ÖZGÜN ARAŞTIRMA ORIGINAL RESEARCH Med J SDU / SDÜ Tıp Fak Derg u 2020:27(4):491-495 doi: 10.17343/sdufd.601722 OPTİK STRUT MORFOMETRİSİ: RADYOANATOMİK ÇALIŞMA OPTICAL STRUT MORPHOMETRY: A RADIOANATOMICAL STUDY Hakan ÖZALP 1, Barış TEN 2, Orhan BEGER 3, Pourya TAGHİPOUR 4, Salim ÇAKIR 4, Deniz Ladin ÖZDEMİR 5, Fama MÜDÜROĞLU 6, Vural HAMZAOĞLU 1, Ahme DAĞTEKİN 1, Derya Ümi TALAS 7 1 Mersin Üniversiesi Tıp Fakülesi Beyin ve Sinir Cerrahisi Anabilim Dalı, Mersin, Turkey 2 Mersin Üniversiesi Tıp Fakülesi Radyoloji Anabilim Dalı, Mersin, Turkey 3 Mersin Üniversiesi Tıp Fakülesi Anaomi Anabilim Dalı, Mersin, Turkey 4 Mersin Üniversiesi Tıp Fakülesi, Mersin, Turkey 5 İsanbul Okan Üniversiesi Tıp Fakülesi, İsanbul, Turkey 6 İsanbul Üniversiesi Cerrahpaşa Tıp Fakülesi, İsanbul, Turkey 7 Mersin Üniversiesi Tıp Fakülesi Kulak, Burun ve Boğaz Hasalıkları Anabilim Dalı, Mersin, Turkey Cie his aricle as: Özalp H, Ten B, Beger O, Taghipour P, Çakır S, Özdemir DL, Müdüroğlu F, Hamzaoğlu V, Dağekin A, Talas DÜ. Opical Sru Morphomery: A Radioanaomical Sudy. Med J SDU 2020; 27(4): 491-495. Öz Amaç Bu radyo-anaomik çalışmada, opik sinir cerrahisi açısından önemli bir referans nokası olması nedeni ile opik sru ın morfomerik özellikleri ile ilgili veri elde edilmesi amaçlanmışır. Gereç ve Yönem Tıp Fakülesi Anaomi Anabilim Dalı envanerinde bulunan 7 ade erişkin insan kuru kafaası bu çalışmaya dahil edildi. Direk anaomik ölçümler dijial kumpas ve radyolojik ölçümler bilgisayarlı omografi yardımı ile elde edildi. Prekiazmaik sulkusa göre opik sru ın konumu değerlendirildi. Bulgular Direk anaomik ölçümlerde opik sru ın uzunluğu ve genişliği 4,53±0,74 mm ve 4,83±1,34 mm olarak bulundu. Bilgisayarlı omografide ise opik sru ın uzunluk ve genişliği 4,13±1,27 mm ve 4,31±0,82 mm olarak espi edildi. Direk anaomik ölçüm ve bilgisayarlı omografide iki sru arası mesafe 16,83±2,56 mm ve 15,91±1,81 mm olarak bulundu. Bilgisayarlı omografi ve direk anaomik değerlendirmede opik sru ın 4 kuru kafada sulkal, 2 kuru kafada possulkal ve 1 kuru kafada asimerik olduğu belirlendi. Sonuç Opik sru ın cerrahlar açısından bir referans nokası olması ve aneriyor klinoid proses rezeksiyonu sırasında hasarlanabileceği dikkae alındığında, sayısal verilerimiz opik sinir çevresinde yapılan cerrahi müdahaleler sırasında faydalı olabilir. Anahar Kelimeler: Opik sru, Opik kanal, Opik sinir, Kuru kafa Absrac Objecive In his radioanaomical sudy, we aimed o obain daa on he morphomeric properies of he opic sru as i is an imporan reference poin for opic nerve surgery. Maerial and Mehods Seven adul human dry skulls, presen in he invenory of Faculy of Medicine Deparmen of Anaomy İleişim kurulacak yazar/corresponding auhor: hsozalp@gmail.com Müracaa arihi/applicaion Dae: 05.08.2019 Kabul arihi/acceped Dae: 13.11.2019 ORCID IDs of he auhors: H.Ö. 0000-0002-8234-8013; B.T. 0000-0001-6536-2780; O.B. 0000-0002-4932-8758; P.T. 0000-0002-3442-4096; S.Ç.0000-0001-6882-2578; D.L.Ö. 0000-0002-5644-5717; F.M. 0000-0002-9853-1779; V.H. 0000-0003-0249-7711; A.D. 0000-0001-7368-6937; D.Ü.T. 0000-0002-3402-9259 491
Süleyman Demirel Üniversiesi Tıp Fakülesi Dergisi Opik Sru ın Boyuları were included in his sudy. Direc anaomical measuremens were obained wih a digial caliper and radiological measuremens wih compued omography. The posiion of he opic sru was evaluaed according o he preciasmaic sulcus. Resuls The lengh and widh of he opic sru were 4.53 ± 0.74 mm and 4.83 ± 1.34 mm in direc anaomic measuremens. On compued omography, he lengh and widh of he opic sru were 4.13 ± 1.27 mm and 4.31 ± 0.82 mm. The disance beween he wo srus was 16.83 ± 2.56 mm and 15.91 ± 1.81 mm in direc anaomic measuremens and compued omography, respecively. Compued omography and direc anaomic evaluaion revealed ha he opic sru was sulcal in 4 dry skulls, possulcal in 2 dry skulls, and asymmeric in 1 dry skull. Conclusion Considering he fac ha opical sru is a landmark for surgeons and may be damaged during anerior clinoid process resecion, our numerical daa may be useful during surgical applicaions around he opic nerve. Keywords: Opic sru, Opic canal, Opic nerve, Dry skulls Giriş Kraniyal ve kafa abanı cerrahi yaklaşımlarında ilgili bölgenin anaomik referans nokalarının iyi bilinmesi morbidie ve moralie oranlarının düşük olmasında önemli bir fakördür (1-4). Son yıllarda ameliyalarda yüksek eknoloji çok daha yoğun olarak kullanılmasına rağmen, anaomik bilgi ve cerrahi ecrübe önemini kaybememişir (3). Radyolojik değerlendirme meodlarının gelişmesi, mikroskop ve endoskop gibi eknolojilerin yaygın olarak cerrahi müdahalelerde kullanılmaya başlanması, mikro-cerrahi ekniklerin gelişirilmesi ile beraber bir bölgeye farklı cerrahi yaklaşım meodları doğmuşur (2, 4-10). Kafa abanı çok önemli anaomik yapıları barındırması nedeniyle yüksek cerrahi riske haiz bir bölgedir. Bölge lezyonlarının edavisinde son yıllarda kabul gören yaklaşım minimal invazif ekniklerin kullanılmasıdır (6). Bu bakımdan, lezyona yaklaşımda en az sayıda nöral ve vasküler yapıyı çaprazlayan cerrahi koridorların kullanılması amaçlanmalıdır. Opik sinir gerek aneriyor rans-nazal/ rans-sfenoidal endoskopik yaklaşımlarda ve gerekse de laeral kafa abanı yaklaşımlarında dikka edilmesi gereken önemli bir nöral yapıdır (3). Aynı zamanda önemli bir referans nokası olan opik kanal ve opik sru, opik sinirin korunabilmesi ve/veya opik sinire müdahalelerde bilinmesi gereken kemik yapılardır (4, 5, 7-10). Dolayısıyla, bu yapıların radyolojik olarak iyi değerlendirilebilmesi ve anaomik olarak varyasyonlarının bilinmesi cerrahi başarıda önem arz emekedir (4-10). Opik sru, opik sinirin inferolaeral duvarını oluşurmakadır ve prekiazmaik sulkusa göre konumu göz önüne alındığında dör farklı ipi (presulkal, sulkal, possulkal ve asimerik) olduğu bildirilmişir (3, 4, 10, 11). Çalışmamızda opik kanal ve onun yapıaşı olan opik sru morfomerisinin radyolojik ve anaomik olarak incelenmesi ve bulguların karşılaşırılması amaçlanmışır. Gereç ve Yönem Bu çalışmada Tıp Fakülesi Anaomi Anabilim Dalında bulunan 25 kurukafa incelendi ve amamen sağlam olarak değerlendirilen 7 kurukafa çalışmaya dahil edildi. Çalışmada kullanılan kurukafaların yaş, cinsiye, ırk ve ölüm nedenleri ile ilgili veri bulunmamakadır. Ölçülen paramereler aşağıdadır (Resim 1-5). Opik sru uzunluğu Opik sru genişliği Opik sruın prekiyazmaik sulkusa göre konumu (presulkal, sulkal, possulkal, asimerik) Opik kanal inrakraniyal açıklığının uzunluğu Opik kanal inrakraniyal açıklığının genişliği Opik kanal inraorbial açıklığının uzunluğu Opik kanal inraorbial açıklığının genişliği Opik kanallar arası mesafe (İki sru arası mesafe) Uzunluk ve genişlik gibi direk anaomik ölçümlerde 0,01 mm hassasiyeinde dijial kumpas kullanıldı. Radyolojik değerlendirme için kurukafalar 64 kesili omografi cihazı (Aquillion 64, Toshiba Medical Sysems Tokyo, Japonya) ile arandı. Kalınlığı 0,5 mm olan kesiler, aksiyel, koronal ve sagial düzlemde yeniden biçimlendirildi. Radian Dicom Viewer görünüleme programı sayesinde 3 boyulu görünüler elde edildi. Shapiro-Wilk esi ile sayısal verilerin normal dağılıp dağılmadığı konrol edildi. Levene esi kullanılarak varyans homojenliği es edildi. Direk anaomik ve radyolojik ölçümler, -esi kullanılarak karşılaşırıldı. İsaisiksel anlamlılık için eşik değeri p <0,05 olarak belirlendi. 492
Süleyman Demirel Üniversiesi Tıp Fakülesi Dergisi Bulgular Direk anaomik ölçümler ve bilgisayarlı omografi den alınan veriler normal dağılıyordu. Direk anaomik ölçümler ile bilgisayarlı omografi öçümleri arasında isaisiksel olarak farklılık bulunmadı (p>0,05). Direk anaomik ölçümlerde opik sru ın uzunluğu ve genişliği sırası ile 4,53±0,74 mm ve 4,83±1,34 mm olarak bulundu. Bilgisayarlı omografide ise opik sru ın uzunluk ve genişliği sırası ile 4,13±1,27 mm ve 4,31±0,82 mm olarak espi edildi. Direk anaomik ölçüm ve bilgisayarlı omografide iki sru arası mesafe sırası ile 16,83±2,56 mm ve 15,91±1,81 mm olarak bulundu. Direk anaomik ölçümlerde opik kanal inrakrani- yal uzunluğu ve genişliği sırası ile 4,67±0,59 mm ve 5,44±0,74 mm olarak bulundu. Bilgisayarlı omografide ise opik kanal inrakraniyal uzunluğu ve genişliği sırası ile 4,72±0,89 mm ve 5,54±1,59 mm olarak espi edildi. Direk anaomik ölçümlerde opik kanal inraorbial uzunluğu ve genişliği sırası ile 5,10±0,64 mm ve 6,02±0,60 mm olarak bulundu. Bilgisayarlı omografide ise opik kanal inraorbial uzunluğu ve genişliği sırası ile 4,76±0,43 mm ve 5,84±0,72 mm olarak espi edildi. Bilgisayarlı omografi ve direk anaomik değerlendirmede opik sru ın 4 kuru kafada sulkal, 2 kuru kafada possulkal ve 1 kuru kafada asimerik olduğu belirlendi (Resim 6-8). Resim 1 Opik sru ın anaomik (A) ve radyolojik (B) uzunluğu. OK: Opik kanal, OS: Opik sru, AKP: Aneriyor klinoid proses, HF: Hipofiz fossası Resim 2 Opik sru ın anaomik (A) ve radyolojik (B) genişliği. OK: Opik kanal, OS: Opik sru, AKP: Aneriyor klinoid proses, HF: Hipofiz fossası Resim 3 İki opik sru arası anaomik (A) ve radyolojik (B) mesafe. OK: Opik kanal, OS: Opik sru, AKP: Aneriyor klinoid proses, HF: Hipofiz fossası Resim 4 Opik kanal inrakraniyal anaomik (A) ve radyolojik (B) uzunluk ve genişliği. OK: Opik kanal, OS: Opik sru, AKP: Aneriyor klinoid proses, HF: Hipofiz fossası Resim 5 Opik kanal inraorbial anaomik (A) ve radyolojik (B) uzunluk ve genişliği. OK: Opik kanal Resim 6 Possulkal opik sru anaomik (A) ve radyolojik (B) görünüsü. OK: Opik kanal, OS: Opik sru, AKP: Aneriyor klinoid proses 493
Süleyman Demirel Üniversiesi Tıp Fakülesi Dergisi Opik Sru ın Boyuları Resim 7 Sulkal opik sru anaomik (A) ve radyolojik (B) görünüsü. OK: Opik kanal, OS: Opik sru Tarışma Sfenoid kemiğin ala minor'unun medial ucunda bulunan anerior klinoid proses, kavernöz sinüs ün avanının ön kısmına yerleşmişir (11-13). Şekli ve uzunluğu bireysel farklılıklar göseren bu çıkınının rezeksiyonu, karoid ve ofalmik anevrizmalara yaklaşımda iyi bir cerrahi görüş alanı sağlar (11, 14-17). Ayrıca, bu çıkınının abanından sfenoid kemiğin korpusuna uzanan ve opik sru olarak isimlendirilen kemik köprünün büyük bir bölümü rezeke edilmeden, inrakavernöz inernal karoid arer anevrizmalarına müdahale emek mümkün değildir (11, 13, 18). Öe yandan, opik sru ile karşılaşırıldığında bu bölgedeki diğer cerrahi anaomik referans nokalarının (örneğin, anerior klinoid proses veya ofalmik arer orjini) daha az güvenilir olduğu bildirilmekedir (3, 8, 19). Tüm bunlar dikkae alındığında opik sru ile ilgili daha fazla morfolojik çalışmaya ihiyaç olduğu açıkır. Opik sru, prekiazmaik sulkusa olan konumuna göre presulkal, sulkal, possulkal ve asimerik olmak üzere dör gruba ayrılmakadır. Kerr ve arkadaşları (4), 84 kurukafada yapıkları radyo-anaomik çalışmada, opik sru ın vakaların %11,9 unda presulkal, %44 ünde sulkal, %29,8 inde possulkal ve %14,3 ünde asimerik olduğunu bildirmekedir. Suprasanna ve arkadaşlarının (10), 95 hasada yapıkları radyolojik çalışmada, vakaların %5,26 sında presulkal, %54,74 ünde sulkal, %28,42 sinde possulkal ve %11,57 sinde asimerik olduğunu espi emişlerdir. Kanellopoulou ve arkadaşlarının (3) 84 kurukafada yapığı bir diğer çalışmada, opik sru ın, prekiazmaik sulkusa göre konumunun, vakaların %8,3 ünde presulkal, %31 inde sulkal, %41,7 sinde possulkal ve %19 unde asimerik olduğu belirlenmişir. Bizim çalışmamızda ise vakaların %57,14 ünde sulkal, %28,57 sinde possulkal ve %14,28 inde asimerik olduğu radyoanaomik değerlendirme sonucunda espi edilmişir. Lieraür ile uyumlu olarak vakalarımızın büyük çoğunluğunun sulkal ve possulkal çıkığı görüldü. Resim 8 Asimerik opik sru anaomik (A) ve radyolojik (B) görünüsü. OK: Opik kanal, OS: Opik sru Kavernöz sinüs içindeki inernal karoid arer anevrizmalarına yaklaşımda rezeke edilmesi nedeni ile opik sru ın uzunluk ve genişlik gibi morfomerik özelliklerinin lieraürde incelendiği görülmekedir (4). Kerr ve arkadaşları (4), opik sru ın uzunluğunu ve genişliğini sırası ile 6,54±1,69 mm ve 4,23±0,67 mm olarak espi emişlerdir. Parkinson (9), opik sru ın uzunluğunu 4-8 mm aralığında ve genişliğini 2,5-4 mm aralığında vermekedir. Bu çalışmada, direk anaomik ölçümlerde opik sru ın uzunluğu ve genişliği sırası ile 4,53±0,74 mm ve 4,83±1,34 mm olarak bulunurken, bilgisayarlı omografide sırası ile 4,13±1,27 mm ve 4,31±0,82 mm olarak bulundu. Opik sru ın genişliği ile ilgili çalışmamızdaki bulguların lieraür ile uyumlu olduğu belirlendi. Faka, opik sru ın uzunluğunun daha kısa olduğu espi edildi. Sonuç Opik sru ın cerrahlar açısından bir referans nokası olması ve aneriyor klinoid proses rezeksiyonu sırasında hasarlanabileceği dikkae alındığında, opik sru ın konumu ve boyuları ile ilgili çalışmamızdaki bulguların beyin ve sinir cerrahları ile radyologlar açısından faydalı olacağı düşüncesindeyiz. Kaynaklar 1. Guhikonda B, Tobler WD, Froelich SC, Leach JL, Zimmer LA, Theodosopoulos PV, Tew JM, Keller JT. Anaomic sudy of he prechiasmaic sulcus and is surgical implicaions. Clin Ana 2010; 23(6): 622 8. 2. Hashimoo K, Nozaki K, Hashimoo N. Opic sru as a radiographic landmark in evaluaing neck locaion of a paraclinoid aneurysm. Neurosurgery 2006;59(4):880 95. 3. Kanellopoulou V, Efhymiou E, Thanopoulou V, Kozompoli D, Myilinaios D, Piagkou M, Johnson EO. Prechiasmaic sulcus and opic sru: an anaomic sudy in dry skulls. Aca Neurochir (Wien). 2017;159(4):665-76. 4. Kerr RG, Tobler WD, Leach JL, Theodosopoulos PV, Kocaeli H, Zimmer LA, Keller JT. Anaomic variaion of he opic sru: classificaion schema, radiologic evaluaion, and surgical relevance. J Neurol Surg B Skull Base 2012;73(6):424 9. 5. Cares H, Bakay L. The clinical significance of he opic sru. J Neurosurg 1971;34(3):355 64. 494
Süleyman Demirel Üniversiesi Tıp Fakülesi Dergisi 6. Dagekin A, Avcı E, Uzmansel D, Kuroglu Z, Kara E, Uluc K, Akure E, Baskaya M. Microsurgical anaomy and variaions of he anerior clinoid process. Turk Neurosurg 2014;24(4):484 93. 7. Lee HY, Chung IH, Choi BY, Lee KS. Anerior clinoid process and opic sru in Koreans. Yonsei Med J 1997;38(3):151 4. 8. Liao CH, Lin CJ, Lin CF, Huang HY, Chen MH, Hsu SP, Shih YH. Comparison of he effeciveness of using he opic sru and uberculum sellae as radiological landmarks in diagnosing paraclinoid aneurysms wih CT angiography. J Neurosurg 2016;125(2): 275 82. 9. Parkinson D. Opic sru: poserior roo of sphenoid. Clin Ana 1989;2(2):87 92. 10. Suprasanna K, Ravikiran SR, Kumar A, Chavadi C, Pulasya S. Opic sru and para-clinoid region assessmen by mulideecor compued omography wih muliplanar and 3 dimensional reconsrucions. J Clin Diagn Res 2015;9(10):6 9 11. Bozkur MC, Tağıl SM. Processus clinoideus anerior ve opic sru ın morfomerisi. Ankara Üniversiesi Tıp Fakülesi Mecmuası. 2000:53(4);227-30. 12. Inoue T, Rhoon AL, Theele D, Barry ME. Surgical approaches o he cavernous sinüs: a microsurgical sudy. Neurosurg 1990;26(6):903-32. 13. Seoane E, Rhoon AL, Oliveira E. Microsurgical anaomy of he dural collar (caroid collar) and rings around he clinoid segmen of he inernal caroid arery. Neurosurg 1998;42(4):869-86. 14. Guidei B, La Torre E. Managemen of caroid-ophhalmic aneurysms. J Neurosurg 1975; 42(4):438-42. 15. Heros RC, Nelson PB, Ojemann RC, Crowell RM, DeBrun G. Large and gian paraclinoid aneurysms: surgical echniqııes, complicaions, and resuls. Neurosurg 1983;12(2):153-63. 16. Nuik S. Caroid paraclinoid aneurysms wih inradural origin and inracavernous locaion. J Neurosurg 1978;48(4):526-33. 17. Nuik S. Removal of he anerior clinoid process for exposure of he proximal inracranial caroid arery. J Neurosurg 1988;69(4):529-34. 18. Ohmoo T, Nagao S, Mino S, Io T, Honma Y, Fujiwara T. Exposure of he inracavernous caroid arery in aneurysm surgery. Neurosurg 1991;28(2):317-24. 19. Gonzalez LF, Walker MT, Zabramski JM, Parovi S, Wallace RC, Spezler RF. Disincion beween paraclinoid and cavernous sinus aneurysms wih compued omographic angiography. Neurosurgery 2003;52(5):1131 7. 495