T.C YILDIZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN-EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ ĠSTATĠSTĠK BÖLÜMÜ DĠYABET HASTALIĞINA NEDEN OLAN DEĞĠġKENLERĠN ĠNCELENMESĠ ĠSTANBUL -2011 1
ĠÇĠNDEKĠLER 1. GĠRĠġ 3 1.1. DĠYABET NEDĠR?...3 1.2. AÇLIK KAN ġekerġne GÖRE KONULAN TANI.3 2. DEĞĠġKENLERĠN ĠNCELENMESĠ VE UYGUN TESTLERĠN YAPILMASI..4 2.1. DEĞĠġKENLERĠN TANITILMASI 4 2.2. DEĞĠġKENLERĠN TANIMLAYICI ĠSTATĠSTĠKLERĠ VE GRAFĠKLERĠ 4 2.3. CĠNSĠYET DĠYABET ĠLĠġKĠSĠ.6 2.4. KĠLO DĠYABET ĠLĠġKĠSĠ..6 2.5. BEK KALINLIĞI DĠYABET ĠLĠġKĠSĠ..8 2.6. VÜCUT KÜTLE ENDEKSĠ DĠYABET ĠLĠġKĠSĠ..9 3. GENEL SONUÇ..11 KAYNAKÇA 11 EK: VERĠLER.. 12 2
1.GiriĢ tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ölüm riski barındıran genetik nedenlerinin yanı sıra yaģam tarzının sebep olduğu bir hastalıktır. Dünya üzerinde halen 171 milyon diyabetik hastanın var olduğu tahmin edilmektedir. Ancak, yanlıģ ve aģırı beslenme ve gündelik hayatta hareketsizlik gibi kolaylaģtırıcı etkenlerden dolayı sürekli artmakta olan obezite yani ĢiĢmanlık nedeniyle bu rakamın 2030 yılında 366 milyona ulaģacağı tahmin edilmektedir. Ülkemiz için durum pek fark etmemektedir. Son yapılan toplum taramalarında halen ülke nüfusunun %7.2 sinde diyabet, %6.7 sinde ise diyabete doğru gidiģin engellenebilir evresi olarak kabul edilen glukoz tolerans bozukluğu bulunduğu ortaya konulmuģtur. Yani kabaca bir rakam vermek gerekirse her 10 kiģiden biri ya diyabet hastası yada ileride diyabet hastası olma riski ile karģı karģıyadır 1.1 nedir? en genel tanımı ile; vücudun kan Ģekerini uygun Ģekilde kullanamaması ve depolayamamasıdır. Kan Ģekeri, glukoz vücut için gerekli olan enerjiyi sağlar. Ġhtiyactan fazla Ģeker gerektiğinde kullanılmak üzere karaciğer ve yağ hücrelerinde depolanır. ġekerin vücutta enerji olarak kullanılması ve depolanması için insüline gereksinim vardır. Ġnsülin Ģekerin kanda yükselmesini önleyen hormondur. Yemekten sonra sonra ken Ģekeri yükselince pankreastaki insülin yapan hücreler uyarılır ve kana insülin verilir. Ġnsülin kan Ģekerinin hücre içine girmesini sağlar böylece kan Ģekeri normal düzeyde tutulur, yükselmez. Hücrelere giren Ģeker burada yakılır ve enerji olarak kullanılır. Ġnsülin eksikliğinde veya etkisizliğinde Ģeker hastalığı diyabet ortaya çıkar. 1.2 Açlık kan Ģekerine göre konulan tanı Normal Değer BozulmuĢ Kan ġekeri 100 ve altı 101-125 126 ve üstü 100 ün altında olan kiģiler diyabet hastası olmayan bireylerdir. BozulmuĢ Kan Ģekeri yada baģka bir deyiģle gizli Ģeker dediğimiz grup ise glikozun 101-125 arasında olan kiģilerdir. 126 ve üstü ise diyabet hastalarıdır. Gizli Ģekere sahip kiģilerde Ģeker hastalığında görülen zararlanmalar baģlamaktadır. Ve her yıl bu gruptan %6 oranında diyabete dönüģ olmaktadır. 3
2.DeğiĢkenlerin Ġncelenmesi Uygun Testlerin Yapılması 2.1 DeğiĢkenlerin Tanıtılması Cinsiyet YaĢ Boy Ağırlık Bel kalınlığı Glukoz Vücut kitle endeksi Deneğin cinsiyeti(0=bayan, 1=Erkek) Deneğin yaģı Deneğin boyu Deneğin kilogram cinsinden ağırlığı Deneğin bel çevresinin kalınlığı Açlık kan Ģekeri Ağırlık/Boy^2 formülü ile bulunur Yapacağımız analizlerde kan Ģekerini aģağıdaki gibi gruplara ayırıp yapacağız. 1. Normal; yani hasta olmayanlar 2. Gizli diyabet ( bozulmuģ kan Ģekeri) 3. 2.2 DeğiĢkenlerin Tanımlayıcı Ġstatistikleri ve Grafikleri AĢağıdaki tabloda değiģkenlerimizin tanımlayıcı istatistikleri verilmektedir. Toplamda 70 tane denek bulunmaktadır. Bunların tanımlayıcı istatistikleri aģağıdaki tabloda sırasıyla ortalama, median, mode, standart sapma, varyans, aralık, minimum ve maksimum değerleri bulunmaktadır. Tanımlayıcı istatistikler YaĢ Boy Ağırlık Bel kalınlığı Vücut kütle endeksi N Valid 70 70 70 70 70 70 Missing 0 0 0 0 0 0 Glukoz miktarı Mean 38,16 167,01 74,21 91,96 26,565 115,69 Median 34,50 168,50 75,00 88,50 26,143 108,00 Mode 27 170 70 84 22,9 108 Std. Deviation 14,443 8,873 15,777 15,291 5,0578 48,163 Variance 208,598 78,739 248,924 233,810 25,581 2.319,697 Range 50 36 85 68 20,7 233 Minimum 20 150 43 61 16,6 71 Maximum 70 186 128 129 37,3 304 4
ġekil 2.1.Deneklerin Cinsiyeti Frequency Valid Percent bayan 32 45,7 erkek 38 54,3 Total 70 100,0 Cinsiyet bayan 46% erkek 54% ġekil 2.2 Deneklerin ayırdığımız gruplara göre frekansları Valid Frequency Percent Normal 30 42,9 Gizli 23 32,9 ġeker hastası 17 24,3 Total 70 100,0 Glukoz oranları Normal 43% 24% Gizli 33% Deneklerimizin%43 ü sağlıklıdır. %33 gizli diyabet yani hastalığa giden yoldadır. Ancak düzgün tedavi ile önlenebilir. %24 ü ise Ģeker hastasıdır. 5
2.3 Cinsiyet ĠliĢkisi ġekil 2.3 Deneklerin cinsiyetine göre ayırdığımız gruplar Gizli cinsiyet Normal bayan 14 11 7 32 erkek 16 12 10 38 Total 30 23 17 70 Total Cinsiyetin hastalık üzerinde etkisini test edelim: Hipotez: H0: Cinsiyetin hastalık üzerinde etkisi yoktur H1: Cinsiyetin hastalık üzerinde etkisi vardır Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square,193 2 0,908 Likelihood Ratio 0,194 2 0,907 Linear-by-Linear Association 0,100 1 0,752 N of Valid Cases 70 Değerlendirme: Tablodaki pearson chi-square değerine baktığımızda significiant değerinini 0.908 olduğunu görürüz yani H0 hipotezimiz reddedilemez. O zaman cinsiyetin hastalık üzerinde etkisi yoktur diyebiliriz. 2.4 Kilo ĠliĢkisi kendi içerisinde 2 tipe ayrılmaktadır. Tip 1 diyabet : Gençlik diyabeti, genellikle 30 yaģın altındakilerde görülür, hatta çocuklarda görülebilir. Tip 2 diyabet : EriĢkin diyabeti, genellikle toplu veya ĢiĢman, hipertansiyona ve kan yağlarının yükselmesine eğilimli olan kiģilerde görülür. Kilo diyabet hastalığının en zararlı noktalarından biridir. Kilo diyabete, diyabette kiloya neden olmaktadır. Kilo daha çok tip 2 diyabete neden olmaktadır çünkü tip 2 diyabete insülin yokluğu değil, insilüne karģı vücut hücrelerinin cevapsızlığı neden olur. Ġlk yıllarda insülün enflasyonu olur, bu sebeble hastanın iģtahı açılır, iģtah açılınca ĢiĢmanlama artar, ĢiĢmanlama arttıkça insülün artar ve böylece kısır döngüye girer. 6
ġekil 2.4 Ağırlığın ayırdığımız gruplara göre tanımlayıcı istatistikleri Agirlik Count Mean Minimum Maximum Range Standard Deviation Normal 30 64 43 78 35 10,01 Gizli 23 83 69 128 59 13,61 17 81 52 98 46 17,05 Ağırlığın ayırdığımız gruplara göre farklılık gösterip göstermediğini test edelim: Hipotez: H0: lar arasında ağırlık bazında bir farklılık yoktur H1: lar arasında ağırlık bazında bir farklılık vardır ANOVA Agirlik Sum of df Mean F Sig. Squares Square Between 5543,84 2 2.771,918 15,966 0,000 Within 11631,95 67 173,611 Total 17175,79 69 Değerlendirme: Anova tablosunda significiant değerine baktığımızda H0 hipotezini reddederiz. Yani gruplar arasında bir farklılık vardır, ağırlık bazında hastalığa bir etki vardır. Peki bu farklılık hangi gruplardan kaynaklanmaktadır. Bunu bulmak için post-hoc testlerine baģvururuz. Tukey çoklu karģılaģtırma testi: Dependent Variable: Agirlik (I) (J) Mean Difference Std. Error Sig. 95% Confidence Interval (I-J) Upper Lower Tukey Normal Gizli -18,686(*) 3,652 0,000-27,44-9,93 HSD -16,916(*) 4,000 0,000-26,50-7,33 Gizli Normal 18,686(*) 3,652 0,000 9,93 27,44 1,770 4,214 0,908-8,33 11,87 Normal 16,916(*) 4,000 0,000 7,33 26,50 Gizli -1,770 4,214 0,908-11,87 8,33 7
Değerlendirme: Tukey testine göre Normal-Gizli ve Normal-ġeker Hastası grupları arasında farklılık vardır. Yani gizli diyabet ile Ģeker hastası grubu arasında ağırlık açısından farklılık bulunmamaktadır, bu 2 grup içerisinde bulunan deneklerin kilo açısından farklılık göstermedikleri görülmektedir. Sonuç olarak; Sağlıklı insanlar ile gizli diyabeti olanlar arasında kilo açısından önemli düzeyde farklılık bulunmaktadır Sağlıklı insanlar ile diyabet olanlar arasında kilo açısından önemli düzeyde farklılık bulunmaktadır hastası olanlar ile gizli diyabeti olanların kilo açısından önemli düzeyde farklılık bulunmamaktadır. Fark yoktur diyebiliriz. 2.5.Bel Kalınlığı ĠliĢkisi Bireyin kilo sorunu olup olmadığını ölçmenin bir diğer yolu da bel kalınlığını ölçmektir. Ġdeal bel kalınlığı erkeklerde 102 bayanlarda 88 dir ancak bu ortalama bir değerdir. Bunların üzerindeki değerleri risk bölgesinde değerlendirebiliriz. ġekil 2.5 Bel kalınlığının ayırdığımız gruplara göre tanımlayıcı istatistikleri Bel kalinligi Count Mean Minimum Maximum Range Standard Deviation Normal 30 80 61 97 36 9,37 Gizli 23 99 77 129 52 14,84 17 103 84 121 37 9,98 Ağırlığın ayırdığımız gruplara göre farklılık gösterip göstermediğini test edelim: Hipotez: H0: lar arasında ağırlık bazında bir farklılık yoktur H1: lar arasında ağırlık bazında bir farklılık vardır ANOVA Bel kalinligi Sum of df Mean F Sig. Squares Square Between 7.147,656 2 3.573,828 26,649 0,000 Within 8.985,215 67 134,108 Total 16.132,871 69 8
Değerlendirme: H0 hipotezini reddederiz. lar arasında farklılık vardır. Bel kalınlığı ayırdığımız guruplar arasında farklılık göstermektedir. Farklılığı görmek için çoklu karģılaģtırma testi yaparız. Dependent Variable: Bel kalinligi (I) (J) Mean Difference (I-J) Tukey HSD Normal Gizli Tukey çoklu karģılaģtırma testi; Std. Error Sig. 95% Confidence Interval Upper Lower Gizli -18,643(*) 3,210 0,000-26,34-10,95-22,365(*) 3,516 0,000-30,79-13,94 Normal 18,643(*) 3,210 0,000 10,95 26,34-3,721 3,704 0,577-12,60 5,16 Normal 22,365(*) 3,516 0,000 13,94 30,79 Gizli 3,721 3,704 0,577-5,16 12,60 Değerlendirme: Tukey testine göre Normal- Gizli diyabet ve Normal-ġeker hastası grupları arasında farklılık vardır. Yani gizli diyabet ile Ģeker hastası grubu arasında bel kalınlığı açısından farklılık bulunmamaktadır, bu 2 grup içerisinde bulunan deneklerin bel kalınlığı açısından farklılık göstermedikleri görülmektedir. Sonuç olarak; Sağlıklı insanlar ile gizli diyabeti olanlar arasında bel kalınlığı açısından önemli düzeyde farklılık bulunmaktadır Sağlıklı insanlar ile diyabet olanlar arasında bel kalınlığı açısından önemli düzeyde farklılık bulunmaktadır hastası olanlar ile gizli diyabeti olanların bel kalınlığı açısından önemli düzeyde farklılık bulunmamaktadır. Fark yoktur diyebiliriz. 2.6.Vücut kütle endeksi ĠliĢkisi Tek baģına kilo bize insanını ĢiĢman olup olmadığı konusunda sağlıklı bilgi vermez. Çünkü kilolu saydığımız bir insanın boyu uzun olabilir buda bizi yanıltır. O halde kilo ile boy değiģkeninin beraber kullanıldığı yeni bir değiģkene ihtiyaç duyulmaktadır. Bu vücut kütle endeksidir. Vücut kütle endeksi ağırlığın boy değiģkeninin karesine bölünmesiyle elde edilir. YaĢ\Bmi Ġdeal Bmi 19-34 20-25 35 üstü 20-27 9
ġekil 2.6 Vücut kütle endeksinin ayırdığımız gruplara göre tanımlayıcı istatistikleri Vücut Kütle endeksi Count Mean Minimum Maximum Range Standard Deviation Normal 30 22,5 16,6 28,8 12,2 3,08 Gizli 23 29,9 24,6 37,3 12,8 4,13 17 29,2 22,9 33,9 11,0 3,86 Vücut kütle endeksinin ayırdığımız gruplara göre farklılık gösterip göstermediğini test edelim: Hipotez: H0: lar arasında Vücut kütle endeksi bazında bir farklılık yoktur H1: lar arasında Vücut kütle endeksi bazında bir farklılık vardır Vücut kütle endeksi Sum of df Mean F Sig. Squares Square Between 878,405 2 439,203 33,187 0,000 Within 886,686 67 13,234 Total 1.765,091 69 Değerlendirme: H0 hipotezini reddederiz. lar arasında farklılık vardır. Vücut kütle endeksi ayırdığımız guruplar arasında farklılık göstermektedir. Farklılığı görmek için çoklu karģılaģtırma testi yaparız. Dependent Variable: Vücut kütle endeksi (I) (J) Mean Difference (I-J) Tukey HSD Normal Gizli Tukey Çoklu KarĢılaĢtırma testi: Std. Error Sig. 95% Confidence Interval Upper Lower Gizli -7,4610(*) 1,0082 0,000-9,878-5,044-6,6933(*) 1,1044 0,000-9,340-4,046 Normal 7,4610(*) 1,0082 0,000 5,044 9,878 0,7677 1,1636 0,787-2,021 3,557 Normal 6,6933(*) 1,1044 0,000 4,046 9,340 Gizli -0,7677 1,1636 0,787-3,557 2,021 10
Değerlendirme: Tukey testine göre Normal-Gizli diyabet ve Normal- ġeker hastası grupları arasında farklılık vardır. Yani gizli diyabet ile Ģeker hastası grubu arasında vücut kütle endeksi açısından farklılık bulunmamaktadır, bu 2 grup içerisinde bulunan deneklerin vücut kütle endeksi açısından farklılık göstermedikleri görülmektedir. Sonuç olarak; Sağlıklı insanlar ile gizli diyabeti olanlar arasında vücut kütle endeksi açısından önemli düzeyde farklılık bulunmaktadır Sağlıklı insanlar ile diyabet olanlar arasında vücut kütle endeksi açısından önemli düzeyde farklılık bulunmaktadır hastası olanlar ile gizli diyabeti olanların vücut kütle endeksi açısından önemli düzeyde farklılık bulunmamaktadır. Fark yoktur diyebiliriz. 3. GENEL SONUÇ Yaptığımız analizler sonucunda diyabete etki eden nedenleri saptadık. Bu faktörlerden en önemlisi hiç Ģüphesiz kilo değiģkenidir. Kilo diyabet hastası için hem hastalığın baģlaması için neden hem de hastalık süresince kontrol edilmesi gereken bir değiģkendir. Ayrıca yaptığımız tüm analizlerde gizli diyabet ile diyabet arasında ölçtüğümüz özellikler bakımından önemli bir farkın bulunmadığı görülmüģtür. Gizli diyabet grubunda bulunan kiģilerin bir an önce sağlıklı bir yaģam tarzını benimsemeleri, Düzenli spor yapmaları gerekmektedir. Kaynakça: 1. Dicle üniversitesi endokronoloji bölümü, diyabet risk datası (2009). 2. Azra Firuze Telli, Hastalığına Neden Olan DeğiĢkenlerin Ġncelenmesi, lisans bitirme tezi (2010). 11