Hayvan Destekli Tedaviye Psikiyatri Açısından Bakış Sibel Cevizci İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak. Halk Sağlığı AD.
Tanımı ve Kapsamı І Hayvan Destekli Tedavi Pet Therapy) (Animal Assisted Therapy, Hayvanlar ile insanlar arasındaki etkileşimden yararlanılarak geliştirilen, özellikle kronik (fiziksel/psikolojik/psikiyatrik/sosyal) sağlık sorunları olan bireylere yönelik yapılan koruyucu ve tedavi edici uygulamalarda hayvanların eşliğinden yararlanılan destekleyici bir yöntemdir. 1,2 1. Gagnon J, Bouchard F, Landry M, et al. Implementing a hospital based animal therapy program for children with cancer: a descriptive study. Can Oncol Nurs J 2004; 14: 217 222. 2. Cole KM, Gawlinski A. Animal assisted assisted therapy: the human animal bond. AACN Clin Issues 2000; 11: 139 149.
HAYVAN DESTEKLİ TEDAVİLER HAYVAN DESTEKLİ AKTİVİTELER Hayvan Destekli Tedavi (HDT), belirli bir hedefe yönelik olarak uygulanan tedavi prosedürünün ayrılmaz bir parçası olan müdahale programıdır. Hayvan Destekli Aktivite (HDA), insan ile hayvan etkileşimi süresince sosyal, motive edici, eğitici ve/veya eğlendirici faydalar sağlayan uygulama yöntemidir.
HDT de temel hedefler SOSYAL PSİKOLOJİK EĞİTİCİ FİZİKSEL MOTİVE EDİCİ
Tanımı ve Kapsamı ІІ Hastalığın türüne ve bireyin özelliklerine bağlı olarak farklı etki mekanizmalarının harekete geçirilmesi ile uygulanmaktadır. Günümüzde sıklıkla HDT den yararlanılan psikiyatrik bozukluklar özellikle yaygın gelişimsel bozukluklar, demans ve Alzheimer hastalığı, yalnızlık duygusu, depresyon, stres, afazi ve şizofreni dir. 1 4 1 Laun L. Benefits of pet therapy in dementia. Home Healthc Nurse 2003; 21: 49 52. 2 Sockalingam S, Li M, Krishnadev U, et al. Use of animal assisted therapy in the rehabilitation of an assault victim with a concurrent mood disorder. Issues Ment Health Nurs 2008; 29: 73 84. 3 Macauley BL. Animal assisted therapy for persons with aphasia: A pilot study. J Rehabil Res Dev 2006; 43: 357 366. 4 Lotan M. Alternative therapeutic intervention for individuals with Rett syndrome. Scientific World Journal 2007; 7: 698 714.
Etki Mekanizması І İnsan hayvan etkileşimi ile oluşan pozitif yapıcı bağ, kilit rol oynar. 1,2 Psikolojik uyarım mekanizması Duygusal mekanizma Oyun mekanizması Fiziksel mekanizma Psikosomatik Etkiler 1. Ballarini G. Pet therapy Animals in Human Therapy. Conference Report. Acta Bio Medica 2003; 74: 97 100. 2. Gagnon J, Bouchard F, Landry M ve ark. Implementing a hospital based animal therapy program for children with cancer: a descriptive study. Can Oncol Nurs J 2004; 14(4): 217 222.
Etki Mekanizması ІІ Kognitif Bilişsel Bağlanma Dokunma Biyofili Öğrenme
HDT ile kazanılan faydalar Empati Fizyolojik etkiler Odaklanma Fiziksel temas İlişki kurabilme Becerilerin iyileştirilmesi Sosyalleşme Kabullenme Motivasyon Eğlenme
HDT ile... Otizm li çocuklarda sosyal davranışlarda artış, buna karşılık sürekli kendi kendi ile meşgul olma davranışlarında azalma (Redefer, 1989). Terapi köpeği ile çalışmalarına devam eden çocuklarda empati ve pro sosyal adaptasyon skorlarında anlamlı düzeyde artış (Vidovic, 1999). Çocukların bilişsel gelişimlerinde anlamlı düzeyde artış (Poresky, 1988). Köpeklerle kurulan bağ ve iletişim, zamanla yerini insana bırakır (Melson, 1990). HDT programlarına katılan çocuklarda, bu programlara katılmayan çocuklara kıyasla insanlarla empati kurma becerisinde artış (Ascione, 1992). Terapi köpeği ile çocuğun özdeğerliliğinde artış (Bergensen, 1989).
HDT ile Hayvandan İnsana Doğru Değişen ve Gelişen Etkileşim Otizm li çocuklarda terapiye eşlik eden bir köpekle kurulacak sözel olmayan- -basit-tekrarlayıcı aktivitelerle terapinin etkinliği ve başarısı artırılabilir. Terapi köpeğinin bu doğal ve duyusal davranışları otizm li çocukların sosyal etkileşimlerinde iyileşme sağlar.
Hayvan Destekli Tedavi Modelleri Köpek destekli (KDT) Yunus destekli (YDT) At destekli (ADT) Akvaryum destekli..
Köpek Destekli Tedavi ile Okuma Günleri
Yunus Destekli Tedavi Brensing K, Linke K, Todt D. Can dolphins heal by ultrasound? J Theor Biol 2003; 225 (1): 99 105. http://www.dolphinassistedtherapy.com/ http://www.dolphintherapy.eu/tr/default/s10.aspx
Psikiyatrik Hastalıkların Tedavisinde HDT den Yararlanma Yaygın gelişimsel bozukluklar (Otizm, vb.) Anksiyete, Depresyon ve Stres Alzheimer ve Demans hastalığı Şizofreni Yalnızlık duygusu Bazı kronik hastalıklarda psikolojik destek amaçlı
Yaygın gelişimsel bozukluklar Rett sendromu ve otistik bozukluk yaygın gelişimsel bozukluklar olup, günlük yaşamın her aşamasında hastaları zorlayan güçlüklerle karakterizedirler. 1,2 Bu hastalıkların henüz bir tedavisi olmadığı için, hasta yakınları çocuklarının yaşam kalitesini ve sağlık durumlarını iyileştirecek farklı yöntemler aramaktadırlar. Bu amaçla kullanılan yunus terapisi ve köpek destekli tedavi en fazla tercih edilen hayvan destekli tedavi modelleridir. 3 1 Türkbay T, Söhmen T. Yaygın Gelişimsel Bozukluklar; Otizm. Erişim 26.02.2008 http://www.genetikbilimi.com/gen/ yaygingelisimlerbozukluk.htm 2 Schmid RS, Tsujimoto N, Qu Q ve ark. A methyl CpG binding protein 2 enhanced green f luorescent protein reporter mouse model provides a new tool for studying the neuronal basis of Rett syndrome. Neuroreport 2008; 19(4): 393 398. 3 Lotan M. Alternative therapeutic intervention for individuals with Rett syndrome. Scientific World Journal 2007; 7: 698 714.
Otizm li Çocuklarda HDT Terapi köpeği varlığında, çocuklarda oyun oynama isteğinde artış, daha güçlü odaklanma ve sosyal çevrelerindeki olayları farkına varma düzeylerinde artış gözlenmiştir. Martin, F. and J. Farnum (2002). Western Journal of Nursing Research, 24(6), 657-70.
Yeti Kayıpları Olan Çocuklarda HDT Otizm gibi yaygın gelişimsel bir bozukluğu olan çocuklarda uygulanan HDT, öğrenme becerisini destekleyerek, tedaviden kazanılan faydanın da artmasına yardımcı olur. Esteves, Stephanie Walters; Stokes, Trevor (2008). Anthrozoos: A Multidisciplinary Journal of the Interactions of People and Animals, 21(1), 5-15.
Yalnızlık Duygusu HDT nin uzun süre tedaviye ihtiyaç duyan ve hospitalize edilen hastalarda yalnızlık duygusunu objektif olarak nasıl etkilediği araştırılmıştır. (n=45) HDT uygulanmayan Haftada bir HDT uygulanan Haftada üç kez HDT uygulanan Banks MR, Banks WA. The effects of animal assisted therapy on loneliness in an elderly population in long term care facilities. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2002; 57(7): M428 432.
Sonuçlar: HDT alan gurubun, HDT uygulanmayan guruba kıyasla yalnızlık puanlarında önemli düzeyde azalma olduğu tespit edilmiştir. HDT alma isteğinin evvelki yaşamlarında hayvan besleme ile ilişkili olduğu gözlenmiştir. Çalışmada gönüllü olan hastaların yaşamlarının önceki dönemlerinde bir ev hayvanı ile güçlü etkileşimlere sahip olduğu ve tekrar bir hayvan beslemeyi istedikleri belirlenmiştir. Sonuç olarak, HDT uzun süre hospitalizasyona ihtiyacı olan hastalarda yalnızlık hissini azaltmıştır. Banks MR, Banks WA. The effects of animal assisted therapy on loneliness in an elderly population in long term care facilities. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2002; 57(7): M428 432.
Stres ve Depresyon Kemoterapi alan hastalarda 1 Uzun süre kanser tedavisi gören çocuklarda 2 Hasta yakınları ve sağlık personelinde 3 Saldırı-kafa travmasını takiben gelişen atipik depresyonda 4 1 Orlandi M, Trangeled K, Mambrini A ve ark. Pet therapy effects on oncological day hospital patients undergoing chemotherapy treatment. Anticancer Res 2007; 27(6C): 4301 4303 2 Bouchard F, Landry M, Belles Isles M ve ark. A magical dream: a pilot project in animal assisted assisted therapy in pediatric oncology. Can Oncol Nurs J 2004; 14(1): 14 17 3 Sobo EJ, Eng B, Kassity Krich N. Canine visitation (pet) therapy: pilot data on decreases in child pain perception. J Holist Nurs 2006; 24(1): 51 57. 4 Sockalingam S, Li M, Krishnadev U ve ark. Use of animal assisted assisted therapy in the rehabilitation of an assault victim with a concurrent mood disorder. Issues Ment Health Nurs 2008; 29(1): 73 84.
Afazi Yoğun konuşma tedavisi gören afazili bir hastanın iletişim yetileri üzerinde köpek destekli tedavinin etkilerini değerlendirmiştir. Bu çalışmada köpeğin varlığında hastanın hem sözel sosyal davranışlarında hem de sözel olmayan sosyal davranışlarında iyileşme gözlendiği bildirilmiştir. LaFrance C, Garcia LJ, Labreche J. The effect of a therapy dog on the communication skills of an adult with aphasia. J Commun Disord 2007; 40(3): 215 224.
Şizofreni Nathan (2005), kronik şizofreni hastaları ile yaptığı bir çalışmada hayvan destekli tedavinin anhedoniyi iyileştirdiğini tespit etmiştir. Köpeklerle aktif olarak yapılan bu çalışmada, HDTG (Hayvan Destekli Tedavi Grubu) grubunda, kontrol grubuna kıyasla anhedoni tonunda anlamlı iyileşme gözlenmiştir. Çalışma sonucunda hayvan destekli tedavinin kronik şizofreni hastalarının yaşam kalitesine ve psikososyal rehabilitasyonlarına katkıda bulunabileceği bildirilmiştir. Nathans Barel I, Feldman P, Berger B ve ark. Animal assisted therapy ameliorates anhedonia in schizophrenia patients. A controlled pilot study. Psychother Psychosom 2005; 74(1): 31 35.
Demans ve Alzheimer Hastalığı-I Laun (2003), hayvan destekli tedavinin demansı olan bireylerin tedavisi planlanırken düşünülmesi gerektiğini bildirmiştir. 1 İnsanlar ve köpeklerin oldukça yakın etkileşimleri, kan basıncında düşüşü ve gevşemeyi sağlayan nörokimyasallarda bir artış ile sonuçlanmaktadır. Bu etkiler, demansın davranışsal ve psikolojik semptomlarının iyileşmesinde faydalı olabilmektedir. 2 1. Laun L. Benefits of pet therapy in dementia. Home Healthc Nurse 2003; 21(1):49 52. 2. Filan SL, Llewellyn Jones RH. Animal assisted therapy for dementia: a review of the literature. Int Psychogeriatr 2006; 18(4): 597 611..
Demans ve Alzheimer Hastalığı-II Bakım evi veya huzur evi yemekhanelerinde akvaryum uygulaması 1 Yaşlı bireylerde yemek yeme isteğinde artış Robot oyuncaklar demanslı bireylerin ilgisini çeker ve mutlu eder 2 Demans hastalarında ajite davranışların azalması, sosyal etkileşimin artması 3 1 Edwards NE, Beck AM. Animal assisted assisted therapy and nutrition in Alzheimer s disease. West J Nurs Res 2000; 24(6): 697 712. 2 Libin A, Cohen Mansfield J. Therapeutic robocat for nursing home residents with dementia: preliminary inquiry. Am J Alzheimers Dis Other Demen 2004; 19(2): 111 116.. 3 Richeson N. Effects of animal assisted assisted therapy on agitated behaviors and social interactions of older adults with dementia. Am J Alzheimers Dis Other Demen 2003; 18(6): 353 358. 358.
Zachary ve Henry nin Hikayesi Barol JM. The effects of animal assisted assisted therapy on a child with autism. New Mexico Highlands University, Research Project, 2006. http://mynameisroxie.com/roxies family and dog issues/therapy dogs and children with autism parts 1234 and 5/ Erişim Tarihi [21.03.2010]
Zachary Zachary 3,5 yıldır öfke nöbetleri, self stimülasyon (kendini uyarıcı davranışlarda bulunma), izolasyon, odaklanamama, ısrarcı hareketlerde bulunma ve insanlarla spontan iletişim kuramama gibi Otizm de yaygın olarak gözlenen problemler yaşamaktadır. Barol JM. The effects of animal assisted assisted therapy on a child with autism. New Mexico Highlands University, Research Project, 2006. http://mynameisroxie.com/roxies family and dog issues/therapy dogs and children with autism parts 1234 and 5/ Erişim Tarihi [21.03.2010]
Henry Henry 8 yaşında olup, üç yıldır terapi köpeği merkezinden kayıtlı olarak çalışmaktadır. Bu vaka çalışmasına kabul edilirken aşı karnesi, genel sağlık durumu ve mizaç özellikleri kontrol edilip, terapiye katılımı yetkililerce onaylandıktan sonra Henry, Jennifer Barol ile birlikte Zachary nin haftada bir saat meşguliyet ve konuşma terapisi aldığı klinikte çalışmaya kabul edilmiştir. Barol JM. The effects of animal assisted assisted therapy on a child with autism. New Mexico Highlands University, Research Project, 2006. http://mynameisroxie.com/roxies family and dog issues/therapy dogs and children with autism parts 1234 and 5/ Erişim Tarihi [21.03.2010]
HDT yöntemi ile uygulanan aktiviteler Top ile oyun oynama Henry ile göz teması kurma, çevreyi gözlemleme, İzleme, takip etme, odaklanma Henry ye yemek vermek, makasla kesmek Henry ile fiziksel aktivitede olma Salıncakta sallanma, konuşma egzersizleri Barol JM. The effects of animal assisted assisted therapy on a child with autism. New Mexico Highlands University, Research Project, 2006. http://mynameisroxie.com/roxies family and dog issues/therapy dogs and children with autism parts 1234 and 5/ Erişim Tarihi [21.03.2010]
Gözlenen İyileşmeler І Terapi sonunda Zachary de öfke nöbetlerinde azalma ve yok olma, oyun oynama mekanizması ile odaklanma, seçim yapabilme, bağımsız davranışlar sergileme, karar verme, el becerisi kazanma, dikkatini verme, Barol JM. The effects of animal assisted assisted therapy on a child with autism. New Mexico Highlands University, Research Project, 2006. http://mynameisroxie.com/roxies family and dog issues/therapy dogs and children with autism parts 1234 and 5/ Erişim Tarihi [21.03.2010]
Oyun Mekanizması Barol JM. The effects of animal assisted assisted therapy on a child with autism. New Mexico Highlands University, Research Project, 2006. http://mynameisroxie.com/roxies family and dog issues/therapy dogs and children with autism parts 1234 and 5/ Erişim Tarihi [21.03.2010]
El becerileri Öğrenme Öğrenme Odaklanma Barol JM. The effects of animal assisted assisted therapy on a child with autism. New Mexico Highlands University, Research Project, 2006. http://mynameisroxie.com/roxies family and dog issues/therapy dogs and children with autism parts 1234 and 5/ Erişim Tarihi [21.03.2010]
Gözlenen İyileşmeler ІІ farkında olma, iletişim kurma isteğinde artış, güven duygusunun gelişmesi, çevresine karşı duyarlı olma, aile içi iletişimde iyileşme, mutlu olma, davranış ve duygu durumlarında iyileşmeler ve artışlar gözlenmiştir. Zachary 15. hafta sonunda terapistine ilk cümlesini kurmuştur sallanmak istiyorum. Barol JM. The effects of animal assisted assisted therapy on a child with autism. New Mexico Highlands University, Research Project, 2006. http://mynameisroxie.com/roxies family and dog issues/therapy dogs and children with autism parts 1234 and 5/ Erişim Tarihi [21.03.2010]
Gözlenen İyileşmeler ІІІ Terapi sonunda Hayvan Destekli Tedavi nin Otizm li çocuklarda oldukça önemli faydaları olduğu, Zachary örneğinde motive edici bir destek olarak kullanılabileceği kanıtlanmıştır. Zachary ilk cümlesini sallanmak istiyorum şeklinde terapistine treapinin 15. haftasında kurmuştur. Barol JM. The effects of animal assisted assisted therapy on a child with autism. New Mexico Highlands University, Research Project, 2006. http://mynameisroxie.com/roxies family and dog issues/therapy dogs and children with autism parts 1234 and 5/ Erişim Tarihi [21.03.2010]
SONUÇ ve ÖNERİLER I Bu tür çalışmalar planlanırken, köpek terapiden uzaklaştırılıp, yerini köpeğin davranışlarını sergileyebilecek bir insanın (yargılamayan, sözel bir iletişimde bulunmayan) almasının nasıl sonuçları olacağı değerlendirilebilir.
SONUÇ ve ÖNERİLER II Dünya literatüründe HDT nin sağladığı yararlar pek çok boyutuyla ele alınmasına rağmen ülkemizde bu çalışmalara paralel araştırmalara rastlanılmamaktadır. Özellikle kronik hastalıkları olan bireylerin yaşam kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla HDT nin fiziksel, emosyonel, oyun etki mekanizmalarının sağladığı psikosomatik etkiler kullanılabilir.
Florence Nightingale Özellikle kronik uzun süreli rahatsızlıklarda küçük bir ev hayvanı (pet), hastalar için çoğunlukla mükemmel bir arkadaştır 1,2 TEŞEKKÜR EDERİM Sibel Cevizci sibeloy@gmail.com 1. Nightingale F. Notes on Nursing: What it is, and what it is not. Dover Publications, 1969, ISBN 048622340X, 1. baskı, s.103. 2. Ormerod EJ, Edney ATB, Foster SJ ve ark. Therapeutic applications of the human companion animal bond. Veterinary Record 2005; 157: 689 691.