3. Ulusal Özel Güvenlik Sempozyumu 1-2 Mart 2013 Gaziantep TÜRKİYE DEKİ ÖZEL GÜVENLİK YAPILANMASINDAKİ RİSKLERİN DOĞRUSAL PROGRAMLAMA YÖNTEMİ İLE BELİRLENMESİ Orhan ECEMİŞ 1,Metehan YAYKAŞLI 2, Fahriye UYSAL 3 1 Gaziantep Üniversitesi (ecemis@gantep.edu.tr) 2 Akdeniz Üniversitesi (metantalya@hotmail.com) 3 Akdeniz Üniversitesi (fahriyeuysal@akdeniz.edu.tr) ÖZET Türkiye de Özel Güvenlik, 1981 yılında yürürlüğe giren kanunla hukuki bir statü kazanmış, alanda son yasal düzenleme olan ve 2004 yılında yürürlüğe giren kanunla birlikte; 178.467 özel güvenlik görevlisi istihdam edilen ve gelişen bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde Özel Güvenlik sektöründe çeşitli sorunlar yaşanmaktadır. Bu çalışmada yöneticilerin karar vermesine destek sağlayan doğrusal programlama yöntemi ile özel güvenlik yapılanmasındaki risklerin modellenmesi amaçlanmıştır. Alan uzmanları görüşlerine dayanan verilerle oluşturulan model WINQSB programında çözülmüştür. Anahtar Kelimeler: Özel Güvenlik, doğrusal programlama 1. GİRİŞ 2495 sayılı yasal düzenleme ile ekonomik değeri yüksek yerlerin korumasının özel güvenlik görevlilerine devredilmesi amaçlanmıştır. İlgili yasa, 2004 yılında ise yerini 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun a bırakmıştır. 5188 sayılı yasada Özel Güvenlik Görevlileri; Genel kolluğun sorumluluğunda bulunan ve özel güvenlik komisyonunun kendisine tanıdığı alanda, daha çok suç önleme faaliyeti yapmakla görevlidir şeklinde tanımlanmaktadır. 5188 sayılı yasa ile birlikte sertifika alan Özel Güvenlik Görevli sayısı 832.813 e, sektörde istihdam edilen mevcut özel güvenlik görevlisi 178.467 ye ulaşmıştır: 245
Tablo 1: Özel Güvenlik Sektörü Bilgileri Polis Bölgesi Jandarma Bölgesi Genel Toplam Faaliyet İzin Belgesi Verilen Şirket Sayısı 1.375 6 1.381 Faaliyet izin Belgesi Verilen Eğitim Kurumu Sayısı 727 2 729 Özel Güvenlik İzni Alan Yer Sayısı 53.635 9.247 62.882 Sertifika Alan ÖGG Sayısı 832.813 14.078 846.891 Kimlik Alan ÖGG Sayısı 541.652 98.170 639.822 Tahsis Edilen ÖGG Kadrosu 340.428 58.566 398.994 Mevcut ÖGG Sayısı 178.467 35.251 213.718 Kapanan/Kapatılan Şirket Sayısı 129 2 131 Kapanan/Kapatılan Eğitim Kurumu Sayısı 104 104 Alarm Merkezi Sayısı 224 1 225 Kaynak : (http://ozelguvenlik.pol.tr/teskilat/genelteskilatistatistik.aspx) Erişim Tarihi :06/01/2012 Mevcut yasa ile ilk önce Özel Güvenlik Görevlisi olarak, özel güvenlik eğitim kurumlarından mezun olanların istihdam edilmiştir. Ön lisans düzeyinde eğitim İstanbul Üniversitesinde 2002 yılında Savunma ve Güvenlik Bölümü, açılması ile başlamıştır. Ülkemizde, biri vakıf biri de açık öğretim olmak üzere Özel Güvenlik ve Koruma ön lisans programı 14 üniversitede bulunmaktadır. 2. MATERYAL ve METOD Çalışma kapsamında Türkiye deki Özel Güvenlik yapılanmasındaki çeşitli sorunlar ve etkileri aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 2: Özel Güvenlik Yapılanmasındaki Riskler Riskler Değişken Etkileri 1. İstihdam Sürecinde iki farklı x 1 eğitim düzeyinde mezun olması:(myo mezunu, Kurs Mezunu) x 2 2. Özel Güvenlik Görevlilerin Meslek Elemanı olarak Toplum Tarafından Algılanma Düzeyinin Düşük olması. 3. Kıdem tazminatı ve özlük haklarındaki sorunlar 4. Özel Güvenlik alanında Yönetim- Denetim karmaşaları 5. Özel Güvenlik faaliyetlerindeki kapsam 6. Eğitimleri konusunda netliğin henüz sağlanamamış olması Meslek Yüksekokulu mezunları ile 120 saatlik eğitim almış kurs mezunu arasındaki nitelik farkı sistem performansını olumsuz etkileyebilir. Toplumun olumsuz bakışı/bu sisteme henüz alışmamış olması sistem çalışmasındaki sorunları artırabilir. x 3 ÖGG lerinin çalışma performanslarını olumsuz etkileyerek sisteminin tamamında sorun olabilir. x 4 Ö.G.Görevlilerinin özel sektörde şirket yetkilileri tarafından yönlendirimesi, kamu sektöründeki yönlendirmenin netlik kazanmaması ve diğer ilgili sorunlar; sistemin yönetim sorunu olarak adlandırılabilir. x 5 AB ülkerine göre kapsam darlığı, mevcut sistemin ileri gitmesine engel olabilir. x 6 Yüksekokul mezunu ÖGG ler ile kurs mezunu ÖGG lerin 5 yılda bir yenileme eğitimine tabi tutulması çelişki olarak düşünülebilir. 246
Tespit edilen sorunların önem dereceleri 1/3/5/7/9 tipindeki likert ile önemlilik, zorunluluk, gereklilik kriterleri ile uzman görüşüne sunulmuştur. Elde edilen verilerle doğrusal programlama modeli oluşturulmuştur. Model WinQSB programında çözülmüştür. 2.1. Doğrusal Programlama Optimizasyon modeli sürekli değişkenlere ve tek bir doğrusal amaç fonksiyonuna sahip ve tüm kısıtlamaları doğrusal eşitlik veya eşitsizliklerden oluşuyorsa, doğrusal program olarak adlandırılır. Doğrusal programlamada amaç, doğrusal amaç fonksiyonun eşitlikler, eşitsizlikler ve kısıtlamaları ile en uygun çözümün yapılmasıdır. Doğrusal programlama, değişkenlere ve kısıtlayıcılara bağlı kalarak amaç fonksiyonunu en uygun (maksimum veya minimum) kılmaya çalışır. DP, verilen optimallik ölçütüne bağlı kalarak kıt kaynakların optimal şekilde dağıtımını içeren deterministik matematiksel bir tekniktir. DP modelinin tutarlı sonuç verebilmesi bazı varsayımlara (doğrusallık, toplanabilirlik, bölünebilirlik, kesinlik) bağlıdır. DP programlama modeli kurulması birbirini takip eden bir dizi işlemle yapılır. Bunlar: karar değişkenlerinin belirlenmesi, amaç fonksiyonunun belirlenmesi, kısıtlayıcıların belirlenmesi, işaret kısıtlamasıdır. Tüm kısıtlayıcı değerleri doyuran bölgeye uygun bölge denir ve uygun bölgedeki her bir değer ise uygun çözümdür. Ancak uygun çözümler içinde öyle değerler vardır ki amaç fonksiyonunu maksimum veya minimum yapar. İşte bu değere yani amaç fonksiyonuna en büyük veya en küçük değeri veren değere, optimal çözüm denir. Kurulan model çözüldüğünde de bu değerler bulunur. Matris notasyonu kullanılarak; Max c T x ax b x 0 c: amac fonksiyonu katsayılarını (1xn) kapsayan vektör, x: değişkenleri kapsayan bir (1xn) vektör a: bir (mxn) katsayılar matrisi b: (mx1) sol-tarafta olan sabit değerler vektörüdür 2.2. Matematiksel Modelleme Çalışmadaki amaç fonksiyon: F(x 1,x 2 x n )= ax 1,a 2 x 2 a 2 x n ) x 1,x 2 x n : Riskler a 1,a 2 a n : Katsayıları gösterir. Katsayılar 1/3/5/7/9 tipindeki ölçekteki kriterlere göre almış oldukları değerlerin aritmetik ortalamasıdır. Aşağıdaki gösterim: 247
1 3 5 7 9 C1:Önemlilik Xi 1 3 5 7 9 C2:Zorunluluk 1 3 5 7 9 C3:Gereklilik Aritmetik ortalama, ölçekte her kriter için verilen tahmini değerleri katarak ve ardından kriter sayısı "m" bölünerek hesaplanır. Fonksiyon değişkenleri, ( x 1 x 2, x 2 x 3, x n-1 x n ) şekilde sıralanmıştır. Böylece fonksiyon değişkenleri 0 Xi M formunda ifade edilebilir.(roterascu,2011 s: 227-228). Alan uzmanları görüşlerine göre hesaplanan katsayılarla aşağıdaki gibi modelimizi oluşturabiliriz. Her bir değerin toplama yaptığı etki tespitinde amaç fonksiyonu MAX tipindedir. MAX: 8x 1 +7x 2 +3x 3 +9x 4 +4x 5 +9x 6 Kısıtlar: C1: x 1 -x 2 0 C2: x 2 -x 3 0 C3: x 3 -x 4 0 C4: x 4 -x 5 0 C5: x 5 -x 6 0 X 1..N 0; X 1..N 9 3. PAKET PROGRAM UYGULAMASI 1. Programda File-New seçeneğinde LP-ILP Problem Specification penceresinde; Problemin başlığı, Değişken ve Kısıt sayıları, Amaç fonksiyonun tipi (max,min),veri tipleri ve giriş formatı alanlarında modelimiz doğrultusunda işlem yapmamız gerekmektedir. Şekil 1: Doğrusal Programlama Modeli Özellikleri Belirlenmesi 2. Bu adımda amaç fonksiyon, karar değişkenleri ve kısıtlar şekildeki gibi programa girilir. 248
Modelimizde amaç fonksiyonumuz: MAX: 8x 1 +7x 2 +3x 3 +9x 4 +4x 5 +9x 6 Kısıtlar ise C1: x1-x2 0 C2: x2-x3 0 C3: x3-x4 0 C4: x4-x5 0 C5: x5-x6 0 X 1..N 0; X 1..N 9; Şekil 2: Modelin Oluşturulması 2. Bu adımda Solve and Analyze komutu ile model çözümü görüntülenir. Şekil 3: Model Sonuçları 249
Tablo 3: Çözüm tablosu Riskler Değişken Etkileri Katkısı 1 Eğitimleri konusunda netliğin henüz sağlanamamış olması x 6 x 6 Yüksekokul mezunu ÖGG ler ile kurs mezunu ÖGG lerin 5 yılda bir yenileme eğitimine tabi tutulması çelişki olarak %81 2 Özel Güvenlik alanında Yetki karmaşaları 3 İstihdam Sürecinde iki farklı eğitim düzeyinde mezun olması:(myo mezunu, Kurs Mezunu) 4 Özel Güvenlik Görevlilerin Meslek Elemanı olarak Toplum Tarafından Algılanma Düzeyinin Düşük olması. 5 Özel Güvenlik faaliyetlerindeki kapsam 6 Kıdem tazminatı ve özlük haklarındaki sorunlar x 4 düşünülebilir. Ö.G.Görevlilerinin özel sektörde şirket yetkilileri tarafından yönlendirimesi, kamu sektöründeki yönlendirmenin netlik kazanmaması ve diğer ilgili sorunlar; sistemin yönetim sorunu olarak adlandırılabilir. x 1 Meslek Yüksekokulu mezunları ile 120 saatlik eğitim almış kurs mezunu arasındaki nitelik farkı sistem performansını olumsuz etkileyebilir. x 2 x 5 x 3 Toplumun olumsuz bakışı/bu sisteme henüz alışmamış olması sistem çalışmasındaki sorunları artırabilir. AB ülkerine göre kapsam darlığı, mevcut sistemin ileri gitmesine engel olabilir. ÖGG lerinin çalışma performanslarını olumsuz etkileyerek sisteminin tamamında sorun olabilir. %81 %72 %63 %36 %27 Tablodaki sonuçlara göre özel güvenlik görevlilerinin Eğitimleri konusunda netliğin henüz sağlanamamış olması ve Özel Güvenlik alanında Yetki Karmaşaları %81 eşit oranda ilk düzeyde çözülmesi gereken en yüksek sorun olarak görülmektedir. İstihdam Sürecinde iki farklı eğitim düzeyinde mezun olması:(myo mezunu, Kurs Mezunu) %72 oranla, 2. düzeyde önemli sorun olarak görülmüştür. Bu sorunu Özel Güvenlik Görevlilerin Meslek Elemanı olarak Toplum Tarafından Algılanma Düzeyinin Düşük olması %63,3 oranla takip etmiştir. Diğer sorunlar Özel Güvenlik faaliyetlerindeki kapsam %36, Kıdem tazminatı ve özlük haklarındaki sorunlar %27 oranında öncelik sırasına yerleştirilebilir. 4. SONUÇ Emniyet teşkilatı yapısında yardımcı hizmet personeli olan bekçi personelinin 90 lı yılların başlarından itibaren sistematik bir şekilde önce sayıca dondurulup sonradan da kaldırılması, hukuki altyapısı 80 li yılların başlarında atılmış olan özel güvenlik personeline olan ihtiyacı belirginleştirmiştir. Bu ihtiyacı karşılayacak personelin eğitimi sorunu ise, açılan özel kurslarla ve meslek yüksekokulu programları ile çözümlenmiştir. Eğitim için iki farklı seçenekten bir tanesi sayısal ihtiyacı karşılamada diğeri ise mesleğe ait altyapı ve iş yeterlilikleri sağlamada öne çıkmaktadır. 250
Yüksekokul mezunu özel güvenlik görevlileri ile kurs mezunu özel güvenlik görevlileri 5 yılda bir yenileme eğitimine tabi tutulması çelişki olarak düşünülebilir. Yüksekokul mezunlarının almış oldukları ön lisans eğitimi içerik-süre bakımından çeşitli saatlerde (100-150) alınan eğitimle aynı düzeyde düşünülmemelidir. Özel Güvenlik Şirketi personeli olan ÖGG nin sadece şirket yöneticinin emir ve komutasında olmaları, diğer şekilde kamusal veya özel nitelikli kurum ve kuruluşlarda kurumlarda çalışan ÖGG lerin kurum yetkilisinin güvenlikle ilgili yönlendirmede bulunmasını yasallaştıracak bir kanun hükmünün bulunmaması yönetim sorunlarına neden olabilir. (Derdiman,2005, s:21) Özel Güvenlik alanında ön lisans mezunlarının ve 120 saatlik eğitim ile özel eğitim kurumlarından mezun olanların birlikte istihdam edilmesi sürecinde; iki farklı eğitim düzeyinin bulunması sistem performansını olumsuz etkileyebilir. Özel Güvenlik sektöründe ön lisans düzeyinde bile olsa akademik eğitim alan personellerin istihdam edilmesi verimliliği ve icra edilen mesleği toplum nazarında yükseltebilir. Sertifikalı personelin istihdam edilen personelin, yeterli akademik bir eğitim almaması, iş yerlerinde güvenlik görevlilerinin görev harici işe koşturulmaları meslek elemanı olarak toplum tarafından algılanma düzeyinin düşürmektedir. Bu düşük algı düzeyi personelin iş verimini doğrudan etkilemektedir. Taşeron firmalarca istihdam edilen özel güvenlik görevlilerinin, Kamu İhalelerindeki, kıdem tazminatı tutarlarının ihalenin yaklaşık maliyetine dâhil edilmemesi ve teklif fiyata dâhil olacak masraflar içinde gösterilmemesi sonucunda kıdem tazminatları hususu suistimale açık olmaktadır. Özel ve kamuda çalışan personel arasında farklı yönetmeliklere tabi oldukları için (disiplin, kıdem tazminatı ve özlük hakları) statüleri de farklı olmaktadır Kıdem tazminatı ve diğer özlük sorunların giderilmesi istihdam edilen personeli iş verimine olumlu katkı sağlayacaktır. Ülkemizdeki Özel Güvenlik faaliyetlerindeki kapsam Amerika ve AB ülkelerinde olduğu gibi genişletilmelidir. Çeşitli koruma planlarının ve tasarımlarının yapılması, güvenlik alanında ön lisans düzeyini yeterli görmeyip lisans düzeyinde bölümlerin açılması, toplumsal güvenlik sorunlarını azaltılması yönünde önemli katkı sağlayabilir. 251
KAYNAKÇA Abanoz, İsmet N.(2008) Özelleştirme ve Özel Güvenlikte Sosyal Yardım, PARADOKS, Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, (edergi), http://www.paradoks.org, ISSN 1305-7979,Yıl:4 Sayı:2 Derdiman, C. (2005) "Özel Güvenlik Anlayışı Ve 5188 Sayılı Kanunun Uygulanmasından Doğan Sorunlara İlişkin Değerlendirmeler", II. Ulusal Özel Güvenlik Sempozyumu. Kuyaksil, A. (2005): Özel Güvenlik Eğitim Hizmetlerinin Eğitim Örgütlenmesi ve Sorunları, s.1001-118, II. Ulusal Özel Güvenlik Sempozyumu, Türkiye de Özel Güvenlik Hizmetlerinin Dünü, Bugünü ve Yarını, Kocaeli Üniversitesi Yayın No:199, Kocaeli. Roterascu, E., (2011 a): Modeling And Simulatıon Of Risk In Traınıng The Police Human Resource, By Using The Linear Programming Method http://web.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=5&hid=111&sid =1287afee- b403-411b-9cf4-eefa29abf0b3%40sessionmgr111; E.T.:15/11/2011 Roterascu, E., (2011 b): Mathematical modeling in decision making process under conditions of uncertainty in human resources training and development http://web.ebscohost.com/ et:15/11/2011 Urya. Y., Kaptı, A. (2011), Güvenlik Hizmetlerinde Devlet-Özel Sektör İşbirlıği: Metodoloji Ve Kriterler, Polis Bilimleri Dergisi Cilt:13 (1) Öztürk, A., (2009), Yöneylem Araştırması, Ekin Yayınları, Bursa. 252