Hemodiyaliz mi? Periton Diyalizi mi? Transplantasyon mu? Nasıl Karar verelim? Dr: İ.Çetin Özener Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Son Dönem Böbrek Yetmezliği İnsidans ve Prevalans (ABD) Yansıması Hasta sayısı Hasta sayısı (bin)
Dünyada RRT HD 1,222,000 PD 149,000 Tx 412,000 Toplam 1,784,000 Dünya popülasyonu 6,4 milyar
Türkiye de Diyaliz Hasta Sayısı Projeksiyonu 120000 100000 ~ 102000 80000 60000 40000 20000 0 2000 2005 2010 2015 Hasta sayısı ~ 36000 Yıllar TND 2009 Renal Kayıt Sistemi Verileri
Ana tedavi seçenekleri: Diyaliz Böbrek nakli SDBY Tedavisi
Renal Replasman Tedavisi Hemodiyaliz Transplantasyon Klasik HD Ev HD Günlük HD Periton Diyalizi Canlı Kadaverik Preemptif Gündüz HD Gece HD SAPD APD
Diyaliz mi Transplantasyon mu? Etkin diyaliz uygulamaları bile ancak normal böbreklerin sağladığı küçük solüt klirensinin %15 kadarını sağlamakta Daha büyük solütler içinse bu çok daha azdır
Diyaliz mi Transplantasyon mu? Günümüzde herkes tarafından kabul edilen temel prensip bu hastalar için en iyi tedavi yöntemi böbrek naklidir.
Transplantasyonun avantaj ve dezavantajları Avantajları Yaşam kalitesinde artma Sürvinin artması Maliyette azalma İş gücü kaybında azalma Dezavantajları Ömür boyu immunsupresyon Malignitede artış İnfeksiyon riskinde artış
SDBY VE YAŞAM USR Data Sistemi raporları: - 40-44 yaş grubu diyaliz hastalarında ortalama yaşam süresini 8 yıl - 60-64 yaş grubu için ise 4,5 yıl olarak bildirmekte Bu durum yaşlı hastalarda akciğer kanserinden biraz daha iyi bir yaşam süresi sayılmakta, buna karşın genel popülasyona oranla çok kısıtlı bir yaşam süresine işaret etmekte. 40 44 yaş gurubunda yaşam beklentisi 30-40 yıl 60 64 yaş gurubunda ise 17-22 yıl. Am J Kidney Dis 2010; 55(Suppl 1):S1
Transplantasyon ve yaşam Transplantasyonda yaşam süresi ve kalitesi diyaliz tedavilerine oranla çok daha iyidir. HD hastalarında ortalama yaşam beklentisi 5,8 yıl olmasına karşılık Transplantasyon hastalarında ise bu ortalama 17 yıla uzamaktadır
Transplantasyon ve HD de sürvi
Transplantasyon ve yaşam Donör tipi: Canlı donör transplantında sürvi kadaverike göre daha iyi. 2008 SRTR raporu 5 yıllık allograft sürvisi canlıda %81, kadavrada %71 extended DCD de %55 olarak bildirmekte. İkinci graftlarda da canlı donörlerde bu yarar devam etmekte. Kadavra böbreğinin kalitesi ne kadar iyi ise sürvisi de o boyutta iyi olmakta Son yıllarda kardiyak ölümlü donörlerle beyin ölümlü donör böbreklerinin sürvileri arasındaki farkın da giderek azaldığı görülmekte.
Transplantasyon ve yaşam Ne kadar erken transplantasyon yapılırsa sonuçları o kadar iyi, buna karşılık hastanın diyalizde geçen yaşam süresi ne kadar uzunsa transplantasyonun sonuçları olumsuz etkilenmekte
Diyaliz süresi ve graft yaşamı Impact of duration of time undergoing dialysis on allograft survival at 10 yr after transplantation for recipients of kidneys from living (LD) and deceased (DD) donors (7). Abecassis M et al. CJASN 2008;3:471-480 2008 by American Society of Nephrology
Preemptif Transplantasyon ABD de preemptif transplantasyon (erişkinde) Canlı donörlü transplantasyonların %25 i Kadaverik transplantasyonların %7-8 i Weng ve ark. Am J Kidney Dis. 2003, 42:1050-1057 İsveçte çocuklarda %70 Norveç %66 (canlı tranplantasyonların %25 i) Jacobsen ve ark. Nephrol Dial Trans. 1997, 12:1828-29
Preemptif Transplantasyon Ek Avantajları Diyalizsiz yaşam Vasküler giriş yolu yok SDBY ve diyaliz ile ilgili komplikasyonlarda azalma Graft ve hasta sürvisinde artış Post transplant akut rejeksiyonda azalma Dezavantajları İmmunsupressif tedaviye uyumsuzluk Graft ve Sağkalıma Etkisi Belirgin (Mange ve ark. NEJM 2001:344, 726-731) Az (Katz ve ark. Transplant 1991 51:351-355) Yok (Bertoux ve ark. NDT 1996)
Transplantasyonun kontrendikasyonları Mutlak Yüksek preoperatif risk Aktif enfeksiyon Aktif maligniteler Terminal KC hastalığı Psikoz Madde bağımlılığı Yaşam beklentisinin <2 yıl olması Tedaviye dirençli ilerlemiş kalp yetersizliği Ciddi solunum yetersizliği Yaygın vasküler hastalık Düzeltilemeyen koagülasyon bozukluğu Düzeltilemeyen alt üriner sistem anomalileri Relatif Kronik aktif hepatit Koroner arter hastalığı Aktif peptik ülser Serebrovasküler hastalık HIV pozitifliği?
Donör kontrendikasyonları Düşük grade primer beyin tümörleri ve bazal hücreli cild kanseri dışında malignite Yaygın organ komplikasyonlu diyabetes mellitus Ciddi ve yaygın ateroskleroz Ciddi hipertansiyon öyküsü ve hedef organ değişikliği Kontrolü güç akut ve kronik infeksiyon ( HIV,tbc,..), sepsis Böbreğe özgü patolojiler (parankimal hastalık, travma...)
Yaşlılarda transplant NDT;2010;25:292-300
DİYALİZ TEDAVİLERİ
Tedavi Yöntemi Seçimi Çoğu hasta (> % 80) genellikle her iki tedavi seçeneği için de uygun olduğundan, tedavi seçimi çoğunlukla tıbbi gerekçelere dayanmaz. Ancak bazen bazı faktörler bir seçeneği bir dereceye kadar daha uygun yapabilir.
Diyaliz yöntemlerinin avantajları Hemodiyaliz Hastanın tedavisi ile haftada 3 kez 4-5 saat ilgilenmesi Şişmanlığın daha az sorun olması Malnütrisyonun daha az olması Hastaneye yatma gereksiniminin daha az olması Periton diyalizi Av fistül gereksiniminin olmaması Kardiovasküler ve biyokimyasal parametrelerin daha stabil olması Epo gereksiniminin azalması Çocuk ve yaşlı hastalarda uygulama kolaylığı Daha aktif ve özgür yaşam olanağı,çalışma ve okula devam etme olanaklarının artması Diyet kısıtlamalarının daha az oluşu Makine, elektrik su ve teknik ekip gereksinimin minimum olması Heparin gereksiniminin olmaması Rezidüel renal fonksiyonun daha iyi korunması Viral hepatit riskinin azalması
Diyaliz Yöntemlerinin dezavantajları Hemodiyaliz Özgürlüğün kısıtlanması Merkeze transport sorunu Diyaliz sırasında gelişen komplikasyonlar AV fistüle ait problemler Hepatit riski Malnütrisyon Periton diyalizi Enfeksiyon (peritonit, çıkış yeri, tünel enfeksiyonu) Obezite Hiperlipemi Periton permeabilitesinde azalma Ultrafiltrasyon yetersizliği Malnütrisyon
Diyaliz yöntemini seçimini etkileyenler Hasta ile ilişkili faktörler Hasta seçimi Medikal problemler Sosyal faktörler Sağlık sistemi ile ilişkili problemler Geri ödeme Geç teşhis ve yetersiz prediyaliz bilgilendirme Nefrologların yaklaşımı
PD ni destekleyen faktörler Tam gün çalışma hayatı Küçük çocuğu olan anneler İyi aile desteği İyi motivasyon Erken transplantasyon olasılığı yüksek olan hastalar
HD destekleyen faktörler Kötü aile desteği Kötü motivasyon Ciddi komorbidite Vücut kilosu >110 kg Sorumsuz, kötü hijyeni olan hastalar Kötü el-göz koordinasyonu
HD HD böbrek yetmezliği hastalarında tedavide en sık kullanılan yöntem. Günümüzde merkez HD nin yanı sıra ev HD uygulamalarında artış eğilimi dikkati çekmekte. Ev imkanları uygun olan,yardımcısı bulunan ve bu konuda istekli olan hastalarda uygulanmakta.
HD HD genelde ultrafiltrasyona bağlı hipotansiyon,bulantı kusmalar dışında iyi tolere edilen bir işlemdir. Yaşlılar ve KV sorunları olanlarda daha güç tolere edilmektedir. Vasküler akses yetmezikleri, heparinizasyon gerekliliği özellikle diyabetiklerde ek sorunlar yaratmakta. HD in aralıklı yapısı ECF volümünde,kan solüt konsantrasyonunda ve plazma ozmolaritesinde ani değişikliklere yol açarak tedavi sonrası halsizlik bitkinlik şikayetlerine neden olmakta.
HD Bunlar dolayısıyla HD in sıklığının ve süresinin artırılarak solüt ve sıvı uzaklaştırılmasını arttırmak girişimleri başlamıştır. Bunlar haftalık tedavi seansını 3-5 keze çıkarmak, tedavi süresini uzatmak veya günlük gece uzun diyaliz yapmak gibi uygulamaları kapsamaktadır.
EV HEMODİYALİZİ-GÜNLÜK DİYALİZLER Sürvi genellikle ev hemodiyalizi hastalarında oldukça iyi.diyabeti olmayanlarda 5 yıllık sürvi %89 15 yıllık ise %74 tüm hasta gurubu için ise 15 yıllık sürvi %50 olarak bildirilmekte. Bu hastalarda hem metabolik parametreler hemde hayat kalitesi daha iyi, KB kontrolü,sol ventrikül hipertrofinin gerilemesi uykularının düzene girmesi genel olarak kendilerini daha iyi hissetikleri biliniyor Bunların sonucunda bu hastaların kadavradan transplantasyon kadar iyi sürvi sağladığı saptanmıştır.
Periton diyalizinin özellikle tercih edildiği hastalar Yeni doğan ve küçük çocuklar Çok genç veya yaşlı hastalar Fistül problemi olan hastalar Ciddi kardiovasküler problemi olan hastalar Üniteden uzak yaşayan hastalar Çok seyahat eden hastalar Otonomi bağımsızlık isteği fazla olan hastalar
The role of peritoneal dialysis as the first-line renal replacement modality. Van Biesen W; Vanholder R; Lameire N Perit Dial Int 2000 Jul-Aug;20(4):375-83. İlk uygulamasından 20 yıl sonra, günümüzde periton diyalizi hemodiyalize alternatif olarak kullanılan ve iyi bilinen bir renal replasman tedavi seçeneğidir. Günümüzde literatürde halen süregelen tartışmalar ve araştırmalar ile birbirine zıt bu iki tedavi seçeneğinden hangisinin daha ideal olduğu belirlenmeye çalışılmaktadır. Bize göre PD ve HD iki ayrı tedavi seçeneği olup, her birinin kendine özgü avantaj ve dezavantajları mevcuttur. Ayrıca her iki yöntemle de teknik yetersizlik oranları yüksek olup, çoğunlukla iki tedavi yöntemi arasında geçiş yapmak gerekmektedir.
The role of peritoneal dialysis as the first-line renal replacement modality. Van Biesen W; Vanholder R; Lameire N Perit Dial Int 2000 Jul-Aug;20(4):375-83. Bu nedenle de soru hangi tedavi seçeneğinin daha iyi olduğu olmamalıdır. Asıl soru hasta açısından her iki tedavi seçeneğinin dezavantajlarından kaçınırken, avantajlarından olabildiğince faydalanıldığı bir tedavi şeması oluşturmaktır. İşte bu nedenle de HD ve PD birbirlerini tamamlayıcı tedavi seçenekleridir. PD ile ilişkili problemler ortaya çıktığında (yeterlilik, ultrafiltrasyon, peritonit, hasta bıkkınlığı) uygun bir zaman aralığında HD tedavisine geçilmesi planlanmalıdır. Bu editoryal makalede her iki tedavi modalitesinin birbirini tamamlayıcı yönleri ve özellikle renal replasman tedavisinde ilk tedavi seçeneği olarak PD rolü tartışılmıştır.
İntegre Tedavi
İntegre tedavi kavramı Nefroloğa erken yönlendirme GFR <60 ml/dk (en iyisi) GFR <30 ml/dk (mutlaka) Preemptif transplantasyonun zorlanması Preempif transplantasyon şansı olmayan hastada ilk tercih PD veya ev HD Hastanın zamanında hazırlanması Ev tedavisinde sorun çıkarsa diğer tedavi modalitelerine değiştirilmesi
İntegre Diyaliz Tedavisi HD ve PD tedavilerinin rekabet halinde olan değil, birbirlerini tamamlayan iki tedavi yöntemi olduğu fikrine dayanmaktadır. Pek çok hasta diyaliz tedavilerinin belli bir döneminde her iki tedavi seçeneğine de ihtiyaç duyacaklardır. Diyaliz modaliteleri arasında geçiş yapmak başarısızlık olarak görülmemelidir.
HD veya PD seçimini etkileyen çeşitli faktörler vardır Uygulanabirliği, komorbiditeler, sosyoekonomik durum, hastanın ev olanakları veya hemodinamik stabilitesi gibi koşullar seçimi etkilemektedir. HD ve SAPD yi karşılaştıran pek çok çalışma vardır. Ancak bu çalışmalarda komorbidite, yaş, DM varlığı genellikle incident değil prevalant hasta populasyonunda yapılması gibi kısıtlayıcı faktörler nedeni ile sonuçları çoğu zaman sınırlı bir güvenirliktedir
Hasta sağkalımı ile ilgili çalışmalar Amerika Renal Veri Sistemi (USRDS) Kanada Organ Replasman Rehberi (CORR) Danimarka Nefroloji ve Üremi Rehberi (TUR) Hollanda Diyaliz Yeterliliği Çalışması (NECOSAD)
Sağ kalım çalışmalarının özeti Çok sayıda hasta içeren merkez HD ile SAPD yi karşılaştıran çalışmaların hemen hepsi retrospektif ve gözlemsel olup mortaliteyi ele almıştır. Sonuçları ise çelişkilidir. Aralarında bir fark olmadığını birinin diğerine göre bir miktar avantajlı olduğunu bildiren sonuçlar vardır. Bu çelişkili sonuçların nedeni hasta seçimindeki önyargı, çalışma planlanmasında hatalar, diyaliz başlangıcından itibaren hesaplanan ölüm oranlarında zaman bağlı değişkenlikler, komorbid hastalıklardaki farklılıklar ve diğer nedenler olabilir.
CHOICE Çalışması Ölüm riski 1. yılda PD=HD, Ölüm riski 1. yıldan sonra PD de artıyor (ABD, 81 merkez, 1041 hasta, 8 yıl takip Ann int med 2005 143:374-383
Sağ kalım çalışmalarının özeti Ortak sonuçlar İlk 2 yıl HD ve PD eşit (bazı çalışmalarda PD daha iyi) Yaşlı, diyabetik ve kadın cinsiyet riski artırıyor. RRF nin korunması sağ kalıma olumlu katkıda bulunuyor. UF >750 ml sağ kalıma olumlu katkıda bulunuyor. KT/V nin artırılması (>1.7) sağ kalımı etkilemiyor.
Sağ kalım çalışmalarının özeti Ortak olmayan sonuçlar 2 yıldan sonra sonuçlar karışıktır PD de sürvi HD ye eşdeğerdir. Amerika (Non-diyabetik ve genç diyabetikler) Danimarka Kanada PD de mortalite daha yüksektir. Amerika Yaşlı Diyabetikler NECOSAD Yaşlı hastalar CHOICE Çalışması Tüm Hasta grupları
Diyaliz Modalitesi ve Sağkalım 120 100 80 90,5 97 78 89,6 Ki-kare:65.73, p:0,000 79 68,1 HD PD 70,2 % 60 54 40 20 0 1. Yıl 3. Yıl 5. Yıl 10. Yıl
Hangi Hastaya Hangi Tedavi RRT tipi her hastaya özel seçilmeli Medikal ve sosyal endikasyonlar gözden geçirilmeli Hasta ve yakınları RRT konusunda mutlaka önceden bilgilendirilmeli Hekimin önerisi (önemli!) Hastanın kararı (son karar!!)
Sabrınız İçin Teşekkürler