Yrd. Doç. Dr. Nurullah UÇKUN YATIRIMLARDA STRATEJ K KARAR VERME SÜREC STANBUL-2010
Yay n No : 2332 flletme-ekonomi Dizisi : 386 1. Bas m - Mart 2009 2. Bas m - Nisan 2010 ISBN 978-605 - 377-253 - 8 Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. T aksim Cad. Yo urtcu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. (Sertifika No. 13723) Tel.: (0-212) 249 40 60 : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ Organizasyonlarda, gelecekteki kazanc n tahmin edilerek kaynaklar n buna göre tahsis edilmesi sürecine yat r m karar denir. Bu kararlar, rakamlar n n yüksekli i ve hata bedelinin a rl sebebiyle al nan kararlar içinde en kritik olanlar d r. Bu yüzden, bu kararlar n nas l verildi ini ve sürecin hangi araçlarla daha etkili hale getirilebilece ini anlamak için bu süreci ö renmek önemlidir. Bu kitab n as l odak noktas budur. Sermaye yat r mlar n çevreleyen karmafl kl k bu projeleri de erlendirmekle görevli yöneticilere bir tak m zorluklar ç karmaktad r. Özellikle finansal birtak m de er biçme araçlar na fazla bel ba lan lmas, karar verenlerde, ifl kabiliyeti ve yarat c l k alanlar ndaki geliflmeler aç s ndan çok önemli baz stratejik projelerden uzaklaflt rmaya neden olan bir önyarg oluflturmaktad r. Bu çal flmam z hayati önemde olan yat r m kararlar n n nas l bir süreç izleyerek de erlendirilmesi gerekti i konusunda yol göstermektedir. Ayr ca hem geleneksel analiz araçlar hem de yeni gelifltirilen analiz araçlar hakk nda bilgi vermektedir. Bu çal flma, sermaye yat r m kararlar ve stratejik yat r mlar ile ilgili daha önceki çal flmalar üzerine bina edilmifltir. Bu sebeple, çal flmada yararlan lan araflt rmalar n de erli yazarlar n emeklerinden dolay kutlar ve teflekkür ederim. Akademik yaflam m boyunca ve bu kitab n haz rl k sürecinde büyük fedakârl k ve sab r gösteren eflim ve k zlar ma sonsuz flükranlar m sunar m. Ayr ca elefltiri, düzeltme ve motive edici katk lar yla destek veren de erli dostlar m Yrd. Doç. Dr. Arzum ÇEL K ve Yrd. Doç. Dr. S tk ÇORBACIO LU na teflekkür ederim. Kitab n bas m nda önemli katk lar olan, baflta Prof. Dr. Ömer TORLAK olmak üzere Beta Yay nevi sahibi Seyhan Satar ve tüm çal flanlar na da flükranlar m sunar m. Nurullah UÇKUN Eskiflehir, Mart 2009 nuckun@yahoo.com
Ç NDEK LER G R fi....................................................... 1 Bölüm 1 STRATEJ K YÖNET M 1.1. Strateji Nedir?............................................ 7 1.1.1. Stratejinin Oluflma Sürecine Yönelik Yaklafl mlar............ 9 1.1.2. Strateji Seçme Basamaklar............................ 9 1.1.3. Ekonomik Strateji................................... 11 1.1.4. Geliflme Stratejileri.................................. 12 1.1.5. Büyüme Stratejileri.................................. 12 1.1.6. Çeflitlendirme Stratejileri.............................. 13 1.1.7. En yi Strateji Hangisi?............................... 14 1.2. Rekabet................................................ 15 1.2.1. Rekabet Faktörleri................................... 15 1.3. Stratejik Yönetim......................................... 19 1.3.1. Durum Analizi...................................... 21 1.3.1.1. Örgütün ç Analizi: De er Zinciri Analizi, Güçlü ve Zay f Yönler................................ 22 1.3.1.2. D fl Çevrenin Analizi: F rsatlar ve Tehditler......... 27 1.3.2. Örgütsel Yönün Belirlenmesi........................... 36 1.3.2.1. Vizyon..................................... 36 1.3.2.2. Misyon Bildirimi............................. 37 1.3.2.3. lkeler Bildirimi.............................. 38 1.3.2.4. Stratejik Amaçlar............................ 39 1.3.2.5. Hedefler................................... 40 1.4. Stratejik Planlama........................................ 40 1.4.1. Stratejik Planlama süreci............................. 44 1.5. Stratejik Finansal Planlama................................. 50
VI Ç NDEK LER Bölüm 2 YATIRIMLARDA STRATEJ K KARAR SÜREC 2.1. Sermaye Yat r m Kararlar.................................. 55 2.2. Karar Verme............................................. 56 2.3. Karar Modelleri........................................... 57 2.3.1. Rasyonel Model..................................... 58 2.3.2. S n rl Rasyonel Model................................ 59 2.3.3. Politik Model....................................... 61 2.3.4. Geri Dönüflüm Modeli................................ 62 2.4. Karar Vermenin Dinamikleri................................. 68 2.5. Yat r mlar n Stratejik Yönetimi Prensipleri...................... 69 2.6. Yat r mlarda Stratejik Karar Süreci Ad mlar..................... 72 Bölüm 3 YATIRIMLARIN STRATEJ K PLANLARA UYGUNLU U 3.1. Stratejik Seçenekler....................................... 80 3.2. Stratejik Uygunluk........................................ 82 3.3. Yat r m Kararlar çin Gerekli Veriler........................... 85 3.3.1. Yat r m Harcamalar n n Hesaplanmas................... 86 3.3.1.1. Sabit Sermaye Yat r m........................ 87 3.3.1.2. flletme Sermayesinin Hesaplanmas.............. 90 Bölüm 4 YATIRIMLARIN DE ERLEND R LMES 4.1. Projenin Tan m.......................................... 96 4.2. Nakit Ak fl Tan m........................................ 96 4.3. Proforma Gelir ve Nakit Ak mlar Tablosu....................... 97 4.4. Finansal Tahminler........................................ 98 4.5. Geleneksel De erlendirme Teknikleri.......................... 99 4.5.1. Net Bugünkü De er Yöntemi.......................... 100 4.5.1.1. Geleneksel Net Bugünkü De erden Stratejik Net Bugünkü De ere............................ 104 4.5.2. ç Karl l k Oran Yöntemi............................. 106 4.5.3. Geri Ödeme Süresi Yöntemi.......................... 107 4.6. Geleneksel Yat r m De erlendirme Metotlar n n Eksiklikleri........ 109 4.7. Stratejik ve Finansal Analizi Birlefltiren De erlendirme Metotlar.... 110 4.7.1. Dengeli Performans Karnesi (Balanced Scorecard).......... 110
Ç NDEK LER VII 4.7.1.1. Dengeli Performans Karnesi Sistemini Oluflturmak çin Tipik Proje Örne i....................... 114 4.7.1.2. Dengeli Performans Karnesi Sisteminin Bir Yat r m Projesine Uygulanmas....................... 116 4.8. Analitik Hiyerarfli Süreci (AHS).............................. 121 4.8.1. Analitik Hiyerarfli Süreci le Karar Vermede zlenen Aflamalar. 122 4.9. Maliyet Fayda Analizleri................................... 129 4.9.1. Maliyet ve Faydan n Kapsam......................... 131 4.9.2. Maliyet ve Faydalar n Ölçülmesi....................... 133 4.9.3. Faydan n De erlendirilmesi........................... 134 4.9.4. Finansal ve Fayda De erlendirme Verilerinin Birleflmesi..... 136 4.9.5. Tüp Bebek Servisi Projesi Örne i....................... 137 4.10. Reel Opsiyonlar le Yat r mlar n De erlendirilmesi................ 140 4.10.1. Opsiyon Kavram................................... 141 4.10.2. Reel Opsiyonlar.................................... 141 4.10.3. Opsiyon De erleme Yöntemleri........................ 145 4.10.4. Reel Opsiyon Fiyatlama Modelinin Bir Yat r m Projesine Uygulanmas...................................... 148 Bölüm 5 R SK ANAL Z 5.1. Risk ve Belirsizli i Tan mlama.............................. 153 5.1.1. Riskin Çeflitleri.................................... 156 5.1.2. Risk Analizi Süreçleri............................... 157 5.1.3. Gelece i Tahmin Etmek çin Geçmifle Bakmak............ 160 5.1.4. Riskin Ölçümü.................................... 163 5.1.5. Risk Analiz Teknikleri............................... 165 5.1.5.1. Duyarl l k Analizleri......................... 165 5.1.5.2. Olas l k Da l m Yöntemi..................... 175 5.1.5.3. Karar A ac Yöntemi......................... 178 5.1.5.4. Yat r m n skonto Oran n Farkl laflt rma Yöntemi... 181 5.1.5.5. Belirlilik Efliti Yaklafl m...................... 182 5.1.5.6. Simülasyon Yaklafl m........................ 183 5.1.5.6.1. Monte Carlo Similasyonu............. 185 5.2. Risk Yönetimi........................................... 188 5.3. Yat r m Karar Analizi Ve Karar Etkinli i....................... 192
VIII Ç NDEK LER Bölüm 6 UYGULAMA VE DENET M 6.1. Stratejik Yat r m Karar n n Uygulanmas ve zlenmesi............. 195 6.2. Sürekli De erlendirme.................................... 198 6.3. Denetim............................................... 199 6.4. Stratejik Yat r m Kararlar n n De erlendirilmesinin Uygunlu u...... 200 Bölüm 7 TÜRK YE DEK BÜYÜK ÜRET M filetmeler N N STRATEJ K YATIRIM KARAR VERME SÜREÇLER N N NCELENMES 7.1. Araflt rman n amac...................................... 203 7.2. Araflt rman n Yöntemi..................................... 204 7.3. Analiz ve Bulgular........................................ 206 7.4. Sonuç................................................ 210 EKLER.................................................... 213 EK1.................................................. 213 EK2.................................................. 214 KAYNAKÇA................................................. 203
fiek LLER fiekil 1. D fl Çevre Faktörleri.................................... 28 fiekil 2. Stratejik Planlama Süreci................................ 45 fiekil 3. Problemlerin Analiz ve Sentezi............................ 64 fiekil 4. Karar Yap s.......................................... 66 fiekil 5. Yat r mlarda Stratejik Karar Sürecinde Ana fllemler ve Ad mlar... 72 fiekil 6. AHS de Karar Probleminin Hiyerarflik Yap s................. 123 fiekil 7. Reel Büyüme Opsiyonlar çin Bir S n fland rma.............. 144 fiekil 8. Tahmin Süreci....................................... 161
TABLOLAR Tablo 1. Etkili Bir Karar Verme Yaklafl m......................... 67 Tablo 2. Yat r m Harcamalar Tablosu............................ 93 Tablo 3. Proforma Gelir ve Nakit Ak m Tablosu.................... 97 Tablo 4. AHS De erlendirme Ölçe i............................. 124 Tablo 5. Fayda-A rl k liflki Tablosu............................ 135 Tablo 6. O.G.Ü. E itim Uygulama ve Araflt rma Hastanesi Fayda-A rl k liflki Tablosu............................ 138 Tablo 7. Y llar tibariyle Tüp Bebek Servisinin Net Nakit Giriflleri...... 139 Tablo 8. O.G.Ü. E itim Uygulama Ve Araflt rma Hastanesi Tüp Bebek Servisi Fayda A rl k liflki Tablosu.............. 139 Tablo 9. Yat r m Projesine Ait Nakit Ak mlar...................... 149 Tablo 10. Tam Kapasite flletme Giderleri......................... 168 Tablo 11. Tam kapasite flletme Gelirleri.......................... 168 Tablo 12. Ankete Kat lan fiirketlerin Sektörel Da l m............... 205 Tablo 13. Stratejik Yat r m Proje Türleri.......................... 205 Tablo 14. Geleneksel Finansal Analiz Tekniklerini Uygulama Oranlar... 206 Tablo 15. Risk Analiz Tekniklerini Uygulama Oranlar............... 207 Tablo 16. Stratejik Yat r m Karar Sürecine Etki Eden Faktörler........ 208 Tablo 17. Finansal Olmayan Faktörlerin Önemi.................... 209 Tablo 18. Stratejik De erlendirme Yöntemleri Önem Seviyeleri......... 210