ANKSİYETE DUYARLILIĞI Yard.Doç.Dr.Selim Tümkaya
ANKSİYETE DUYARLILIĞI
Anskiyete Duyarlılığı Panik bozukluk hastalarının panik atak yaşamaktan korku duyuyor olması, tanımlandığı ilk dönemlerden beri panik bozukluğun en göze çarpan bulgularındandır. Bu bulgu 1985 yılına kadar hastaların bir atak yaşadıktan sonra yeni bir atağın tekrarlayacağı korkusunu öğrendikleri biçiminde yorumlanmıştır. 1985 yılında Reiss ve McNally Anksiyete Duyarlılığı terimini ortaya attılar. Onlara göre panik bozuklukta görülen korkudan korkmak panik ataklardan sonra öğrenilmiş olan bir korku değil, daha panik ataklar ortaya çıkmadan var olan bir korkuydu. Bu korku pavlovian bir koşullanmadan değil, anksiyete semptomlarının zararlı olacağı ile ilgili inançlardan kaynaklanıyordu.
Anskiyete Duyarlılığı Anksiyete Duyarlılığı kavramı beklenti anksiyetesi ve sürekli anksiyete kavramlarından ayırt edilmelidir. Anksiyete duyarlılığı anksiyete belirtilerinin zararlı olacağı korkusudur. Örnek olarak kişi kalp atışlarının hızının artmasını bir kalp hastalığı geçireceği biçiminde yorumlamakta ve bundan korkmaktadır. Beklenti anksiyetesi panik ataklardan sonra ortaya çıkan yeniden atak geçirme korkusu. Sürekli anksiyete anksiyete yaşamaya yapısal bir duyarlılıktır (Taylor ve ark 1996). Yapılan çalışmalarda anksiyete duyarlılığı ndan farklı olduğu bildirilmiştir. (Cox ve ark 1991;Mantar ve ark 2011)
Anksiyete Duyarlılığı İndeksi Anksiyete duyarlılığı ölçümü için en sık kullanılan ölçek anksiyete duyarlılığı indeksi dir (Reiss ve ark 1986). Ülkemizde de geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır (Mantar ve ark 2010). Fiziksel alt ölçek anksiyeteden kaynaklanan fiziksel belirtilerden korkmayı ölçer. Göğsümde ağrı hissettiğimde, kalp krizi geçireceğim diye endişelenirim. Bilişsel alt ölçek dikkatini toplayamamaktan veya kendisini boşlukta hissetmekten, kontrolünü kaybedeceğinden korkmayı ölçer. Düşüncelerim hızlanır gibi olduğunda, aklımı kaçırıyorum diye endişelenirim. Sosyal alt ölçek toplum içinde anksiyete belirtilerinin fark edilmesinden korkmayı ölçer. Başkalarının yanında titrediğimde, insanların benim için neler düşüneceğinden korkarım.
Anksiyete Duyarlılığı-Genetik Genetik çalışmalar anksiyete duyarlılığının kalıtımı ile ilgili birbiri ile çelişen sonuçlara ulaşmışlardır. Panik bozukluğu olan hastaların 1. derece akrabalarında kontrollere oranla daha yüksek, panik bozukluklu hastalara göre daha düşük anksiyete duyarlılığı bulunmuştur (Van Beek ve Griez, 2003). Panik bozukluklu hastaların çocuklarında yapılan bir çalışmada bu çocukların anksiyete duyarlılığı açısından kontrollerden farklılık göstermediği bulunmuştur. Bu çalışmada anksiyete duyarlılığının çocukluk döneminden sonra ortaya çıkıyor olabileceği tartışılmıştır (Mannuzza ve ark 2002).
Anksiyete Duyarlılığı-Genetik 179 monozigot, 158 dizigot ikizin alındığı bir çalışmada anksiyete duyarlılığının %45 oranında kalıtıldığı kalan oranda çevresel faktörlerin sorumlu olabileceği bildirilmiştir (Stein ve ark 1999). 245 monozigot, 193 dizigot ikizin alındığı bir başka çalışmada kadınların daha yüksek kalıtım oranlarına sahip olduğu, erkeklerde ise çevresel faktörlerin daha önemli olduğu vurgulanmıştır (Taylor ve ark. 2008).
Anksiyete Duyarlılığı-Cinsiyet Bu alanda yapılan çalışmalarda da tutarsız sonuçlar mevcuttur. Bazı çalışmalarda kadın öğrencilerin erkeklere göre daha yüksek anksiyete duyarlılığına sahip olduğu bulunmuş (Reiss ve ark 1986, Stewart ve ark, 1997). Bazı çalışmalarda cinsiyetler arasında bir farklılık bulunmamıştır (Ayvaşık, 2000; Cox ve ark 1991).
Anksiyete Duyarlılığı-Çevresel Etkenler Çocukluk döneminde karşılaşılan ve kişilerde anksiyete ve depresyona neden olabilecek ebeveyn davranışlarının anksiyete duyarlılığına neden olabileceği belirtilmiştir (Scher ve Stein 2003; Watt ve ark 1999). Stein ve ark (2008) nın çalışması gen çevre etkileşimine vurgu yapmıştır.
Stein MB, Schork NJ, Gelernter J. Gene-by-environment (serotonin transporter and childhood maltreatment) interaction for anxiety sensitivity, an intermediate phenotype for anxiety disorders. Neuropschopharmacology. 2008;33(2):312-9
Anksiyete Duyarlılığı Kanada, Fransa, Meksika, Hollanda, İspanya ve ABD dan alınan 2786 kişinin değerlendirildiği bir çalışmada katılımcıların %11.5-21.5 sinin yüksek anksiyete duyarlılığına sahip olduğu bildirilmiştir (Bernstein ve ark, 2006) Yüksek anksiyete duyarlılığı Obsesif Kompulsif Bozukluk, Panik Bozukluk, Yaygın Anksiyete Bozukluğu, Travma Sonrası Stres Bozukluğu ve Sosyal Anksiyete Bozukluğunda gösterilmiştir.
Mantar A, Yemez B, Alkın T. Anksiyete Duyarlılığı İndexi-3 ün Tükçe Formunun Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi 2010;21(3):225-34
Anksiyete Duyarlılığı Panik bozukluk hastaları ile diğer anksiyete bozuklukları karşılaştırıldığında en yüksek anksiyete duyarlılığı panik bozukluk hastalarında bulunmuştur. (Blais ve ark 2010) Bir metaanaliz çalışmasında Panik bozukluk ve TSSB nun diğer anksiyete bozukluklarına oranla anksiyete duyarlılığı ile daha yakın bir ilişki gösterdiği bildirilmiştir (Olatunji ve Taylor, 2009).
Anksiyete Duyarlılığı Maller ve Reiss 23 yüksek 25 düşük anksiyete duyarlılığı olan üniversite öğrencisini 3 yıl sonra yeniden değerlendirmişler ve anksiyete duyarlılığı yüksek olan kişilerin anksiyete bozukluğu geliştirme riskinin düşük anksiyete duyarlılığına sahip kişilerin 5 katı olduğunu bildirmişlerdir. (Maller ve Reiss 1992) Cox ve ark. son 1 yıl içinde panik atak yaşayan kişilerin %50 sinin yüksek anksiyete duyarlılığına, %20 sinin orta ve %11 inin düşük anksiyete duyarlılığına sahip olduğunu göstermiştir (Cox ve ark 1991). Anksiyete duyarlılığı gelecekte gelişecek anksiyete bozuklukları için bir risk (Naragon-Gainey, 2010, Wolitzky-Taylor 2009) ve anksiyetenin devamlılığını sağlayan bir faktördür. (Ehlers, 1995).
Anksiyete duyarlılığı-panik atak provokasyon çalışmaları Zorlama çalışmalarında ise birbiri ile çelişen sonuçlara ulaşılmıştır. Bazı çalışmalar yüksek anksiyete duyarlılığı gösteren bireylerin hiperventilasyon ile ortaya çıkan panik belirtilerinin daha şiddetli olduğunu bildirirken (Eke ve McNally 1996; Harrington ve ark 1996), başka çalışmalarda anksiyete duyarlılığı yüksek ve düşük olan kişiler arasında farklılık olmadığı belirtilmiştir (Monkul ve ark 2010, Struzik ve ark. 2004).
Anksiyete duyarlılığı-panik bozukluk Anksiyete duyarlılığı İndexi nin fiziksel alt ölçeğinin daha sonra ortaya çıkacak atakları yordamada önemli olduğu gösterilmiştir (Benitez ve ark. 2009; Brown ve ark 2003). Başka bir çalışmada bilişsel alt ölçeğin panik bozukluğu başlangıcını yordamada daha önemli olduğu belirtilmiştir. (Li ve zinbarg 2007) Panik bozukluk hastalarında anksiyete duyarlılığı agorafobik durum sayısını da yordamaktadır (McNally ve Lorenz, 1987). Yüksek anksiyete duyarlılığı olan bireyler panik ataklar sırasında daha fazla fiziksel belirti yaşamaktadır (Talor ve ark 1992). Steward ve ark (1992) anksiyete duyarlılığı açısından geçmişte panik atak yaşayan ve yaşamayan kişilerin farklılık göstermediğini bildirmiştir.
Anksiyete duyarlılığı-panik bozukluk Panik bozukluk olmadan gelişen agorofobiden de anksiyete duyarlılığının sorumlu olabileceği ileri sürülmüştür (Hayvard ve Wilson, 2007). 1401 hava harb okulu öğrencisi 5 haftalık stresli bir temel askeri eğitim boyunca takip edilmiştir. Anksiyete duyarlılığının bu eğitim sırasında çıkan panik atakları yordadağı gösterilmiştir (Schmidt ve ark 1997). Schmidt ve ark (1999) yılında bu bulguyu yeniden doğrulamışlardır. 1 yıllık takip çalışmasında anksiyete duyarlılığının panik atakların oluşumu için bir belirteç olduğu bildirilmiştir (Ehlers 1995). 136 panik bozuklukluk hastası ile yapılan çalışmada anksiyete duyarlılığı total skorunun 1 yıl sonraki klinik seyrin belirleyicisi olduğunu bildirilmiştir (Benitez ve ark 2009).
Anskiyete Duyarlılığı-TSSB TSSB şiddetinin anksiyete duyarlılığı şiddeti ile ilişkili olduğu gösterilmiştir (Hinton ve ark 2005; Babson ve ark 2013) Depremden etkilenen ve TSSB olan çocuklarda Anksiyete duyarlılığının yüksek olduğu bildirilmiştir (Yılmaz, 2006). TSSB hastalarında fiziksel ve bilişsel anksiyete duyarlılığının semptomlarla ilişki gösterdiği bildirilmiştir (Vujanovic ve ark 2008;Jakupcak ve ark 2006).
Anksiyete Duyarlılığı-OKB Anksiyete duyarlılığının obsesif kompulsif semptomlarla pozitif yönde ilişkili olduğu gösterilmiştir (Wheaton ve ark, 2012). 280 OKB hastası arasından bulaşma ve zarar verme obsesyonları baskın olan OKB hastalarının diğer hastalardan daha yüksek anksiyete duyarlılığına sahip oldukları bulunmuştur. (Calamari ve ark 2008).
Anksiyete Duyarlılığı-YAB YAB hastalarının bilişsel alt ölçekte daha yüksek anksiyete duyarlılığına sahip olduğu tutarlı bulgulardan biridir (Rodriguez ve ark 2004; Zimbarg ve ark 1997; Rektor ve ark 2007). Bu durumun Anksiyete Duyarlılığı İndeksi nin bilişsel alt ölçeğinde bulunan bazı itemlerin YAB deki kaygı- endişe semptomları ile benzer olmasından kaynaklanabileği bildirilmiştir (Mantar ve ark, 2011)
Anksiyete duyarlılığı-sab SAB hastalarının sağlıklı kişilere göre daha yüksek anksiyete duyarlılığına sahip olduğu bildirilmiştir (Anderson ve Hope 2010) SAB hastalarının sosyal alt ölçekte daha yüksek anksiyete duyarlılığına sahip olduğu bildirilmiştir (Rodriguez ve ark 2004).
Anksiyete Duyarlılığı-BDT Anskiyete duyarlılığının Bilişsel Davranışçı Terapi ile azaltılabildiği birçok çalışma ve metaanaliz çalışması ile gösterilmiş tutarı bir bulgudur (Otto ve Reilly-Harrington, 1999; Roy-Byrne ve ark 2006; Smits ve ark 2008). Araştırmalar anksiyete duyarlılığını azaltma girişimlerinin hem panik bozukluğu hem de genel anksiyete semptomlarını azaltmada etkili olduğunu bulmuştur (Gardenswartz ve Craske 2001, Schmidt ve ark 2008, 2007; Vujanovic ve ark 2012).
Boswell at al. Anxiety Sensitivity and Interoceptive Exposure: A Transdiagnostic Construct and Change Strategy. Behavior Therapy 2013;44:417-31 Anskiyete duyarlılığındaki azalma semptom şiddetlerindeki azalma ile korele bulunmuştur.
Anksiyete Duyarlılığı-İlaç Tedavisi Romano ve ark. Anxiety sensitivity and modulation of the serotonergic system in patients with PD. Anxiety Disorders 2004;18:423-31 20 agorofobili panik bozukluk hastası citalopram başlanarak 6 hafta boyunca izlenmiş. 6. haftanın sonunda panik bozukluk, agorofobi semptomları ve anksiyete duyarlılığı başlangıca göre anlamlı olarak azalmış. Anksiyete duyarlılığı ve panik bozukluk semptomlarının şiddetlerindeki azalmalar eşzamanlı olmuş.
Anksiyete Duyarlılığı-İlaç Tedavisi 101 agorofobili panik bozukluk hastasında imipraminin anksiyete duyarlılığını azalttığı rapor edilmiştir (Mavissakalian ve ark 1998). Yaygın anksiyete bozukluğunda 6 haftalık fluoksetin tedavisinin anksiyete duyarlılığını azalttığı gösterilmiştir (Olatunji ve ark 2008). Yaygın anksiyete bozukluğunda 8 haftalık Riluzol tedavisinin anksiyete duyarlılığını ve anksiyete semptomlarını azalttığı gösterilmiştir.
From: Open-Label Trial of Riluzole in Generalized Anxiety Disorder Am J Psychiatry. 2005;162(12):2379-2381. doi:10.1176/appi.ajp.162.12.2379 Mean Change From Baseline in Total Scores on the Hamilton Anxiety Rating Scale and the Anxiety Sensitivity Index in 15 Patients With Generalized Anxiety Disorder Treated With Riluzole a Significant difference from baseline 0 (p<0.05, Dunnett s post hoc test). Date of download: 9/13/2013 Copyright American Psychiatric Association. All rights reserved.
Anksiyete Duyarlılığı-İlaç Tedavisi Simon ve ark. Changes in anxiety sensitivity with pharmacotherapy for panic disorder. Journal of Psychiatric Research 2004;38:491-95. agorafobili veya agorafobisiz panik bozukluk hastaları-12 haftalık izlem çalışması Paroksetin (n=22) Paroksetin+Sürekli Klonazepam (n=19) Paroksetin+Kısa süreli Klonazepam (n=18) 5. haftadan sonra klonazepam azaltılmış Sonuçlar: 12. Haftada hastaların anksiyete duyarlılıkları anlamlı olarak azalmıştır. Anksiyete duyarlılığındaki azalma panik bozukluk semptomlarındaki azalma ile koreledir. 12. haftanın sonunda Klonazepamı azaltılan grubun anksiyete duyarlılığı daha azdı.
Simon ve ark. Changes in anxiety sensitivity with pharmacotherapy for panic disorder. Journal of Psychiatric Research 2004;38:491-95.
From: Emotion-Focused Psychotherapy for Patients With Panic Disorder Am J Psychiatry. 2001;158(12):1993-1998. doi:10.1176/appi.ajp.158.12.1993 Change in Scores on the Anxiety Sensitivity Index During Acute and Maintenance Treatment Among Patients With Panic Disorder Randomly Assigned to Receive Emotion-Focused Psychotherapy, Imipramine, or Cognitive Behavior Therapy Date of download: 9/13/2013 Copyright American Psychiatric Association. All rights reserved.
From: Roy-Byrne ve ark. Poverty and Response to Treatment Among Panic Disorder Patients in Primary Care Am J Psychiatry. 2006;163(8):1419-1425. doi:10.1176/appi.ajp.163.8.1419 Date of download: 9/13/2013 Copyright American Psychiatric Association. All rights reserved.
Anksiyete Duyarlılığı-Tedaviye Yanıt 38 YAB hastasının fluoksetin başlanıp 6 hafta izlendiği bir çalışmada Anksiyete Duyarlılığı İndeksi- Fiziksel alt ölçeği yüksek olan hastaların fluoksetin tedavisine yanıtlarının daha az olabileceği bildirilmiştir (Olatunji ve ark 2008). 429 hastanın alındığı 2 yıllık bir izlem çalışmasında anksiyete duyarlılığının anksiyete bozuklukluklarının rekürrensinde önemli bir belirteç olduğunu bildirmiştir (Scholten ve ark 2013).
Anksiyete Duyarlılığı-Tedaviye Yanıt 232 panik bozukluk hastasına ilk 1 ayda 6 seans BDT verilip 1 yıl izlenmiş ve tedavinin başlangıcındaki yüksek anksiyete duyarlılığının tedaviye kötü cevapla ilişkili olduğu bildirilmiştir (Chavira ve ark 2009). Yüksek anksiyete duyarlılığının yüksek sayıda panik atakların olacağının göstergesi olduğu bildirilmiştir (Benitez ve ark 2009). 3 yıllık bir takip çalışmasında anksiyete duyarlılığının 3 yıl sonraki panik atakların sayısını ve şiddetini yordadığını göstermiştir (Maller ve Reiss 1992). Anksiyete duyarlılığı agorofobinin varlığı ile ve agorofobik durum sayısı ile de ilişkilidir. (White ve ark, 2006; McNally ve Lorenz, 1987)
Sonuçlar Anksiyete duyarlılığının panik bozukluğun ortaya çıkmasında önemli rolü olabilir. Anskiyete Duyarlılığının panik bozukluk dışındaki anksiyete bozukluklarının ortaya çıkmasını predikte edip etmediği ile ilgili yeterli sayıda uzunlamasına çalışma yoktur. Yüksek anksiyete duyarlılığının panik bozukluğun gidişini kötüleştirdiği söylenebilir. Diğer ansiyete bozukluklarında da hastalığın gidişini etkileyen bir belirteç olarak umut vaad etmektedir. Anksiyete duyarlılığının bir hastalık ortaya çıkmadan azaltılması hastalığın ortaya çıkmasını engelleyebilir mi?