PSİKOZ İÇİN RİSK GRUBUNDA OLAN HASTALARDA OBSESİF KOMPULSİF VE DEPRESİF BELİRTİLERİN KLİNİK DEĞİŞKENLER VE BİLİŞSEL İŞLEVLERLE İLİŞKİSİ Ahmet Zihni SOYATA Selin AKIŞIK Damla İNHANLI Alp ÜÇOK İ.T.F. Psikiyatri A.B.D. İ.T.F. Psikiyatri A.B.D. İ.T.F. Psikiyatri A.B.D. İ.T.F. Psikiyatri A.B.D.
AMAÇ Psikoz için risk grubunda olan bireylerdeki obsesif kompulsif ve depresif belirtilerin klinik değişkenler ve bilişsel işlevlere olan etkilerini saptamak
Psikoz İçin Risk grubundaki hastalarla yapılan çalışmalar hastalığa bağlı psikososyal gerileme ve bilişsel yıkımın azaltılabilir olup olmadığı üzerine odaklanmaktadır. Tedavisiz psikotik dönem uzunluğunun hastalığın prognozunu kalıcı olarak olumsuz etkilediği uzun zamandan beri bilinmektedir.* Bilişsel işlevleri de olumsuz etkilemektedir.** * Harrigan ve ark. 2003, Black ve ark. 2001, Browne ve ark. 2000, Larsen ve ark. 2000, Loebel ve ark. 1992 Johnstone ve ark. 1986, Rabiner ve ark. 1986 ** Rapp ve ark. 2013, Chang ve ark. 2013, Amminger ve ark. 2002
Bizim çalışmamıza benzeyen bir çalışmada PİR grubunda obsesif kompulsif belirtilerin hem depresyon ve intihar davranışı puanlarını arttırdığı, hem de pozitif psikotik belirti şiddetini arttırdığı saptanmıştır. (Niendam ve ark. 2009) Obsesif kompulsif belirtilerin daha kötü işlevsellik, daha fazla psikotik belirti ile ilişkili olduğu saptanmıştır. (Hur ve ark. 2012)
PİR grubunda özellikle çalışma belleğinin kullanımını gerektiren bilişsel işlevlerde bozulma saptanmış ve bu bozulma azalmış işlevsellikle ilişkili bulunmuştur. (Niendam ve ark. 2006)
McGorry/McGlashan Kriterleri 1. Kısa-yineleyici psikotik belirtiler 2. Zayıf pozitif belirtiler 3.Genetik risk+
Obsesif kompulsif ve depresif belirtiler PİR grubu: Çeşitli çalışmalarda %9-40 219 prodromal hasta; %61,5 depresif belirtiler %23,1 anksiyete belirtileri %9,2 obsesif kompulsif belirtiler OKS (+) prodrom süresi daha uzun.(>4 yıl) OKS (+) grupta başlangıç yaşı genç (Shioiri ve ark, 2007)
ÖRNEKLEM(n=48) Zayıf psikotik BLIPS Genetik yük 17% 10% 73%
GEREÇLER Sosyodemografik Değişkenler Sorgulama Formu KPDÖ:24 madde YBOKÖ:19 madde. Son 9 madde toplam puana eklenmez. İçgörü, kaçınma, kararsızlık, patolojik sorumluluk, yavaşlama, patolojik kuşku, 1-4 arasında puanlanmakta, ancak toplam puana katılmamaktadır.
GEREÇLER Calgary Şizofrenide Depresyon Ölçeği CTQ-28 Çocukluktaki duygusal, fiziksel ve cinsel kötüye kullanım ile fiziksel ve duygusal ihmali değerlendiren sorular içerir. İGD:0-100 arası işlevsellik puanı
İSTATİSTİKSEL ANALİZLER SPSS 15.0 for Windows Mann-Whitney U Testi Pearson Korelasyon Analizi
NP Test Bataryası Wisconsin Kart Eşleme Testi (WKET) Stroop Test İlgili Olduğu Fonksiyon Yürütücü işlevler, karmaşık dikkat, bilişsel esneklik, özellik belirleme, perseverasyon, çalışma belleği, kavramlaştırma, soyut düşünme Odaklanmış dikkat, tepki inhibisyonu, bozucu etkiye direnç, bilgi işleme hızı Sözel Akıcılık Testi (SAT) Yürütücü İşlevler, karmaşık dikkat, dikkati sürdürebilme İz Sürme Testi Sayı Menzili Testi İşitsel Sözel Öğrenme Testi Sürekli Performans Testi Çalışma belleği, görsel arama, karmaşık görsel tarama, dikkat hıza bağlı motor işlevler, işleme hızı, sıralama becerisi, problem çözme, görsel-motor izleme, görsel uzamsal işlevler, görsel-kavramsal beceriler Frontal lob, temporal lob, limbik sistem- basit ve karmaşık dikkat, kısa süreli bellek Sözel materyale ilişkin bilgi işleme,bellek Sürdürülen dikkat, seçici dikkat,baskılama
BULGULAR Obsesyon Var Yok Kompulsiyon Var Yok 63% 37% 69% 31%
30 25 20 15 10 5 0 Obsesyonlar(%)
Kompulsiyonlar (%) 20 15 10 5 0
Obsesyon+Kompulsiyon Grubu Ölçüm Var Yok p KPDÖ* Suçluluk Puanı 2,16 ± 0,85 1,57 ± 0,74 0,018 Hasta yaşı 19,6 ± 4,1 22 ± 5,2 0,06 * KPDÖ = Kısa Psikiyatrik Değerlendirme Ölçeği
Obsesyon Grubu Ölçüm Var Yok p KPDÖ* Suçluluk Puanı 2,11 ± 0,85 1,62 ± 0,77 0,049 DUP** 16,88 ± 13,4 6 ± 4,75 0,036 N0RT*** 0,4 ± 0,1 0,46 ± 0,04 0,03 NohitYuzde**** 96,3 ± 1,9 97,8 ± 1,7 0,016 N0FalseYuzde ***** 3,5 ± 1,9 2 ± 1,7 0,011 * KPDÖ = Kısa Psikiyatrik Değerlendirme Ölçeği ** DUP = Tedavisiz Psikotik Dönem (ay olarak) *** NORT = Sürekli Performans Testinde Reaksiyon Zamanı **** NohitYuzde = Sürekli Performans Testinde Doğru Basma Yüzdesi ***** NoFalseYuzde = Sürekli Performans Testinde Yanlış Basma Yüzdesi
Kompulsiyon Grubu Ölçüm Var Yok p KPDÖ * Suçluluk Puanı 2,28 ± 0,82 1,59 ± 0,75 0,009 DUP** 17,5 ± 13,3 5,6 ± 3,8 0,027 N0RT*** 0,46 ± 0,07 0,038 ± 0,05 0,007 N0HitYuzde** ** N0FalseYuzde ***** 96,27 ± 2,08 97,72 ± 0,038 3,66 ± 2,12 2,19 ± 1,73 0,044 * KPDÖ = Kısa Psikiyatrik Değerlendirme Ölçeği ** DUP = Tedavisiz Psikotik Dönem (ay olarak) *** N0RT = Sürekli Performans Testinde Reaksiyon Zamanı **** N0hitYuzde = Sürekli Performans Testinde Doğru Basma Yüzdesi ***** N0FalseYuzde = Sürekli Performans Testinde Yanlış Basma Yüzdesi
Obsesyon/kompulsiyonlar ile yaş, cinsiyet, ailede ruhsal hastalık öyküsü, alkol-madde kullanımı, akut stres, prodromal hastalığın alt tipi arasında ilişki saptanmadı.
KORELASYON ANALİZLERİ Obsesyon sayısı ile; Tedavisiz Psikotik Dönem r=0,41 p=0,05 WCST kategori r= 0,36 p=0,028 CPT Yalancı pozitif yuzde r= 0,508 p= 0,006 N0 reaksiyon zamanı r= 0,52 p=0,003 N2 reaksiyon zamanı r= 0,45 p=0,014 Kompulsiyon sayısı ile; Yatıştaki İGD r= 0,315 p=0,04 Tedavisiz Psikotik Dönem r=0,44 p=0,032 Geri Sayı Menzili r=0,337 p=0,045 İz Sürme B süre r=0,366 p=0,028 Stroop Renk zaman r=0,344 p=0,04 N0 reaksiyon zamanı r=0,55 p=0,002 N0 yanlış yüzdesi r=0,46 p=0,012
CALGARY Şizofrenide Depresyon Ölçeği KPDÖ intihar maddesi puanı r= 0,58 p=0,001 KPDÖ 3,4,5.madde toplamı r=0,7 p=0,001 CTQ duygusal travma alt ölçek r=0,37 p=0,04 CTQ duygusal ihmal alt ölçek r=0,41 p=0,022 İz Sürme A süre r=0,36 p=0,02
TARTIŞMA Bu çalışmada ilaçsız dönemde Psikoz İçin Risk grubunda obsesif kompulsif belirtilerin sıklıkla tabloya eşlik ettiğini gördük. Bu bulgu daha önceki çalışmalarla uyumludur. (Niendam ve ark. 2009, Shioiri 2007)
Obsesif kompulsif belirtilerin prodromal belirtilerden önce mi sonra mı başladığını saptayamadık. Ancak Tedavisiz Psikotik Dönem süresinin uzunluğu ve pozitif belirtilerin fazla olması bu belirtilerin prodromal belirtilerden önce çıktığı ve uzun süre tabloyu etkilemediği izlenimi vermektedir. Önceki çalışmalarda da obsesif kompulsif belirtilerin psikotik belirtilerden daha erken başladığı gösterilmiştir. (Faragian ve ark. 2012)
Hem bu etmene bağlı olarak hem de obsesif kompulsif belirtilere odaklanılarak psikotik belirtilerin yeterli sorgulanmaması nedeniyle tedavisiz psikotik dönemin uzamış olabileceğini düşünmekteyiz. Tedavisiz Psikotik Dönem süresi hem prodromal dönem hem de şizofreni hastalığının uzunlamasına seyri için olumsuz bir prognostik göstergedir (Nelson ve ark. 2013)
Ayrıca başvuru sırasında dikkat, bilişsel işlevler ve işlevselliğin olumsuz etkilendiğini de saptadık. Bunda obsesif kompulsif belirtilerin dikkat, öğrenme,bellek, yürütücü işlevler üzerine ve işlevsellik üzerine olumsuz etkilerinin de rolü olabileceğini düşündük.
Sonuç olarak obsesif kompulsif ve depresif belirtilerin PİR grubunda sorgulanması ve gerekirse tedavi edilmesinin bu grubun işlevselliğini ve belki de bilişsel kapasitesini olumlu etkileyebileceği düşüncesindeyiz.
Teşekkürler