Türkiye de işçi sağlığında durum Prof.Dr.Kayıhan Pala Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı kpala@uludag.edu.tr @KAYIHANPALA
İşçi sağlığı alanında öne çıkan sorunlar (2000): İşgücüne katılımda cinsiyetler arasında gözlenen eşitsizlik Bölgeler ve sınıflar arasında gelir dağılımında gözlenen uçurum İşsizlik Sigortasız çalıştırılma İstihdamda bölgeler arası eşitsizlik Çalışanlardan yana işlev üslenemeyen sosyal güvenlik örgütleri İşçi sağlığı alanına yönelik koruyucu sağlık hizmetlerinde yetersizlik Sendikasızlaştırma Özelleştirme Esnek üretim süreci İş kazaları Meslek hastalıklarının erken tanısının konamaması Kamusal izlem eksikliği Denetimsizlik Pala, K (2000) Türkiye de İşçi Sağlığında Durum, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 3:3-11.
Türkiye de işçi sağlığında durum 2015: Nereden bakalım? Neoliberal reformların bir parçası olarak terminolojik dönüşüm «İşçi Sağlığı» out, «İş Sağlığı» in İşçi sağlığı alanı ile ilgili temel göstergeler: İş kazaları Meslek hastalıkları İş memnuniyeti Yaşam kalitesi
Terminolojik dönüşüm AD DEĞİŞİKLİĞİ Mİ? 1985: İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı 2000: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Daire Başkanlığı Genel Müdürlüğe indirgendi Genel Müdürlükte işçinin adı yok!
2014 Meslek hastalığı 494 Meslek hastalıkları tanı konma sıklığı:. 1998= Onbinde 2,52 2014= Onbinde 0,25 1998 1400 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1998 deki tanı konma sıklığı sürdürülebilse 2014 te 4991 meslek hastalığı tanısı konabilirdi 2014 1998 Sigortalı sayısı 19821822 5560580 0 5000000 10000000 15000000 20000000 25000000
Dr.Haldun Sirer i ve Dr.NazifYeşilleten i saygıyla anıyoruz
İŞÇİ SAĞLIĞI bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal tam iyilik durumunun sağlanmasını ve desteklenerek en üst düzeyde sürdürülmesini, iş koşulları ve kullanılan maddeler nedeniyle çalışanların sağlığına gelebilecek zararların önlenmesini, işçinin psikolojik ve fizyolojik özelliklerine uygun olan işe yerleştirilmesini içeren ve işin insana, insanın işe uygunluğunu sağlayan çok geniş kapsamlı bir hizmetler zinciridir.
İşçi sağlığı alanı ile ilgili temel göstergeler İş kazası Meslek hastalıkları İşle ilişkili hastalıklar İşe bağlı sağlık sorunları İş memnuniyeti Yaşam kalitesi Sağkalım göstergeleri Standart ölüm oranı Kayıt-dışı çalışanlar (%32,4) Çocuk işçiler Sığınmacılar
2014: 221.366 iş kazası 1.626 ölüm Tablo 3.44 - İş Kazası Sıklık ve Ağırlık Hızları, 2014 Table 3.44- Incidence Rate and Weight Rate of Work Accidents, 2014 2014 Yılı (Dönemler) Seasons in 2014 İş kazası sayısı Number of work accidents 2014 Yılında toplam prim tahakkuk eden gün sayısı Number of days premium accrued İş kazası sıklık hızı Incidence rate of work accident(*) 1000000 iş saati (per 1000000 work.hours) 100 kişide (per 100 person) 2014 yıl sonu itibariyle geçici iş göremezlik süresi (gün) total days of temporary incapacity as year-end of 2014 2014 yıl sonu itibariyle toplam sürekli işgöremezlik derece toplamı Total levels of permanent incapacity as year-end of 2014 2014 yıl sonu itibariyle ölüm vaka sayısı Death cases as year-end of 2014 İş kazası ağırlık hızı Weight rate of work accident (**) Gün (Days) Saat (Hours) Ocak-Nisan January-April 68.546 1.385.075.044 6,19 1,39 Mayıs-Ağustos May-August Eylül-Aralık September- December 79.850 1.422.582.950 7,02 1,58 2.065.962 42.857 1.626 514 0,41 72.970 1.440.770.188 6,33 1,42 Toplam- Total 221.366 4.248.428.182 6,51 1,47
395.000 kaza kayıtlara yansımıyor 2013 çalışan sayısı: 25.524.000 2013 tahmin edilen iş kazası sayısı: 587.000 2013 kayıtlardaki iş kazası sayısı: 191.389 İller Provinces Kaza günü (çalışır) Accident day (at work) Kaza günü (iş göremez) Accident day (incapacity) Erkek Male İş göremezlik sürelerine (gün) göre iş kazası geçiren sigortalı sayıları Number of insured having work accident by incapacity days Kadın Female 2 3 4 5+ (1) (çalışır) Accident day Kaza günü (at work) Kaza günü (iş göremez) Accident day (incapacity) 2 3 4 5+ (1) Erkek Male Toplam Total Kadın Female Toplam Total Toplam-Total 79.122 3.583 6.193 8.927 2.829 69.990 12.225 524 754 1.119 374 5.749 170.644 20.745 191.389
İş kazası geçirenlerde ölümler artıyor Occupational Injury Incidences, Mortality and Fatality/all Injuries Recorded Rates among Workers in Turkey, 1988 2011 Year N of compulsory insured employees No. Of occupational İnjuries No. Of deaths Occupational injury incidence rates a Mortality b Fatality c Average days lost d 1990 3,629,572 157,059 1,565 43.3 43.1 10.0 16.8 2000 5,254,125 75,650 1,173 14.4 22.3 15.5 22.4 2010 10,030,810 63,436 1,454 6.3 14.5 22.9 23.9 2011 11,030,939 69,924 1,710 6.3 15.5 24.5 25.4 a Occupational injury incidence rate is defined as the number of injury per 1000 workers. b Mortality rate is defined as the number of deaths per 100,000 workers. c Fatality/all injuries recorded - rate is defined as the number of deaths per 1,000 injuries. d Average days lost defined as average number of days lost per injuries
The trends of injury incidence, mortality and fatality / all injuries rates in Turkey (1988-2011) Turkkan A and Pala K, Trends in Occupational Injuries and Fatality in Turkey, The International Journal of Occupational Safety and Ergonomics (In press)
Türkiye de iş kazası geçirenlerde ölümler AB-28 den 4,2 kat fazla AB-28 her 710 iş kazasından 1 i ölümle sonuçlanıyor* TÜRKİYE: Her 136 iş kazasından 1 i ölümle sonuçlanıyor (2014) Eğer AB-28 oranı geçerli olsaydı, 2014 te 312 ölümle sonuçlanan iş kazasının olması beklenirdi *Eurostat, Accidents at work statistics, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/accidents_at_work_statistics
Yıl Işe bağlı ölümler 1988 1.475 1989 1.459 1990 1.565 1991 1.631 1992 1.776 1993 1.516 1994 1.191 1995 919 1996 1.492 1997 1.474 1998 1.252 1999 1.333 2000 1,173 2001 1.008 2002 878 2003 811 2004 843 2005 1.096 2006 1.601 2007 1.044 2008 866 2009 1.171 2010 1.454 2011 1.710 2012 744 2013 1.360 2014 1.626 Toplam 34.586 27 yıl 34.586 ölüm http://sendika8.org/2015/07/is-cinayetlerinde-haziran-ayinda-147-isci-oldu/ Kaynak: SSK ve SGK istatistik yıllıkları.
2015 iş cinayeti sayısı 1569* Temmuz: 166 Ağustos: 158 Eylül: 177 Ekim: 143 Kasım: 131 * Aralık ayında yaşamını yitirenler/yitirecekler bu sayı içinde değildir. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi, http://www.guvenlicalisma.org/index.php?option=com_content&view=category&id=149&itemid=236
Meslek hastalıkları?
Meslek hastalığı tanısı koymak
SGK Verilerine Göre Türkiye de Yıllara Göre Meslek Hastalıkları Sayısı 2010: 533 2011: 697 2012: 395 2013: 351 2014: 494
İşe bağlı sağlık sorunları: %2,1 (536.000 çalışan)
İşe Bağlı Sağlık Sorununa Maruz Kalanların Yaşamış Oldukları Sorunun Türüne Göre Dağılımı, 2013 (%) İşe bağlı sağlık sorunu (15+ yaş) Toplam Erkek Kadın Boyun, omuzlar, kollar veya elleri etkileyen kemik, eklem veya kas sorunları 14,9 14,1 16,8 Kalça, bacaklar veya ayakları etkileyen kemik, eklem veya kas sorunları 17,4 15,1 22,0 Sırtı veya beli etkileyen kemik, eklem veya kas sorunları 24,9 26,3 22,0 Solunum ya da akciğer sorunları 5,8 6,1 5,2 Cilt ve deri sorunları 2,1 2,3 1,7 İşitme sorunları 1,0 1,2 0,7 Stres, depresyon veya anksiyete sorunları 20,0 21,5 17,2 Baş ağrısı veya göz yorgunluğu 3,9 3,5 4,8 Kalple ilgili veya dolaşım sistemindeki sorunlar 2,7 2,6 2,7 Bulaşıcı hastalık (virüs, bakteri ya da diğer enfeksiyon türleri) 1,0 1,0 1,0 Mide karaciğer, böbrek veya sindirim, bağırsak ile ilgili sorunlar 3,5 4,0 2,4 Diğer şikayetler 2,7 2,3 3,4 TÜİK, İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri Araştırması Sonuçları, 2013
TÜİK, İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri Araştırması Sonuçları, 2013
İş memnuniyeti Emiroğlu, P. Bursa İl Halk Sağlığı Müdürlüğüne Bağlı Çalışan Hekimlerde İş Doyumu Ve Yaşam Kalitesi Düzeyi İle Etkileyen Etmenler, yayınlanmamış uzmanlık tezi, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, 2015.
Gülay, M. Uludağ Üniversitesi Sağlık Kuruluşlarında Çalışan Tıbbi Personelin ve Temizlik Personelinin Kesici/Delici Alet Yaralanmalarına Maruziyet Durumu, yayınlanmamış uzmanlık tezi, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, 2010.
Çalışanların iş memnuniyeti düşük
Aynı işte uzun zaman çalışmak zor
Çalışma koşullarından memnuniyet Çalışma koşullarından memnun olan 15-64 yaş çalışanların oranı (%)
Uzun çalışma saatleri
Eurofound (2013), Women, men and working conditions in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg.
Yaşam kalitesi
Gelir dağılımı çok bozuk
Yoksulluk oranı artıyor
Kazanç, iş güvencesi ve iş çevresi kalitesi düşük
Çalışanların sağlık algısı düşük
Türkiye de kamuda istihdam oranı çok düşük Eurofound (2013), Women, men and working conditions in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg.
Kamuda taşeron çalışma artıyor! İstihdam biçimi Yıldırım Belediyesi (%) Nilüfer Belediyesi (%) Memur 13,3 19,1 İşçi 17,5 19,1 Sözleşmeli 8,6 7,3 Hizmet alımı 60,6 54,5 Özçay, Ö. Bursa İlinde İki Ayrı Belediyede ve Farklı İstihdam Türlerinde Çalışanların Örgütsel İş Stresi ve İş Güvencesi Açısından Karşılaştırılması. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, 2011.
Taşeronlaştırma sendikasızlaştırıyor! İstihdam biçimi Sendika üyesi olanlar (%) Memur 83,0 İşçi 84,2 Sözleşmeli 32,1 Hizmet alımı 0,9 Özçay, Ö. Bursa İlinde İki Ayrı Belediyede ve Farklı İstihdam Türlerinde Çalışanların Örgütsel İş Stresi ve İş Güvencesi Açısından Karşılaştırılması. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, 2011.
Taşeron çalışanlarda: Öğrenim düzeyleri düşük Sendikalı olma oranları düşük Algılanan sağlıkları kötü Geçim durumları düşük İş stresi yüksek İş güvencesizliği algısı yüksek İş güvencesizliği algılayanlarda iş stresi yaşanma riski 3 kat daha yüksek! Özçay, Ö. Bursa İlinde İki Ayrı Belediyede ve Farklı İstihdam Türlerinde Çalışanların Örgütsel İş Stresi ve İş Güvencesi Açısından Karşılaştırılması. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, 2011.
42
DSÖ: «İşçilerin sağlığını korumak» (Nisan 2014) Kayıt-dışı çalışma Sosyal koruma Sağlık hizmetine erişim İşçi sağlığı/güvenliği hizmetlerine erişim Göçmenler Mesleki riskler Yaralanmalar Gürültü Karsinojenler Havada asılı partiküller Ergonomik riskler 43
Sosyal harcamalar (GSYİH %, 2009) http://www.oecd.org/social/expenditure.htm
Sosyal koruma harcamalarının GSYH'ye oranı, 2013-2014 http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=18856
1 : SGK, Aylık Temel Göstergeler, Ocak 2015. 2 : Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018, Sosyal Güvenlik Sisteminin Sürdürülebilirliği, Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: KB: 2857 - ÖİK: 711, Ankara. Genel Sağlık Sigortası kapsamı? 2013 yılı nüfusu 1 : 76.667.864 kişi Sosyal güvenlik kapsamı 1 : 62.789.365 GSS kapsamında tescil edilenler 1 : 12.351.352 GSS primleri devlet tarafından ödenenler: 7.651.485 GSS primleri kendileri tarafından ödenenler: 4.699.867 GSS tescil dışındaki nüfus: 1.527.147 (%2,0) GSS kapsamındaki prim borçlu sayıları 2 : (5510, 4/a) 1,7 milyon (5510, 4/b) 3,3 milyon GSS kapsam dışı nüfus: (1.5+ 5,0) milyon (%8,5) 4,7 milyon (%6,1)
GSS primleri devlet tarafından ödenenler azalıyor 9,647,131 7,341,596 2009 2010 2011 2012 2013 2014 GSS primi devlet tarafından ödenenler SGK, Aylık Temel Göstergeler, Ocak 2015.
İşinizle ilgili sağlık ve güvenlik riskleri hakkında ne kadar iyi bilgilendirilmiş durumdasınız? Avrupa Yaşam Kalitesi Anketi, http://www.eurofound.europa.eu/tr/surveys/ewcs/2010/healthandwellbeing
2nd European Survey of Enterprises on New and Emerging Risks ESENER-2
Temel bulgular / İş yerinde mevcut risk faktörleri: Yorucu veya ağrı verici pozisyonlar
Temel bulgular / İş yerinde mevcut risk faktörleri: Gürültü https://osha.europa.eu/en/surveys-and-statisticsosh/esener/2014?locale=tr&datasource=esener04&media=png&width=740&question=q200_6&plot= incountry&countrygroup=linear&subset=sectorgrp&country=bg
Türkiye de çalışanlarda işitme kaybı? Bir OSGB de incelenen odyogramların sonuçları: Cinsiyet İşitme kaybı* % Toplam sayı Kadın 18 13,5 133 Erkek 462 46,3 998 Toplam 480 42,4 1131 * KBB uzmanı tarafından değerlendirilen sağ kulak, sol kulak 4000 Hz frekansta hafif, orta, ağır; 4000-8000 Hz frekansta hafif, orta, ağır ve frekans belirtilmeden hafif, orta, ağır işitme kaybı olarak rapor edilen odyogramlar. Atmaca, E. Meslek Hastalığı Olarak İşitme Kaybı ve Farkındalık, yayınlanmamış yüksek lisans projesi. Işık Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İş Sağlığı ve Güvenliği Yüksek Lisans Programı, 2015.
İSG Yönetimi / İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin kullanımı: Bir işyeri hekimi https://osha.europa.eu/en/surveys-and-statisticsosh/esener/2014?locale=tr&datasource=esener04&media=png&width=740&question=q200_6&plot =incountry&countrygroup=linear&subset=sectorgrp&country=bg
İSG Yönetimi / İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin kullanımı: Bir işyeri hekimi
İSG Yönetimi / İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin kullanımı: Bir iş güvenliği uzmanı
Temel sorunlar Yasal düzenlemelerin kapsamı sınırlı Veriye dayalı değerlendirme sınırlı İşçi sağlığı ve iş güvenliği hizmetlerine erişim sınırlı Sunulan hizmetle ilgili nitelik değerlendirmesi yapılmıyor İş Kazaları: Kayıt altına alınmayan çok sayıda iş kazası var İş kazası geçirenlerde ölümler artıyor Meslek hastalıkları: Tanı konamıyor İşle ilgili hastalıklar: Türkiye nin gündeminde yok Çalışanların iş memnuniyeti düşük Çalışanların yaşam kalitesi düşük
DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ ÇALIŞANLARIN SAĞLIĞI KÜRESEL EYLEM PLANI (2008-2017) Amaçlar: Çalışanların sağlığı için politika araçlarını tasarlamak ve uygulamak, İşyerinde sağlığı korumak ve geliştirmek, İş sağlığı hizmetlerinin performansını ve ulaşılabilirliğini arttırmak, Eylem ve uygulama için kanıt sağlamak ve iletmek, Çalışanların sağlığını diğer politikalara dahil etmek.
İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ SEUL DEKLERASYONU Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Uluslararası Sosyal Güvenlik Kurumu (ISSA) Kore İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (KOSHA) XVIII. Dünya İş Sağlığı ve Güvenliği Kongresi (29 Haziran 2008) İşle ilgili kazalar (her yıl 337 milyon kaza) ve hastalıklar dünyada yılda 2.3 milyon ölüm ve %4 lük Gayrisafi Yurtiçi Hasılada (GSYİH) ekonomik kayıp (Uluslararası Çalışma Örgütü) 58
İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ SEUL DEKLERASYONU 4. Devletler; İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer ILO Sözleşmeleri kadar ILO nun İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesinin 2006 (No.187) de onaylanması ve hükümlerinin uygulanmasını,... Ulusal bir önleyici iş sağlığı ve güvenliği kültürünün oluşturulması ve geliştirilmesini... İşçilerin iş sağlığı ve güvenliğinin; güçlü ve etkili iş teftiş sistemi dahil olmak üzere iş sağlığı ve güvenliği standardlarının yeterli ve uygun yürütümü vasıtasıyla korunmasını sağlamalıdır. 59
60
61
Ne yapmalı? Emekçiler Sendikalar Meslek örgütleri Akademi Devlet Teşekkürler