YETERLİKLERİ (SİNOP İLİ ÖRNEĞİ)

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı EĞİTİM YÖNETİCİLERİNİN BİLGİ YÖNETİMİNE İLİŞKİN YETERLİKLERİ (SİNOP İLİ ÖRNEĞİ) Hazırlayan Selman ALMIŞ Danışman Yrd.Doç.Dr. Cevat ELMA Yüksek Lisans Tezi Samsun, 2010

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı EĞİTİM YÖNETİCİLERİNİN BİLGİ YÖNETİMİNE İLİŞKİN YETERLİKLERİ (SİNOP İLİ ÖRNEĞİ) Hazırlayan Selman ALMIŞ Danışman Yrd.Doç.Dr. Cevat ELMA Yüksek Lisans Tezi Samsun, 2010

KABUL VE ONAY Selman ALMIŞ tarafından hazırlanan Eğitim Yöneticilerinin Bilgi Yönetimine İlişkin Yeterlikleri (Sinop İli Örneği) başlıklı bu çalışma, 25/12/2009 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak jürimiz tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan : Üye : Üye : Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. / /

BİLİMSEL ETİK BİLDİRİMİ Hazırladığım Yüksek Lisans tezinin, proje aşamasından sonuçlanmasına kadarki süreçte bilimsel etiğe ve akademik kurallara özen ile riayet ettiğimi, tez içindeki tüm bilgileri bilimsel ahlak ve gelenek çerçevesinde elde ettiğimi, tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu çalışmamda doğrudan ve dolaylı olarak yaptığım her alıntıya kaynak gösterdiğimi ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olduğunu taahhüt ederim. / / İmza Selman ALMIŞ

Eşim Songül ALMIŞ ile Oğlum Devin Raser ALMIŞ a i

TEŞEKKÜR Bu çalışmanın ortaya çıkmasını sağlayan, her aşamada benden destek ve bilgilerini esirgemeyen, titiz ve sağduyulu çalışmalarıyla beni yönlendirip danışmanlığımı üstlenen Yrd. Doç. Dr. Cevat ELMA ya, Çalışmalarım sırasında her zaman bana destek olan ve güvenen hocam Yrd. Doç. Dr. Sabit MENTEŞE ye, Eğitim hayatımda daima başarma gayretini aşılayan ve bu araştırmanın seçiminde önerilerini esirgemeyen Doç. Dr. Ekber TOMUL a, Ders aşamasında emeğini, sabrını, özverisini esirgemeyen hocalarım Prof.Dr. Kurtman ERSANLI ya, Yrd. Doç. Dr.Tuncay AKÇADAĞ a, M. Çağatay GÜVEN e ve Yrd. Doç. Dr. Selahattin ÖZYURT a, Kısa bir süre önce tanışmamıza rağmen, zaman ayırıp deneyimlerini paylaşan Yrd. Doç. Dr. Elife KILIÇ ile ingilizce çevirilerindeki yardımlarından dolayı Okutman Özlem Keserci ÖZTÜRK e, Tüm eğitim hayatım boyunca desteklerini esirgemeyen annem Sürayi ALMIŞ ile babam Pehlül ALMIŞ a, oğluma benden fazla zaman ayıran ablam Fethiye ALMIŞ a, her zaman olduğu gibi tez çalışmalarım esnasında da desteğini, güvenini ve yardımını esirgemeyen hayat arkadaşım Songül ALMIŞ a, En içten duygularımla teşekkür ediyorum. Ocak 2010 Selman ALMIŞ ii

ÖZET Öğrencinin Adı- Soyadı Anabilim Dalı Danışmanın Adı Tezin Adı Selman ALMIŞ Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. Cevat ELMA Eğitim Yöneticilerinin Bilgi Yönetimine İlişkin Yeterlikleri (Sinop İli örneği) Bu araştırmanın amacı, Sinop il ve ilçe merkezlerindeki resmi ilköğretim ve ortaöğretim okullarında görev yapan eğitim yöneticilerinin bilgi yönetimine İlişkin yeterliklerini okul yöneticileri ile öğretmen görüşlerine göre belirlemektir. Eğitim yöneticilerinin yeterlikleri uygun ortam oluşturma, bilgiyi elde etme/üretme, bilgiyi depolama, bilgiyi paylaşma ve bilgiyi kullanma alt boyutları ile ele alınmıştır. Araştırmanın evrenini 2008 2009 öğretim yılında, Sinop il merkezinde ve ilçe merkezlerinde bulunan resmi ilköğretim ve ortaöğretim okullarında çalışmakta olan tüm okul yöneticileri (213) ve öğretmenleri (1518) oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise tabakalı örnekleme yöntemi ile rastgele belirlenen 165 okul yöneticisi ve 338 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada Tarama Modeli kullanılmıştır. Veriler araştırmacı tarafından geliştirilen Bilgi Yönetimi Ölçeği ile toplanmıştır. Verilerin analizi SPSS 16.0 paket programında yapılmıştır. Veriler; betimleyici istatistikler, t testi, F testi, Welch testi, Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis testi, Scheffe testi ve Tukey HSD testi teknikleri kullanılarak çözümlenmiştir. P<0,05 için tüm sonuçlar istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. Araştırma sonunda ulaşılan sonuçların bazıları şunlardır: Okul yöneticileri kendilerini, uygun ortam oluşturma boyutunda en üst düzeyde; bilgiyi elde etme/üretme, bilgiyi paylaşma ve bilgiyi kullanma boyutlarında üst düzeyde, bilgiyi depolama boyutunda ise orta düzeyde yeterli gördüklerini belirtmişlerdir. Öğretmenler ise okul yöneticilerini, uygun ortam oluşturma ve bilgi kullanma iii

boyutlarında üst düzeyde; bilgi elde etme/üretme, bilgi depolama ve bilgiyi paylaşma boyutlarında ise orta düzeyde yeterli gördüklerini belirtmişlerdir. Yönetici görüşlerinde cinsiyet, yaş, mesleki kıdem ve görev yapılan eğitim bölgesi değişkenlerine göre anlamlı farklılık bulunmamış, görev yapılan okul türü, branş ve yöneticilik kıdemi değişkenlerine göre ise anlamlı farklılık bulunmuştur. Öğretmen görüşlerinde yaş değişkenine göre anlamlı farklılık bulunmamış, cinsiyet, mesleki kıdem, görev yapılan eğitim bölgesi ve okul türü değişkenlerine göre ise anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Tüm alt boyutlarda, yöneticiler ile öğretmenlerin algıları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Anahtar Sözcükler: Eğitim Yöneticisi, Bilgi Yönetimi, Yeterlik. iv

ABSTRACT Student s Name and Surname Department s Name Name of the Supervisor Name of the Thesis Selman ALMIŞ Department of Educational Sciences Assis. Prof. Cevat ELMA Competences of Education Administrators about Knowledge Management (Cities of Sinop Sample) The purpose of this research is to determine Knowledge Management Proficiency of Education Administrators who work at Sinop province and district centers primary and secondary schools official according to principals and teachers. The proficiencies of training managers has been evaluated taken up in terms of creating a suitable environment competencies, knowledge acquisition/ generation, knowledge storage, knowledge share and using knowledge. The study population covers all principals (213) and teachers (1518) who worked in the primary schools and secondary schools in the center of Sinop and its county towns in 2008 2009 academic year of. The sample of this study contains 165 principals and 338 teachers. In this research A Model of Searching Thoroughly is used. The data have been collected together with Knowledge Management Scale developed by the researcher. The analyses of the data have been made by using the SPSS 16 package program. In the analyses, descriptive statistics, test of t, test of F, test of Welch, test of Mann Whitney U, test of Kruskal Wallis, test of Scheffe and Tukey HSD test techniques had been used. All the results have been accepted statistically meaningful for p<0,05. Some of the results obtained from search: Principals see themselves as "competent at the highest level" in the sub-dimension of "creating a suitable environment, "competent at high level" in the sub-dimensions of knowledge acquisition/ generation, knowledge share and using knowledge and "competent at mid level in the sub-dimensions knowledge storage. Teachers see the school administrators as "competent at high level" in the sub-dimensions of creating a v

suitable environment and using knowledge, "competent at mid level" in sub-dimensions of knowledge acquisition/ generation, knowledge storage and knowledge share. No meaningful difference exists among principals opinions according to the variables of gender, age, professional seniority and education area while the differences are meaningful according to the variables of type of school, branch and managerial seniority. No meaningful difference exists among teachers opinions of according as the variables of age while the differences are meaningful according to the variables of gender, professional seniority, education area and type of school. In all subdimensions, between principals and teachers' perceptions were found statistically significant differences. Key Words: Education Administrator, Knowledge management, Competence. vi

İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR... İİ ÖZET... İİİ ABSTRACT... V İÇİNDEKİLER... Vİİ TABLOLAR LİSTESİ... Xİİ BİRİNCİ BÖLÜM... 1 1. GİRİŞ... 1 1.1 PROBLEM DURUMU... 2 1.2 ARAŞTIRMANIN AMACI... 4 1.3 ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ... 5 1.4 SAYILTILAR... 6 1.5 SINIRLILIKLAR... 6 1.6 ARAŞTIRMANIN TEMEL KAVRAMLARI... 6 İKİNCİ BÖLÜM... 7 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE... 7 2.1 BİLGİ VE BİLGİ YÖNETİMİ KAVRAMLARI... 7 2.1.1 Veri... 7 2.1.2 Enformasyon... 8 2.1.3 Bilgi... 8 2.1.4 Bilgi Hiyerarşisi... 9 2.2 BİLGİ TÜRLERİ... 11 2.2.1 Açık Bilgi... 11 2.2.2 Örtük Bilgi... 12 2.3 BİLGİYİ DEĞERLİ KILAN ÖZELLİKLER... 12 2.4 BİLGİNİN ÖNEMİ... 13 2.5 BİLGİ YÖNETİMİ... 14 2.6 BİLGİ YÖNETİMİNİN AMACI... 16 2.7 BİLGİ YÖNETİMİNİN YARARLARI... 17 2.8 BİLGİ YÖNETİM STRATEJİSİ... 18 vii

2.9 BİLGİ YÖNETİMİNİN ALT YAPISINI OLUŞTURAN UNSURLAR... 22 2.9.1 Teknolojik Altyapı... 22 2.9.1.1 İnternet.... 23 2.9.1.2 İntranet.... 24 2.9.1.3 Veri Ambarı... 24 2.9.1.4 Veritabanı... 24 2.9.1.5 Elektronik Posta (Elmek)... 25 2.9.1.6 Grup Yazılımları... 25 2.9.1.7 Arama Motoru... 25 2.9.1.8 Bilgi Portalları... 26 2.9.1.9 Web Forumları... 26 2.9.2 Bilgi Yönetimi ve Örgüt Kültürü... 26 2.9.3 Bilgi Yönetimi ve Örgütsel Yapı... 27 2.9.4 Bilgiyi Destekleyen Temel Yapılar... 31 2.9.4.1 Bilgi Merkezleri... 31 2.9.4.2 Takım Merkezli Yapı... 31 2.9.4.3 Uygulama Toplulukları... 31 2.9.4.4 Şebeke Örgütler... 32 2.9.4.5 Sanal Örgütler... 33 2.10 BİLGİ YÖNETİM SÜRECİ... 33 2.10.1 Bilginin Üretilmesi, Elde Edilmesi, Geliştirilmesi... 35 2.10.1.1 Elde Etme... 37 2.10.1.2 Kaynak Ayrılması... 38 2.10.1.3 Füzyon... 39 2.10.1.4 Bilgi Ağları Oluşturma... 39 2.10.1.5 Ortak Faktörler... 40 2.10.2 Bilginin Sınıflandırılması ve Saklanması... 40 2.10.2.1 Bilgi Haritası... 41 2.10.3 Bilginin Paylaşımı ve Transferi... 43 2.10.4 Bilginin Kullanımı... 45 2.10.4.1 Öğrenen Örgüt... 46 2.11 BİLGİ YÖNETİMİNDE ROLLER VE BECERİLER... 47 2.11.1 Bilgiyi Destekleme İşinin Bir Vizyon Olarak Benimsenmesi... 48 2.11.2 İletişimin Yönetilmesi... 49 2.11.3 Bilgi Eylemcilerinin Harekete Geçirilmesi... 49 viii

2.12 İLGİLİ ARAŞTIRMALAR... 51 2.12.1 Bilgi Yönetimi Konusunda Türkiye de Yapılan Araştırmalar... 51 2.12.2 Bilgi Yönetimi Konusunda Yurtdışında Yapılan Araştırmalar... 60 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM... 63 3. YÖNTEM... 63 3.1 ARAŞTIRMANIN MODELİ... 63 3.2 EVREN... 63 3.3 ÖRNEKLEM... 64 3.4 VERİ TOPLAMA ARACININ GELİŞTİRİLMESİ... 67 3.5 YAPI GEÇERLİĞİ... 68 3.6 VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİ... 72 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM... 75 4. BULGULAR... 75 4.1 KİŞİSEL BİLGİLER... 75 4.2 I. ALT PROBLEM: OKULLARIN MEVCUT BİLGİ YÖNETİM ALTYAPISI NEDİR?... 77 4.3 II. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİNE İLİŞKİN YÖNETİCİLERİNİN ALGILARI HANGİ DÜZEYDEDİR?... 80 4.4 III. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ CİNSİYETLERİNE GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 81 4.5 IV. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ YAŞLARINA GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 83 4.6 V. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ MESLEKİ KIDEMLERİNE GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 86 4.7 VI. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ GÖREV YAPTIKLARI EĞİTİM BÖLGESİNE GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?.. 89 4.8 VII. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ GÖREV YAPILAN OKUL TÜRÜNE GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 90 4.9 VIII. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ BRANŞLARINA GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 93 4.10 IX. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ YÖNETİCİLİKTEKİ KIDEMLERİNE GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 95 4.11 X. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİNE İLİŞKİN ÖĞRETMENLERİN ALGILARI HANGİ DÜZEYDEDİR?... 98 ix

4.12 XI. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ, ÖĞRETMENLERİN CİNSİYETLERİNE GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 99 4.13 XII. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ, ÖĞRETMENLERİN YAŞLARINA GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 100 4.14 XIII. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ ÖĞRETMENLERİN MESLEKİ KIDEMLERİNE GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 103 4.15 XIV. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ ÖĞRETMENLERİN GÖREV YAPTIĞI EĞİTİM BÖLGESİ DEĞİŞKENİNE GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 106 4.16 XV. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ ÖĞRETMENLERİN GÖREV YAPTIĞI OKUL TÜRÜNE GÖRE ANLAMLI BİR FARKLILIK GÖSTERMEKTE MİDİR?... 108 4.17 XVI. ALT PROBLEM: OKUL YÖNETİCİLERİNİN BİLGİYİ YÖNETME YETERLİKLERİ NE İLİŞKİN YÖNETİCİ VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ ARASINDA ANLAMLI BİR FARK VAR MIDIR?... 110 BEŞİNCİ BÖLÜM... 112 5. TARTIŞMA VE YORUM... 112 1. ALT PROBLEM... 112 2. ALT PROBLEM... 112 3. ALT PROBLEM... 112 4. ALT PROBLEM... 113 5. ALT PROBLEM... 113 6. ALT PROBLEM... 114 7. ALT PROBLEM... 114 8. ALT PROBLEM... 115 9. ALT PROBLEM... 116 10. ALT PROBLEM... 117 11. ALT PROBLEM... 117 12. ALT PROBLEM... 118 13. ALT PROBLEM... 118 14. ALT PROBLEM... 119 15. ALT PROBLEM... 119 x

16. ALT PROBLEM... 120 ALTINCI BÖLÜM... 122 6. SONUÇ VE ÖNERİLER... 122 6.1 SONUÇLAR... 122 6.2 ÖNERİLER... 125 6.2.1 Uygulamaya ilişkin öneriler... 125 6.2.2 Araştırmaya ilişkin öneriler... 128 KAYNAKÇA... 129 EKLER... 140 EK- 1: BİLGİ YÖNETİMİ ÖLÇEĞİ (ÖĞRETMEN FORMU)... 141 EK- 2: BİLGİ YÖNETİMİ ÖLÇEĞİ (YÖNETİCİ FORMU)... 144 xi

TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Veri, Enformasyon Ve Bilgi İlişkisi.... 10 Tablo 2: Bilgi Hiyerarşisi... 10 Tablo 3: Kodlaştırma ve Kişiselleştirme Stratejilerinin Karşılaştırılması.... 21 Tablo 4: Bazı Bilgi Merkezli Örgütlerin Karşılaştırılması.... 29 Tablo 5: Yapısal Biçimler ve Bilgi Tipleri... 30 Tablo 6: Bilginin Üretilmesi Modeli... 36 Tablo 7: Bilgi Paylaşımı: Olanaklar Ve Engeller.... 45 Tablo 8: İş Tutumunu Etkileyen Faktörler.... 51 Tablo 9: İlçelere Göre Evrene İlişkin Sayısal Veriler... 64 Tablo 10: İlçelere Göre Evrendeki Okul Sayısı ve Oranları... 65 Tablo 11: Örnekleme Alınan Okul Türleri ve Öğretmen Sayısı... 66 Tablo 12: Bilgi Yönetimi Ölçeğinin Faktör Analizi ve Madde Analizi Sonuçları... 69 Tablo 13: Bilgi Yönetimi Ölçeği Maddelerinin Ayrıldıkları Alt Faktörler, Alt Faktörlerinin Açıkladığı Varyans Oranları ve Cronbach Alfa Katsayıları... 72 Tablo 14: Ağırlıklı Aritmetik Ortalamaların Değerlendirme Aralığı... 74 Tablo 15: Kişisel Bilgiler... 75 Tablo 16: Okulların Bilgi Yönetim Altyapısı... 78 Tablo 17: Okulda Bilgi Yönetim Süreçleri ile İlgili Okul Yöneticilerinin Görüşleri...... 81 Tablo 18: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Yönetme Yeterliklerine İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Cinsiyet Değişkenine Göre Ortalaması, Standart Sapması ve Mann Whitney U-Testi Sonuçları... 82 Tablo 19: Okul Yöneticilerinin Ortam Oluşturmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Yaş Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 83 Tablo 20: Okul Yöneticilerinin Bilgi Elde Etme/Üretmelerine İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Cinsiyet Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları.. 84 Tablo 21: Okul Yöneticilerinin Bilgi Depolamalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Yaş Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 84 Tablo 22: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Paylaşmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Yaş Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 85 Tablo 23: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Kullanmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Yaş Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 85 Tablo 24: Okul Yöneticilerinin Ortam Oluşturmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Mesleki Kıdem Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 86 xii

Tablo 25: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Elde Etme/Üretmelerine İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Mesleki Kıdem Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 87 Tablo 26: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Depolamalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Mesleki Kıdem Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 87 Tablo 27: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Paylaşmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Mesleki Kıdem Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 88 Tablo 28: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Kullanmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Mesleki Kıdem Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 88 Tablo 29: Yöneticilerin Bilgi Yönetim Ölçeği Puanlarının Görev Yapılan Eğitim Bölgesi Değişkenine Göre T-Testi Sonuçları... 89 Tablo 30: Okul Yöneticilerinin Ortam Oluşturmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Okul Türü Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları...... 91 Tablo 31: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Elde Etme/Üretmelerine İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Okul Türü Değişkenine Göre Welch Testi Sonuçları... 91 Tablo 32: Okul Yöneticilerinin Bilgi Depolamalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Okul Türü Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 92 Tablo 33: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Paylaşmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Okul Türü Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları...... 92 Tablo 34: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Kullanmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Okul Türü Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları...... 93 Tablo 35: Okul Yöneticilerinin Bilgi Yönetme Yeterliklerinin, Yöneticilerin Branşlarına Göre Kruskal Wallis Testi Sonucu... 94 Tablo 36: Okul Yöneticilerinin Ortam Oluşturmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Yöneticilik Kıdemi Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 95 Tablo 37: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Elde Etme/Üretmelerine İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Yöneticilik Kıdemi Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 96 Tablo 38: Okul Yöneticilerinin Ortam Oluşturmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Yöneticilik Kıdemi Değişkenine Göre Welch Sonuçları... 96 Tablo 39: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Paylaşma Boyutuna İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Yöneticilik Kıdemi Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 97 Tablo 40: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Kullanmalarına İlişkin Yönetici Görüşlerinin, Yöneticilik Kıdemi Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 98 Tablo 41: Okulda Bilgi Yönetim Süreçleri İle İlgili Öğretmenlerin Görüşleri.... 98 xiii

Tablo 42: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Yönetme Yeterliklerine İlişkin Öğretmen Görüşlerinin, Cinsiyet Değişkenine Göre Ortalaması, Standart Sapması Ve T- Testi Sonuçları... 99 Tablo 43: Okul Yöneticilerinin Ortam Oluşturmalarına İlişkin Öğretmen Görüşlerinin, Yaş Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 100 Tablo 44: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Elde Etme/Üretmelerine İlişkin Öğretmen Görüşlerinin, Yaş Değişkenine Göre Welch Sonuçları... 101 Tablo 45: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Depolamalarına İlişkin Öğretmen Görüşlerinin, Yaş Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 101 Tablo 46: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Paylaşmalarına İlişkin Öğretmen Görüşlerinin, Yaş Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 102 Tablo 47: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Kullanmalarına İlişkin Öğretmen Görüşlerinin, Yaş Değişkenine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 102 Tablo 48: Okul Yöneticilerinin Ortam Oluşturma Yeterliklerinin, Öğretmenlerin Mesleki Kıdemlerine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 103 Tablo 49: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Elde Etme/Üretme Yeterliklerinin, Öğretmenlerin Mesleki Kıdemlerine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları 104 Tablo 50: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Depolama Yeterliklerinin, Öğretmenlerin Mesleki Kıdemlerine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 104 Tablo 51: Okul Yöneticilerinin Bilgi Paylaşma Yeterliklerinin, Öğretmenlerin Mesleki Kıdemlerine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 105 Tablo 52: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Kullanma Yeterliklerinin, Öğretmenlerin Mesleki Kıdemlerine Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 106 Tablo 53: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Yönetme Yeterliklerine İlişkin Öğretmen Görüşlerinin, Eğitim Bölgesi Değişkenine Göre T- Testi Sonuçları... 106 Tablo 54: Yöneticilerin Bilgiyi Yönetme Yeterliklerine İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Okul Türüne Göre Welch Testi Sonuçları... 108 Tablo 55: Yöneticilerin Bilgiyi Paylaşmalarına İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Okul Türüne Göre Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları... 109 Tablo 56: Yöneticilerin Bilgiyi Kullanmalarına İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Okul Türüne Göre Welch Sonuçları... 110 Tablo 57: Okul Yöneticilerinin Bilgiyi Yönetme Yeterliklerine İlişkin Öğretmen Ve Yönetici Görüşlerinin T- Testi Sonuçları... 110 xiv

BİRİNCİ BÖLÜM 1. GİRİŞ Çağımızın anahtar kavramı değişimdir. Günümüzdeki teknolojik gelişmeler ve bilgi patlaması toplumun ekonomik, sosyal ve politik sistemini değişime zorlayan etkenlerin başında gelir. Bilgi ve teknoloji çağında bireylerin ve örgütlerin değişime uyum sağlamaları ve değişimi yönetmeleri kaçınılmazdır. Bilgi ve teknolojideki hızlı gelişme ürünlerin ve bilgilerin eskimesini, dahası bilginin geçersizleşmesini ve işlevsizleştirilmesini doğurmuştur. Bu durum Celep ve Çetin in (2003: 1) de belirttiği gibi bilginin zamanında ve etkili kullanılmasını gerektirmektedir. Bilginin sürekli gelişmesi her zaman kendi içinde hata ve yanılsama tehlikesi içeren bilginin (Morin, 2006: 1), kullanılmadan önce bilimin süzgecinden geçirilmesini, işlevsel kısımlarının alınıp kullanılmasını gerekli kılmıştır. Bilginin önem kazandığı ve bilgi teknolojilerinin bu yeni toplumsal yapıyı biçimlendirmede itici rol üstlendiği çağımızda, bilgi yönetimi bütün örgütler için önemli bir uygulama olmuştur. Bilgi teknolojilerinin çok hızlı bir şekilde gelişmesi ve yaygınlaşmasının yanında, küreselleşmenin getirdiği rekabet nedeniyle, örgütler varlıklarını sürdürebilmek ve yarışabilmek için bilgi yönetim stratejileri geliştirmek zorunda kalmaktadırlar. Çünkü strateji örgütte işlerin nasıl yürütüleceğine ilişkin özel kuralları ortaya koyar, belirlenen bu kurallar ile örgütün amaçlarının gerçekleşmesine yardımcı olur (Barutçugil, 2002: 101). Gelecekte rastlantılarla, beklenmeyenle ve belirsiz olanla karşılaşmaya ve bunların gelişimini, eylem sırasında edinilmiş bilgilere dayanarak değiştirmeye olanak veren strateji ilkelerini öğretmek gerekecektir (Morin, 2006: XVIII). Gelişmelere uyum sağlamak ve toplumsal değişmeleri olumlu yönde etkilemek için bilgiyi elde etmek ve bilgiyi üretmek, bilgiyi depolamak, bilgiyi paylaşmak ve bilgiyi kullanmak, kısacası bilgiyi yönetmek eğitim örgütleri için de yaşamsal öneme sahiptir.

1.1 PROBLEM DURUMU Sürekli değişmelerin yaşandığı 21.yüzyılda ekonomik, politik, teknolojik gelişmelerden etkilenen ve aynı zamanda bu sistemleri etkileyen eğitim örgütleri, günün koşullarına uyum sağlamak ve bunun yanında toplumsal değişmelere yön vermek zorundadır. Değişimi başlatan ve yönlendiren bilgidir. Bilginin neden olduğu değişime uyum sağlamak yine bilgi sayesinde kolay ve hızlı gerçekleşir. Watson (2003), bu anlamda eğitim örgütlerinde de bilginin toplanmasının, sınıflandırılmasının, yeniden düzenlenmesinin, özetlenmesinin, saklanmasının, yeniden üretilmesinin ve kullanılmasının bir zorunluluk olduğunu vurgulamıştır. Bilgi toplumunda maddi üretim değil, bilgi üretimi önceliklidir. Bilginin kaynağını bilimsel düşünce ve bilgi teknolojisi oluşturmaktadır. Bilgi toplumunda bilginin etkili bir şekilde kullanılması anlayışının ve değişmelerin eğitim örgütlerinde yaşanması kaçınılmazdır. Bilginin üretildiği, öğretildiği ve sunulduğu yerler olan eğitim örgütleri bilgi toplumu için vazgeçilmez örgütlerdir (Can, 2002: 2). Bütün örgütler gibi eğitim örgütleri de belli amaçlar için kurulurlar. Örgütsel amaçların gerçekleştirilmesinde yönetsel süreçlerin sağlıklı işlemesi, tüm süreçlerde alınan kararlara bağlıdır. Gelecekle ilgili rasyonel kararlar verme durumundaki kişi ve örgütlerin bilgiyi elde etme/üretme, depolama, paylaşma ve kullanma yeteneklerine sahip olması bir zorunluluktur. Özden in (2008: 4) de belirttiği gibi, eğitim sistemindeki sorun, sistemin başlangıçta amaçladığı görevleri yerine getirmemesi ile birlikte, yeni gereksinimleri karşılayacak yeni yönetim stratejilerini ve yapılarını oluşturamamasıdır. Eğitim sistemimizin uygun strateji ve yapılarını oluşturmasının temel gerekliliklerinden biri de bilgi yönetimidir. Etkili bilgi yönetimi karmaşık ve dinamik bir çevrede örgütün var olan kaynaklardan nasıl yararlanılacağını ve uzun dönemde kimler tarafından, nasıl ve ne zaman kullanılacağını belirler. Bilgi yönetiminde uygulanacak stratejiler günlük olarak tekrarlanan işlerin dışında, uzun dönemli geleceğe bağlı bir düzeni ilgilendirir. Böylece etkili bilgi yönetimi geleceği öngörerek örgütsel dinamizmi ve örgütsel gelişmeyi sağlar (Barutçugil, 2004: 55). Bilgi yönetiminde ortaya çıkan önemli engel bilginin üst kademelerde tutulmasıdır. Bilgi güçtür ancak bu güç paylaşıldıkça güçlenir. Okulda bilgi 2

yönetiminin lideri olarak okul yöneticisi paylaşılan bir okul kültürü oluşturduğu zaman, bilginin paylaşılmasını ve davranışa dönüştürülmesini başarabilir (Çelik, 1999: 60). Bilgi toplumu olmaya doğru ilerleyen bazı toplumlar geçiş sıkıntısı yaşamaktadır. Bu ülkelerdeki geçiş sıkıntılarının birçoğu eğitim örgütlerinden kaynaklanmaktadır. Bu hızlı değişim etkili eğitimi daha da önemli hale getirmiştir. Sürekli eğitim olgusu, geçmişte olmadığı kadar uygulama alanı bulmuştur. Eğitim örgütlerinin fonksiyonlarını yerine getirmeleri -meydana gelebilecek her türlü duruma karşı bilgilerini etkili kullanmaları ile mümkündür. Dünyada değişim, yenileşme ve gelişmeler eğitim örgütlerini, hem çıktılarını pazarlama hem de aldığı girdilerin beklentilerine cevap verme açısından iki yönlü etkilemektedir. Türk eğitim örgütleri bunun dışında kalmakla eleştirilmektedir (Özdemir, 2000: 1). Özden e (2008: 14-15) göre, bugün güçlü olmanın belirleyicisi bilgiyi depolamak değil, onu kullanma ve ondan yeni bilgi üretme kapasitesine sahip olmaktır. Bundan böyle toplumlardaki önde olma yarışının merkezini bilginin denetimi oluşturacaktır. Bu bağlamda eğitim örgütleri, öğrencilere gelecekte işe yarayacağı varsayılan bilgiyi yüklemek, ezberletmek yerine, geleceğin kestirilemeyeceği varsayılarak öğrenmeyi öğretmelidir. Bu da bilginin yönetilmesine bağlıdır. Bilgi yönetimi bilginin yarattığı değerin örgüt ve bireylerce algılanmasından sonra önemli hale gelmiştir. Teknolojik gelişmeler bilgiyi transfer etme, depolama, saklama, sınıflandırma ve ihtiyaç duyulduğunda kullanıma sunma bakımından büyük kolaylıklar sağlamıştır. Bu yapının işlerlik kazanması ve örgütler için değer yaratması ise, yöneticilerin bilgi yönetimi konusunda ne kadar başarılı oldukları ile ilgilidir (Demirel ve Seçkin, 2008). Şişman ın (2002:138) da belirttiği gibi, okul yöneticileri okulun çıktılarını ve öğrencilerin başarılarını doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyebilirler. Okul yöneticileri, öğrenciler ve öğretmenler için bir model, bir öğretim kaynağı olmaları dışında eğitim ve öğretim ile ilgili verecekleri çeşitli kararlar, diğer insanlar ve okul süreçleri üzerinde etkileme güçleriyle okulun çıktılarını olumlu ya da olumsuz yönde dolaylı olarak etkileme gücüne sahiptirler. 3

Eğitim örgütlerinin bilgiyi başarılı bir şekilde yöneterek bilgi çağına uyum sağlamalarında, tüm çalışanlara, özellikle eğitim yöneticilerine, önemli görevler düşmektedir. Eğitim örgütlerinde bir model konumunda olan eğitim yöneticileri, bilgiye değer verip, çalışanların da değer vermesini sağlayacak örgüt kültürünü oluşturmalı, bilgi çağının gerektirdiği becerileri kazanarak, örgütlerinde bilginin elde edilmesi, üretilmesi, depolanması, paylaşılması ve kullanılması için gerekli teknolojileri ve örgütsel yapıları düzenleyip uygun ortam sağlayarak bilgi çağının insanını yetiştirebilirler. 1.2 ARAŞTIRMANIN AMACI Bu araştırmanın amacı; eğitim yöneticilerinin bilgi yönetimine ilişkin yeterliklerini yönetici ve öğretmen görüşlerine göre belirlemektir. Bu amaca ulaşabilmek için aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: 1. Okulların mevcut bilgi yönetim altyapısı nedir? 2. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin yöneticilerin algıları hangi düzeydedir? 3. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin yöneticilerin görüşleri cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 4. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin yöneticilerin görüşleri yaşlarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 5. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin yöneticilerin görüşleri mesleki kıdemlerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 6. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin yöneticilerin görüşleri görev yapılan eğitim bölgesi değişkenine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 7. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin yöneticilerin görüşleri okul türüne göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 8. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin yöneticilerin görüşleri branşlarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 9. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin yöneticilerin görüşleri yöneticilik kıdemlerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 4

10. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin öğretmenlerin algıları hangi düzeydedir? 11. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin öğretmenlerin görüşleri cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 12. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin öğretmenlerin görüşleri yaşlarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 13. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin öğretmenlerin görüşleri mesleki kıdemlerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 14. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin öğretmenlerin görüşleri görev yapılan eğitim bölgesine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 15. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin öğretmenlerin görüşleri okul türüne göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 16. Okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme yeterliklerine ilişkin yönetici ve öğretmen görüşleri arasında anlamlı bir fark var mıdır? 1.3 ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Bilgi çağının insanını yetiştirebilmek için okullarımızda görev yapan her kademedeki eğitim işgörenlerinin bilgi çağına uyum sağlamaları, bu çağın gerektirdiği becerileri kazanmaları gerekmektedir. Bu bağlamda okul yöneticilerinin bilgiyi yönetme konusundaki yeterliklerini bilmek, hem okullarda ve eğitim sisteminde ortaya çıkan sorunların anlaşılması, hem de öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim gereksinimlerinin saptanması açılarından yararlı olacağı düşünülmektedir. Araştırma bulguları bu anlamda öğretmen ve eğitim yöneticisi yetiştiren örgütlerin, programlarını yeniden gözden geçirmelerini ve eğitim sürecinde bilgi yönetimine gereken önemin verilmesini sağlayabilir. Araştırma konusu olan bilgi yönetiminin, insanı merkeze alan yönüyle, bulguların eğitim yönetiminde uygulanması halinde, örgüt sağlığını artıracağı, aynı veya farklı coğrafi bölgelerde bulunan öğretmen ve yöneticilerin hem öğretimsel hem de yönetsel anlamda ortak problemlerinin, işbirliği ve paylaşma kültürüne dayalı olarak etkin bir şekilde çözülmesine yardımcı olacağı da söylenebilir. 5