Mustafa KAHYAOĞLU * Abstract

28 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Dersinde Çevresel Problemlerin Öğretimine Yönelik Bakış Açıları, Hazır Bulunuşlukları ve Öz-Yeterliliklerinin Belirlenmesi Perspectives, Readiness and Self-efficacy of Pre-service Teachers Related to Teaching Environmental Problems in The Context of Science and Technology Education Mustafa KAHYAOĞLU * Özet Fen ve Teknoloji dersinin amacı, öğrencilere fen ve teknolojinin doğasını, fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki etkileşimlerini anlama, çevre sorunlarını fark etme, sorgulama, doğal çevreye değer verme, bu değerlere uygun bir şekilde hareket etmelerini sağlanmaktır. Bu araştırmada, İlköğretim öğretmen adaylarının Fen ve Teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik bakış açıları, hazır buluşluluk düzeyleri ve öz-yeterlilikleri belirlemeye çalışılmıştır. Araştırma Dicle Üniversitesi Siirt Eğitim Fakültesi nde bulunan İlköğretim Fen Bilgisi ve Sınıf Öğretmenliği programı öğretmen adaylarına uygulanmıştır. Çalışmada ölçme aracı olarak beş dereceli likert tipi tutum ölçeği kullanılmıştır. Cronbach alfa ile güvenirlik testi yapılmıştır (Alpha=,8522). Veri çözümlemede, t-testi, varyans analizi ve aritmetik ortalama istatistiki teknikleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik bakış açıları, hazır bulunuşlukları ve öz yeterliliklerinin birbirinden farklılıklar gösterdiği bulunmuştur. Anahtar kelimeler: Çevre, Çevresel Problemler, Fen ve Teknoloji Abstract The purpose of science is to teach students both science and technology, as well as helping them to understand the many interactions among science, technology, and societal and environmental problems. The intention is to provide the students suitable conditions in order for them to be aware of related social, economical, and moral environments. In addition, focus was instigated in order to teach eager students comprehension; cognition, interrogation and natural environment in order to help students act reasonably, while interacting with their society and environment. In this study, primary school candidate teachers were investigated in order to find attitudes in teaching environmental problems in society and technology. Self-efficacy and ready found attitudes toward teaching in environmental problems between Science and Technology was investigated. This study has been applied to candidate teachers practiced in primary school science and class teaching at the Siirt Education Faculty of Dicle University. The Likert Scale study of five degrees has been used as a means of measuring. Cronbach alpha was used for reliability testing (Alpha=,8522). In the analysis of dates, some statistical techniques were used such as the t-test, variance analysis, and arithmetic means. As a result, one finds that the candidate teachers have different self-efficacy and perspectives towards teaching the environmental problems of science and technology. Key words: Environmental, environmental problems, science and technology Giriş Bilimsel bilginin katlanarak arttığı, teknolojik gelişmelerin büyük bir hızla ilerlediği fen ve teknolojinin etkilerinin yaşamımızın hemen her alanında belirgin bir şekilde görülmeye başladığı günümüzde, öğrencilerin bu bilgileri edinmelerinde fen ve teknoloji derslerinin önemi büyüktür. Bu sebeple yaparak * Yrd. Doç. Dr., Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi, mustafa.kahyaoglu56@gmail.com

29 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 ve yaşayarak öğrenmenin bir yolu olan ve bilinen gerçekler, prensipler, kavramlardan meydana gelmiş ve herkesin öğrenebileceği nitelikte fen ve teknoloji derslerine tüm bireylerin ihtiyacı vardır. Fen ve teknoloji dersinin amacı; öğrencilere fen ve teknolojinin doğasını, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki etkileşimleri anlama, öğrencilerin fen ve teknoloji ile ilgili sosyal, ekonomik, etik, çevre ve çevre sorunlarını fark etmelerini sağlama, bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, doğal çevreye değer verme, bireylerin toplum ve çevreyle etkileşirken bu değerlere uygun hareket etmelerini sağlanmak şeklinde ifade edilmektedir (Çepni, 2005). Çevre Eğitimi İlköğretim birinci kademe fen ve teknoloji dersinde; çevre eğitimi ile ilgili olarak öğrencilere sosyal, fiziksel ve biyolojik çevre öğelerini bir bütün olarak verme, çevre ve sağlık arasındaki ilişkiyi kavratma, çevreyi etkileyen faktörleri, bozulan çevrenin insan ve toplum için doğuracağı olumsuz etkileri ve doğal kaynakların savurganlığının olumsuz sonuçlarını kavratma, savurganlığı önleyici davranışlar kazandırma ve çevreye değer vermenin önemini kavratma şeklinde belirtilmektedir (Çepni, 2005). Çevre sorunlarının ortaya çıkarmasında etkili olan bireylerin bu sorunların giderilmesinde de üzerine düşen görevlerinin neler olduğu ile ilgili bilincin kazandırılması ancak etkin bir çevre eğitimi ile mümkündür. Çevre eğitimi bireylerin doğal çevreyi algılamasını sağlamak, çevreyle ilgili değerleri ve davranışları olumlu yönde geliştirmek için verilmektedir. Temel amaç; çevre bilinci, doğal çevreyi koruma ve kullanmaya yönelik duyarlılığı artırmaktır (Altın ve diğ., 2002; Başal, 2003). Yapılan çalışmalar çevre bilgisinin çevreye yararlı davranışlar oluşturması üzerine olan etkisinin zayıf olduğunu ve çevreye yönelik tutumlarının da çevre bilincinin oluşmasında çok fazla anlamlı olmadığını göstermektedir (Yücel ve Morgil, 1998; Soran, 2000; Özkan ve diğ., 2001;Şahin, 2004). Çevre eğitiminde bireyin çevresiyle uyum içerisinde yaşayacağı bilgi ve beceriler kazanması, su tüketiminden, çöp üretimine, enerji tüketiminden doğal kaynakların kullanımına ve sorunların çözümünde aktif katılım sağlanması kadar her konuda sorumluluk sahibi insanlar yetiştirmek şeklinde açıklanabilir. Çevre eğitimi evde, yerel topluluklarda ve okulda olmak üzere üç ortamda verilmektedir. Evde aile ortamında kazandırılan çevre anlayışı, okulönce ve ilköğretim okullarında verilen örgün eğitimle geliştirilmektedir (Demirkaya, 2006). Okulöncesi eğitimde oyunlar, dramalar, çizgi filmler, geziler, boyama kitapları ve bunlara uygun öğretim programları, araç ve gereçlerle çevre eğitimi gerçekleştirilmektedir. Çocuklarda çevreye yönelik zihinsel duyarlılığın 9-10 yaşlarında gelişme gösterdiği bilinmektedir. Bu dönemde öğrencilere özellikle Gardner ın çoklu zeka kuramında yer alan doğa zekası konusunda bilgi verilerek, öğrencilerdeki doğa zekanın ön plana çıkartılması için gerekli çalışmalar yapılması gerektiği belirtilmektedir. Çevre eğitimi dersi bazı ülkelerde müstakil bir ders olarak okutulurken, diğer bazı

30 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 ülkelerde konuyla ilgili dersler içerisindeki konulara serpiştirilerek verilmektedir. Çevre eğitimi dersi, eğer diğer dersler içerisinde veriliyorsa okul öncesinden lise son sınıfa kadar düzenli ve planlı bir şekilde birbirinin devamı niteliğinde verilemesinin önemli olduğu belirtilmektedir (Haktanır ve Çabuk, 2000; Erten, 2005). Yılmaz ve arkadaşları (2002); orta ve yüksek öğretim öğrencilerinin çevre sorunları ile ilgili olarak bilgilerinin yetersiz olduğunu ve çevre sorunlarını tam olarak bilmediklerini bildirmişlerdir. Pooley ve O Connor (2000); ders programlarının çevre ile ilgili tutum ve davranışların oluşturulmasında yeterli olmadığını, ders programlarının daha çok çevre ile ilgi bilgilere yer verdiğini, çevre eğitiminin amacının ağırlıklı olarak bilgi vermek olmadığını, çevreyle dost insanların yetiştirilmesi olduğunu, bunun içinde ders programlarında çevre eğitimine yönelik tutum ve davranışlara önem verilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Çevre Eğitimine Yönelik Yaklaşımlar Çevre eğitiminin kökleri doğayı ve doğal kaynakları korumaya dayanmaktadır. Ancak çevre hareketi doğayı koruma etkinliklerinden farklı olduğu gibi çevre eğitimi de doğayı ve doğal kaynakları koruma etkinliklerinden farklıdır. Çevre eğitimi, insanları çevre hakkında bilgilendirmekten öteye gidip onları çevre yönetiminde istekli ve becerikli katılımcılar haline getirmeyi hedefleri arasına almıştır (Altın ve diğ., 2002; Başal, 2003). Çevre eğitimi, 1970 li yıllarda siyaset, eğitim ve bilim alanında önde gelen liderlerin giderek artan çevre sorunlarını ve doğurduğu sonuçları görmeye başlamasıyla başlamıştır. Geray (1995); çevre sorunlarının insanoğlunun yaşamını sürdürdüğü çevresini, sürekli daha fazla kazanmak amacıyla alabildiğine sömürmesinden, bireysel çıkarlarını toplumun ortak çıkar ve değerlerinden daha üstün tutmasından kaynaklandığını belirtmiştir. Genellikle çevre eğitimine yönelik üç farklı yaklaşımdan söz edilmektedir (Demirkaya, 2006). 1- Çevre eğitimi; fiziksel ve beşeri sistemler ile bu sistemlerin karşılıklı etkileşimlerinin algılanmasını ve öğrenilmesini teşvik eder. Bu yaklaşım Çevre yönetimi ve kontrolü için eğitim olarak tanımlanmaktadır. 2- Çevre yoluyla eğitim öğrencilerin çeşitli bilgi ve beceri kazanmalarını sağlar. Öğrenci merkezli arazi gezileri vasıtasıyla öğrenmeye yönelik ilgi ve uğraşları teşvik eder. Bu yaklaşım çevre bilinç ve yorumu için eğitim olarak tanımlanır. 3- Çevre eğitimi; öğrencileri kendi davranışlarından sorumlu olmaya teşvik eden bir çevre etiği ve cesareti kazandıran, bilgiye dayalı konuların yer aldığı önceki iki yaklaşım üzerine inşa edilmiştir. Bu yaklaşım sürdürülebilirlik için eğitim olarak tanımlanmaktadır.

31 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 Araştırmanın Amacı ve Önemi Dünyadaki endüstrileşme ile birlikte insanoğlunun doğayı kirletmesi, doğayı kendi çıkarları doğrultusunda kullanması bugün karşılaşmakta olduğumuz çevre problemlerinin temelini oluşturmaktadır. Bu çevre problemlerinin neden ve sonuçlarını bilmek çevrenin korunmasına yönelik davranışlarımızda önemli rol oynar. Çevre problemleri sadece teknoloji veya yasalarla çözülebilecek bir problem değildir. Bireysel davranışların değişmesi ile mümkündür. Davranışların değişmesinde ise tutum ve değer yargıları önemlidir. Çevreye karşı pozitif tutum ve değer yargılarının oluşması ancak iyi bir eğitimle olur. Burada çevre ile ilgili davranışların oluşturulmasında öğretmenlere büyük görevler düşmektedir. Bu nedenle bu çalışmada, ilköğretim sınıf ve fen bilgisi öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik bakış açıları, hazır bulunuşlukları ve öz-yeterliliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu genel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır. 1- Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji ile çevresel problemler arasındaki ilişkiye yönelik görüşleri nasıldır? 2- Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik öz-yeterlilikleri nasıldır? 3- Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelecek davranışlara yönelik görüşleri nasıldır? 4- Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminde yöntem ve teknikleri kullanmaya yönelik tutumları nasıldır? Bu araştırmadan elde edilecek veriler, öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik tutumları ve görüşleri bakımından farklılık gösterip göstermediğinin tespit edilmesi ve değerlendirilmesi açısından da önemlidir. Varsayımlar 1) Araştırma için seçilen deneklerin, belirlenen ve bilinen sınırlar içinde, alındıkları evreni temsil edebilecekleri varsayılmıştır. 2) Araştırmacı tarafından uygulanan tutum ölçeğinin amaç için gerekli bilgileri ortaya çıkaracak nitelikte olduğu varsayılmıştır. 3) Aday öğretmenlerin, tutum ölçeği sorularına verdikleri cevapların doğru ve güvenilir olduğu varsayılmıştır. Sınırlılıklar Bu araştırma; 2006-2007 eğitim-öğretim yılı güz döneminde, Dicle Üniversitesi Siirt Eğitim Fakültesi İlköğretim Sınıf Öğretmenliği ve İlköğretim Fen Bilgisi Öğretmenliği programlarında öğrenim görmekte olan 4. sınıf öğrencileriyle sınırlıdır.

32 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 Bu araştırma betimsel bir çalışmadır. Yöntem Evren ve Örneklem Bu araştırmanın evrenini 2006-2007 öğretim yılı güz döneminde Dicle Üniversitesi Siirt Eğitim Fakültesi İlköğretim sınıf öğretmenliği ve fen bilgisi öğretmenliği programında okuyan 4. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Örneklem grubunda ise araştırmaya gönüllük ilkesi ile katılan ilköğretim sınıf öğretmenliğinde öğrenim gören 130 ve İlköğretim fen bilgisi öğretmenliğinde öğrenim gören 46 olmak üzere toplam 176 dördüncü sınıf öğretmen aday bulunmaktadır. Çalışmaya katılan öğretmen adaylarının % 26 sını kızlar %74 ünü erkekler oluşturmaktadır. Verileri Toplama Aracı Araştırmaya temel teşkil eden veriler, öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik bakış açılarını belirlemek amacıyla hazırlanmış bir tutum ölçeği ile toplanmıştır. Tutum ölçeği maddeleri, alanla ilgili kaynak taraması sonucunda uzman görüşleri alınarak oluşturulan bir soru havuzundan seçilmiştir. Araştırmada madde analizi ve faktör analizi uygulandıktan sonra 46 maddelik taslak ölçekten 26 maddelik beşli likert tipi ölçek kullanılmıştır. Cronbach alfa güvenirlik katsayısı,8522 olarak bulunmuştur. Olumlu maddeler tamamen katılıyorum seçeneğinden başlamak üzere 5 den 1 e doğru; olumsuz maddeler ise tamamen katılıyorum seçeneğinden başlamak üzere 1 den 5 e doğru puanlanmıştır. Bu şekli ile, tutum ölçeğinden alınabilecek en düşük toplam puan 26 ve en yüksek toplam puan 130 dur. Verilerin faktör analize uygunluğu Kaiser-Meyer Olkin (KMO) katsayısı ve Barlett Sphericity testi ile incelenmiştir. KMO katsayısı verilerin ve örneklem büyüklüğünün seçilen analize uygun ve yeterli olduğunu belirlemede kullanılan istatistiksel bir yöntemdir. KMO nun 0.60 dan büyük ve Barlett testinin anlamlı çıkması verilerin faktör analizine uygun olduğunu gösterir. Yapılan analiz sonucunda KMO değeri 0.799 olarak bulunmuştur. Barlett s testi verilerin çok değişkenli normal dağılımdan gelip gelmediğini kontrol etmek için kullanılabilecek istatistiksel bir tekniktir. Çalışma içerisinde yapılan analiz sonucunda Barlett testi anlamlı bulunmuştur ( =1971,80). Yapılan faktör analizi sonucunda fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik tutum ölçeğini oluşturan maddeler fen ve teknoloji, çevresel problemlerin öğretiminde öz-yeterlilik, çevresel problemlerin öğretiminde geleneksel yöntemler, çevresel problemlerin öğretiminde modern yöntemler ve çevresel problemlerin öğretimi sonunda meydana gelecek davranışlar olmak üzere 5 faktörde toplanmıştır. Maddelerin faktör yükleri 0,536-0,789 arasındadır. Birinci faktör toplam varyansın %15,36 sını, ikinci faktör %14,79 unu, üçüncü faktör %14,16 sını, dördüncü faktör %7,62 sini ve beşinci faktör %7,15 ini açıklamaktadır. Ölçek toplam varyansın %59,08 ini açıklamaktadır.

33 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 Toplanan veriler, öğretmen adaylarının üniversitede öğrenim gördükleri alan ve cinsiyetleri esas alınarak SPSS for Windows paket programında çözümlenmiştir. Bulgular Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji ile Çevresel Problemlere Yönelik Bakış Açıları İle İlgili Bulgular Tablo.4.1. Fen ve teknoloji ile çevresel problemlere yönelik bakışları Maddeler Sınıf N X SS t p Fen ve Teknoloji, her zaman belirsiz Sınıf Öğr 130 2,11 1,21 düşünceler içerir. Fen Bil. Öğr 46 2,31 1,37-1,17,098* Fen ve Teknoloji, çevresel problemlerin başlıca Sınıf Öğr 130 2,57 1,21 sorumlusudur. Fen Bil. Öğr 46 2,82 1,37-1,15,087* Fen ve Teknoloji, çevresel problemleri çözme Sınıf Öğr 130 3,53,96-1,07,789* aracıdır. Fen Bil. Öğr 46 3,71,98 Fen ve Teknoloji değerlerden yoksundur. Sınıf Öğr 130 2,19 1,01-161,001** Fen Bil. Öğr 46 3,19 1,20 * p>0,05, ** p<0,05 Tablo.4.1. incelendiğinde tutumları test edilen ilköğretim sınıf öğretmeni ve fen bilgisi öğretmen adayları arasında anlamlı bazı farkların olduğu görülmüştür. İlköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarının 3,19 ortalama puan ile fen ve teknoloji, değerlerden yoksundur şeklinde görüşleri İlköğretim sınıf öğretmenliği programı öğretmen adaylarında 2,19 a düşmektedir. Bu farkın (p< 0.05) anlamlı bir fark olduğu tespit edilmiştir. İlköğretim Fen bilgisi öğretmenliği öğretmen adaylarının Fen ve Teknoloji, her zaman belirsiz düşünceler içerir, Fen ve Teknoloji, çevresel problemlerin başlıca sorumlusudur ve Fen ve Teknoloji, çevresel problemleri çözme aracıdır şeklindeki ifadelere verdikleri cevapların ortalama puanlarının ilköğretim sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarında daha yüksek olduğu fakat aralarında anlamlı bir farkın olmadığı tespit edilmiştir. Fen ve Teknoloji İle Çevresel Problemlere Yönelik Bakış Açıları Cinsiyete Göre Anlamlı Bir Farklılık Gösterip Göstermediğine Yönelik Bulgular Tablo-4.2. Öğretmen adaylarının cinsiyetlerine göre fen ve teknoloji ile çevresel problemlere yönelik bakışları ile ilgili t-testi sonuçları CİNSİYET p>0,05 N x S t p Bayan 68 3,33,365,866,790 Erkek 109 3,28,374 Tablo 4.2 de görüldüğü gibi, öğretmen adaylarının Fen ve Teknoloji ile çevresel problemlere yönelik görüşleri cinsiyete göre anlamlı bir fark göstermemektedir (p>0,05 ). Ortalama puanlarına bakıldığında bayanların x =3,33 ve erkeklerin ise x =3,28 olduğu görülmektedir. Bu sonuçlar, erkek öğretmen adaylarının bayan öğretmen adaylarına göre fen ve teknoloji ile çevresel problemlerin öğretimine yönelik tutumlarının biraz daha yüksek olduğunu göstermektedir.

34 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 Fen ve Teknoloji Dersinde Çevresel Problemlerin Öğretiminde Öğretmen Adaylarının Özyeterliliklerine İlişkin Bulgular Tablo.4.3. Çevresel problemlerin öğretiminde öğretmen adaylarının öz-yeterlilikleri Maddeler Sınıf N X SS t p Çevresel problemleri öğretecek gerekli beceriye Sınıf Öğr 130 3,71,95 sahibimdir. Fen Bil. Öğr 46 3,60 1,15,603,118* Öğrencilerin çevresel problemlere ilişkin soruları Sınıf Öğr 130 3,79,85 cevaplayabilirim Fen Bil. Öğr 46 3,32 1,09 2,61,009** Çevresel problemlere ilişkin fen deneyleri yapmakta Sınıf Öğr 130 3,46,91 güçlük çekmem. Fen Bil. Öğr 46 3,28 1,14,959,036** Çevresel problemlerin öğretiminde etkili olmak için Sınıf Öğr 130 3,30,97 bu problemlere ilişkin kavramları çok iyi biliyorum. Fen Bil. Öğr 46 3,08 1,02 1,26,385* Genel olarak çevresel problemleri etkili biçimde Sınıf Öğr 130 3,69,87 öğretebilirim. Fen Bil. Öğr 46 3,34 1,07 1,95,018** Etkinlikleri organize etmede ve kontrolünü Sınıf Öğr 130 3,71,89 sağlamada kendimi yeterli görüyorum. Fen Bil. Öğr 46 3,24 1,15 2,49,005** Çevresel problemlere ilişkin kavramları etkili Sınıf Öğr 130 3,42,91 biçimde öğretmek için gerekli aşamaları biliyorum. Fen Bil. Öğr 46 3,28,98,849,607* * p>0,05, ** p<0,05 Tablo 4.3. de Fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminde öğretmen adaylarının özyeterliliklerine yönelik tutumlarına ilişkin veriler yer almaktadır. Buna göre öğrencilerin çevresel problemlere ilişkin sorularını cevaplayabilirim, çevresel problemlere ilişkin fen deneylerini yapmakta güçlük çekmem, genel olarak çevresel problemleri etkili biçimde öğretebilirim, etkinlikleri organize etmede ve kontrolünü sağlamada kendimi yeterli görüyorum diyen ilköğretim sınıf öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarının ortalama puanları fen bilgisi öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarından daha yüksektir. Bu farkın (p<0,05) anlamlı bir fark olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen Adaylarının Çevresel Problemlerin Öğretiminde Öz-Yeterliliklerinin Cinsiyet Göre Anlamlı Bir Farklılık Gösterip Göstermediğine Yönelik Bulgular Fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik öğretmen adaylarının özyeterliliklerinin cinsiyetlerine göre farklılık gösterip göstermediğine yönelik yapılan t testi sonuçları tablo 4.4 de gösterilmektedir. Tablo-4.4. Öğretmen adaylarının cinsiyetlerine göre fen ve teknoloji ile çevresel problemlere yönelik bakışları ile ilgili t-testi sonuçları CİNSİYET p>0.05 N x S t p Bayan 68 3,52,641 -,141,366 Erkek 109 3,54,734 Tablo 4.4 e göre, Fen ve teknoloji dersinde öğretmen adaylarının çevresel problemlerin öğretimine yönelik öz-yeterliliklerinin cinsiyetlerine göre anlamlı düzeyde farklılaşmadığı görülmektedir (t=-0.141,

35 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 p>0,05). Ortalama puanlarına bakıldığında bayan öğretmen adaylarının x =3,52 ve erkek öğretmen adaylarının ise x =3,54 olduğu görülmektedir. Bu sonuçlara göre fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik öz-yeterliliklerinin bayan öğretmen adayları ile erkek öğretmen adaylarının hemen hemen aynı olduğu tespit edilmiştir Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Dersinde Çevresel Problemlerin Öğretiminden Sonra Öğrencilerde Meydana Gelecek Davranışlara Yönelik Bakış Açılarına İlişkin Bulgular Öğretmen adaylarının çevresel problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelecek davranışlara yönelik bakış açılarıyla ilgili bulgular Tablo 4.5. de yer almaktadır. Tablo.4.5. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelecek davranışlara yönelik bakış açıları Maddeler Sınıf N X SS t P Öğrenciler, çevresel problemlere ilişkin daha Sınıf Öğr 130 4,10,76 2,18,003** bilgili olacaklardır. Fen Bil. Öğr 46 3,73 1,03 Öğrenciler, çevresel problemlerle ilgili daha Sınıf Öğr 130 4,13,76 olumlu tutum, inanç ve değerlere sahip Fen Bil. Öğr 46 3,70,97 2,63,023** olacaklardır. Öğrenciler, çevresel problemleri çözümlemede Sınıf Öğr 130 3,96,81 1,75,044** gerçek deneyim kazanacaklardır. Fen Bil. Öğr 46 3,69,93 Sınıf Öğr 130 4,06,70 Öğrenciler, etraflarındaki çevresel problemlerin önemini daha iyi anlayacaklardır. Fen Bil. Öğr 46 3,76 1,03 1,82,000** Öğrenciler, çevresel problemleri çözümlemede Sınıf Öğr 130 3,95,78 daha etkin olacaklardır. Fen Bil. Öğr 46 3,93,82 Öğrenciler, çevresel problemleri çözümlemede Sınıf Öğr 130 3,92,89 gerekli becerilere sahip olacaklardır. Fen Bil. Öğr 46 3,76 1,03 * p>0,05, ** p<0,05,136,556*,944,095* Yapılan çalışma sonunda ilköğretim sınıf öğretmenliği ve fen bilgisi öğretmenliği öğretmen adayları arasında bazı farkların olduğu görülmüştür. Buna göre öğrenciler, çevresel problemlere ilişkin daha bilgili olacaklardır, öğrenciler, çevresel problemlerle ilgili daha olumlu tutum, inanç ve değerlere sahip olacaklar, öğrenciler, çevresel problemleri çözmede gerçek deneyimler kazanacaklardır, öğrenciler, etraflarındaki çevresel problemlerin önemini daha iyi anlayacaklar diyen ilköğretim sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının ortalama puanları fen bilgisi öğretmen adaylarından daha yüksek olduğu ve bu farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiştir (p< 0.05). Bununla birlikte tutum ölçeğinde yer alan öğrenciler, çevresel problemleri çözümlemede daha etkin olacaklardır ve öğrenciler, çevresel problemleri çözümlemede gerekli becerilere sahip olacaklardır şeklindeki ifadelerde ilköğretim sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının ilköğretim fen bilgisi

36 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 öğretmenliği öğretmen adaylarından daha yüksek olmasına rağmen (p> 0.05) aralarında anlamlı bir farkın olmadığı tespit edilmiştir. Öğretmen Adaylarının Çevresel Problemlerin Öğretiminden Sonra Öğrencilerde Meydana Gelecek Davranışlara Yönelik Bakış Açılarının Cinsiyet Göre Anlamlı Bir Farklılık Gösterip Göstermediğine Yönelik Bulgular Tablo-4.6. Öğretmen adaylarının çevresel problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelecek davranışlara yönelik bakış açıları ile ilgili t-testi sonuçları CİNSİYET p>0.05 N x S t p Bayan 68 3,78,463,563,208 Erkek 109 3,74,567 Fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelecek davranışlara yönelik öğretmen adaylarının tutumlarının cinsiyete göre farklılık gösterip göstermediğine yönelik t testi yapılmıştır. Tablo 4.6 ya göre, öğretmen adaylarının fen ve teknoloji ile çevresel problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelecek davranışlara yönelik bakış açıları cinsiyete göre anlamlı bir fark göstermemektedir (p>0,05 ). Ortalamalara bakıldığında bayan öğretmen adaylarının x =3,78 ve erkek öğretmen adaylarının ise x =3,74 olduğu görülmektedir. Bu sonuçlara göre fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelecek davranışlara yönelik bayan öğretmen adaylarının görüşleri erkek öğretmen adaylarından biraz yüksek olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen Adaylarının Fen ve Teknoloji Dersinde Çevresel Problemlerin Öğretiminde Kullanacakları Yöntem ve Tekniğe Yönelik Anlamlı Bir farklılık Gösterip Göstermediğine İlişkin Bulgular İlköğretim Sınıf öğretmenliği ve İlköğretim Fen bilgisi öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarının Fen ve Teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminde kullanacakları yöntem ve tekniğe ilişkin bulgular tablo 4.7 de verilmiştir. Tablo-4.7. Öğretmen adaylarının çevresel problemlerin öğretiminde kullanacakları yöntem ve tekniğe ilişkin bulgular Maddeler Sınıf N X SS t P Sınıf Öğr 130 3,45,82 Alan gezileri/ Sınıf dışı aktiviteler,225,008** Fen Bil. Öğr 46 3,41 1,12 Sınıf Öğr 130 3,35,87 - Rehberli keşfetme yönelik etkinlikler,133* Fen Bil. Öğr 46 3,39 1,04,218 Sınıf Öğr 130 3,50,84 Deneyler yoluyla öğretim -997,407* Fen Bil. Öğr 46 3,67 1,01 Sınıf Öğr 130 3,64,87 - Bağımsız veya grup projeleri Fen Bil. Öğr 46 3,78,84,759*,922 Sınıf Öğr 130 3,90,80 Görsel İşitsel/ Simülasyonlar 1,28,000** Fen Bil. Öğr 46 3,65 1,21

37 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 Bilgisayar destekli öğrenme aktiviteleri Değerlerin Ağırlıkta Olduğu Aktiviteler Davranış Ağırlıklı Aktiviteler Beyin fırtınası Bireysel veya grup tartışmaları * p>0,05, ** p<0,05 Sınıf Öğr 130 3,50,90 Fen Bil. Öğr 46 3,56 1,14 Sınıf Öğr 130 3,44,88 Fen Bil. Öğr 46 3,36 1,27 Sınıf Öğr 130 3,78,74 Fen Bil. Öğr 46 3,47 1,22 Sınıf Öğr 130 3,79,86 Fen Bil. Öğr 46 3,55 1,34 Sınıf Öğr 130 3,73,89 Fen Bil. Öğr 46 3,41 1,37 -,308,048**,377,001** 1,99,000** 1,10,000** 1,46,000** Yukarıdaki tabloya göre İlköğretim sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminde alan gezileri/sınıf dışı aktiviteler, görsel-işitsel simülasyonlar, değerlerin ve davranışların ağırlıkta olduğu aktiviteler, beyin fırtınaları ve bireysel ve grup tartışmaları ortalama puanlarının İlköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarına göre daha yüksek olduğu ve aralarındaki farklılıkların (p<0,05) anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte ilköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarının rehberlik ve keşfetmeye yönelik etkinlikler, deney yoluyla öğretim, bağımsız veya grup projelerine yönelik ortalama puanlarının ilköğretim sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarından daha yüksek çıktığı fakat aralarında anlamlı bir farklılık (p>0,05) göstermediği tespit edilmiştir. Sonuçlar ve Öneriler Bu çalışmada ilköğretim sınıf ve fen bilgisi öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik bakış açıları, hazır bulunuşluluk ve öz-yeterlilikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışma sonunda öğretmen adaylarının hazır bulunuşluklarının, bakış açılarının ve öz-yeterliliklerinin farklılıklar gösterdiği görülmüştür. Fen ve teknoloji ile çevresel problemler arasındaki ilişkiye bakış açılarında, ilköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarının fen ve teknolojinin her zaman belirsiz düşünceler içerdiğini, fen ve teknolojinin çevresel problemlerin başlıca sorumlusu olduğunu ve aynı zamanda fen ve teknolojinin çevresel problemleri çözme aracı olduğuna yönelik görüşleri ilköğretim sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarından daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji ile çevresel problemlere yönelik görüşlerinde cinsiyet bakımından anlamlı bir farkın olmadığı görülmüştür. Şama (2003); öğretmen adayların çevresel sorunlara yönelik tutumları üzerine yaptığı çalışmada; kız öğretmen adaylarının çevresel sorunlara yönelik tutumlarının erkek öğretmen adaylarına göre daha olumlu olduğunu belirtmiştir. Eğitim ve öğretimde, öğrencilerin istenilen seviyeye gelebilmeleri için öğretmenlerin bazı alanlarda öz-yeterliliklere sahip olmaları gerekmektedir. Öz-yeterlilik bireyin, belli bir performansı göstermek için gerekli etkinlikleri organize edip başarılı bir şekilde yapma kapasitesine ilişkin kendi yargısıdır. Öz-yeterlik bireyin becerilerinin bir fonksiyonu değil, bireyin becerilerini kullanarak yapabildiklerine ilişkin yargılarının bir ürünüdür. Öz-yeterlik, yaşantılar aracılığıyla gelişir. Kişi kendi eylemlerinin etkililiğini değerlendirir ve bu eylemleri başka kişilerin eylemleri ile kıyaslar.

38 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 Yetenekli olduğuna inanan bir birey (yetenekli olmasa bile) pozitif bir öz-yeterlik duygusu geliştirirken, aksi olarak, öz-yeterlik duygusu zayıf olduğunda daha etkisiz davranışlar sergileme eğilimindedir (Fidan, ve Erden, 1994; Bjorklund ve David, 1995; Kuran, 2002). İlköğretim sınıf ve fen bilgisi öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik öz-yeterliklerine ilişkin görüşleri incelendiğinde öğretmen adayları öğrencilerin çevresel problemlere ilişkin sorularını cevaplayabileceklerini, çevresel problemler ilişkin fen deneylerini yapmakta güçlük çekmeyeceklerini genel olarak çevre problemlerini etkili bir biçimde öğretebileceklerini ve etkinlikleri organize etmede, kontrolünü sağlamada kendilerini yeterli gördüklerini belirtmişlerdir. İlköğretim sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının öz-yeterliliklerinin ilköğretim fen bilgisi bölümü öğretmen adaylarına göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Ayrıca öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik özyeterliliklerinin cinsiyete göre farklılık göstermediği hemen hemen aynı olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen, öğrenmeyi kılavuzlayan ve sağlayan kişidir. Öğretmenin görevi, çeşitli öğretim yöntem ve tekniklerinden yararlanarak öğrenme yaşantıları düzenlemek ve istendik davranışların öğrenci tarafından kazanılıp kazanılmadığını değerlendirmektir (Uzun, 2006). Fen ve Teknoloji dersinde çevre problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelecek davranışlara yönelik olarak öğretmen adayları öğrencilerin çevresel problemlere ilişkin daha bilgili olacaklarını, çevresel problemlerle ilgili daha olumlu tutum, inanç ve değerlere sahip olacaklarını, etraflarındaki çevresel problemlerin önemini daha iyi anlayacaklarını ve çevresel problemleri çözümlemede gerçek deneyimler kazanacaklarını belirtmişlerdir. İlköğretim sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelebilecek davranışlara yönelik olumlu tutumlarının ilköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarına göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminde kullanacakları yöntem ve teknikle ilgili olarak ilköğretim sınıf öğretmenliği ile fen bilgisi öğretmenliği öğretmen adayları arasında anlamlı farkların olduğu tespit edilmiştir. Özellikle ilköğretim sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının çevresel problemlerin öğretiminde alan gezileri ve sınıf dışı aktiviteler yapma, görsel ve işitsel simülasyonlar yapma, değerlerin ve davranışların ağırlıkta olduğu aktiviteler yapma ve beyin fırtınası uygulama yönelik görüşleri ilköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarından daha yüksek çıktığı tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalarda ülkemizdeki çevre eğitiminin uluslararası modellerle karşılaştırıldığında elde edilen bulguların verilen eğitimin istenilen düzeyde olmadığını, kavram yanılgılarının olduğu ve çevre eğitiminin ezberlerden kurtulması gerektiği bildirilmiştir (Haktanır ve Çabuk, 2000; Yılmaz ve diğ., 2002; Şahin, 2004). Yapılandırıcı yaklaşıma göre öğrenme; öğrenmenin bilgiyi edilgin olarak edinmesi değil, bilgiyi anlaması, yorumlaması, farklı bakış açılarını tanıyıp kendi bakış açısını geliştirmesi, geliştirdiği bakış açısını savunabilmesi ve öğrendiklerini günlük yaşamda kullanabilmesi görüşüne dayanmaktadır.

39 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 Uzun (2006); Çevre eğitiminin en önemli amacının çevreye dost bireyler yetiştirmek olduğunu, çevrenin ihtiyaç duyduğu davranışların oluşumunda hem kuramsal hem de uygulama bilgisinin önemli olduğunu belirtmiştir. Johnson ve arkadaşları (2004); çevre ile ilgili olumlu davranışları çevreyi anlama ve yorumlama, geri dönüşüme katılma, çevresel gruplarına katılma, dış alandaki (piknik, doğa yürüyüşleri vb.) etkinliklere katılma gibi davranışlar olarak belirtmişlerdir. Bütün canlılar bir çevrede ve karşılıklı etkileşim içinde yaşarlar. İnsanların çevreleri ile sürekli mücadele halinde olmaları bazı çevre sorunlarına neden olmaktadır. Bu sorunların çözümünde bilinçli bireyler yetiştirmek oldukça önemlidir. Bu ancak etkili çevre eğitimi ile mümkün olabilir. Öneriler Çevre eğitiminin temel hedefi toplumun tüm kesimlerini çevre konusunda bilgilendirmek, bilinçlendirmek, olumlu ve kalıcı davranış değişiklikleri kazandırmak ve bireylerin aktif katılımlarını sağlamaktır. Bu hedeflere ulaşabilmek için öğretmen adaylarına büyük görevler düşmektedir. Bunun için ilköğretim öğretmen adaylarının fen ve teknoloji derslerinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik öz-yeterliliklerin geliştirilmesi için uygun ortamlar hazırlanmalı, üniversite de çevre eğitimi veya çevresel problemlerle ilgili konuları teorik bilgilerden çok uygulamaya yönelik olmalı, öğretmen adaylarına fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretiminden sonra öğrencilerde meydana gelebilecek hedef davranışlar hakkında daha fazla bilgi verilmeli, çevre sorunlarının çözümünde öğretmen adaylarının aktif katılımları sağlanmalı ve öğretmen adayları her ortamı çevre eğitimi ve çevresel problemlerin öğretimi için araç olarak kullanabilecekleri gerekli beceriler kazandırılmalıdır. Kaynaklar Altın, M., Bacanlı, H., Yıldız, K. (2002). Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevreye Yönelik Tutumları. V.Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Kongresi. ODTÜ. 16-18 Eylül 2002. Ankara. Başal, H.A. (2003). Okul Öncesi Eğitimde Uygulamalı Çevre Eğitimi. Erken Çocuklukta Gelişim ve Eğitimde Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: MORPA Kültür Yayınları. Bjorklund, David F. (1995). Children s Thinking: Developmental Function and Individual Differences, Brooks/Cole Pub. Çepni, S. (2005). Fen ve Teknoloji Öğretimi Kuramdan Uygulamaya, PEGEM Yayıncılık. Ankara. Demirkaya, H. (2006). Çevre Eğitiminin Türkiye deki Coğrafya Programları İçerisindeki Yeri ve Çevre Eğitimine Yönelik Yeni Yaklaşımlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16: (1), 207-222. Erten, S. (2005). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarında Çevre Dostu Davranışların Araştırılması, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28: 91 100.

40 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 28-40 Fidan, N., Erden, M. (1994). Eğitime Giriş. 5. Baskı. Meteksan Matbaacılık Ankara. Geray, C. (1995). Çevre Koruma ve Bilinci Duyarlılığı için Halkın Eğitimi, Yeni Türkiye Özel Sayısı.5: s: 665. Haktanır, G., Çabuk, B. (2000). Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Çevre Algıları. IV. Fen Bilimleri Eğitim Kongresi. s:76 82. Hacettepe Üniversitesi Ankara. Johnson, C.Y., Bowker, J.M., Cordell, H.K. (2004). Ethnic Variation in Environmental Belief and Behavior. Environmental and Behavior, 36:(2), 157-186. Kuran, K., (2002). Öğretmenlik Mesleğine Giriş. Öğretmenlik Mesleği (Niteliği ve Önemi). (Ed. Adil TÜRKOĞLU). Ankara: Mikro Yayınları. s: 253 278. Özkan, Ö., Tekkaya, C., Geban, Ö. (2001). Ekoloji Konularındaki Kavram Yanılgılarının Kavramsal Değişim Metinleri İle Giderilmesi. Yeni Bin Yılın Başında Fen Bilimleri Eğitim Sempozyumu s:191 194. 7-8 Eylül 2001. Maltepe Üniversitesi, İstanbul. Pooley, J.A., O Connor, M. (2000). Enviromental Education and Attitudes. Environment and Behavior, 32 (5): 711 724. Soran, H., Morgil, İ., Alev E., Işık, S. (2000). Biyoloji Öğrencilerinin Çevre Konularına Olan İlgilerinin Araştırılması ve Kimya Öğrencileri İle Karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18. 128-139. Şahin, N.F., Cerrah, L., Saka, A., Şahin, B. (2004). Yüksek Öğretimde Öğrenci Merkezli Çevre Eğitimi Derine Yönelik Bir Uygulama, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(3). 113-128. Şama, E. (2003). Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23 (2) 99 110. Uzun, N., (2006), Çevre Bilinci Geliştirmede Portfolyo Değerlendirmenin Katkısı Konusunda Öğretmen Adaylarının Görüşleri, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi, 2. 121-144. Yılmaz, A., Morgil, İ., Aktuğ, P., Göbekli, İ. (2002). Orta Öğretim ve Üniversite Öğrencilerinin Çevre, çevre Kavramları ve Sorunları Konusundaki Bilgileri ve Önerileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 156 162. Yücel, S.A., Morgil, İ. (1998). Yüksek Öğretimde Çevre Olgusunun Araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14. 84-91.