BA IMSIZ DENET M SÖZLEfiMES

Dr. Aytaç KÖKSAL Kocaeli Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi flletme Bölümü BA IMSIZ DENET M SÖZLEfiMES STANBUL-2009

Yay n No : 2131 flletme-ekonomi Dizisi : 323 1. Bas m - May s 2009 ISBN 978-605 - 377-052 - 7 Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da - t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij fl Merkezi No: 27/806 K:9 Zeytinburnu/ STANBUL 0212 565 01 22-0212 565 02 55 Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com

III Sevgili Aileme...

IV AYTAÇ KÖKSAL

V ÖNSÖZ Ba ms z denetim, sermaye piyasas baflta olmak üzere, piyasalarda uygulanan ve gittikçe önem kazanan bir denetim türüdür. Ancak, özellikle, Türk Ticaret Kanunu Tasar s nda sermaye ortakl klar n n denetiminin ba ms z denetçilere b rak lmas ile ö retide de önem kazanm fl ve birçok çal flmaya konu olmufltur. Bununla birlikte, ba ms z denetim sözleflmesi, bu kapsamda ve Türk Ticaret Kanunu Tasar s, Sermaye Piyasas Mevzuat ile Bankac l k Mevzuat aç s ndan karfl laflt rmal olarak incelenmemifltir. Bu nedenle, Ba- ms z Denetim Sözleflmesi doktora tez konusu olarak seçilmifltir. Düzeltilmifl çal flmam z, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Doktora Program uyar nca; tez dan flman Prof. Dr. smail KIR- CA, Prof. Dr. Hamdi YILMAZ, Prof. Dr. Mehmet BAHT YAR, Prof. Dr. Ahmet BATTAL ve Doç. Dr. Aynur YONGALIK tan oluflan jüri önünde, 12.06.2008 tarihinde savunulmufl ve oybirli i ile kabul edilmifltir. Türk Ticaret Kanunu Tasar s n n Kas m 2008 de Meclis te görüflülmeye bafllanmas nedeniyle, Tasar n n yasalaflmas beklenmifl; ancak, Tasar görüflmelerinin ertelenmesi üzerine, çal flmam z n, mevzuattaki de ifliklikler de dikkate al narak yay mlanmas na karar verilmifltir. Tez dan flman m olmay kabul eden, çal flmam süresince bana karfl son derece sab rl ve anlay fll davranan, elefltirileri ve önerileri ile yol gösteren tez dan flman m hocam Prof. Dr. smail KIRCA ya; tez izleme jürimde de yer alan ve tezimi tüm ayr nt lar yla okuyarak elefltirileri ve görüflleri ile önemli katk larda bulunan hocalar m Prof. Dr. Ahmet BATTAL ve Doç. Dr. Aynur YON- GALIK a; yüksek lisans tezimden bafllayarak, akademide geçmek zorunda oldu um her aflamada ve yapt m çal flmalarda yan mda olan, ihtiyac m oldu- u her anda gerek bilgisi, elefltirileri ve önerileri ile gerekse kaynak katk s yla hiçbir zaman deste ini esirgemeyen hocam Prof. Dr. Mehmet BAHT YAR a; akademiye bafllad m andan itibaren çal flmalar mda bana yol gösteren, zamanl -zamans z demeksizin sordu um tüm sorularda arad m yan t bulmama yard m eden, Almanca kaynaklar m n çevirisinde bana büyük katk - da bulunan, hukuka, olaylara ve insanlara yaklafl m n örnek ald m sevgili hocam Prof. Dr. Hamdi YILMAZ a çok teflekkür ederim. Yo un ve stresli çal flmalar m s ras nda, gösterdikleri anlay fl, sab r ve en önemlisi sevgileri ile yan mda olan, bana güç veren, var olduklar için

VI ÖNSÖZ flükretti im sevgili aileme; çal flmalar m yo unlaflt kça yaln zl m n da artt - dönemlerde, desteklerini hiç esirgemeyerek yan mda olduklar n gösteren, vazgeçer gibi oldu um her anda yeniden çal flmaya bafllamama yard mc olan sevgili dostlar ma ne kadar teflekkür etsem azd r. Bu son derece s k nt l olan dönemde, kitab n yay m n üstlenen BETA Bas m Yay m Da t m Afi nin baflta Seyhan SATAR olmak üzere tüm yetkilileri ve çal flanlar ile kitab n düzenlemesini yapan ve bas ma haz rlayan Hediye GÜMEN e; yine, deste i dolay s yla Emre GÜVEN e teflekkürü bir borç bilirim. Sözün özü, çal flmam n önce tez, sonra da kitap olmas nda, do rudan veya dolayl olarak katk da bulunan herkese sonsuz teflekkürler Dr. Aytaç KÖKSAL Kocaeli 2009

VII Ç NDEK LER ÖNSÖZ...V KISALTMALAR...XIII G R fi I- Konunun Sunumu...1 II- Konunun Amac ve S n rland r lmas...6 III- nceleme Plân...8 Birinci Bölüm BA IMSIZ DENET M LE LG L GENEL B LG LER, BA IMSIZ DENET M SÖZLEfiMES N N TANIMI, ÖZELL KLER, BENZER SÖZLEfiMELERLE KARfiILAfiTIRILMASI VE HUKUK N TEL 1- BA IMSIZ DENET M LE LG L GENEL B LG LER...13 I- Tan m ve Özellikleri...13 II- Amac ve Yararlar...19 A- Amac...19 B- Yararlar...20 III- Türleri...23 A- Düzenlemelere Göre Ba ms z Denetim Türleri...23 1- Y ll k Ba ms z Denetim...23 2- S n rl Ba ms z Denetim...24 3- Özel Amaçl Ba ms z Denetim...26 a- TTK Tasar s Hükümlerine Göre...26 b- Seri: X, No: 22 Say l Tebli Hükümlerine Göre.....28 c- BBDY Hükümlerine Göre...30 B- Ö retiye Göre Ba ms z Denetim Türleri...31 1- Niteli i Bak m ndan...31 2- Yap l fl Nedeni Bak m ndan...31 3- Amac Bak m ndan...33 4- Kapsam Bak m ndan...36 IV- Konusu ve Kapsam...36 V- lgili Düzenlemeler...38 A- Amerika Birleflik Devletleri...39 B- IFAC...42

VIII Ç NDEK LER C- Avrupa Birli i...43 D- Türkiye...46 1- TTK Tasar s...47 2- Sermaye Piyasas Mevzuat...48 a- Genel Olarak...48 b- SPK Tebli lerinin Niteli i...51 3- Bankac l k Mevzuat...55 4- Mesleki Düzenlemeler...57 5- Di er Düzenlemeler...59 2- BA IMSIZ DENET M SÖZLEfiMES N N TANIMI, ÖZELL KLER, BENZER SÖZLEfiMELERLE KARfiILAfiTIRILMASI VE HUKUK N TEL...60 I- Tan m...62 II- Özellikleri ve Benzer Sözleflmelerle Karfl laflt r lmas...65 A- Özellikleri...65 B- Benzer Sözleflmelerle Karfl laflt r lmas...74 1- Hizmet Sözleflmesiyle...74 2- Vekâlet Sözleflmesiyle...76 3- stisna Sözleflmesiyle...81 III- Hukuki Niteli i...92 kinci Bölüm BA IMSIZ DENET M SÖZLEfiMES N N UNSURLARI VE KURULUfiU 3- BA IMSIZ DENET M SÖZLEfiMES N N UNSURLARI, KURULMASI, fiekl, SÜRES, LANI VE KOfiULLARINDA DE fi KL K...103 I- Unsurlar...103 II- Kurulmas...114 A- Ba ms z Denetim Kuruluflunun Seçimi...116 1- TTK Tasar s Hükümlerine Göre...116 a- Kural: Genel Kurulun Ba ms z Denetim Kuruluflunu Seçmesi...117 b- stisnalar...119 aa- Mahkemenin Denetçiyi Atamas...121 aaa- Nedenleri...121 bbb- Yetkili ve Görevli Mahkeme, Yarg lama Usulü, Taraflar ve Süresi...129 ccc- Mahkeme Karar n n Do urdu u Sonuçlar...131 bb- Yönetim Kurulunun Denetçiyi Seçmesi...134 2- Seri: X, No: 22 Say l Tebli ve BBDY Hükümlerine Göre...137 a- Seri: X, No: 22 Say l Tebli Hükümlerine Göre...137 b- BBDY Hükümlerine Göre...146 B- Ba ms z Denetim Kuruluflunun fl Teklifini De erlendirmesi...150 C- Ba ms z Denetim Sözleflmesinin fiekli...156 III- Ba ms z Denetçinin lan...158

Ç NDEK LER IX IV- Süresi...159 V- Sözleflmenin De ifltirilmesini Gerektiren Nedenler...162 Üçüncü Bölüm BA IMSIZ DENET M SÖZLEfiMES N N TARAFLARI 4- BA IMSIZ DENET M KURULUfiU...169 I- Tan m...169 II- Yetkilendirilmesi...170 A- Yetkilendirilme Koflullar...171 1- Seri: X, No: 22 Say l Tebli ve BBDY le Aranan Ortak Koflullar...171 2- Seri: X, No: 22 Say l Tebli le Aranan Di er Koflullar...178 3- BBDY le Aranan Di er Koflular...179 B- Baflvuru ve Yetkilendirilme...179 III- Yap s...180 A- Organlar...180 B- Pay Sahipleri...185 1- Seri: X, No: 22 Say l Tebli le Aranan Koflullar...185 2- BBDY le Aranan Koflullar...187 C- Ba ms z Denetçiler...189 1- Sorumlu Ortak Bafl Denetçi ve Organ Niteli i...190 a- Sorumlu Ortak Bafl Denetçi...190 b- Organ Niteli i...191 2- Di er Ba ms z Denetim Elemanlar...202 IV- Tasar Hükümlerine Göre Denetçinin Denetlenen Anonim Ortakl n Bir Organ Olup Olmad Sorunu...206 V- Yetkileri...226 A- Ba ms z Denetim le lgili Bilgi ve Belgeleri steme Yetkisi...226 B- Genel Kurul Toplant lar na Kat lma Yetkisi...228 C- Yönetim Kurulu Toplant lar na Kat lma Yetkisi...232 VI- Faaliyet Konular...233 VII- Yasak Faaliyetleri...235 A- Ticaret ve Mesle e Ayk r Faaliyet Yasa...235 B- Reklam Yasa...238 C- Haks z Rekabet...243 5- BA IMSIZ DENET ME TAB ORTAKLIKLAR...250 I- TTK Tasar s Düzenlemesine Göre...250 II- Seri: X, No: 22 Say l Tebli Düzenlemesine Göre...252 A- Y ll k Ba ms z Denetime Tabi Ortakl klar...253 B- S n rl Ba ms z Denetime Tabi Ortakl klar...254 C- Özel Ba ms z Denetime Tabi Ortakl klar...254 III- BBDY Düzenlemesine Göre...255 IV- Di er Düzenlemelere Göre...255

X Ç NDEK LER Dördüncü Bölüm TARAFLARIN BORÇLARI 6- BA IMSIZ DENET M KURULUfiUNUN BORÇLARI...259 I- Denetimi Ba ms z Denetim Standartlar na Uygun Olarak Yürütme...260 A- Genel Standartlar...262 1- Mesleki Yeterlilik...262 2- Mesleki Özen ve Titizlik...266 3- Ba ms zl k...268 a- Genel Olarak...268 b- Ba ms zl Tehdit Eden Hâller...272 aa- Ç kar liflkileri...272 bb- Ücretler ve Di er Gelirler...278 cc- Uzun Süreli Denetim liflkisinin Bulunmas...281 dd- Denetim D fl Hizmetler...282 ee- Hediyeler ve A rlama...283 ff- Müflteri Varl klar n n Korunmas...283 B- Görüfl Bildirme Standard...283 C- Denetimin, Denetim Standartlar na Ayk r Yürütülmemesinin Sonuçlar...288 1- TTK Tasar s Hükümlerine Göre...288 a- Denetçinin Denetlenen Ortakl a Karfl Hukuki Sorumlulu u...288 b- Denetçinin Üçüncü Kiflilere Karfl Hukuki Sorumlulu u...296 c- Denetlenen Ortakl k Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumlulu u...301 2- Sermaye Piyasas Mevzuat na Göre...302 a- Ba ms z Denetimin Hiç Yap lmam fl Say lmas...302 b- Hukuki Sorumluluk...303 aa- Ba ms z Denetim Kuruluflunun Sorumlulu u...304 bb- Sorumlu Ortak Bafl Denetçinin Sorumlulu u...308 c- dari ve Cezai Sorumluluk...310 3- Bankac l k Mevzuat na Göre...312 a- Hukuki Sorumluluk...312 b- dari ve Cezai Sorumluluk...313 D- Sorumlulu un Koflullar...314 1- Hukuka Ayk r l k...314 2- Zarar...315 3- Uygun lliyet Ba...318 4- Kusur...320 E- Mesleki Yapt r mlar...322 II- Ba ms z Denetim Raporunu Teslim Etme...323

Ç NDEK LER XI III- Çal flma Kâ tlar n Saklama...328 IV- S r Saklama...331 A- S r Kavram, Mesleki S r ve Yükümlülü ün Hukuki Dayanaklar...332 B- S r Saklama Yükümlülü ünün Kapsam ve stisnalar...336 C- çerden Ö renenlerin Ticareti...342 D- Yükümlülük Alt nda Olanlar...344 E- Yükümlülü e Ayk r l n Sonuçlar...346 F- TTK Tasar m. 404 ün De erlendirilmesi...353 7- DENETLENEN ORTAKLI IN BORÇLARI...356 I- Ücret Ödeme...356 II- Gerekli Bilgi ve Belgeleri Sa lama...364 III- Ba ms z Denetim Raporunu Teslim Alma...366 Beflinci Bölüm BA IMSIZ DENET M SÖZLEfiMES N N SONA ERMES 8- SONA ERME NEDENLER...375 I- Sözleflmenin Sona Erdirilmesi...375 A- TTK Tasar s Hükümlerine Göre...376 1- Denetlenen Ortakl n Denetçiyi Görevden Almas...376 2- Denetçinin Sözleflmeyi Sona Erdirmesi...384 B- Seri: X, No: 22 Say l Tebli Hükümlerine Göre...385 1- Denetlenen Ortakl n Sözleflmeyi Sona Erdirme Nedenleri...385 2- Ba ms z Denetim Kuruluflunun Sözleflmeyi Sona Erdirme Nedenleri...388 3- Sözleflmeyi Sona Erdirmede Usul...396 C- BBDY Hükümlerine Göre...399 D- De erlendirme...401 II- Ba ms z Denetim Kuruluflunun Denetim Faaliyetinde Bulunma Yetkisinin ptali...404 A- Seri: X, No: 22 Say l Tebli Hükümlerine Göre...404 B- BBDY Hükümlerine Göre...406 III- Sözleflme Süresinin Sona Ermesi...408 IV- Zamanafl m...409 9- SONA ERMEN N SONUÇLARI...410 SONUÇ...413 B BL YOGRAFYA...419

XII Ç NDEK LER

XIII KISALTMALAR AB : Avrupa Birli i AB (L 191) : Commission Recommendation of 16.05.2002, Statutory Auditors Independence in the EU: A Set of Fundamental Principles [notified under document number C (2002) 1873], (2002/590/EC), (19.07.2002, L 191/22-57). AB (L 157) : Directive 2006/43/EC of the European Parliament anf of the Council of 17 May 2006 on statutory audits of abbual account and consolidated accounts, attending Council Directives 78/660/EEC and 83/349/EEC and repealing Council Directive 84/253/EEC (09.06.2006, L 157/87-107). ABD : Amerika Birleflik Devletleri A.E. : Adliye Encümeni AICPA : American Institute of Certified Public Accountants Alm. TK : Alman Ticaret Kanunu Art. : Artikel AÜHF : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi AYMKD : Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi B. : Bas BanK : 5411 say l Bankac l k Kanunu Batider : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi BBDY : Bankalarda Ba ms z Denetim Gerçeklefltirecek Kurulufllar n Yetkilendirilmesi ve Faaliyetleri Hakk nda Yönetmelik BDDK : Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu BDK : Ba ms z Denetim Kuruluflu B SHY : Bankalar n ç Sistemleri Hakk nda Yönetmelik Bkz./bkz. : Bak n z BMUY : Bankalar n Muhasebe Uygulamalar na ve Belgelerin Saklanmas - na liflkin Usul ve Esaslar Hakk nda Yönetmelik C. : Cilt c. : cümle

XIV KISALTMALAR CMK : Ceza Muhakemesi Kanunu ÇUEHY : Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müflavir ve Yeminli Mali Müflavirlerin Çal flma Usul ve Esaslar Hakk nda Yönetmelik dn. : dipnot DÜHFD : Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi E. : Esas Ed. : Edition E T AD : Eskiflehir ktisadi ve Ticari limler Akademisi Dergisi E Y : Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebecilik Mali Müflavirler ve Yeminli Mali Müflavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacaklar Etik lkeler Hakk nda Yönetmelik EMK : Eski Medeni Kanun EPBDY : Enerji Piyasas nda Faaliyet Gösteren Gerçek ve Tüzel Kiflilerin Ba- ms z Denetim Kurulufllar nca Denetlenmesi Hakk nda Yönetmelik EY : Etik Yasas FRYHY : Bankalarca Y ll k Faaliyet Raporunun Haz rlanmas na ve Yay mlanmas na liflkin Usul ve Esaslar Hakk nda Yönetmelik GAAS : Generally Accepted Auditing Standards HD : Hukuk Dairesi HPD : Hukuki Perspektif Dergisi HRRYY : Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebecilik Mali Müflavirlik ve Yeminli Mali Müflavirlik Mesleklerine liflkin Haks z Rekabet ve Reklam Yasa Yönetmelik HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu IFAC : the International Federation of Accountants kt. ve Mal. : ktisat ve Maliye Dergisi sv. BK : sviçre Borçlar Kanunu ÜHFM : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas K. : Karar KHK : Kanun Hükmünde Kararname Kloz : Mesleki Sorumluluk Sigortas Genel fiartlar Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müflavir ve Yeminli Mali Müflavir Mesleki Sorumluluk Sigortas Klozu KomY : Sermaye fiirketlerinin Genel Kurul Toplant lar ve Bu Toplant larda Bulunacak Sanayi ve Ticaret Bakanl Komiserleri Hakk nda Yönetmelik

KISALTMALAR XV m. : madde MÇD : Mali Çözüm Dergisi MDB : Muhasebe ve Denetime Bak fl MPD : Maliye Postas Dergisi Mük. : Mükerrer RG : Resmi Gazete s. : sayfa S. : Say SBD Y : Sigortac l k Ba ms z Denetim lkelerine liflkin Yönetmelik SBDY : Sigorta ve Reasürans le Emeklilik fiirketlerinde Ba ms z Denetim Yap lmas na liflkin Yönetmelik SEC : Securities Exchange Commission Seri: X, No : 22 say l Tebli : Seri: X, No: 22 say l Sermaye Piyasas nda Ba ms z Denetim Standartlar Hakk nda Tebli SerPK : Sermaye Piyasas Kanunu SK : Sigortac l k Kanunu SMMM : Serbest Muhasebeci Mali Müflavir SOA : Sarbanes-Oxley Act SPK : Sermaye Piyasas Kurulu SPKKY : Sermaye Piyasas Kurulu Kurumsal Yönetim lkelerini STB : Sanayi ve Ticaret Bakanl Tasar : Türk Ticaret Kanunu Tasar s TBBD : Türkiye Barolar Birli i Dergisi TBK : Türk Borçlar Kanunu TCK : Türk Ceza Kanunu TD : Ticaret Dairesi TMK : Türk Medeni Kanunu TMS : Türkiye Muhasebe Standartlar TMSK : Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu TST : Türk Sicil Tüzü ü TTK : Türk Ticaret Kanunu TTSG : Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi TÜRMOB : Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler ve Yeminli Mali Müflavirler Odalar Birli i UDS : Uluslararas Denetim Standartlar

XVI KISALTMALAR VD : Vergi Dünyas VS : Vergi Sorunlar vb : ve benzeri vs. : vesaire Y. : Yarg tay YKD : Yarg tay Kararlar Dergisi YMM : Yeminli Mali Müflavir YÜHFD : Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi