Öğr. Gör. S. M. Fatih APAYDIN
Dersle İlgili Konular Üretim Yönetimi Süreç Yönetimi Tedarik Zinciri Yönetimi Üretim Planlama ve Kontrolü Proje Yönetimi Kurumsal Kaynak Planlaması-ERP Kalite Yönetimi Modern Üretim Sistemleri Fabrika Yönetimi ve Organizasyonu 2/46
3/46 Ders İçeriği Genel Bilgiler, Kavramlar Üretim Sistemleri Üretim Yönetiminde Karar Verme Yöntemleri İşletmenin Yatırım Kararı ve Kuruluş Yeri Seçimi Fabrika İçi Düzenleme Talep Tahmini Ürün Yönetimi Kapasite Çeşitleri ve Kapasite Planlama Üretim Planlama * Sipariş Planlama * Seri Üretim Planlama Stok Yönetimi Kalite Yönetimi Verimlilik Yönetimi İş Etüdü İş-Kaynak Planlama Proje Yönetimi ve Değerlemesi(PERT/CPM) Lojistik Yönetimi Teknoloji ve Bakım Yönetimi Üretim Yönetiminde Sayısal Yöntemler
Sınavlar ve Sunumlar Vize (%40) + Final (%60) >=60 Tüm ödevler ve devamlılık skoru istenen şartları sağlayanlar için dönem sonunda + kanaat notu olarak etki edecektir. Vize, final, mazeret vb. her sınavda o zamana kadar işlenen tüm konular, verilen ödevler dahildir. Verilen puanlı veya puansız ödevler ile çalışılması istenen konu ödevlerinde geçen konu ve bilgiler sınav konularına dahildir. Sınavlarda hesap makinesi, kalem ve silgi gibi materyaller hazır tutulmalı, alışverişi yasaktır. Bölüm sonlarında verilen örnek sorulara öncelikle çalışılmalıdır. Klasik sınavlarda ½ - 1 saat arası süre ve 2-5 arası soru sorulmaktadır. Dönem sonu sınavlarda tüm işlenen konular sınava dahil olup; özel bir açıklama yapılmamışsa ağırlık vize sonrasındaki konular olabilir. Sayısal sorular, işlenen örneklere benzer çıkabilir. Ödevlerde kişisel gayret, ciddiyet, bol kaynakça ve yazım kurallarına uygunluğa dikkat edilmelidir, elle de yazılabilir. 4/46
4. Bölüm 9. Hafta
Tesis Planlama Tesis planlama yanıtları: Ne kadar uzun dönem kapasitesi gereklidir Ne zaman kapasite gerekir Tesisler nerede kurulmalıdır (konum) Tesisler ne şekilde düzenlenmelidir (yerleşim) 6/46
7/46 Fabrika İçi Düzenleme İşletmenin kuruluş yeri seçimi tamamlandıktan sonra belirlenen arsa üzerinde tüm binaların nasıl kurulacağı, şekil, kat, havalandırma, aydınlatma vb teknik özellikler ile bina içersinde teknoloji, işgücü ve diğer üretim faktörlerinin nasıl yerleştirileceğinin belirlenmesi çalışmalarına fabrika içi düzenleme denir.
Fabrika İçi Düzenleme Genel olarak ikiye ayrılır; İşletmenin kuruluş aşamasında (tesis tasarımında) yapılan çalışmalar, İşletmenin mevcut faaliyetlerini sürdürdüğü sırada yeniden düzenlenme faaliyetleridir. 8/46
Fabrika İçi Düzenleme Arsanın boyutları ve üzerinde yerleşimin planlanması (*), Binaların boyut, şekil, kat, çatı,..vb özelliklerinin planlanması(*), Her binanın kendi içersinde yerleşim planları, Her binadaki departmanlar içersinde makineişgücü gibi kaynakların sistematik yerleşim planlaması, çalışmalarından oluşmaktadır. (*) Genellikle kuruluş aşamasında yapılır 9/46
Fabrika İçi Düzenlemesinin Amaçları Arsanın boyutlarından azami yararlanmak, İşletmenin faaliyet ve yapısal durumuna en uygun arsa yerleşim planını oluşturarak binalar arası etkinliği artırmak En uygun çalışma şartlarını oluşturacak bina özelliklerine kavuşmak, 10/46
11/46 Fabrika İçi Düzenlemesinin Amaçları İşletme içi mikro (bina içi bölümler arası) ve makro (binalar arası) taşımaları ve kaynak ihtiyacını en aza indirgemek, İşgücü ve teknoloji gibi üretim kaynaklarını boş süreleri, aksaklıkları azaltan; işgücü sağlığı ve iş güvenliğine uygun çalışma ortamı sağlamak, Darboğazlı kaynakların dengelenmesi,
12/46 Fabrika İçi Düzenlemesinin Amaçları Yardımcı tesisleri uygun yerlere yaparak üretim sürecini ve akışını hızlandırmak, verimli kılmak, kontrolü kolaylaştırmak, Kullanım alanının etkin kullanılmasıyla yeni kapasite artışlarına ek bir yatırım yapmaksızın cevap verebilmek,
13/46 Fabrika İçi Düzenlemesinin Amaçları Üretim kaynaklarının etkin kullanılmasıyla verimliliği artırmak ve ürün maliyetlerini en aza indirgemek İş sağlığı ve güvenliği risklerini azaltmak
14/46 Fabrika Düzenlemesini Etkileyen Faktörler Ürün yelpazesine yeni ürünlerin girmesi ve üretime kazandırılması, Dönemlik talep büyüklüğü ve yapısı, Kapasite büyüklüğü
15/46 Fabrika Düzenlemesini Etkileyen Faktörler Üretim sistemi ve teknolojilerde değişim, Üretim faktörleri Kalitenin sağlanması, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG), Malzeme,işgücü vb taşıma sistemleri Binanın durumu ve kullanım alanı ihtiyacı İşletme verimliliği ve performansı
Fabrika Düzenleme Çeşitleri Üretim sürecine göre (çok çeşitli ürün, esnek ve siparişe dayalı üretim) Ürüne göre (az sayıda ürün, sürekli-seri üretim) Sabit iş merkezlerine göre (taşınamaz ve sabit pozisyonlu veya ortak kullanıma maruz iş merkezi gemi,lokomotif vb.) Grup üretimine göre (gruplar halinde ayrı süreçlerde ürün üretimi) 16/46
Fabrika Düzenleme Sonuçları Daha çok kullanım alanı oluşturma, İş akışlarında hızlılık, Taşımalarda ve geçişlerde azalma, Bekleme ve aksaklıklar ile kaynak israfında azalma, 17/46
18/46 Fabrika Düzenleme Sonuçları İşletmede performans ve verimlilik artışı, Üretim sürelerinde azalma, Üretim maliyetlerinde azalma, Stratejik rekabet avantajlarında artış.
19/46 Fabrika İçi Yerleştirme Düzeni Tipleri Temel Yerleştirme Düzenleri Sürece Göre Düzenleme Ürüne Göre Düzenleme Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme
20/46 Sürece Göre Düzenleme Tanımı Sürece göre düzenleme; makine alanları için ayrılacak alanların en ekonomik şekilde belirlenmesi için yapılan çalışmaları kapsar. Makineler, cinslerine veya gördükleri işlere göre gruplandırılarak yerleştirilirler.
21/46 Sürece Göre Düzenleme Tanımı Burada, aynı amaç için kullanılan makineler bir bölüm içerisinde toplanmıştır. Bu makineler, genellikle, işlemlerin oluş sırasına göre düzenlenirler.
22/46 Sürece Göre Düzenleme Tanımı Sürece göre düzenleme, aynı fonksiyonel özelliğe sahip üretim araçlarının bir araya getirilerek iş merkezlerinin yada bölümlerin oluşturulması esasına dayanan bir yerleştirme biçimidir ve esnekliğin önem taşıdığı tesislerde kullanılır.
23/46 Sürece Göre Düzenleme Tanımı Fonksiyonel düzenleme diye de adlandırılan bu düzenleme, genellikle üretim sürecinin kesikli olduğu siparişe göre üretim sistemi için uygulanabilecek bir yerleştirme türüdür.
24/46 Sürece Göre Düzenleme Tanımı Bu tür düzenleme, üretimde gerekli işlem sıralarının üründen ürüne farklılık gösterdiği; yani çok çeşitli ve değişik ürünler üretiminin söz konusu olduğu durumlar için kullanılır.
25/46 Kullanım Alanları Bu yerleşim düzeni üretim yapmayan çevrelerde daha yaygındır. Örneğin, hastaneler, üniversiteler, bankalar, araba tamir yerleri, havayolları ve kütüphaneler bunun örnekleridir.
26/46 Kullanım Alanları Örneğin hastaların belli birimleri (ameliyathane, çocuk, beyin cerrahi, acil servis gibi ) departmanları vardır. Benzer şekilde üniversitelerin ayrı okul ve departmanları bulunmaktadır.
27/46 Tipik Bir Sürece Göre Yerleştirme Düzeni Örneğin hastaların belli birimleri (ameliyathane, çocuk, beyin cerrahi, acil servis gibi ) departmanları vardır. Benzer şekilde üniversitelerin ayrı okul ve departmanları bulunmaktadır.
28/46 Sürece Göre Düzenlemenin Avantajları Sürece göre düzenlemede genel amaçlı tezgâhlar kullanılmakta, işgörenler aynı özelliklere sahip makinelerle çalıştıklarından dolayı işlerinde uzmanlaşma söz konusu olmaktadır. Bu düzenleme tipinde daha az makineye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu da makinelere daha az yatırım yapılmasını sağlamaktadır.
Sürece Göre Düzenlemenin Dezavantajları Genel amaçlı makinelerin kullanımı için nitelikli işgücüne gerek duyulmaktadır. Nitelikli işgücüne sahip olunmadığı durumlarda işgörenlerin eğitimi için gerekli olan öğrenme süreci de verimin düşmesine neden olmaktadır. Bu düzenleme tipinde boş beklemeler çoktur. Bu nedenle de büyük ara stoklar oluşmaktadır. Üretim planlaması ve kontrolü de karmaşıktır. 29/46
30/46 Ürüne Göre Düzenleme Ürüne göre düzenleme, ürün hacminin fazla ve talebin sabit olduğu durumlarda tekrar eden işlemler veya üretim için uygun bir düzenlemeyi ifade eder. Sürekli üretime uygun olan yerleştirme düzenidir.
31/46 Ürüne Göre Düzenleme Makineler, bir mamulün hammadde halinden son şeklini alıncaya kadar izlediği yol üzerinde işlemlerin gerektirdiği sıraya göre dizilirler. Otomobil üreten fabrikalar için iyi bir örnek gösterilebilir.
32/46 Ürüne Göre Yerleştirme Tipi Makineler, bir mamulün hammadde halinden son şeklini alıncaya kadar izlediği yol üzerinde işlemlerin gerektirdiği sıraya göre dizilirler. Otomobil üreten fabrikalar için iyi bir örnek gösterilebilir.
33/46 Ürüne Göre Düzenlemenin Olumlu Yanları Ürünün çeşitliliğinin az olmasından dolayı kalifiye olmayan işgücü kullanılmasıdır. Bu da hem işçilik maliyetlerini hem de birim başına değişken maliyetleri düşürmektedir.
34/46 Ürüne Göre Düzenlemenin Olumlu Yanları Sürekli üretim sistemi kullanıldığından dolayı üretilen ürüne olan talep düzeyi dolayısıyla üretim miktarları çok yüksektir. Bu nedenle sürece göre düzenlemeye oranla kapasite kullanım oranı yüksektir.
35/46 Ürüne Göre Düzenlemenin Avantajları Yarı mamul depolama alanına ihtiyaç duyulmadığından dolayı yarı mamul stokları düşüktür ve üretim için gerekli alan sürece göre düzenlemeye oranla daha azdır. Makineler arası dengeleme problemi çözüldükten ve üretime başlandıktan sonra planlama ve denetim faaliyetlerine fazla zaman ayrılmaz. Ayrıca ürüne göre düzenlemede üretim süresi de kısadır.
36/46 Ürüne Göre Düzenlemenin Dezavantajları Üretim hattı üzerindeki herhangi bir makinenin arızalanması üretimin aksamasına hatta durmasına neden olmaktadır. Bu aksama da maliyetleri artırmaktadır. Ürüne göre düzenlemede özel amaçlı makineler kullanıldığından dolayı sabit yatırım maliyetleri yüksektir.
37/46 Ürüne Göre Düzenlemenin Dezavantajları Bu düzenleme tipinde esneklik azdır, ürün tasarımlarının değiştirilme güçlüğü vardır. Yeni ürün tasarımlarına geçilmesi halinde, mevcut yerleşim düzeninde önemli değişiklikler yapılması gerekir. Bu değişikliklerin yapılması ise uzun zaman alır. Tüm bunlar işletmenin rekabetçi konumunu zayıflatmaktadır.
38/46 Ürüne Göre Düzenlemenin Dezavantajları Makinelerin birim zamanda ürettikleri ürün sayıları birbirinden farklı ve üretim akışı en yavaş makineye bağlı olduğundan dolayı dengeleme problemiyle karşı karşıya kalınmaktadır. İş miktarlarının üretim hattının hızıyla sınırlandırılmış olması ve üretilecek ürün miktarının sabit olması nedeniyle işgörenlerin işe olan motivasyonları düşüktür.
39/46 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme Tanım Bu düzende malzeme veya ana parçalar, bulundukları yerde sabit kalır ve hareket etmezler. Bütün aletler, makineler, işçiler ve diğer malzeme bu sabit yere taşınır ve bütün iş aynı yerde yapılarak bitirilir.
40/46 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme Tanım Uygulamada özellikle, uçak, gemi veya bina inşaatı gibi ana ürünün çok ağır olup, üretim miktarının sınırlı olduğu üretim sistemlerinde bu tip yerleştirme düzenine rastlanır.
41/46 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme Tanım Mamulün taşınamaz, büyük ve bozulabilir nitelikte olması halinde, işgücü, makineteçhizat, malzeme ve hammadde gibi işlem girdilerinin, işin görüldüğü yere götürülerek işlemlerin sabit bir yerde yapılması gerekir. Yerleştirme düzeni bu mantığa dayanarak kurulur.
42/46 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenlemenin Özellikleri Bu yerleştirme biçiminde çıktı hacmi çok küçüktür, makinelerden ziyade el aletleri kullanılır. Mamulün bir yerden başka bir yere hareket ettirilmesi genellikle söz konusu değildir. Bina, yol, köprü, gemi yapımı bu tür bir yerleşim düzeni gerektiren büyük ölçekli projelere örnektir.
43/46 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenlemenin Avantajları Materyal hareketi minimuma indirilmiştir. İş genellikle bir grup operatör tarafından yürütüldüğünden işlemlerin ve yetkilerin sürekliliği güvence altına alınmıştır. Üretim merkezleri çoğu kez birbirinden bağımsız çalışabilir ve en küçük toplam üretim süresini güvence altına alan etkili bir program planlanabilir.
44/46 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenlemenin Dezavantajları Makine ve materyallerin üretim merkezine taşınması pahalı ve zaman alıcı olabilir. Materyal yada objelerin veya makinelerin yerleştirilmesi pahalı olabilir.
45/46 Kaynakça Doç. Dr. Ali ELEREN, Üretim Ve İşlemler Yönetimi, Ders Notları (2012). Dr. Kadir ERTOĞRAL, Süreç Seçimi ve Tesis Yerleşimi, Ders Notları (2008). Prof. Dr. Bülent KOBU, Üretim Yönetimi, Beta Yayınları (2008). Prof. Dr. Sevinç ÜRETEN, Üretim/İşlemler Yönetimi-Stratejik Kararlar ve Karar Modelleri, Gazi Kitabevi (2002). Doç. Dr. Feray Odman ÇELİKÇAPA, Üretim Yönetimi ve Teknikleri, Alfa Yayınevi (2000). Roger SCHROEDER, Operations Management, (1981). Doç. Dr. Hilmi YÜKSEL, Üretim/İşlemler Yönetimi-Temel Kavramlar, Nobel Yayınevi (2010). Doç. Dr. Şevkinaz GÜMÜŞOĞLU, Üretim/İşlemler Yönetimi, Beta Yayınları (1994). Prof. Dr. Hulusi DEMİR, Üretim/İşlemler Yönetimi, Beta Yayınları (1994). Doç. Dr. Sami FETHİ, Üretim Yönetiminin Temel Kavramları, Ders Notları (2012).
46/46 Teşekkürler Bu haftaki dersimiz sona ermiştir. Konu tekrarı yapmayı unutmayın. Katılımız için teşekkürler. Sonraki derste görüşmek üzere