyede bulunan birinin, çalmasnn ücretiyle orantl olduunu ya da ücretinin düüklüü yüzünden, elinden geleni yapmadn söylemesi, hogörüyle karlayamaz. Görünmeyen eli üretimi/verimlilii, insan emeini, bu eski anlay ykmak balamnda çalmalarna içermiti. görünmeyen el deyiini de söz konusu iki kitabnn her birinde sadece birer kere kullanmt. Bugünkü dev sanayi ve hizmet irketlerinin varlnn söz konusu olmad, monopollerin devletin verdii ticari imtiyazlarla doduu bir dönemde yazyordu; yazarken de, devletin monopolleri denetlemesi ve ekonomi ile toplumun alt yapsn üretmesi gerektiini vurgulamaktan geri kalmamt. 107
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 103 113 Devlet hizmetlerinde de durum böyledir. Ekonomik ve sosyal kalknmlk, iktidarn, toplumda caydrc iktidardan parasal ücret eklindeki ödüllendirici iktidara evrimlenmesine nasl yol açmsa, ayn ekilde onu artk iknaya ya da artlandrmaya gittikçe daha çok bel balamaya götürmektedir. ktidarn üç kayna vardr: Kiilik, mülkiyet ve örgüt. ktidarn bu üç kaynandan her biriyle özgül araçlardan biri arasnda imtiyazl bir iliki vardr: örgüt, artlandrmaya, mülkiyet ödüllendirmeye imkân salar. Kiilikse caydrc güçle uzun yllar süren köklü bir iliki içindedir. Mülkiyete ve kiilie dayal iktidarn çöküünü, örgütün yükseliine balamak gerekir. Bu iki iktidar eklinin örgüte dayal iktidar önünde büyük ölçüde geriledii, devletlerin durumu da bunu göstermektedir. ktidarn diyalektiine uygun olarak bu olgu, sk sk devlet bürokrasisinden yaknmalarda ortaya çkan direnme, antipati ve öfkelerin domasna yol açar. Bunu da yine, devasa yönetim aygtnn mülkiyet ve kiilii, karar mercilerinden uzaklatrd çada büyük firmalarn durumu dorulamaktadr. Örgütün imtiyazl arac ikna ya da artlandrma, subjektif bir karaktere sahiptir. Uartlanma ya da ikna etkisiyle kimi fikirlere, gönülden boyun een kii, bu boyun eiin bilincinde deildir: bu boyun ei, kendi kaanatinin sonucu olduu için ona normal ve doru görünür. kna ya da artlandrmay uygulayan kii için de itaatin elle tutulur hiçbir objektif belirtisi yoktur. ktidar, özellikle kaynan örgütten aldnda hiç de basit ya da tek anlaml deildir. Bir örgütün iç yaps incelendiinde, onun iktidarna getirilen tüm snrlar, yeterince bilinmez. Çünkü, kimileri bakalarnn itaatin, kendi iradeleri lehine elde etmeye giriirlerse, bu bakalar da söz konusu itaat ettirme giriimine direnmeye çalr 2 (Galbraithi 2004:73).,ktisad+,nsanc+lla"t+rman+n Önemi ktisatçlar bireyi süreç içerisinde bir çalma olarak deil veri olarak alrlar. Özellikle, bireyi bir tercihler bohças olarak deerlendirirler ve bireyleri eit uyumcular olarak telaki ederler (Marglin, 1999:123). Galbraith öyle der (Galbraith, 2004:15): +ktisatçlar ekonomik sistemi bir makineye benzeterek tanmlamaya çal"rlar. Hammaddelerle beslenen, i"çilerce çal"trlan, sermaye sahiplerinin mülkiyetinde olan, devletin, büyük toprak sahiplerinin, kapitalistlerin ve i"çilerin genel olarak korkunç bir e"itsizlikle ürünlerini payla"tklar bir makine ktisadn bu ekilde makineyle özdelemesi Galbraith rahatsz etmektedir. Galbraith, iktisad insancllatrmak için çaba harcamaktadr. Galbraith, Klasik ktisat düüncesinin, bireysel davran güdüsü olarak kiisel çkarn gösterilmesine kar çkar. ktisat teorisinin insanlar, zevk-zahmet hesab yapan yaratklar saymasn gerçekd bulur. Çada ruhbilim bireylerin alkanlklarla, içgüdüsel eilimlerle yönetildiini gösterirken, iktisat teorisinin, faydac felsefenin zevk-zahmet denklemini kabulü, yanl bir ruhbilim kullandn gösterir. Galbraith, Klasik ktisat n mutlak kanunlarna, toplumsal kurumlarn göreceliiyle kar çkar. Klasik ktisat n temelinde maddi çkar olduu için, insan 2 Galbraith bu duruma +ktidar Yanlsamas demektedir. 108
Sema YILMAZ GENÇ önemini kaybeder, tabii kanun, teorinin temelinde olduu için de, toplumdaki evrim ihmal edilir. Mantksal anlamda tutarl kanunlar kurmu olsalar da Klasik ktisatçlar, snai gelimenin gerçeklerini görmezler. Bu sistem, kaynan insan dünyasndan almaz. ktisadn, insan göz önünde tutmas, kaynan insandan almas gerei Galbraith için önemlidir. Piyasa Ekonomisinin Aksakl+klar+ Piyasa zayflnn en klasik örnei, kiinin kendi emeini satmas durumudur. Sendikalar içinin pazarlk zayfln biraz güçlendirerek saygnlk kazanr ve bunu yaparken devletin desteini alr. Sendikalarn etkin olmad yerde, asgari ücret yasalar kurtarc olur ve bireyin emek piyasasndaki zayfln gidermeye yardmc olur. Bunlar piyasa sisteminin zayflna çare bulmak için ihtiyaç duyulan çabalarn niteliini ve kapsamn tanmlamaktadr (Galbraith ve Stanislav, 45). Bunun anlam Galbraith a göre öyledir (Galbraith, 2004:278-279): +steksiz deil, edilgen deil, güçlü ve zorlayc destek sunulmal ve piyasa gücünün artrlmas salanmaldr. Aklc ve adil bir ekonomide ihmal edilmi" zayf gruplarn aranp bulunmas, böyle bir gücü edinmelerine yardmc olunmas gerekir. Kalabalk, küçük ve zayf olanlarn toplu eylemini suçlayan deil, destekleyen bir kamuoyu bulunmaldr. Burada amaç piyasa ekonomisinin aksak ve zayf yönlerini ortadan kaldrmaktr. Piyasa sistemine gelirde istikrar ve pazarlk gücünde yükselme salayarak durum düzeltilebilir. Bunun için unlar yaplabilir (Galbraith ve Stanislav, 45): Küçük iadamlarnn birleip fiyatlarn ve üretimlerini istikrara kavuturma çabalarna antitröst yasalarn yasaklarndan genel baklk tannmaldr. Piyasa sistemindeki fiyatlara ve üretime dorudan devlet düzenlemesi getirilmeli Piyasa sisteminde sendika örgütlenmesine güçlü ve etkin tevik salanmal Asgari ücret kapsam geniletilmeli ve büyük bir art getirilmeli Uluslar aras mal hareketlerinin düzenlenmesi ve piyasa sisteminde tarife korumacl konusunda dikkatle gözden geçirilmi bir bak açs getirilmeli Piyasa sistemine devlet tarafndan eitim, sermaye ve teknoloji destei sunulmas yolunda güçlü bir tevik salanmal Kamu bilinçlenmesi ve devletin özgürlemesi kavram varolduu zaman, kamusal eylemin gerçeklemesi ve bu balamda baz önlemlerin alnmas zorunlu hale gelir. Bu önlem öyle sralanabilir (Galbraith, 2004:273-274): Ekonomik sistemin içinde güçleri eitleme önlemleri alnmal Ekonomik sistemin içinde beceriye dorudan eitleme önlemleri alnmal Piyasa sistemiyle planl sistem arasnda ve planl sistemin kendi içinde gelir eitliini salayp eitsizlik eilimini saf d brakmas umulan önlemler alnmal Planl sistemin amaçlarn, çevre açsndan, kamu amaçlaryla tutarl hale getirme önlemleri alnmal Kamu fonlarnn planl sistem amaçlarndan farkl olan kamu amaçlarna harcanmasn salayacak kontrol önlemleri alnmal 109
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 103 113 Planl sistemin sistemsel deflasyon ve enflasyon eilimlerini saf d brakacak önlemler alnmal Sanayiler aras egüdümü salayacak önlemler alnmal Kayg+ Ekonomisi Birçok iktisadi analiz demokratik süreç ve piyasa araclyla topluma bal olan bir irket görüü salamaktadr. Bu da ekonomi biliminin daha az bilimsel açklama daha çok inanç sistemi gibi görünmesini salar. Ekonomi artk bilim deildir, inanc bir bilim olarak savunan yararl bir inanç sistemidir (Galbraith, 1971:59). Güç ve deiim çalmasndan kaçarak ekonomistler sosyal geliime odaklanmada baarsz olmaktadrlar. Galbraith a göre Neoklasik teori ekonomiyi politik olmayan konu olarak ele alarak gerçek dünyayla olan ilikisini yok etmektedir (Galbraith, 1977:2). Bu durum ekonomik yaplanma sürecinde kayg yaratmaktadr. Yerleik iktisadi sistemin son snav, çann kayglarna k tutup tutmamas olabilir. nsanlar ivedi olarak nitelendirdii sorunlar açklayamamas, ekonomik uygulamalara yönelik eletirilere tam bir karlk verememesi ve en önemlisi siyasi tartmalarla balantsnn açk olmamas gibi olumsuzluklarn var olmas sisteme kar kayg uyandrr. Süregelen ekonomik sistem, yetersiz üretim alanlarn kabul etmektedir. Bu alanlar monopol ve oligopol karakteri tayan sanayilerdir. Ama mantksz biçimde ar üretim yapan sanayilerin, tipik oligopol örnekleri olduu gözlemlenince bu açklamann geçerliliini yitirdii görülmektedir. Geri kalan için sistemin açklamas öyledir (Galbraith, 1990:220-221): Tüketici satn alaca mallarn dalmn bir iç iradeye göre ayarlar ve bunu öyle yapar ki, çe"itli mal ve hizmetlerden elde ettii doyum marjinal olarak e"it klr. Galbraith bu düünceyi eletirir. Ona göre ekonominin ihtiyaca göre ilemesi eitlikten yoksundur. Bunun nedeni, kaynaklar örgütleyen, tüketicileri ve devleti ihtiyaçlarn ne olduuna ikna eden gücün, piyasa sistemiyle planl sistem arasnda eit olmayan biçimde datlm bulunmasdr. kna olmayanlar için bu durum da kayg yaratr. Ekonomik sistemin kamu hizmetlerinde ki eitsiz dalm da endie yaratr. Gereksiz kamu harcamalar yaplmakta fakat en önemli kamu ihtiyaçlar için, topluma en büyük rahatl ve yarar getirecek harcamalar sürekli ktlk içindedir. Dier bir kayg uyandran durum gelir dalmndaki eitsizliinin ortadan kaldrlamamasdr. Bunun yannda sistem, ekonominin deiik kesimlerinde çalan içilerin geliri arasnda kalc bir farkllk beklentisi yaratmaktadr. Sistemin bünyesinden gelen u etkenler, sonucun böyle olaca izlenimini vererek kayg yaratr (Galbraith, 2004:223-224): Planl sistem, sendikalarla çatmasn çözümlemek için ücret art isteklerini, bu arada, üretim kazançlarndan bir pay vermeyi de kabul etme eiliminde iken piyasa sistemi bunu yapacak güçten ve üretim gelirlerinden yoksundur. Planl sistemin kendi fiyatlar ve maliyetleri üzerindeki kontrolü, piyasa sistemine mal satarken ve oradan mal alrken uygulad fiyatlar için de geçerlidir. Bu durum, piyasa sistemiyle arasndaki ticaret hadleri üzerinde ona büyük bir kontrol gücü 110
Sema YILMAZ GENÇ salamaktadr. Ticaret hadlerinl düzenleyebilecek durumda olunca, doal olarak piyasa sistemine uygulad al ve sat fiyatlarn da kendi avantajna çevirecektir. Bu avantaj artran bir nokta da, piyasa sistemindeki küçük giriimcinin iini sürdürebilmesinin ksmen kendi ücretini düürebilmesinden, ksmen de sendikalarn o kesimde çok olmamas ve varsa bile fazla atak olmamas nedeniyle, arasra içilerinin ücretini düürebilmesindendir. Bu uygulamay devlet de onurlandrmakta, giriimcinin kendi kendini sömürmesi elverili toplumsal erdem tarafndan takdir edilmektedir. Enflasyonu durdurma önlemleri, geçmite uyguland haliyle, piyasa sistemindeki talebi, fiyatlar ve geliri düürmektedir. Planlama sisteminde fiyatlar kontrol altnda, ücretler de güçlü sendikalarn onayna baldr. Bu nedenle ekonominin bu kesiminde talebin kslmasnn etkisi ancak üretimde ve istihdamda görülür. Çalmay sürdüren içilerin geliri, fazla mesai dnda dümez. Yüksek isizlik durumu nedeniyle de, piyasa sisteminin içilerinin daha yüksek ücret ödeyen planl sisteme geçme ans azalr. Planl sistemin, özellikle de teknostrüktürün, yüksek eitim niteliklerine sahip personele ihtiyac vardr. Mühendisler, dier teknisyenler, muhasebeciler, avukatlar, istatistikçiler, bilgisayar programclar ve benzer personel aranmaktadr. Piyasa sisteminde, aranan eitim gerekleri ise geleneksel olarak çok daha düük olagelmitir Eitim sisteminin niteliinde bu fark da vardr. Buna ek olarak piyasa sisteminin baz kesimleri geçmite büyük ölçüde siyah ve Meksikal içilere dayanmaktayd. Yetersiz eitim, rk ayrm, bir de geleneksel tarm bölgelerinden sanayi bölgelerine göçme ihtiyac birbirine eklenince, piyasa sistemiyle planl sistem arasndaki ücret farkllnn daha da büyümesine yol açar. Sonuç Galbraith n hiçbir iktisadi akma tam olarak girmedii, özgün, ksmen devrimci ve reformcu bir özellik sergiledii sonucuna varlmaktadr. Galbraith n katklarnn birçok çalmaya k tutmas ve yönlendirmesi, iktisada kazandrd kavramlar ve kendine özgü, eletirici ve sorgulayc düünce tarz ile Galbraith iktisadi düünce tarihinde önemli bir yer almaktadr (Ylmaz, 2009). Galbraith, yerleik iktisat teorisini büyük irketlerce biriktirilen iktisadi gücü gizlemek ve ihmal etmekle eletirir. Politikaclar ise kamu çkarlar yerine, büyük irketlerin hedefleriyle bütünlemekle suçlamtr. Meslektalarn ise gerçek dünyay anlamayan fakat matematiksel analizlerle uratklar için eletirir. Galbraith, fikirlerin serbest braklmas için tüm muhalif fikirleri dlayan ve ekonominin çalma eklini anlamaktan alkoyan genel kabul görmü hegomanyann sorgulanmasnn gerektiini tartr. Galbraith a göre; özel mallarn ar ve kamu mallarnn eksik üretimi, sosyal sorunlar iyiletirecek olan ekonomik büyümenin salanamamas, giderek bozulan gelir dalm, yüksek ve düük ücretli sanayiler arasnda süregelen ayrm, modern irketlerin ve uluslararas kurumlarn kamuoyuna olan duyarszlklar, ekonomideki geni koordinasyon bozukluklar ve bunun neden olduu ekonomik kontrolsüzlük 111
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 103 113 (Ylmaz, 2009:), süregelen enflasyon ekonomik sistemin en önemli sorunlardr ve yerleik iktisadi düünce bu sorunlara çözüm üretememektedir. Galbraith n çalmalarnda birçok anahtar tema göze çarpar: Büyük irketlerin elinde tuttuu ekonomik gücü tanmlar. Deien endüstriyel yapy ve onun sonuçlaryla politika uygulamalarn analiz ederken ekonomistlerin yanl inanlarn olduu kadar verili fikirleri kabul etmedeki psikolojik eilimlerini inceler. Bunu yaparken de alternatif bir teorik yap oluturmay dener. Galbraith n eitimin önemi ve yoksullukla ilgili sorunlar çözmede beeri sermayenin gelimesine yapt vurgu daha önceki beeri sermaye teorisinin temsilcisi gibidir. Galbraith, ekonomik ve sosyal refah tahmin etmek için geleneksel ekonomik büyüme önlemlerini tartan ilk iktisatçdr. Galbraith üretilen ve satlan ürünlerin bir çounun önemli ihtiyaçlar karlayp karlamadn tartmaya açar. Galbraith çevreyi kirleten, tüketici ihtiyaçlarn yöneten ve maniple eden ve nükleer silahlar gibi sivil toplumu korkutan mallar da GSYH hesabna dâhil edilirken, daha temiz çevre, bo zaman ve güvenli sokak gibi istekler GSYH hesabna dâhil edilmediini de ekler. Galbraith n firma, devlet ve güç arasndaki ilikiye odaklanmasyla Galbraithgil Sistem karlatrmal politik ekonomiye Kurumsal, Radikal, Keynesyen ve Post- Keynesyen Yaklamlarnn bir birleimi olarak girer. Bu etkileimin göze çarpan deiik özellikleri vardr: Galbraith göre iktisat teorisi gerçekçi olmal ve gerçek dünyann genel özelliklerini tanmlamaldr. Galbraith n firma analizi Post Keynesyen lerin belirsizlik analiziyle uyum salamaktadr. Belirsizliin firma davran üzerine etkisi üzerine fikirleri Post Keynesyen firma teorisinin gelimesine katkda bulunur. Galbraith parasal bir ekonomide efektif talep seviyesinin ekonomik aktivite seviyesini belirleyeceini kabul eder. Bu düüncesiyle de Say Kanununu reddeder. Galbraith finansal sistem ve teknoloji arasndaki dikotomiye dikkat çeker. Galbraith modern kapitalizmde salgn olan finansal istikrarszl kabul ederek, analizini gerçekletirir. Kaynakça Bremond, Janine ve Geledan, Alain. ktisadi ve Toplumsal Kavramlar Sözlüü, (çev.erturul Özkök), Remzi Kitabevi, stanbul, 1984. Galbraith, John Kenneth ve Menkiov, Stanisla. Kapitalizm, Komünizm ve Birarada Yaamak, (çev. Özcan Yüksek), Afa Yaynlar, stanbul. Galbraith, John Kenneth, Salinger, Nicole. Ekonomi Üzerine Hemen Herey, Pazar Ekonomisi Masal ve Gerçekler, (çev. Özer Ozankaya), Cem Yaynevi, stanbul, 2002. Galbraith, John Kenneth. How Keynes Came to America, Essays on John Maynard Keynes, (Ed. Milo Keynes), Cambridge University Press, 1965. Galbraith, John Kenneth. A Contemporary Guide to Economics, Peace, and Laughter, Boston: Houghton Mifflin, 1977. Galbraith, John Kenneth. American Capitalism The Consept Of Countervailing Power, Boston: Houghton Mifflin Company, 1962. 112
Sema YILMAZ GENÇ Galbraith, John Kenneth. Amerikan Kapitalizmi, Ekonomik Kuvvetlerin Denklemesi, (çev. Yüksel Tavanl, Nuran Ergüven), Nebiolu Yaynevi, stanbul. Galbraith, John Kenneth. Economic Development, Houghton-Mifflin, Boston, 1964. Galbraith, John Kenneth. Economics And The Public Purpose, Houghton Mifflin Company, Boston, 1973. Galbraith, John Kenneth. Ekonomi Kimden Yana, Altn Kitaplar Basmevi, stanbul, 1990. Galbraith, John Kenneth. Good Society, The Humane Agenda, Houghton Mifflin Company, New York, 1996. Galbraith, John Kenneth. ktidarn Anatomisi, (çev. Ramazan Dikmen), Hece Yaynlar, Ankara, 2004. Galbraith, John Kenneth. ktisat Tarihi, Dost Kitabevi, Ankara, 2005. Galbraith, John Kenneth. Kuku Ça, Altn Kitaplar Yaynevi, stanbul, 2004. Galbraith, John Kenneth. The Affluent Society, Penguin Books, 1963. Galbraith, John Kenneth. The Economics Of Innocent Fraud: Truth For Our Time, Houghton Mifflin Books, 2004. Galbraith, John Kenneth. The Galbraith Reader, Batmam Books, 1979. Galbraith, John Kenneth. The Nature of Mass Poverty, Harvard University Press, Cambridge, 1979. Galbraith, John Kenneth. The New Industrial State, Hamish Hamilton, London, 1967. Galbraith, John Kenneth; Noam Chomsky; Theo Sommer ve Dierleri. Yeni Dünya Düzeni, (çev. Kadir Çalayan), Aaç Yaynclk, stanbul, 1993. Galbraith, John Kenneth; Salinger, Nicole. Ekonomi Üzerine Hemen Herey, Pazar Ekonomisi Masal ve Gerçekler, (çev.özer Ozankaya), Cem Yaynevi, stanbul, 2002. Kazgan, Gülten. ktisat ve Etik, www. kazgan.bilgi.edu.tr (Eriim Tarihi:09.10.2007). Kazgan, Gülten. ktisadi Düünce, Remzi Kitabevi, stanbul, 1978. Marglin, A. Stephen. John Kenneth Galbraith and The Myths Of Economics, Between Friends Perspectives On John Kenneth Galbraith, Houghton Mifflin Company, New York, 1999. P. Dunn Stephen and Pressman, Steven, The Economic Contributions of John Kenneth Galbraith, Review of Political Economy, Volume 17, Number 2, April, 2005. Ylmaz, Sema. John Kenneth Galbraith, ktisadi Düüncenin Deiimine Bir Katk, Kalkedon Yaynevi, stanbul, 2009. 113
SBArD Mart 2011, Say 17, sh. 103 113 114