Şirketlerin Topluma Katkısı Raporu 2008. Türkiye nin lider 92 şirketinin topluma katkıları analizi

Şirketlerin Topluma Katkısı Raporu 2008 Türkiye nin lider 92 şirketinin topluma katkıları analizi

Bilge Uyan Atay, Saint Michel Lisesi ni bitirdikten sonra Işık Üniversitesi nden B.A. derecesini aldı. Daha sonra aynı üniversitede uzman olarak görevini sürdürürken burslu olarak yine Işık Üniversitesi nde MBA yaptı. Bilge Uyan Atay şu an İngiltere de Bath Üniversitesi nde, İşletme fakültesindeki toplum, işyeri ve örgütler merkezinde burslu olarak yaptığı doktora çalışmasını bitirme aşamasında olup, aynı zamanda Bath Üniversitesi nde Araştırma Görevlisi olarak çalışmaktadır. Araştırma konuları arasında; şirket paydaşları, kurumsal sosyal sorumluluk, şirket hayırseverliği, şirketlerin topluma olan katkıları ve Türkiye deki şirketlerin topluma olan katkılarının incelenmesi yer almaktadır.

Özet Şirketlerin Topluma Olan Katkılarını ölçmek için yapılan araştırmaya Türkiye nin lider 92 şirketi katılmıştır. Türkiye de 2007 yılında ortalama olarak 2 milyon TL topluma katkı yapılmıştır. Toplu olarak bakıldığında bu rakam 200 milyon TL yi bulmaktadır. Toplam katkının %94 lük kısmı ankete katılan en büyük 20 şirket tarafından yapılmıştır. Ankete katılan firmaların topluma katkı çeşitlerinin içinden en fazla nakit para ile yapılan hayırseverlik ve sponsorluk yaptıkları belirlenmiştir. Tüketici odaklı sektör içinde yer alan firmalar ortalama olarak 4 milyon TL ile en fazla katkı yapan firmalar olmuşlardır. Bunu sırasıyla mühendislik, inşaat ve finans sektörleri takip etmektedir. Türkiye de bulunan yabancı firmaların iştirak şirketleri, Türk menşeli firmalara oranla çok daha az katkı yapmaktadırlar. Türkiye de en çok eğitim, sağlık ve sanat & kültür alanlarında katkı yapılmaktadır, ayrıca firmalar din ve siyaset alanlarında katkı yapmayı tercih etmediklerini ifade etmişlerdir. Topluma katkı davranışını en fazla etkileyen paydaş, hissedar/yatırımcı olarak belirlenmiştir.

Önsöz Şirketlerin topluma katkı çalışması, Türkiye`de bu konuda yapılmış ilk geniş çaplı araştırmadır. Doktora çalışmamın bir parçası olan şirketlerin topluma katkısı analizinin sonuçları, aynı zamanda bu raporla birlikte çalışmama katılan şirketlere ulaşabilmektedir. Bu raporu yazmaktaki amacım hem çalışmamın sonuçlarını ortaya koymak hem de bu konuda veri arayışında olan kişileri biraz olsun aydınlatabilmektir. Türkiye`de şirketler uzun yıllardır topluma katkı yapmaktadırlar. Ne yazık ki bugüne kadar Birleşik Devletler ve İngiltere de rastlayacağımız raporlamalar Türkiye için mevcut değildi. Oysaki bu çalışmanın da ortaya koyduğu gibi Türkiye deki şirketlerin hayırseverlik ve diğer topluma katkı faaliyetleri hiç de küçümsenecek miktarlarda değildir. Şirketler topluma yapmış oldukları katkıları ana faaliyetlerinin içinde görmekte ve katkı faaliyetlerinin getirdiği faydalardan yararlanmaktadırlar. Yapılan araştırmalar, CEO ların da topluma katkı konusunda farkındalıklarının arttığını ve bu katkı davranışlarını bir şirket stratejisi olarak kabul ettiklerini göstermektedir. Çünkü artık bilinmektedir ki topluma yapılan katkılar, şirketin tanınabilirlik derecesini ve itibarını arttırmakta, kaliteli işçi alımını, tüketici bağlılığını olumlu yönde geliştirmekte, uzun vadede karlılığı arttırmakta ve sosyal anlamda, çevre ve toplum ile olan ilişkilerde sağlıklı bir ilişki kurmaya yardımcı olmaktadır. Bu nedenle şirketlerdeki yönetimsel bakış açısı giderek topluma katkı davranışlarının sürdürülebilinir, yaratıcı ve şirkete en büyük faydayı getirecek şekilde düzenlemesi yönünde olmaktadır. Bu araştırmayı yaparken sosyal sorumluluk, topluma katkı, hayırseverlik gibi kavramların çok net anlaşılamadığının farkına vardım. Genelde şirketler ile görüştüğümde ve web sayfalarını incelediğim de şirketlerin sosyal sorumluluk davranışları olarak genelde topluma katkı davranışlarından bahsettiklerini ve bu iki kavramın iç içe geçtiğini anladım. O yüzden bu raporda, ilk bölüm olarak, aynı zamanda raporun geri kalanın da anlaşılması için, tanımlamaların yapılmasını uygun gördüm. Bu şekilde bu raporda kullanılan ifadelerin ne olduğu hakkında daha iyi bir fikir edinebilineceğini düşünüyorum. İkinci bölümde ise veri toplama metodu belirtilecektir. Bu çalışmanın ne kadar zaman içinde yapıldığı, çalışmaya katılan şirketlerin sektörel analizi, verilerin ne yolla toplandığı ayrıntılarıyla açıklanacaktır. Daha sonra üçüncü bölümde, çalışma sonuçları ve bunların değerlendirilmesi yer alacaktır. Bu bölümde, şirket karakteristiklerine göre yapılan katkı tiplerinin dağılımı ve miktarı, şirketlerin katkıda bulundukları alanlar ve topluma katkıda paydaş etkisi tartışılacaktır. Dördüncü bölümde ise, diğer ülkelerin topluma katkı verileri ve bunların bu çalışmada ortaya çıkan sonuçlarla değerlendirilmesi yer alacak ve rapor gelecek çalışmalar için öneriler, durum değerlendirmesi ve sonuçların tartışılmasıyla son bulacaktır.

Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Şirketlerin Topluma Katkısı Bu araştırmada Şirketlerin Topluma Katkısı incelenmektedir. Bu tanım ingilizcede Corporate Community Involvement (CCI) olarak tanımlanmış ve çevirisi bu kavram üzerinden yapılmıştır. Şirketlerin Topluma Katkısını, Kurumsal Sosyal Sorumlulukla (KSS) ilişkilendirebilmek için ilk önce KSS nin tanımını yapmakta fayda görmekteyim. KSS nin ilk geniş kapsamlı, en belirgin ve açıklayıcı tanımı Caroll (1979) tarafından yapılmıştır. Buna göre Caroll, işletmelerin topluma karşı sorumluluğunu bir piramit çizerek 4 ana başlıkta belirtmiştir. CSR yani KSS piramidine göre en altta işletmelerin topluma ve kendilerine karşı olan ekonomik sorumluluğu gelir. Buna göre kar oranını arttırmak, şirketlerin topluma karşı yapmakta oldukları ilk sorumlu davranıştır. Bunun bir üst katında ise yasal sorumluluk yani kanunlara uygun hareket etmek sıralanmıştır. Üçüncü olarak, etik sorumluluklar yani doğru olanı yapmak, etik davranışı tercih etmek gelir. Piramidin en üst katında ise hayırseverlik sorumluluğu gelmektedir. Şirketlerin hayırseverlik davranışları; şirketlerin iyi bir kurumsal vatandaş olması, şirketin çeşitli kaynaklarını toplumla paylaşması ve yaşam kalitesini arttırmaya çalışması olarak sıralanır. Kriz ve Topluma Katkı Stratejileri: Örnek Vaka Deloitte Şirketler zamanla topluma olan katkıların, şirket ana stratejileriyle ilişkilendirildiği zaman birçok fayda sağlandığını fark etmişlerdir. Özellikle kriz ortamında şirketlerin sosyal sorumluluk ve topluma katkı planları olumsuz yönde etkilenebileceği düşünülse de aslında topluma katkı aktivitelerini şirket stratejilerine sokabilmiş birçok şirket krizden bu sayede daha güçlü çıkmaktadır. Özellikle burada kazan kazan stratejisini uygulamış olan Deloitte şirketi bu duruma güzel bir örnek oluşturabilir. Deloitte harcadığı zaman, para ile sosyal fayda ve farkındalık yaratmayı hedeflemektedir. Aynı zamanda yarattıkları sosyal fayda kendi yönetimsel problemlerinin çözümünde de etkili olmuştur. Deloitte işe alımlarda farkına varmıştır ki, işe alım, iki taraf içinde sıkıntılı ve stresli bir ortam yaratmaktadır. Bunun yerine alternatif üniversite şenliği kavramı yaratılmıştır. Bu projeye göre üniversite öğrencileri bir hafta süresince Deloitte çalışanlarıyla Gulf Coast yerinde bir araya gelecek ve Katrina kasırgasında tahrip olmuş evleri yeniden onaracaklardır. Bu şekilde işe başvuran öğrencilerle birlikte çalışılmış ve bu süre içinde 3 ev yeniden onarılmış, öğrenciler hem ilk defa Deloitte kültürünü tanımış hem de Deloitte için en uygun kişiler işe alınmıştır.

Caroll un bu tanımdan sonra Kurumsal Sosyal Sorumluluk kavramı birçok çevrelerce yeniden tanımlanmış, ifade ettiği hayırseverlik kavramı kendi içinde gelişmiş ve Şirketin Topluma Katkı davranışlarının sadece bir çeşidi haline gelmiştir. Çünkü artık hayırseverlik zamanla şirketlerin sadece toplum yararına yaptıkları davranışlar olmanın ötesinde, şirketlerin ana stratejilerinin içine girmiştir. Bunla birlikte literatürde stratejik hayırseverlik, sosyal girişim, şirket bağışı, gibi birçok kavram türetilmiştir. Ama bunların hiçbiri Şirketin Topluma Katkısı kavramı kadar kapsayıcı değildir. Buna göre daha önce de belirtildiği gibi Hayırseverlik kavramı, Şirketin Topluma Katkı davranışlarının bir bölümünü kapsadığı için bu çalışmanın özellikle Şirketlerin Topluma Katkı davranışlarını ortaya koymak ile ilgili olduğunu bir daha vurgulamak yerindedir. Buna göre İngiltere de bulunan, The Charities Aid Foundation (CAF) şirketlerin topluma katkılarını şu şekilde tanımlamaktadır; Şirketin kaynaklarını toplumlar ile paylaşması ve şirketin kendisinin de bu paylaşımdan etkilenmesidir. Bu paylaşım ticari kaygının az ya da yoğun olduğu her türlü şirket desteğini; hayırseverlik/nakit para yardımı, toplum projelerine destek, çalışan gönüllüğü, sponsorluk, nedene bağlı pazarlama ve ayni hediyeler gibi içine almaktadır. Şirket desteği olarak tanımlanan kavramlar aynı zamanda topluma katkı yapma yollarıdır. Aşağıdaki Tablo 1 de Şirketlerin Topluma Katkı şekilleri bu kararın hangi kaynaklar kullanılarak hangi departmanlardan çıktığını, içerdikleri motivasyonu ve toplumun bu konuda ne kadar farkında olduğunu özetlemektedir. Tablo 1: Şirketlerin Topluma Katkı Tipleri Şirketin Kararlar hangi Toplumun Topluma Katkı Kullanılan bölümlerden Amaç/ farkıdalık Şekilleri Kaynaklar çıkıyor Motivasyon derecesi Nakit para, Ayni İletişim, Şirket hediyeler, pazarlama, insan Yardım/Stratejik Hayırseverliği Çalışanlar kaynakları vs. Amaçlı Az/Orta Şirket imajını Müşterilere yükseltmek,/ ürün yapılan ürün promosyonu Nedene Bağlı satışından gelen yapmak/ yardım Pazarlama para Pazarlama amaçlı Yüksek Tüketiciye Sponsorluk Nakit para Ayni Hediyeler Çalişanlar Pazarlama ulaşmak/ Yardım/ Marka tanınabilirliği yaratmak Orta/yüksek Çalışan Çalışan Gönüllüğü Çalışanlar Servis, eski ürün, İletişim, motıvasyonunu pazarlama, insan sağmak, topluma kaynakları vs. yardım Az şirket durağan İletişim, varlıkları, pazarlama, insan Ayni hediyeler hammadde kaynakları vs. Yardım/Stratejik Az

Veriler Nasıl Toplandı? Bu çalışma, Türkiye de bulunan Capital dergisince 2007 yılında belirlenmiş 500 büyük şirketin topluma katkı tiplerinin ne olduğunu ve rakamsal olarak ne kadar katkıda bulunulduğunu ölçmeyi hedeflemektedir. Türkiye deki şirketlerin topluma olan katkıları ilk defa bu çalışmada ortaya konulduğundan ve daha önce bu konuyu ölçen bir soru formu bulunmadığından, ilk olarak bu konuyu ölçen soru formu yazar tarafından doktorasını yaptığı Bath Üniversitesi, İşyeri Örgütler ve Topluluk Merkezinde danışman hocaları Prof. Andrew Millington ve Prof. Stephen Brammer ile geliştirilmiştir. Konunun yeni olması itibariyle şirketlere ulaşmakta sıkıntı yaşanmış ve belirli bir rakama ulaşılabilmesi için Özel Sektör Gönüllüleri Derneği ve Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği nin üyelerine de anket yollanmıştır. Ankete katılan yöneticilerin tercihlerine göre anket yüz yüze ya da telefon yardımıyla cevaplandırılmıştır. Burada anketi cevaplayan yöneticilerin profilinden biraz bahsedersek, genelde şu yol izlenmiştir; Şirkette bir yetkili kişi bulunmuş ya da şirketlere direk olarak telefon edilerek konu anlatılmıştır. Bu konuya en uygun kişiye bu şekilde danışılarak gidilmiştir. Yine de bu çalışmayı cevaplayan yöneticilerin görevleri ve ünvanları gerçekten çok çeşitlidir. Buna göre çalışmayı en fazla kurumsal iletişim, pazarlama ve insan kaynakları yöneticileri ya da onların asistanları cevaplandırmıştır. Aynı zamanda anketi cevaplayan üst düzey yöneticilerde bulunmaktadır. 2008 yılında, yaklaşık 8 aylık veri toplama süresi boyunca toplam 92 şirket anketi cevaplamayı kabul etmiştir. Şirket isimleri gizlilik politikası sebebiyle bu çalışmada açıklanmayacaktır. Onun yerine sektörel dağılımdan faydalanarak gruplandırma yapılacaktır. Çalışmadaki bir başka önemli nokta ise şirketlerin karakteristiğine göre sınıflandırma yapılmış olmasıdır. Örneğin şirketlerin borsaya kota olup olmadığı, Türk veya yabancı menşeli şirketler olup olmadıkları, ya da aile şirketi olup olmadıkları diğer ülke sonuçlarıyla karşılaştırma yapabilmek amacıyla sorulmuş ve bu yönde de veri toplanmıştır. Anketin kapsamının geniş olması aynı zamanda akademik çevrelerce bu çalışmayı önemli kılmaktadır.

Şekil 1: Ankete Katılan 92 Şirketin Sektörel Dağılımı 4,3% 11,9% 6,5% 15,2% 18,4% 16,3% 10,8% 16,3% Finans Bilişim Kimya / İlaç Mühendislik Tüketici Ürünleri İnşaat Tüketici Hizmetleri Diğer Üretim Şekil 1 de ankete katılan 92 şirketin sektörel analizi yapılmıştır. Bu dağılımdan da anlaşılacağı gibi ankete katılan şirketler çok farklı sektörlerden gelmektedir. Ankete katılım en fazla mühendislik, finans ve kimya/ilaç sektörlerinden gelmiştir. Bu dağılımı Türkiye nin ekonomik faaliyet dağılımı ile karşılaştırırsak, üretim sektörü gayrisafi yurtiçi hasılanın %30 unu, hizmet sektörü %60 ını ve tarım endüstrisi bunun %9 unu karşılamaktadır. Buna karşın bizim örneklem kümemiz servis sektörü yerine daha çok üretim sektörüne doğru bir kayış göstermektedir. Bunun sebebi firmaların büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. Çalışmamıza Türkiye nin büyük çaplı şirketleri katılmıştır. Oysaki yüksek sayıda küçük şirket servis sektöründe yer almaktadır. Bu şirketler çok fazla topluma katkı yapmadığından ilk etapta bu araştırma dışında tutulmuşlardır. Bu yüzden üretim sektöründeki şirketler bu araştırmada ön plana çıkmaktadır.

Sonuçlar Sonuçlar incelendiğinde, ankete katılan şirketlerin 2007 yılında ortalama olarak 2 milyon TL topluma katkı yaptıkları saptanmıştır. Ayrıca 92 şirket toplamda 200 milyon TL katkıda bulunmuşlardır. Bununla birlikte sadece bu rakamı göz önüne almak, şirketler tarafından yapılan katkı tiplerinin ne olduğunu ve hangi faktörlerin bunu etkilediğini gizler. O yüzden aşağıdaki tablolarda şirketlerin karakteristiklerine göre yaptıkları topluma katkı tipleri ve miktarları ayrıca incelenmektedir. Buna göre Tablo 2 ye baktığımızda şirketler büyüklüklerine göre 4 gruba ayrılmışlardır. Örneğin ilk çeyrektekiler şirketlerin % 25 ini oluşturmaktadır. Bu verilere göre yüksek oranda yapılan topluma katkılar ilk % 25 lik çeyreğe giren şirketler tarafından yapılmıştır. Buna göre ilk çeyrekteki şirketler, yani ankete katılan 92 şirketin içindeki en büyük 20 şirket toplam yapılan topluma katkının % 93,4 lük kısmını oluşturmaktadır. Tablo 2 Şirketlerin Büyüklüğüne göre Katkı Oranı Yardım Amaçlı nakit para yardımı Sponsorluk Nedene Bağlı Pazarlama Ayni hediyeler Toplam katkı İlk Çeyrek (En fazla katkıda bulunanlar) 91,9% 94,1% 97,3% 91,4% 93,4% İkinci Çeyrek 4,5% 2,2% 0,1% 4,9% 3,1% Üçüncü Çeyrek 2,7% 2,8% 2,5% 3,2% 2,8% Dördüncü Çeyrek (En az katkıda bulunanlar) 0,9% 0,9% 0,1% 0,5% 0,7% Şimdi, şirketlerin topluma hangi yollarla katkıda bulundukları, şirketlerin karakteristiklerine göre incelenecektir. Buna göre Tablo 3 te şirketlerin sektörel olarak ne kadar oranda topluma katkı yaptıkları, topluma katkı tiplerine göre incelenmiştir. Bu çalışmada, toplam 92 şirket 8 ana gruba ayrılmıştır. Bu gruplar; finans, bilişim, kimya/ilaç, mühendislik, tüketici ürünleri, inşaat, tüketici hizmetleri, diğer üretim şirketleri olarak belirlenmiştir. Sonuçlar göstermiştir ki çalışmamıza katılan şirketler, tek tip topluma katkı yapmak yerine, çeşitli şekillerde topluma katkı yapmaktadırlar. Fakat bazı tip topluma katkılar bazı sektörlerde öne çıkmaktadır. Fakat ilk önce toplu olarak sonuçları incelersek ankete katılan 92 şirketin % 90 ı nakit para ile hayırseverlik yapmaktadır. Ayrıca şirketlerin % 80 inin sponsorluk faaliyetlerine önem verdikleri anlaşılmıştır. Bunun tersine sadece %20 lik bir kısım nedene bağlı pazarlama yaptığını belirtmiş, katılımcı şirketlerin yaklaşık olarak % 70 i ise çalışan gönüllüğünü şirket stratejilerinin içine soktuklarını belirtmişlerdir. Sonuçlar sektörel olarak incelendiğinde ise finans sektöründeki şirketlerin % 93 ünün nakit para ile yapılan hayırseverlik ve sponsorluk yapmayı tercih ettiği görülmüştür. Çalışan gönüllülüğünü ise en fazla bilişim ve kimya/ilaç sektörleri tarafından yapıldığı ortaya konulmuştur. Ayrıca en fazla nedene bağlı pazarlama

% 54 lük oranla tüketici hizmetleri grubundaki şirketler tarafından yapılmaktadır. Buna karşın mühendislik gurubundaki şirketler % 94 lük bir oranla ayni hediyeler yoluyla katkı yapmayı tercih etmektedirler. Tablo 3: Sektörel dağılıma göre Topluma Katkı Oranları Finans 15 Bilişim 10 Kimya/İlaç 15 Mühendislik 17 Tüketici Ürünleri 14 İnşaat 6 Tüketici Hizmetleri 10 Diğer Üretim 4 Bütün Sektörler 92 Topluma Katkı Toplam 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100, 0% 100,0% Vakıf yoluyla yapılan Bağış 13,3% 10,0% 26,7% 35,3% 35,7% 66,7% 0,0% 25,0% 25,0% Sponsorluk 93,3% 70,0% 66,7% 100,0% 78,6% 83,3% 100,0% 75,0% 84,8% Nedene Bağlı Pazarlama 26,7% 20,0% 13,3% 17,6% 7,1% 0,0% 54,5% 0,0% 19,6% Nakit Para ile yapılan Hayırseverlik 93,3% 90,0% 100,0% 82,4% 78,6% 100,0% 81,8% 100, 0% 89,1% Çalışan Gönüllüğü 73,3% 80,0% 80,0% 58,8% 57,1% 66,7% 72,7% 50,0% 68,5% Ayni Hediyeler 73,3% 90,0% 93,3% 94,1% 78,6% 83,3% 90,9% 75,0% 85,9% Şirket Ürünleri Bağışı 46,7% 80,0% 66,7% 64,7% 71,4% 66,7% 90,9% 50,0% 67,4% Eski Ekipman Bağışı 66,7% 80,0% 60,0% 82,4% 57,1% 83,3% 54,5% 50,0% 67,4% Hammadde Bağışı 6,7% 30,0% 13,3% 11,8% 21,4% 16,7% 9,1% 50,0% 16,3% Diğer Katkılar 33,3% 10,0% 20,0% 17,6% 14,3% 0,0% 0,0% 25,0% 16,3% Tablo 4 te ise, şirketler sektörel olarak gruplandırılarak, her bir topluma katkı çeşidi için yıllık ne kadar para harcadıkları belirtilmiştir. Ne yazık ki anketimize katılan 92 şirketin hepsi bu soruya olumlu cevap vermemiştir. Bazı şirketler, ne kadar tutarda topluma katkı yaptıklarını açıklayamayacaklarını belirttiklerinden katılımcı şirket sayısına bakıldığında burada 84 şirketin yer aldığı görülmektedir. Rakamlara baktığımızda tüketici ürünleri grubunda yer alan firmalar diğer sektördeki şirketlerden yaklaşık olarak iki kat daha fazla topluma katkı yapmışlardır. Buna karşın finans, kimya/ilaç ve tüketici hizmetleri sektörlerinde yer alan firmaların diğer sektörlerdeki firmalara oranla daha az tutarda topluma katkı yaptığı saptanmıştır. Tüketici ürünleri sektöründen sonra en fazla tutarda topluma katkı yapan sektörün yaklaşık 3.300.000 TL ile bilişim sektörü olduğu belirlenmiştir. Bunu 1.815.000 TL ile mühendislik grubunda yer alan firmalar izlemektedir.

Tablo 4: Sektörel Dağılıma göre Şirketlerin Topluma Katkı Çeşitleri Finans 13 Bilişim 10 Kimya/İlaç 13 Mühendislik 15 Tüketici Ürünleri 13 İnşaat 6 Tüketici Hizmetleri 10 Diğer Üretim 4 Bütün Sektörler 84 Nakit para ile yapılan Hayırseverlik 530.462 1.538.100 203.192 1.132.667 141.077 993.750 59.350 1.006. 250 646.708 (TL) Yüzde dağılımı 37,45% 46,63% 25,43% 62,41% 2,9% 56,63% 17,95% 65, 09% 31,4% Sponsorluk (TL) 510.769 1.567.000 300.654 329.400 4.700.423 351.667 147.250 426. 250 1.161.339 Yüzde dağılımı 36,06% 47,51% 37,63% 18,15% 96,8% 20,04% 44,54% 27, 57% 57,0% Nedene Bağlı Pazarlama 15.769 7.850 115.385 4.000 0 0 24.600 0 24.875 (TL) Yüzde dağılımı 1,11% 0,24% 14,44% 9,87% o,o% o,o% 7,44% 0,0% 1,0% Ayni Hediyeler (TL) 359.423 185.250 179.731 348.900 15.654 409.417 99.400 113. 375 216.696 Yüzde dağılımı 25,38% 5,62% 22,5% 19,22% 0,3% 23,33% 30,07% 7,33% 10,6% Toplam Katkı (TL) 1.312.577 3.298.200 798.962 1.814.967 4.857.154 1.754.833 330.600 1.545. 875 2.033.548 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100, 0% 100,0% Şimdi ise şirketlerin sahiplik durumlarına göre topluma yapılan katkılar incelenecektir. Sahiplik durumunu incelemek için Tablo 5 ve Tablo 6 da görüleceği gibi şirketler; borsaya kota olan, yurtdışı operasyonu olan, aile şirketi olan, aile tarafından yönetilen ve yabancılara ait ve onlar tarafından yönetilen olarak guruplara ayrılmışlardır. Şirket sayılarına bakıldığında da görülecektir ki tek bir şirket tek bir kategoride yer almamaktadır. Örneğin bir şirket hem borsaya kota, hem aile şirketi hem de yurtdışı operasyonu olan bir şirket olabilir. Bu yüzden her kategori kendi içinde değerlendirilmelidir. Tablo 5 te sahiplik durumuna göre topluma katkı oranları incelenmiştir. Sonuçlardaki en belirgin farklılık yabancılara ait ve onlar tarafından yönetilen şirketler gurubuna girenlerde görülmektedir. Bu gruptaki şirketler diğer guruptaki şirketlere oranla daha az oranda topluma katkı yapmaktadırlar. Özellikle vakıf yoluyla yapılan bağışlarda ve ayni hediye bağışlarında diğer gruptaki şirketlerin, bu gruptaki şirketlerden daha fazla oranda katkıda bulundukları görülmektedir. Ayrıca borsaya kota olan ve yurtdışı operasyonu olan şirketlerin en fazla nakit para ile yapılan hayırseverlik ve sponsorluk yaptıkları saptanmıştır. Bunun haricinde ise aile şirketleri ve aile tarafından yönetilen şirketlerde ise ayni yardım gözle görülür bir şekilde fazladır. En az hangi tip topluma katkı yapıldığına bakıldığında ise, nedene bağlı pazarlamanın guruptaki bütün şirketler içinde en az orana sahip topluma katkı çeşidi olduğu görülmektedir.

Tablo 5: Sahiplik Durumuna göre Topluma Katkı Oranları Borsaya Kota olan Şirketler 49 Yurtdışı Aile Şirketi Operasyonu 56 olan Şirketler 66 Aile tarafından yönetilen Şirketler 29 Topluma Katkı Toplam 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Vakıf yoluyla yapılan Bağış 36,7% 28,8% 28,6% 27,6% Sponsorluk 83,7% 89,4% 83,9% 82,8% Nedene Bağlı Pazarlama 20,4% 18,2% 19,6% 27,6% Nakit Para ile yapılan Hayırseverlik 87,8% 89,4% 87,5% 89,7% Çalışan Gönüllülüğü 67,3% 77,3% 60,7% 51,7% Ayni Hediyeler 81,6% 86,4% 89,3% 89,7% Şirket Ürünleri Bağışı 65,3% 69,7% 75,0% 69,0% Eski Ekipman Bağışı 63,3% 68,2% 67,9% 62,1% Hammadde Bağışı 10,2% 21,2% 14,3% 27,6% Diğer Katkılar 10,2% 19,7% 16,1% 20,7% Yabancılara ait ve onlar tarafından kontrol edilen Şirketler 18 100,0% 11,1% 77,8% 16,7% 77,8% 72,2% 77,8% 66,7% 50,0% 16,7% 16,7% Sahiplik durumuna göre yapılan topluma katkılar aynı zamanda Tablo 6 da da incelenmektedir. Tablo 6 incelenildiğinde de anlaşılacağı gibi her gurupta yer alan şirketlerin ortalama olarak ne kadar tutarda topluma katkı yaptıkları ortaya konmuştur. Daha öncede ifade edildiği gibi bazı şirketler yaptıkları topluma katkı tutarını paylaşmak istemedikleri için bu gruba dahil olan şirketlerin sayısı Tablo 4 e göre daha azdır. Sonuçlara göre ortalama olarak en fazla 3.3 milyon TL katkıyla borsaya kota olan şirketler birinci sırada yer almaktadır. Yurtdışı operasyonu olan şirketler ise 2.5 milyon TL ile ikinci sırada bulunmaktadır. En düşük miktarda topluma katkı ise 670 bin TL lik tutarla yabancılara ait ve onlar tarafından yönetilen şirketlerce yapılmıştır. Sahiplik durumu aile şirketi olan ve aynı zamanda aile tarafından yönetilen şirketler ise yaklaşık olarak 1.5 bin TL gibi ortalama bir miktarla topluma katkı yapmaktadırlar.

Tablo 6: Sahiplik Durumuna göre Şirketlerin Topluma Katkı Çeşitleri Borsaya Kota olan Şirketler 45 Yurtdışı Operasyonu olan Şirketler Aile Şirketi 59 52 Aile tarafından yönetilen Şirketler 27 Nakit para ile yapılan Hayırseverlik (TL) 1.017.667 881.653 304.183 951.389 Yüzde dağılımı 30,0% 32,0% 17,0% 71,0% Sponsorluk (TL) 2.017.944 1.598.644 1.324.163 294.426 Yüzde dağılımı 60,0% 58,0% 74,0% 22,0% Nedene Bağlı Pazarlama (TL) 5.967 33.703 37.010 10.907 Yüzde dağılımı 0,1% 1,0% 2,0% 1,0% Ayni Hediyeler (TL) 317.089 232.593 123.692 83.389 Yüzde dağılımı 9,9% 9,0% 7,0% 6,0% Toplam Katkı (TL) 3.328.667 2.723.712 1.789.048 1.340.111 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Yabancılara ait ve onlar tarafından kontrol edilen Şirketler 17 122.794 21,6% 334.265 58,7% 22.353 3,9% 90.412 15,8% 569.824 100,0% Ayrıca yapılan anket çalışmasında şirketlerin en çok hangi alanlarda katkı yaptıkları da sorulmuştur. Anket sorusunda bulunan alanlar; eğitim, sağlık/tıbbi araştırma, sanat & kültür, spor, çevre, din, gençler için yardım, yaşlılar için yardım, uluslararası yardım, siyasal ve hayvan hakları olarak sınıflandırılmıştır. Ortaya çıkan sonuçlara göre araştırmaya katılan 92 şirket en çok eğitim, sağlık, kültür ve sanat alanında topluma katkı yaptıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca şirketlere bir ilke olarak desteklerini vermeyecekleri alan(lar) sorulduğunda ankete katılan firmaların çoğunluğu bu alanları din ve siyaset olarak belirtmişlerdir. Şirketlere aynı zamanda topluma katkı davranışlarında hangi paydaşların etkili olduğu sorulmuştur. Bunun için paydaşlar şu şekilde sıralanmışlardır; müşteriler, çalışanlar, hissedarlar/yatırımcılar, devlet/yasa koyucular, tedarikçiler ve toplum örgütleri. Her bir şirkete, bir takım sorular sorularak paydaşların şirketin sosyal sorumluluk davranışlarında ne kadar etkin olduğu ölçülmeye çalışılmış ve yapılan analiz sonucunda sadece hissedarlar/yatırımcılar sınıfındaki paydaşların şirketlerin topluma katkı davranışlarında yoğun olarak etkili olduğu saptanmıştır.

Diğer Ülkelerle Karşılaştırmalar İngiltere de her yıl topluma olan katkılar çeşitli kurumlar aracılığıyla ölçülmektedir. En son yapılan araştırmaya göre İngiltere de 2008 yılında incelenen 100 büyük firma, gönüllü sektöre 1 miyar sterlin ayırmıştır. Bu 100 firmanın %10 u toplam bağış miktarının %60 lık kısmını kapsamaktadır. Yapılan katkı tiplerine bakıldığında ise %68 lik oranla, en fazla nakit bağış olarak yapılan hayırseverlik gelmektedir. Bu oranı %21 ile ayni hediyeler, %16 ile ürün bağışı ve %5 ile çalışan gönüllülüğü izlemektedir. İngiltere de imalat ve finans en fazla katkı yapan sektörler olarak belirlenmiştir. İngiltere de en fazla katkı sanat, tıbbi araştırma, engelli/hastalık alanlarına yapılmaktadır. Katkı yapan şirketlerin %63 ü politik ve % 74 ü dinsel yardım yapmayı kesinlikle tercih etmediklerini ifade etmişlerdir. Birleşik Devletler deki durum ise Comimitte Encouraging Corporate Philanthropy (CECP) Derneği tarafından 2008 yılında yapılan araştırmada gözler önüne serilmektedir. Bu araştırmada 136 lider şirket incelenmiştir. Sonuçlara göre Fortune 100 de listelenmiş şirketler listelenmemiş şirketlere göre 2 kat topluma katkı yapmış. Yapılan katkıların sadece %19 u nakit olmayan katkılardır. Sektörlerden İlaç/sağlık %29,9 luk, finans %17,4 lük ve perakende %10,4 lük oranlarıyla en fazla katkıyı yapan sektörler olmuşlardır. Topluma katkı yapan şirketlerden %31 i sağlık ve sosyal servislere, %25 i eğitime, %14 ü toplum ve ekonomik gelişmeye ve %3 ü doğal çevreye yardım yapmaktadırlar. Ayrıca Birleşik Devletler de yapılan topluma katkıların %90 ı Amerika daki büyük şirketler tarafından yapılmakta, sadece %8.8 i deniz aşırı ülkelerde faaliyet gösteren şirketlerden gelmektedir. Avrupa ülkeleri için yapılan çalışmalara bakıldığında bu konuda çokta fazla araştırma yapılmadığı görülmektedir. Yapılan birkaç araştırmanın sonucuna göre Fransa da banka sektörü %22,8 lik, yemek sektörü %9 luk ve sigorta sektörü %7,2 lik oranlarla en fazla katkıyı yapan sektörlerdir. Fransa da genellikle topluma katkıda bulunan her 3 şirketten birinin sosyal ve insana odaklı bağış yaptığı saptanmıştır. Yapılan bir başka çalışma göstermiştir ki Almanya daki şirketler genelde en fazla sponsorluk odaklı topluma katkı faaliyetleri düzenlemektedirler.

Sonuç ve Öneriler Bu çalışma Türkiye deki şirketlerin topluma katkı davranışlarını ölçen ilk kapsamlı çalışma niteliğini taşımaktadır. Türkiye de birçok şirket topluma katkı yapmakta ancak bu davranışlar daha önce hiç ölçülmemiş ve bugüne kadar bu konuya hak ettiği önem verilmemiştir. Şirket vatandaşlığı, sosyal sorumluluk, kurumsal yönetim kavramlarının ön plana çıkması ile topluma katkı kavramı Türkiye deki firmalar için artık hayırseverlik davranışı olarak görülmesinden öte stratejik planlama gerektirecek, şirket ana stratejilerinin içinde yer alan, raporlamalarda belirtilen bir konu halini almaktadır. Bu sayede bu konuda yapılan çalışmaların gelişerek, şirketler tarafından da desteklenerek sürdürülmesi gerektiği kanaatindeyim. Türkiye deki sonuçlara bakıldığında diğer ülkelerde yapılan çalışmalarda elde edilen sonuçlarla bir paralellik olduğu görülmüştür. Örneğin diğer ülkelerde de FTSE 100, Fortune Index listesine girmiş olan firmaların daha fazla topluma katkı yaptığı saptanmıştır. Bizde de topluma katkının en fazla borsaya kota olmuş firmalar tarafından yapıldığı görülmüştür. Bu demektir ki, şirketler belli koşullara, standartlara, hukuki düzenlemelere uygunluk sağladıkça daha çok görünür olabilecek, saygınlıklarını daha fazla arttırabileceklerdir. Bunun gerçekleşmesinin bir yolu da topluma katkı yapmaktır. Aynı zamanda Türk menşeli şirketler kendi ülkeleri için daha fazla sorumluluk hissetmektedir. Bu durum Birleşik Devletler deki durumla da paralellik göstermektedir. Bu sayede her şirket kendi ülkesinde daha fazla topluma katkı davranışları yapmayı benimsediği ortaya çıkarılmıştır. Yine bazı sonuçlar bakımından Türkiye, diğer ülkelerle farklılık göstermektedir. Buna göre, araştırmaya katılan şirketlerin %25 inin topluma katkıyı kurdukları vakıflar aracılığıyla yaptıkları saptanmıştır. Bu oran Birleşik Devletler ve Almanya ile kıyaslandığında düşük olmasına rağmen İngiltere ve diğer ülkelere göre yüksek bir orandır. Ayrıca Türkiye deki finans sektöründe yapılan topluma katkıların diğer ülkelerle karşılaştırıldığında daha az miktarda olduğu belirlenmiştir. Özellikle Birleşik Devletler, İngiltere ve Fransa da topluma katkının en fazla bankalar tarafından yapıldığı saptanmıştır. Bu çalışmada topluma katkı davranışlarını ölçen soru formu Türkiye için özel olarak geliştirilmiştir. Bu yüzden Türkiye deki farklılıklar da gözler önüne serilmektedir. Fakat çalışmaya sadece büyük çaplı özel şirketler katılmıştır. Daha küçük çaplı şirketlerin ve kamu şirketlerinin de araştırmaya katılmasıyla, karşılaştırmalı sonuçlar ortaya çıkabilir. Bu çalışma ilk defa yapıldığından şirketlerin katılımının sağlanmasında zorluk çekilmiştir. Bu çalışma her sene daha fazla firma katılımıyla geliştirilirse, hem şirketler hem de akademik açıdan daha değerli karşılaştırrmalı verilere ulaşabiliriz.