Vitaminler enerji üreten moleküllerden hangi yönleriyle ayrılırlar? VİTAMİNLER Yapı Vitaminler tek bir ünite olarak bulunurlar, uzun zincirli polimerler değildir Prof. Dr. Yıldız Dinçer İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı Fonksiyon Enerji üretmezler fakat kh, yağ ve prot.lerden enerji üretiminde rolleri vardır Besin içeriği Günlük, küçük miktarlarına gereksinim vardır (mg, µg) Vita : yaşam Amine : N içeren (İlk bulunan vitaminler N içerenler olduğundan) Vitaminler büyüme ve üreme gibi spesifik fonksiyonların, sağlıklı yaşamın devamı için küçük miktarlarda gereksinim duyulan organik, esansiyel moleküllerdir. Doğal olarak besinler içerisinde bulunan büyük çoğunluğu ile eksojen olan, büyüme, çoğalma ve hayatın devamı için gerekli olan organik maddelerdir. Biokimyasal fonksiyonlarını gösterebilmeleri için küçük miktarları yeterlidir. Bütün vitaminler besinlerden sağlanabilir. Tüm vitaminleri içeren bir besin yoktur. Bazı vitaminler ince barsakta mikroorganizmalar tarafından sentezlenebilir, fakat bu yeterli olamaz. 1
2 -Suda Çözünen Vitaminler Kimyasal olarak heterojen bir grupturlar. B grubu vitaminleridir. (Büyük kısmı) Günlük alınımları gereklidir. Suda eridiklerinden fazlası idrar ile atılır. Toksik miktarda birikimleri pek görülmez. (kobalamin birikebilir) Vitaminlerin Sınıflandırılması 1-Yağda Çözünen Vitaminler Yağda çözünen vitaminler apolar hidrofobik moleküllerdir. İzopren ünitesinden sentezlenirler. Suda çözünen vitaminlerin çoğu ara metabolizmada kullanılan enzimlerin koenzimlerinin öncülleridirler Çoğu suda çözünen vitamin enerji üretimi ve kan hücrelerinin yapımı ilgili metabolik yollarda koenzim olarak görev görür. İnsan vücudundaki sentezleri yeterli değildir. Vit D insan vücudunda sentezlenebilir. Diğerleri de az miktarda izoprenden sentezlenirler. Dietle alınımları gereklidir. Yağ emilimi normal olduğunda emilebilirler. Emildikten sonra kandaki taşınımları diğer apolar lipidler gibi lipoproteinler veya özel bağlayıcı proteinler ile olur. Bu vitaminler enerji metabolizmasında santral rol oynadıkları için eksikliklerinde ilk olarak hızlı gelişen dokularda problemler ortaya çıkmaktadır. 2
1- Suda Çözünen Vitaminler: Tiamin (B1 Vitamini) Riboflavin (B2 Vitamini) Niyasin (Nikotinamid, B3) Piridoksin (B6 Vitamini) Biotin (H Vitamini) Pantotenik asid (B5 vitamini) Paraaminobenzoik asid Folik asid (B9 vitamini) Vitamin B12 (Siyanokobalamin) Lipoik asid C Vitamini (Askorbik asid) Suda çözünenler Direkt kana geçerler Serbest taşınırlar Vücut sıvılarında dolaşırlar Fazlası böbrekler tarafından uzaklaştırılır Toksik düzeylere nadiren ulaşırlar Sık ve küçük dozlarda alınmalıdır (1-3 gün) Yağda çözünenler Önce lenfe sonra kana geçerler Taşınımları için protein taşıyılara gereksinim vardır Hücrelerde yağ ile birlikte depo edilirler Fazla miktarda alındıklarında toksik düzeylere ulaşırlar Periyodik dozlarda alınmalıdır 2- Yağda Çözünen Vitaminler: Vitamin A (A Vitaminleri) Akseroftol, Retinol Vitamin D (D Vitaminleri) Kalsiferol Vitamin E (E Vitaminleri) Tokoferol Vitamin K (K Vitaminleri) Fillokinon VİTAMİN EKSİKLİĞİ NEDENLERİ 1- Günlük yetersiz alınım: Açlık, yoksulluk, alkolizm, uzun süreli sıkı diyet, uzun süre antiasit kullanımı. 2- Yetersiz emilim: Safra kanalı tıkanması sonucu yağda çözünür (A,D,E,K) Vitaminler emilemez Pernisiöz anemi (İntrinsik faktör eksikliği) İnce barsak iltihabı 3
KAROTENLER 3- Yetersiz Kullanım: Bazı Vitaminlerin transportu için gerekli olan protein eksikliği İnaktif olan Vitamin ön maddesinden aktif şeklin sentezindeki bozukluk 4- İhtiyacın Artması: Büyüme, hamilelik, laktasyon, yaralanma Doğal olarak oluşan, doğada yaygın bulunan kırmızı-sarı renkte, yağda çözünen pigment maddelerdir. Karotenoidler sebze ve meyvelerin renk, koku ve tatlarını verir. Yeşil yapraklı sebzeler karoten yönünden zengin olmalarına rağmen klorofilin rengi daha baskındır. Bazı karotenler A Vitamini aktivitesine sahiptirler. 5- Atılımın Artması: Böbrek fonksiyon bozukluğu 6- İlaca Bağlı Eksiklik: Antibiotik alınımına bağlı barsaktaki mikrobial sentez bozukluğu Tüberküloz tedavisinde kullanılan izoniazide bağlı B6 eksikliği gibi... 4
KAROTENLER Karotenlerin Etkileri Bazı kanser tiplerinin oluşumunu önlemek (Akciğer, deri, sindirim sistemi...) Katarakt oluşumunu önlemek Serbest radikal hasarına bağlı hastalıkların gelişmesini önlemek Vitamin A Karotenoidler hücreyi 3 farklı şekilde korur. 1- Flavin ve porfirin gibi uyarıcıların zararlı etkileri önleme 2- Singlet oksijeni baskılama 3- Peroksit radikali temizleme β karoten ve Likopen gibi karotenoidler LDL nin yapısında yer alır ve LDL yi oksidasyonlardan korur. Vitamin A (Retinol) besinlerle alınabilir veya bitki karoteninden vücutta sentezlenebilir. (Karaciğer ve barsak hücreleri) Şilomikronlarla lenf sıvısına geçer. Karaciğere gelen Vitamin A, Retinil Esterleri şeklinde bir Lipoglikoprotein olarak depo edilir. Normalde karaciğerde 300-900 mg depo vardır. Dokulara transportu gerektiğinde hidroliz ile Retinol bağlayıcı proteine (RBP) bağlanarak olur. Alınan A Vitamini RBP kapasitesini aşarsa Vitamin A nın toksik etkisi görülür. 5
Vitamin A nın Fonksiyonları 1-Görme Siklusu Vit A nın en önemli etkisi Görme Biyokimyasındaki rolüdür. Günlük gerekli miktar: RDA (The recommended dietary allowance) 19 yaşından büyük erkekler:900 µg/gün 19 yaşından büyük kadınlar :700 µg/gün Çocuklarda daha azdır. Hamilelikte 800µg/gün 2600 IU/gün Fazla alınması sakıncalıdır. 2-Büyüme Vit A eksik verilen deney hayvanlarında önce iştah kaybı görülmüş ve kemik büyümesinde yavaşlama saptanmıştır. 3-Üreme Spermatogenez için gerekli, dişilerde fetal rezorpsiyonu önlemektedir. 4-A Vit. Epitel dokusu ile ilgili görevleri vardır. A Vitamini Epitelin salgı yapıcı özelliğinin çalışmasını sağlar. A Vitamini bulunmazsa epitel dokusunda kuruma görülür. 5- Vitamin A ve β karoten Antioksidan etki gösterirler Bu etkiyi yapılarında bulunan konjuge çift bağlar yardımıyla sağlarlar. Kanserojen etkisi olan oksijen radikallerini bağlayarak zararlı etkilerini önlerler. Eksikliği: Karaciğerde A Vit.deposu azaldığında az ışıkta görme bozukluğu (gece körlüğü) ortaya çıkar. Daha ileri yetmezlikte mukoza sekresyon azalma sonucu: Solunum yolları enfeksiyonları Böbrek taşı oluşumu Ürogenital yollarda bozukluk Dişeti ve dişlerde bozukluk Çocuklarda kemik büyümesinde duraklama 6
A Vit. Fazla Alınması: Hipervitaminozis A - İştah kaybı - Kaşıntı - Mide bulantısı kusma - Saç dökülmesi - Bulanık görüş - Baş ağrısı - Yorgunluk - Kemik ve eklem ağrısı - Karaciğer büyümesi, siroz Etken madde 1.25: dihidroksi kolekalsiferoldür. D Vitamini 2 önemli D Vitamini kaynağı var. 1- Dietle alınan D2 ve D3 2- Fotoliz olayı ile deride 7.dehidrokolesterolden oluşan D3 7
FAZLA ALINIMI: Uzun Süre Fazla Alınırsa: Kemiklerde demineralizasyon sonucu küçük çarpmalarla kırık oluşur. Serum Ca ++ ve fosfor artışına bağlı olarak yumuşak dokularda kalsifikasyon oluşur. Örnek: Böbrek taşları RDA Kadın ve erkek 19-50 yaş : 5 microgram/gün 200 IU/gün 51-70 yaş : 10 mcg/gün 400 IU gün 70 yaş üstü : 15 mcg/gün, 600 IU/gün D Vit Eksikliği - RAŞİTİZM (Çocuklarda görülür) - OSTEOMALAZİ (Büyüklerde) - Yaşlılarda 7.dehidrokolesterolun D3 dönüşümü (derideki fotoliz) azalır. KAYNAKLARI: - Balık yağı, yumurta sarısı, karaciğer, sütten yapılan besinlere D Vitamini katılmaktadır. Vitamin K Bulunduğu besinler: koyu yeşil yapraklı sebzeler, brokolj, domates, et, yumurta sarısı, balık yağı, karaciğer, patates, soya yağı, zeytin yağı K Vitamini besinler içerisinde yaygın bulunduğundan ve barsakta sentez edilebildiğinden eksikliği lipid emilim bozukluklarında olabilir. Safra tuzlarının yardımı ile emilerek şilomikronların içerisinde lenf sistemine katılırlar ve karaciğere giderler. Menadion suda eridiğinden direkt emilir. 8
K ismi Koagülasyon, kan pıhtılaşmasından geliyor. K Vitamini etkisi gösteren 3 tip madde vardır. K1 Fillokinon bitkisel kaynaklıdır K2 Menakinon barsakta bakteriler tarafından sentezlenir ve absorbe olur K3 Menadion izopren yan zinciri olmayan sentetik K Vit. Eksikliği: İnsan organizmasında sentezlendiği için gerçek eksiklik pek görülmez. Uzun süreli antibiotik kullanımı sonucu barsak florası bozulacağından hipoprotrombinemi görülebilir. İyi beslenemeyen yaşlı kişilerde görülebilir. Sonuçta kanamaya eğilim artar. Vit K eksikliği, yetersiz osteokalsin oluşumuna bağlı kemik mineralizasyonunda bozukluğa neden olur. Osteoporoza bağlı kemik kırığı oluşmuş kişilerde Vitamin K1 eksikliği saptanmıştır. Etkisi 1- Koagülasyon Kan pıhtılaşması 2- Kemik Mineralizasyonu 3-Karaciğer hücrelerinin mitokondrilerinde oksidatif-fosforilasyon olayında etkilidir. Doğal K1 fazla alınmasının bir yan etkisi yoktur. Doğal K1 ve K2 kolaylıkla depo edilir ve atılır. Günlük ihtiyaç (RDA) Yaşla değişebilen bir miktardır. 6 aydan küçük bebeklerde : 5 mcg/gün 1-3 yaş çocuklarda : 15 mcg/gün 10 yaşa kadar : 30 mcg/gün Yetişkin erkeklerde : 120 mcg/gün Yetişkin kadınlarda : 90 mcg/gün 65 yaş ve üstü yaşlarda osteoporoz ve kemik kırık riskine karşı 250 mcg 9
E VİTAMİNİ Tokoferol Doğal olarak oluşan çeşitli tokoferoller vardır. En çok bulunan ve en aktif olan α- tokoferoldur. Besinlerde bulunan diğer tokoferoller beta, gama ve delta tokoferollerdir. Tokoferol diette yağda çözünmüş olarak bulunur. Lipid sindiriminde açığa çıkar ve emilir. Şilomikronlarla karaciğere gider. VLDL ile karaciğerden uzaklaştırılır. Yağ dokularında depo olabilir. E Vitamini Kaynakları Yeşil bitkiler Bitkisel yağlar(ayçiçeği, mısır,soya fasulyesi yağları) Süt Yumurta Karaciğer E Vit. Pişirme ve derin dondurucuda etkisini kaybeder. E Vitamini Fonksiyonları İnsanlarda 1-Kas zayıflığı 2-Kreatinüri 3-Eritrosit yıkımı Metabolik Önemi 1-Antioksidan 2-Selenyum metabolizması 10
Vitamin E nin en önemli fonksiyonu ANTİOKSİDAN etkisidir. E Vitamininin en önemli etkisi serbest radikallerin etkisini azaltmaktır. Serbest radikallerin oluşumu 1-Normal metabolik olaylar 2-Dışardan alınan toksik maddeler E Vitaminine olan ihtiyaç hamilelik ve laktasyon döneminde ve yeni doğanda fazladır. E Vit. eksikliğinde Anemi gelişir. Anemi hemoglobin sentezinin azalması ve eritrosit ömrünün kısalmasına bağlı olabilir. Çok doymamış yağasidli yağlarla beslenmek E Vitaminine olan ihtiyacı artırır. Lipid emiliminin bozulmasına neden olan hastalıklar E Vitamini eksikliğine bağlı nörolojik bozukluklara neden olur. Yüksek dozda A Vit alınması Vit E absorpsiyonunu azaltır. 1-Antioksidan Vitaminler β karoten Vitamin A Vitamin C Vitamin E ve Yardımcı olarak Se Hücre membran ve hücre alt fraksiyonları membranlarının fosfolipidlerinin yapısında bulunan çok doymamış yağ asidlerini peroksidasyonlardan korumak. Yüksek oksijen konsantrasyonunda, solunum sistemi hücre membran ve eritrosit membran lipidlerini de oksidasyonlardan korumak. Hava kirliliği ile vücuda giren ozon, NO2 gibi maddelerin etkisinden korumak Aynı şekilde retinayı da korur. Selenyumun etkisi: Selenyum, Vitamin E gibi hücreyi peroksidatif etkilerden korur. Se etkisi E vitamini ihtiyacını azaltır. Se, Glutatyon peroksidazın yapısında bulunur. Bu enzim yağasidi hidroperoksidlerin membran yapısını bozmasını önleyerek E Vitaminine yardımcı olur. Pankreas normal fonksiyonu için gerekli. Vit E. ile diğer lipidlerin sindirim ve emilimine etkili Vit E nin plazma lipoproteinlerine bağlanmasına yardım eder. 11
B grubu Vitaminleri Tiamin (Vitamin B1) Riboflavin (Vitamin B2) Niasin (Vitamin B3) Pantotenik asid (Vitamin B5) Piridoksin (Vitamin B6) Biotin (Vitamin B7) Folik asid (Vitamin B9) Kobalamin (Vitamin B12) Emilim: Besinlerle alınan tiamin kolayca emilir.emilim yeri ince barsaklardır. Barsaklarda sentezi mümkün, Plazma da tiamin büyük oranda albumine bağlı olarak taşınır. Tiamin in aktif şekle dönüşmesi ATP, Mg, Tiamin pirofosfokinaz a ihtiyaç gösterir. Tiamin ATP, Mg ++ Tiamin pirofosfokinaz Tiamin pirofosfat + AMP Tiamin (B1 Vitamini) Karaciğer, et, yumurta, balık Taneli yiyecekler (buğday, pirinç, arpa, bakla, nohut, fasulye...) Bu yiyeceklerin özellikle kabuk kısmında bulunur. Isıya dayanıklı olduğundan un, ekmek, makarna gibi yiyecekler içerisine tiamin katılabilir. TPP etkisi: Aktif aldehid grubunun transferinde rolü olan iki enzimin koenzimi olarak etkilidir. 1- a- keto asidlerin dekarboksilasyonu 2- Transketolaz reaksiyonlarında TPP ve TTP santral sinir sisteminde de oluşabilir. Beyin metabolizmasında önemli rolü vardır. 12
Eksikliği: a- ketoasidlerin dekarboksilasyonu bozulur. Sonuç olarak kanda piruvik asid, laktik asid ve a keto glutarik asid birikir Transketolaz enzimi çalışmaz. Buna bağlı olarak PENTOZ FOSFAT YOLU bozulur. Pentoz miktarı artar, NADPH yeterli oluşamaz ve sonuçta yağasidi sentezi etkilenir. RDA 19 yaş üstü erkeklerde 19 yaş üstü kadınlarda 1.2 mg tiamin/gün 1.1 mg tiamin/gün Hamilelik ve laktasyonda 1.5 mg tiamin/gün 65 yaş üstü 1.5 mg tiamin/gün Fazlası zararlı değildir. Ancak ilaç şeklinde uzun süre günde 200mg tiamin alınması sonucu gelişir. Allerjik ve anaflaktik reaksiyonlar görülür. Tiamin idrar ve dışkı ile atılabilir. Ayrıca tiaminaz etkisiyle piramin şekline dönüştürülerek atılabilir. Kronik alkolizmde görülür. Wernicke Korsakoff sendromu (Genellikle kronik alkolizmle birlikte görülür.vitamin alımının yetersiz olması, ince barsaklardan emilimin bozulması, alkolün inhibitör etkisi ve karaciğerde yetersiz metabolizması sonucu gelişmektedir) Riboflavin (B2 Vitamini) Riboflavin bitkisel ve hayvansal kaynaklı yiyeceklerde serbest Riboflavin, FMN, FAD şeklinde bulunur. En çok bulunduğu besinler: Et, süt, yumurta, karaciğer ve yapraklı sebzelerdir. Karbohidratca zengin beslenenlerde tiamine daha fazla ihtiyaç vardır. Beriberi: Diyetlerinin büyük bir kısmını pirincin oluşturduğu bölgelerde yaşayanlarda sık görülür. Sinir, sindirim ve dolaşım sisteminde bozukluklarla karakterizedir. En önemli semptom taşikardidir 13
Riboflavin FMN = Flavin mononükleotid FAD = Flavin adenin dinukleotid FMN, FAD Oksido redüksiyon enzimlerinin prostetik grubunu oluştururlar. FMN, FAD proteinlerle birleşerek flavoprotein veya flavoenzimleri oluşturur. FAD nin rol aldığı reaksiyonlar: D-aa dehidrogenaz (aa a-ketoasid) UDPglukoz dehidrogenaz (glukoz glukronik asid) Glutatyon redüktaz Ksantin oksidaz (pürin katabolizması) Gliserol 3-fosfat dehidrogenaz (indirgeyici maddelerin sitozolden mitokondriye taşınması). Süksinat dehidrogenaz (TCA) Açil Koa dehidrogenaz (Yağ asidi oksidasyonunda) Dihidrolipoil dehidrogenaz (pirüvat deh. Enzim kompleksi) Monoaminoksidaz FMN reaksiyonları: L-aa oksidaz (aa a-keto asid) NADH dehidrogenaz RDA Yetişkin erkeklerde 1.3 mg/gün Yetişkin kadınlarda 1.1 mg/gün Klinik eksiklik belirtileri 0.5-0,6 mg/gün az alınırsa görülür Riboflavin eksikliği genelde diğer suda erir vitamin eksiklikleriyle birlikte görülür Dermatit, anemi, ağızda yaralar Fazla alınması zararlı değil Eksikliğin saptanmasında eritrosit glutatyon redüktaz aktivitesi ölçülebilir 14
Doğal besinlerde niasin daha çok amid şeklinde bulunur. Et, karaciğer, balık, süt Ceviz, fıstık, çay, kahve, bira zengin kaynaklardır. Niasin veya Niasin amid dietle alındıktan sonra ince barsakta emilir. Kanda daha ziyade eritrositler içerisinde bulunur. Dokularda depo edilemez. En çok karaciğer, kas ve böbrek dokusunda bulunabilir. Fazlası idrar ile atılır. Niasin (B3 Vitamini) Fonksiyonu: Koenzim yapısına girer. NAD (Nikotinamid adenin dinukleotid) NADP (Nikotinamid adenin dinukleotid fosfat) Oksido reduksiyon olaylarında etkilidir (elektron ve hidrojen taşıyıcıdır) İnsan organizmasında bulunan 200 kadar enzim niasin koenzimleri olan NAD ve NADP ihtiyaç gösterir. NADP fonksiyonları daha ziyade anabolik tir. Örnek: Yağasidleri ve kolesterol sentezi Yağ dokusunda lipolizi inhibe ederek serbest yağasidlerinin salıverilmesini azaltır. Bu şekilde kolesterol taşıyan lipoproteinlerin sentezini azaltır. İnsanlarda Nikotinamid sentezi Triptofandan yapılabilir. Mısırla beslenenlerde nikotin amid eksikliği görülebilir. Çünkü mısırda triptofan ve niasin yoktur. 15
Eksikliği : Pellagra (pelle= deri, agra= kaba) Pellagra besinlerle yetersiz niasin veya triptofan alınımı ile gelişebilir. HARTNUP hastalığı (triptofan absorpsiyonunu bozan herediter bir hastalık) KARSİNOİD SENDROM (karsinoid tümörler sonucu serotonin ve diğer katekolaminlerin sekresyonunun artması pellagra ya neden olabilir. Bu durumda triptofan seretonin sentezi için kullanılmaktadır) Uzun süreli antitüberküloz ilaçlarının kullanımı. Pantotenik asit (B5 Vitamini) Düşük miktarlarda çoğu besinde bulunur. En önemli kaynağı ettir. Tahılların özellikle kabuğunda, avakado ve brokoli gibi sebzelerde bol miktarda bulunur. Eksikliği ve fazlalğı çok nadir gözlenir. Yağ asidi sentezi, oksidasyonu, piruvatın oksidasyonu ve biyolojik açilleme reaksiyonlarında görevli Koenzim A nın bileşenidir. RDA: Erkeklerde 16mg NE/gün Kadınlarda 14mg NE/gün 65 yaş üstü 20mg NE/gün gerekiyor. Toksik Etkisi: İlaçlarla günlük dozun 60 katı fazla alınması ile gelişir. Bulunduğu Yerler Hayvansal Kaynaklı karaciğer, süt, yumurta ve taneli bitkisel kaynaklı besinlerde bulunur. Barsaktan kolay absorbe olur. Kan dolaşımı ile dokulara yayılır. Burada ATP ile fosforillenerek fosfopantoteik asid ve sonra aktif koenzim olan koenzim A oluşumuna katılır. 16
Piridoksin (B6 Vitamini) Biokimyasal Etkisi Pantotenik asidin önemi KoA yapısına girmesidir. Karbohidrat Lipid Kolesterol ve steroid hormonların sentezi Asetilasyon reaksiyonları Piridoksin (B6 Vitamini) Eksikliği Diğer B grubu ile birlikte eksikliği görülür. Saçların kırlaşmasını önleyici faktör. Solunum ve Sindirim Yolları enfeksiyonları RDA 5mg ~ 10mg/gün 17
Kaynakları: Hayvansal ve bitkisel kaynaklı yiyecekler Karaciğer, süt, yumurta, balık Pirinç, buğday, mısır gibi taneli besinler Yeşil yapraklı sebzelerde az İnce barsakta bakteriler tarafından sentez edilebilir. Besin maddelerinde serbest veya proteinlere bağlı olarak bulunurlar. Nişastaya da bağlanabilirler. Fonksiyonları: a-aminoasidleri substrat olarak kullanan birçok enzimin kofaktörüdür. Transaminaz, Transsülfüraz, Dekarboksilaz, Kinüreninaz b- Doymamış yağ asidlerinin organizmada kullanılımlarında etkili Linolenik asidin Araşidonik aside geçmesinde kofaktör. Esansiyel yağasidleriyle birlikte Kolin in Lipotropik etkisini artırır. c- Vit B6 Porfirin yapımında da etkili. Hem sentezinde Suksinil glisin d-ala dekarboksilasyonunda koenzim olarak görev alır. d-ala = Delta amino levünilik asid. Metabolizma: Serbest şekli ince barsaktan emilir. Bağlı şekli önce serbest şekle geçer sonra emilir. Emildikten sonra beyin, karaciğer ve böbreklerde Piridoksal kinaz+atp yardımı ile ester şekle geçer. Beyin, karaciğer ve kas dokusunda depo edilebilir. Vücuttaki Piridoksal fosfatın yarısı kas glikojen fosforilazına bağlıdır. Kolaylıkla metabolize olur. İdrar ile atınan başlıca metaboliti Piridoksik asiddir. RDA: 19-50 yaş kadın ve erkek 1.3 mg/gün 51 yaş üstü erkeklerde 1.7 mg/gün 51 yaş üstü kadınlarda 1.5 mg/gün Günde 100 mg kadar kullanılması zararlı değildir. 18
Eksikliği: Kanda piridoksal fosfat azalır. Eritrositlerde Transaminaz aktivitesi azalır. Triptofan yüklenmesinden sonra idrarda Ksanturenik asid atılışı artar. Transulfurasyon olamayacağından Homosistinüri ve sistationinüri görülür. Biotin (B7 vitamini) Doğal yiyeceklerde yaygın olarak bulunur. Ayrıca intestinal bakteriler yardımı ile sentez edilir. Klinik Belirtileri: Deri ve mukozada yaralar Anemi Santral sinir sistem bozukluğu Konvulsion, çocuklarda epileptik nöbetler Fonksiyonları 1- Biotin, karboksilaz enzimlerinin koenzimidir Piruvat karboksilaz Asetil CoA karboksilaz Propionil CoA karboksilaz b metilkrotonil CoA karboksilaz 2- Karbohidrat ve Lipid metabolizmasında etkili enzimlerin yapısına girer. 19
3-Karboksil gruplarının (HCO 3-, CO 2 ) transferinde etkilidir. Önce karboksil grubu aktiflenir ve sonra transfer edilir. (HCO 3-, ATP, Mg +2 ve asetil - CoA) Aktiflenen karboksil biotin in azotuna bağlanır, karboksibiotin oluşur ve biotin taşıyıcı proteine bağlanarak aktarılır. Biotinidaz Eksikliği: Otozomal resesif bir eksiklikdir. Yeni doğanda yapılan bazı genetik taramalarda bu enzime bakılmaktadır. Günde 5-20 mg vermek nörolojik gelişmeleri önler (optik atrofi, işitme kaybı gibi) Biotin eksikliği yalnız yetersiz beslenmede görülmez. Kullanım yanlışlığında da görülür. Yumurta akında ısıya dayanıksız bir protein olan AVİDİN vardır. Bu protein biotin ile sıkı bir kompleks oluşturma özelliği gösterir. Çiğ yumurta yiyenlerde bu nedenle emilemeyeceğinden biotin eksikliği görülür. Biotin pıhtılaşma faktörlerinin karboksilasyon reaksiyonuna (K vitaminine bağlı - karboksiglutamat birimlerinin oluşumu), karbomoil fosfat sentezi ve pürin sentezi benzeri karboksilasyon reaksiyonlarına ise katılmaz. Eksikliği: Depresyon, halüsinasyon, kas ağrısı ve dermatit görülebilir. Çocuklukta immun eksikliğe bağlı hastalıklar gelişir. Bulunduğu besinler: Bira mayası, fındık, yumurta sarısı, karaciğer... RDA Yetişkinler için günde 30 mikrogramdır. Günde 200 mg kadar olan miktarlarda zararlı etkisi görülmemiştir. 20
FOLİK ASİT (B9 vitamini) PTERİDİN + PABA + GLUTAMİK ASİT Etkisi Folik asid tetrahidrofolikasid (aktif) şekline geçtikten sonra tek karbon birimli maddelerin taşınmasında kullanılır. H4 folat tarafından taşınabilen birimler Metil, metilen, metenil, formil... Folik asid büyüme ve hücrelerin çoğalmasında temel rol oynar. Hematopoetik sistemde ve vücudun bütün dokularında folik aside ihtiyaç vardır. İnsan organizmasında PABA sentezlenemez ve glutamik aside bağlanamaz. Folik asid besinlerle alınmalıdır. En çok bulunduğu besin yapraklı yiyeceklerdir. Folium = Yaprak Bitkilerde bulunan folik asidde 7 tane glutamik asid vardır. Yapısında gamma bağlı polipeptid zinciri bulunur.ince barsaktaki hidrolitik enzimler yerine özel bir enzimle yıkılırlar. RDA Kadın ve erkeklerde 400 mcg/gün Hamilelikte 600 mcg/gün Eksikliği Megaloblastik anemi Büyümede duraklama 21
Kobalamin (B12 Vitamini ) Hayvansal kaynaklı (et, böbrek, karaciğer) İnsanda sentezlenebilir. Yapı= Porfirin benzeri halka sistemi + Co, kobalta bağlı CN grubu + Metil /5- dezoksi adenozil (deoksi riboz- adenin) Bitkilerde yok denecek kadar az. Günlük ihtiyaç 2.5 mcg/gün Vücutta 4 mg depo (yarısı karaciğerde) Hamilelikte 2.6 mcg/gün Kobalaminler 1- Siyanokobalamin-kobalt - CN bağlanır 2- Hidroksi kobalamin - OH bağlanır 3- Nitro kobalamin - NO2 bağlanır 4- Metil kobalamin - CH3 bağlanır 5- Kobamid koenzim - 5.deoksi adenozin (Koenzim B12) 22
Ekstrinsik Faktör: B12 Vit Instrinsik Faktör : Glikoprotein Besinlerle alınan B12 midede serbestleşir. Emilebilmesi için Intrinsik faktöre bağlanması gerekli. Intrinsik faktör midede salgılanan bir glikoproteindir. Ayrıca mide suyunda yeterince HCI olmalıdır. Aklorhidride (yeterince serbest HCI olmayan durum) emilemez. Pernisiyöz anemi görülür. B12 Vit. Fonksiyonları : Kobalamin i kofaktör olarak kullanan iki enzim sistemi vardır. 1.Metillendirme reaksiyonları: Transmetilaz enziminin Koenzimidir. Homosistein Metiyonin dönüşümünde rol oynar 2.Metilmalonil KoA izomeraz enziminin koenzimidir. B12 eksikliğinde, metil malonik asid süksinik aside dönüşemez; idrar ile atılır. 3. Vitamin B12 koenzim olarak nükleik asidlerin sentezinde de etkilidir. Ribonukleotidlerin, deoksiribonükleotidlere çevrilmesinde etkilidir. 4.Eritrosit olgunlaştırıcı etkisi vardır. 23
B12 Vit. Eksikliğinde anemi görülür. 1- Pernisiöz anemi : Herhangi bir nedenle intrinsik faktör azlığı sonucu B12 emiliminin azalması 2- Megaloblastik anemi a- B12 eksikliği 1-Alınımında eksiklik (vejeteryanlar) 2-Absorbsion bozukluğu (intrinsik faktör eksikliği) b- Folik asit eksikliği 1-Alınımında eksiklik (Alkoliklerde) 2-İhtiyacın artması (Gebelik, gelişme dönemi, kanser, dializ) İnsanlarda L-Gulanolakton Oksidaz enzimi olmadığından sentezlenemez. Bu nedenle dışardan alınmalıdır. Vitamin C ince barsakta çok kolay emilir. Eksikliği ancak yetersiz alınım sonucu olur. İnsanlarda yaygın olarak 3-4 ay yetecek kadar bütün dokularda depo edilebilir. Askorbik asid oksalata dönüşerek idrar ile atılır. Askorbik asit (C vitamini) Taze meyve ve sebzelerde bulunur Isıya dayanıklı değildir, pişirme ile bozulur. Dondurulmuş yiyeceklerde aktif kalabilir. Bitki ve hayvanlarda sentez edilebilir. İnsanlarda sentezi mümkün değildir. 24
Fonksiyonları I. Hücrelerde oksido reduksiyon olaylarında etkili. Bu renksiyon ara metabolizma olaylarında etkili Biolojik sulfatlandırmada ara madde Tirozin metabolizmasında etkili Fenilpiruvik asidin oksidasyonunu artırır Transferinden demir ayrılmasında etkili Glukozdan Glikojen yapımında etkili Elektron verici olarak etkili olduğu enzimler Kollajen hidroksilaz Kollajen biosentezi Karnitin biosentezinde Yağasidi oksidasyonu etkili enzimler Dopamin β-hidroksilaz Norepinefrin ve Epinefrin sentezi Fenil piruvat dehidrogenaz Tirozin metabolizması II. Hücreler arasındaki bağ dokusu kollajeninin oluşumunda etkili Prokollajen sentezinde prolin ve lizin in hidroksilasyonunda etkili III. Bazı maddelerin emiliminde etkili Ör: B12, Demir Eksikliğinde anemi görülür. IV. Safra asidleri oluşumunda 7 a hidroksilaz basamağında etkili V. Antioksidan etkili. Membranlarda oksitlenmiş tokoferolu indirger Etkili olduğu non-enzimatik reaksiyonlar Gastrointestinal demir emilimini artırır Oksidatif DNA ve protein hasarını azaltır LDL lipoprotein oksidasyonunu azaltır Lipid peroksidasyonunu azaltır 25
Eksikliği: Skorbut Yaraların geç kapanması Diş kaybı, diş eti kanaması Anemi Eklemlerde şişme Kollajen yetersizliğine bağlı bağ dokusu bozukluğu kollajen hidroksilasyon eksikliği sonucu gelişir. RDA: 200 mg/gün Sigara içenlerde ihtiyaç artar Fazla alınması: Askorbik asid toksik değildir. Oksitlenmiş şekli olan dehidroaskorbik asid toksiktir. Dehidroaskorbik asidi tekrar askorbik aside çeviren enzim sistemi eksik olan kişilerde birikime bağlı bozukluklar görülebilir. 26