Küresel Hollywood (Global Hollywood): thınrnood tarh kümtür emperyalzm ve küfeseg~esme(*l.:o l Çevr: Ayşegül Gürsoy - Mehmet OIcay ;* ı.- Kültü emperyalzm çoğunlukla solcu analzie özdeşleştrlen br bakış QÇ1sldır... ve bu yüzden genellkle cdd olarak ele alınmaz... (Çünkü bu bahş açısı güya) dünya yurttaşlannın küresel reklamalığın ve Amerkan televzyonunun mesajlamıa hırşı drenç gösferebleceklern veya bu mesajlan kendlerne göre uyarlııyablecekler.n göz ardı eder; daluısı Jrü.ltüel olarak hayatta kalablmeye dar endşelern de sadece büyük güçlerle kend sınır/ım dahlndek etnkazınlıklara karşı ulus devletlern syasaları tarafndan kışkırtıldığını varsayar. Uohn H. Dawnng 1996) Çoğunluk tarafından Erc Hobsbawm'ın sözleryle "Brleşk De'\lletler'n ve yaşam tarzının küresel zafer" olarak anlaşılan br momentte yaşıyoruz. Çok başka br perspektften bakan Henry Kssnger "Küreselleşme Brleşk Devletler'n egemen rolünün dğer adıdır" dyecek kadar ler gdyor. Kend danı.şmanlık şrket olan Kssnger Assocates bu çağda ABD' nn "dünyamn blg akışı savaşını kazandığını br zamanlar 8uy.k Brtanya'mn 'dalgalan yönetmes' gb ABD'nn de 'yayın dal galannı' yönettğ.ıın'" görülmes gerektğn ler sürüyor; daha azıyla yetnlmemeldr çünkü"amerkawar dünya tarhndek bütün ülkeler arasından kendlernnknn en adl en hoşgörülü kendsn sürekl olarak yenden değerlendrme ve aşma konusunda en stekl ülke ve gelecek çn en y model" olduğundan asla şüphe duymamalıdırlar. Wall Street Journal bu ddaj'l yuk.sek sesle lan edyor: ABD 21. yüzyıla 20. yüzyılda yaşanan herşey gerde bırakan rakpsz br egemenlk konumuyla gryor... Amerka'nın serbest pazar deolojs arbk dünyarun deolojsdr ve ülkemzn nternet ve bo-teknoloj ş alanlan yannın öncü teknolojlerdf. ÇUnkü ABD'nn kendsne çkn olan tüm sefalete (WOO'de ünverste öğrenclernn %74'ü mlyoner olmayı umuyordu ve 44 mlyon nsanın hçbr hbb güvence:; yoktu) rağmenordunun ve populer külürün anahtar görev üstlendğ dğer rejmlern ulaşamayacağı derecede uluslararası br etks vardır. Ve kültürün dünya çapında yayılma hızı artmaktadır. Radyo kırk yıl çnde ell mlyon eve ulaşab~ ken televzyonun bunu başannasıon üç yıl sürmuşrur ve nternet se bu rakamı dört yılda yakaladı (ILA 2000). Mülkyet ve de!"ıetmın gderek daha fazla türdeş hale gelmes ve luz1a gel~en ölçek ekonomsyle düşüncelern mubadelesıneegemen olma kapastes güç1enm~tr. Küresel Hollywood da bu msyonun merkezdr. Hollywood'un gücünün kaynagısnema tarhnn ötesne on dokuzuncu }'üzy-jın sonundan ber kaptalst rnbadelenn bütünleyc ble~en olagelen kültrel letşm kompleksne kadar uzamr. Yrmnc yüzyılın knc yansında 'Üçuncu Dünya'dan aktvstler sanatçıjar yazarlar ve eleştrel syasal ktsatçılnr bu kompleks kültür emperyalzm olarak adlandırdılar. Ynnnc yüzyılın sonaondan ber bu gcü "küreselleşme" termyle düşünmek moda oldu: Öfkeden Sc'}l 14 ı y~n n~a.n yen sjner.ı~ 36 $1*&.* döbene e Toby MIler kudurtacak keder edepl - arzu fantez korku çekclk le yüklü br term tasvr edlmes gereken şey çn se entelektüel br belrszlk. "Hollywood" ster solcu ster sağa ya da ster üçüncü yolcu olsun küreselleşmenn etklerne dar neredeyse tüm tasvrlerde suyun yuzeyndek br gösterge gb ABD'nn dünyanın kaptalst dönüşürnu çn yürüttfığü başanh haçlı sefernn ekonomk yangınlanndan yükselen br nev kültürel duman olarak ortaya konur. Hollywood'un ktsad küreselleşmenn başlıca kamb olduğu bç.ınndek bu zayıf tasvr tartışmalıyız çünkü bu yaklaşım Hollywood'un küreselleşme süreçn hem canlandıranhem de onun tarafından canlandırıjan yapısı dolayısıyla çağdaş syasal ktsat a9sından taşıdığı krtk önem teslm etmekte yetersz kalıyor. Kaptalst yayılmanın şu ank evresnde Hollywood'u tüm dğer endüstrlerden ayıran şey onun Yen Uluslararası Kültürel İşbölümü'ne (New Internatonal Dvson of Culhıral Labour) komuta etmesdr. Bz bu bölümde (ktabın sonrak bolümfa-nde ç.) yapılacak olan Hollywood'un küıtürel emek pazarlannda uluslararası ortak yapunlarda fkr muikyette pazarlamada dağıbm ve göstermdek denetm kanalıyla Yen Uluslararası Kültürel Işbölümü'nün üretm ve düzenlenmesnn tasvrne yolu açıyoruz. Yen Uluslararası Kültürel İşbölümu'nü (ve ona karşı drenş) mümkün kılan toplumsal-mekansal koşullara çevrlen dkkatmz Hollywood'u sadece kü.reselle~menn "evrensel modernlk mantığı"nın sahne efekt olarak gören egemen Hollywood anlayışından yola çıkmaktadır. Mke Featherstone ve Scott Lash bu konumun "zengn soyutlama ölçütleryle... gündelk yaşamın anlamının... kopanlması (ve) çnn boşalblması"ıu varsaydığın.ı öne sürüyorlar. Bu tür geçc önyargılara ve anlann "küresel mücadelelere... kabjan farklı oyunculann farklı ktdar potansyellerne duyarlı'" br hkaye anlatılması umuduyla görsel kültür adabına yönelk saplantılanna karşı çıkıyoruz. Amaamız küresel Hollywood'un ktdarına lşkn kuramlan güç1endnnek ve hem bu ktdara olanak.. veren hem de buna drenç gösteren küıtürel syasalara dar günümüz düşününü uyarlarnakm. Erken kaptalzm devletlern ortaya çıkışını önceled ve kültür genelllıcle dn ya da dl gb dğer yakınlık noktalannca örgütlend. On beşnc yuzyu boyunca blg ve tcaret ağlan Pasfk' Asya'yı Akdenz' ve Afrka'}'l brbrne bağladı. Kölelk mltarzm ve Avrupa emperyalzmnn teknolojs bu rotalan slp süpürdü. Kıtalararası letşm Avrupa'nın bel bağladığı br kanala dönüştü ve bunu ırksal üstünlük Hrstyanlığı yayma msyonu gb yen deolojler takp ett. Avrupa~merkezl let~m ağlan toplumsal evrmclern varsayımlarnuda dolaşınıa soktu; sadece narsszınlern değl nsanlığı tek br yönde brleştrecek ttlak ve kalkınma bçmler arayışlannı da yaydı. Bu söylem nsan tarumının başansırun ve örgüt!üıügünün tek tplğne ve elverşllgıne yönelk dürtüleryle başbaşa gdecek br şeklde \ 1 1 Il I' t lı - ı " :1/
. ) sahplernn güney yanküredek y<ışaını sorgulayarak orada buldukbruııdenctrn ajt:.na al.:ıra.lç ve yönlendrerek. kendjern oıgunb~ma!un erken b: aşamasında gözıernjemelern 5a&ladı. Kültüre! y:ı.)'1lma dama uluslararası olmuştur <!.ma süreçlernn hı.:.ı ve d~rn.lg artı.~a geçm~ gbdr. Belk de b:.ı neden Le küresel.lt!~me teo:!er mekan ve hm hem analtk ht't:ı. meslek lglernn merkezne koyuyor: Top!urnsa1 teor metaia~tırma ele~ts.rü br aksyon-macera flmnn dor...ık mücadelesn seyretme de:ı.t!ymrıe benı.e)'en başdöndüruru br süreçle rekbmolık pratıgme bağlıyor. Sermaye yuksek br hızla hareket edyor rastgele br ~ek1de bölgele;; ve ülkeler ayd.ınlabyor ve dünya ç.:pında mıllann ve L"sanlann değş tokuş edlme bçm son dt'rece t'~tsz. Ba~ka br deyşle zamanında (Amerka. kılaslnd.1k - ç.) lk ns:ınbrm maruz kaldıgı mparatorluğun asker hakmyet. şmd. Ch<ırles Bauda-lare'nn sözleryle "buyk br bıfes büyük br muhasebe kurumu" all n "Amerkanlaştı..nna~olarak -daha yumuşakbr bçmyle- yaşanıyor. Z"lJTI.ın ve uzamı çağda~ kreselleşme altına sooşbnnanın koordnatlarının üç anahtar olaydan türedğ ler sürülebı: 1494 To:-desl1as Andıaşması 1884 Washngton ve Berln Konferansıan. Tordesllas.Andlaşm.ısı Papa'mn İspanya ve Portekz <ırasınd<ık. dünyanın payla~ınuna dar rebbet uzlaşb.rm.ısıyb ınp.ıratoduğundoğuşuna şaret eder; bu dunyanın br feth ve s6mü.ıı alanı addedl~nln lk kez kayıt ajtına alınınasıdır. Washngton Konferansı Greenwch' zamarun ve hartacıl.ığın ey!;c:n olarak standartla~brdj; AIrk;ı'nın emperyal böluşümü aynı yıl yapllan Berln Konferansı'ndaydı. Bu gelşmeler dünyayı egemen merkez üssü Batı Avrupa ve ABD olmlk üzere brbryle bağlantılı br hakmyet ve tcaret al<ım olarak fjlen belrled. K<ıptalzmn eştsz ve gayr-adl gelşm Tordesllas'ın ~~sh~ngton'l.'l ve Berln'n şddet yu.klü hartacılığıyla paralel gıt. 15OO'1er-18OO'1er arasının merkantlst brkm ve emperyal..ı.rnırı. bakır çelk ve yakıt üretm çn doğal kaynakjaıın kul. brumı üzerne nşa edlen sermayen..-ı klask dönem ve sanay devrm takp ett Kuzeydek sına kalkınma ve tanmsal dcğ~me Aınt'r.k.J kıt<.ısırıa Avrupa göçü (nufus aruşıyla blşa çıkmak amacıyla) ve Afrka le Asya'nın bölünmes (ham madde ve köle emeğnn nakl) eşlk elt. Snema teknolojsı ve anlatı AllD'nn devasa br kültürel makne ordusunu (uçak dakwo elektı~ lamba ve telefon) cal etmt's ve üsh..ne o!ı.ınnasıya ay~ı donemd" ortaya Çlktı_ Nereden bakhğıntz.agöre değşecek ~ck.lde mekanlk br hülyamn ya da kabusun hakk mgesn y~~a!tılar. Sömürge syasetnde de dönüşümler görüldü: '\BD FI~pınler le Küba'yı ele geçrd Avrupalı güçler Afrka'yı dare ettı ve Amer.kan yerllernn d-renş kınldı. (K/tanın _ç.) lk ınsanl.ı.nn.n h.ı.k..lan ayaklar ajtına alınmasına (perdede Clnla_n~nla~ Sürı5üne bereket saykınm hklıyesyle brlkte) tcar kulturel luacat ve egemen otorte eşlk ett. 1870-1914 arasında ~ahtar ~r ~konom.k sıçrama da ortaya çıktı: Ortalama yıllık kuresel uretım ve mübadde (öncesnde hç aörülmemş br rakam) yüzde uç'ten daha büyük br Oranda artb~ Baha'ul'lah'\n 18~~'t~ "Yen Dünya Düzen" tabun ortaya atması şaşı.rb~ degl~ırp). Bu ~ar ve tcan gelşmelere tepk olarak. Avrupalı ve ;\nd.l.s~sy~lstler send.k.actlar ve anarşstler buyük uluslar.ırası ışçı orgutjt'r kurdular. İknd Dünya Savaşı'na kadar uluslararası tcaret ulus de:l~tjerce ko.~ltrol edlen ulusal sermaye odaklıydı 19-IcS'ten 193 e k.ada~ s~ren dönem "takp emperyal güçler çag:ı ve kuresel e"'ononunın?kış yapacağ1 evre arasındak fetret devr~n temsl ederke.~ Iknc Dunya Savaşı'nı takp eden dönemde L~usla:-~rası duze~ ~e ABD'l şrketlern yayı1malı. htyaçlarını dıııendıre~ A~~ nın asker! ve dplomatk hakmyetne d.ayamyorau. Dıger ekonomler büyüdükce devletler ara~l"1.dak ve devlt'uerle ~rketler arasındak karşwk.ıı bağımlılıkda "ruı. 1950'den sema dünya tcaret r.\'fup.:: Japonp ve ABD üçlüs-::'nü~ h;:ı.k.ı.myetndeyd "her I:::r'~"tn uydu devletlerde:"! oluşan m'jıız;:ım hntcrlantlamda" 1950 ve 1973 ar.:ısındj. toplam tcj.rct hlem yı.ld.ı YJ...I.;j~~ık }'t:.zde 10 toplam retm yüzde 5 oranında artb bunun buyük!'jsmı bu üçlü arası..'ı.dlydı. Modem uretm tek.."1k.1cn on dok:.ı.::t.ı.ncu y:zytjda Avrupa ve Kuzeydogu ABD le sımrlıyken a..jdı.n ve blmn ülkeszleşme snde oldugu gb bütün dünya çnpında hızla yayılmaya b<ış La dı. Soğuk Savaş syas olar.:tk.. bu- öncek yüzyudak mparaıorlukl.:::'1i1 yaptığı gb denetm 9-0 r.ıu.cadele veren k tümleya (total~lıg) deolojden oluşan kuluplaşrnı.ş br dünya nşa ett. Başka farklılıklann üshnü örten bu tüm1eydlk. gelecekte br kutbun z.:ıfetnn görleceg düşüncesn pekştrd. Yan günurr.üzdek. devletn sözde yok olu~unu kı..:uayın lassez-fare (oırakımı yapsınlar -oç.) pala\'ralan Brleşk. Devletler'n ant-sovyelk "Kapsama" (Contanment) sya.selınn yerrı "Eglence"nn (Ent~rtanment) aldığı "C!.o\'n asla slzamayacağı yerlere MN'nn çoktan nüfuz ettğ." kansl... ABD üçlünün dger ayak. lanna göre populer kultür gb hzmetlern çok daha öneml br hracatçısı halne geld 1999'G.a Bab Avrupa'ya ABa'nn özel sektör hzmet satı.şlan 85 mlyon dolar Japonya'ya 30 mlyon dolar d (Offce of the US Trade Representatve 2001). Dunyanın üç taraflı böıu~ümünun gerçek hkayes aslında brmaşı.ktır ve aslında böyle ~ek11enmes de gerekmezdl 1945'ten ba~layarak.. varolan ve yen dogan hükümetler lar..hn dan k tarjısel vaatte bulunuldu: (a) Yurttaşların ekonomk ~efahını ve (b) syas egemenlklern gvence altına almak. [knc. Duny.:ı Savaşı'nın sonunda ekonomk refah vaad devlet tabanlı arz ve talep yönetm üc yurt çnde lrellen mallarlı thal kamec sanaylern yaratılması araa1ıgıyla bölgeselolarak şler g~rndü. Evrensel egemenlk vaad.sör.ıürgec g'ıçlern (ba~ta Ingltere Holl.ında Belçka Fransa ve Portekz olmak üzere) köleleştrdklerhalklara nı.llyetçlküzernden kend kadern tayn hakkı verlmes.ne kna edlmesne'dar uluslarar<ısı br eylemllk gerektryordu. Bunlardan lk özgürleşmenn sözde onkoşulu olarak syas hareketlenmenn gjçlü deolojsne dönlışt'ü. knc vaat yerne getrldhı] zaman ortaya çıkan sömürge- sonrası hükümetler lk vaad yerne getrme şne gr. ~tler. Genel olara.k kamu ktsad leşek.lçü1!er ya da yerel şubeler açan çokuluslu şrketlern (multnatolıaj corporatons ÇUŞ) kuyrukçulan araolığı.yla çoğu thal kamec sanay1e~me (BS ml-'ort-su.bstlutoll nd:ıslralsn.ton) yolunu zled. Am."ak Üçüncü Dunya devletler bagunwıktan kaynaklanan azgelşmcjlge maruz buakı!mışb ve ekonomk anlamda büyüyemedler. Bçmsel syas post-kolonyalı.m hracata yönelk sanay1e~mey (İYS export-{jrented ndustralsntoıı) ve hzmet tabanl yayılmayı zleyen bazı Asya devletler!. d~ında nadren ekonomk hale geld. 19SO'lerle 1960'lann ns'snn sorunsalı lerlemeye yönelkt ve sosyalst devletlern erozyonuyla da hızlanan ve genşleyen br şe.~de 1970'1erden bugüne bu sorumal dag.jdı. 1970'lern krzleryle brlkte refah sstemne müsaade edeblecek yeterllkte sermaye oluşumuna sahp burjuvazs olln şu gelşmş Batı devletler dah stagf1asyonun kend enflasyona karşı sthdamla kar~ılık verme kapastelernn altıru oyduğunu gördüler. Sonuçları blyoruz: "Sennaye brkrnnn ekonomk yönetmnn melcru (artık) syas ve toplumsal boyutlarla örruşmemektedr" (Samr Amn). BUgn hükümetlern suregelen bçmsel egemenlk ve denetm altındak fnansal pazarlar aracılığıyla seçmenlerne verdkler sözü edlen k vaad yerne getrmeler beklenyor; ama neo-klask muhajaukırlık ve tcar öncellder serbest uluslararası sermaye py<sa!an styor. Bu durum Economst'n "olanaksız kuts<ıl uçlu" dedğ nokt!ya kadar vanyol" ("Global Fn.ınce" 1999: 4 Survey Global Fnance). Özet olar.:ık. uzun br zamandli kurese! mubadeleyle yaşıyoruz. Ancak 1970'Ierden berdr k dünyanın br tarahnda alı-! :1
nan nnansal ve dar kararlar dger taraflarda çok hızlı etk yarlhyor. Yen uluslararası dövz pyasalan sabt kurun düşuşünü tı.k~n sınır tanımayan korsanvar fu:ansa! kurumlar le devletn müdahale et~ğ sstemler eşleştrerek baş gösterd Speküla.syon. üretmden daha çok ödllendrlrken hsse senetler ve borç tcaret. araba sab~uuil ya da ev nşa etmenn getrdğ karım gerde bu"akıyor.dünyadak para dolaşırtu tum ülkelere uluslararası kred değerlendrme testlern dayatan koşullan yarat!l 'Syas düzlemde-bu durum İİS'y ve ulusal ekonomlern ha.'<k mc.şruyetn sona eretrerelr.. bunun yerlerne İYs le uluslararası ekonom fkrn geçrd. Üretm yahrunlan fnansal yab.nmlardan daha az karlı hale gelnce pazarlarna emek ve ş dares düny.ı..lan hzmet sektöryle özellkle hayat br kategor olan eğlence sektörüy!e brlkte uluslararası ölçekte yenden tasavvur edld. ABD sıradışı br tadıe dön.ştü - ıooo yl hracab br öncek yıla oranla yüzde 15 aro.şla 3.4 trlyon dolara ula.ştı '1970 le 2000 yı1jan arasında yıllık tcaret arb~ı mll gelrn yıllık 7.8 buymesyle karşı.1aştınlırsaortalama 11.4 d. ABD'de özel hzmet sektöründe 86 mlyon çalı~an vardır. Onlar dunyanın toplam üretmnn yedde b.ı.n yarattılar ve 2CXJO yılında 295 mlyon dolarlık hracat yaparak hzmet sanay ödemeler dengesnde 80 mlyon dolarlık artı sağladılar (Offce of the US Trade Representatve. 20(1). Medya end~strs tcaret bankası Verons 5uh1er 1999'a kadar olan beş yılda le~mn ABD ekonomsnn en hızlı büyüyen bleşen olduğunu ve 2004'e kadar da böyle kalmaya devam edeceğn söylüyor. İYS lehne s'y gözden duşüride zorunlulu~ açıkça ABD'nn terchydi. Ancak tekrar etmek gerekrse açık pazarların doğal sonucu ulusal hükümetlern yurttaşlanrun ekonomk. refahlarını arhk. g.ırant edememelerdr. Dünya Bankası'nınve Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) borç bahşetme gücü temel htyaçların yernde temnnden uza.klaşmayıdayattı. Sözde karşılaştırmalı <ıvantaj sayesnde gelr getren sektör lere yönelk. kamu yatırunlaruu yenden yönlendrd. Perdenn kapsama alanınd<ı bu "Eğer kltürel şçn halhazırda kar getrecek flmler yapanuyorsa çekmlere başlama yoksa cezal<ınd.ınlırsın H anlamına gelyordu. Yan küreseueşme merkezperjer eştsılklerne devletler le şrketlern makro karar alımı arasındak rekabete son vermyor; sadece devlet sstemnn bu tür lşkler kontrol etme kapastesn sonlandınyor ve kültürel şgücunün çokuluslu tuze! kş1uder ve fnansal )<urumlar karşısında korunmalarına v~ refahlarnun sağlanmasına daı devletn sorumluluğunu haf1elyor. Bı sonrak kıslffda bu mak.ro-t.ırhsel gelşmelern mkro-perdedek sonuçlannı nceleyeceğz Hoııywood Tarh Saddtlm Hseyn 54. doğum gnü. partsndefon m.zğ olarak Frank Sruıtra'mn /Tütün dnyada blnen ~My Way"n S(Çtğnde bu s ın Amaıkan tmpt:ryalst baskısının br 5On:.ıeu deg/d. (Mchael Esner aktaran Costa Gauras et al. 1995: 10) Kaptal.zme dar tarhsel perspektfen s..zllüp gelen çelşk. hkayeyle yakı.n.lığınuzıkorurken metn tcaret dengesnn her zaman bugünkü gb olmadıgını bulduk: Fransa yrmnc yı:yılın başlarındaabd'ye haftada br düzne flm sabyordu ve 1914'te Kuzey Amerka'ya brçok flm ve flm yapun teknolojs hraç edlmekteyken Fransa ve ıtalya Latn Amerka'dak göstermlere hakmd Dğer taraftan ABD'1 flm yapım şrket Vt.ıgraph 1907de her bobn başına k negatf uretyerdu br Avrupa dger ç pazar çn olmak üzere. 1909'da Kuzey Amerk.ılı şrketler malyetler telaf. etmek çn y~rel pazara yasl;ınablrlerdve dger pazarlan karşılamakçn hr<ıcat bedellern uyarlıyadardı. 1900'lern başlannda The Edson Companyyle brlkte Bograph'uı patentl aletnn tekelnde tut rngu flm kamerası patentlerne dar hukuk savaştan eğer y.ıbana şrketler yen kurulan Moron Pcture Patents ~.;yı ~ 4 1 y~n nsan yen snema Companf'y (MPPC Hareketl Görüntü Patentler Şrket) terketselerd ABD'de denzaşın flm gosterrrın tehdt edecekt. Dnlu yı11ann ba~lannda ABD ant-tröst yasaları karşısında pes ednceye kadar MPF'C kartel flm yapımı teknolojs ruhsaım! yapımcıjara projektör ruhsabnı göstermclere verd. Brloç yaba:ı.c yapımanın da şrketten lsans almasına zn verld Görünüştekartel flm teknolojsndek türedle.r caydınnak çn tasarlannu~b (Eastman Kodak le hammaddenn sadece bana fde (!..at. y nyetl -ç.) ruhsatwara sabşma dar özel br sözıe~me mzalanmı~tı). Gerçekle se MPPC 19OO'lerLrı lk onyılında Amerkan snemalannda hküm süren yabancı flm thal dal gasını durdurmayı hedef-lyordu. Rchard Abe!'n Baudalare'e name yaparak adl.;ındırdığı gb. ç pazaıı "Amerkan1aştı.rma" hedefne flmn br fkr meta olarak yasalara gnnes ve ABD gümrüklernde Fransız teçhzab.na gerekçes belrsz şeklde e konulması yardımcı oldu. O zamandan ber ABD flm sanays uluslararası ölçekte muvaffak oldu çünkü fkr mülkyet korumasuu Slfasında brbrleryle rekabet eden şrketler brleştren br altyapı olarak anlaınışb ve kend devletnde gönüllü bı h:ımetkan vardı. 199O'larda ABD dünya flm hacmnn yüzde BO'nden fazlasını sağlıyordu. 1915 ve 1916 arasında ABD flm hracab 36 mlyon f~et'ten 159 mlyon feet'e Çtkb; bu arada Brnc Dünya Savaşı'ndanönce 16 mlyon feefteı:ı 192O'1ern ortalarmda 7 mlyon feet'e düşmü~tıj. Bu yıllarda konulu flm yükselşe geçerken HoUywood ~ya le Latn Amerka'ya sab.ş yapmaya ba~ladı örneğn yerel dağıh.malan satın alarak Brezlya'nınüretmn neredeyse sld. Dı.şşler Bakanlığı daha 1916'da hareketl görunru daresn kurdu. 1918'de Kongre çerde yasadışı olan trôstlern denzaşın yerlerde kurulmasına zn veren WebboPomerene Yasasını geçrd Bu daha sonrak kuk yıl boyunca sürecek olan br uluslararası dağıtım karteln mumkün kıldı. İthalat bedeller ve tcaret ko.şullan aynca fyat teklflernn kapalı yapılmasını ve resm defter kayıtlarnun tutulmasınınengellenmesn sa&jamaya da yarayan Moton Pchıre Export Assocaton (Hareketl Görüntü thalat Bılg MPEA) taraflndan merkez olarak belrlenyordu. 1919'dan tbaren denza~ın faturalar Hollywood bütçelerne kab1dl. 192(nerde Hollywood'un başta gelen hracat alanlan İngltere Avustralya Arjantn ve Brezlya d; Federal Hükumet elçlk.lerde tcar alaşelern bulunmasını kurumsauaşnrmıştı. dönemnn sözde müdahalec olmayan Cumhuryetç hüküme lnn ABD fnans snema ve sanay sektörunden poltk amaçlar La faydalanması çn uygundu. 1930'Iarda ulke dışındak sabşlar flm endüstrs hasılatının üçte br la yansını karşılıyor du. Ses slandartaşbğı zaman İnglzce konu~mayanlanntakdr müzk..ı.1 le kazantldı. Stüdyolar anahtar lkelerde şube açb1ar ve ülkedek hnern yabana dldek versyonlaruu yarathlar. Endüstr radyo ve müzkal flm plağı s.ıtışlan.nı bibrne bağlayatakyatay bütünleşmeye de ula.şmı~tı - ABD mzğ. genellkle ABD flmnn habercs d. 1939'da Tcaret Bakanlığı Hollywood'un dünya çapınd.ı gösterlen flmjern yüzde 6S'n sağladığını tahmn edyordu. Tabü k bu başanrun br kısrru metnsel çeddlkten kaynaklanyordu. Ömeğn Hollywood 192O'1erde ve 193O'Iarda İtalya'da Mussoln'y hayran bırakan muhteşembr modeml~ yansıtıyordu. Güzellk. gençlk. ve servet eğlence adı alb.nda brbrne k.anşıyordu. Yerel pazarlarna bu dünyanın str.!.dış zevklern ve geleneksel İtalyan yaşamından fark1ılı.klaruu vtırgu1u-yordu. Aynı zamanda yerel endu.str de ABD'nn sahb olduğu dağıtım yen hük.met vergler ve l:fol.lywood teknolojs thalne bağwık nedenyle ger tlmşt. DO dlınya savaşı da Amerkan h.ıkmyetn açıklayan anlatının saydamlığı dar gelşknlk ya da küresel tüketc terchler kavramlarnu çapraşık hale getrd. 1914 1918 ve 1939-1945 çab~ma.lan bttğnde Avrupa'dak ulusal retm ya kepenkler ndrmş ya da yavaşl:ımı..şb. Gösterme gnnem.ş ABD flm envanter susles 35 : : Ilı I ~ LLL ıı ~ I I 'ı! :1 'ı'!i " " 1'1 lı lll l : L
. "..!ı! f ): I" ı:". ortaya çıkanlmayı beklerken (İtalya'ya 1945'ten sonrak; dört yı..lda 2000'den fazla konulu ~ gönderld) g!!ı:şen:a.~i? denz taşımacılığı endüstrs ulaşım altyapısını gelştnyordu. 1940'larda MPE.-\ kendsn "'küçfık Dışşler Bakanlığı" olarak ad1andmyordu.yöntemler ve deolojs ABD syasetyle o. derece özdeşn. AyTll zamanda bu yıllar endüstrnn kendn d..zenlemeye yönel& Yapun Yasası'mn cnsel endşelere dar tuhaf yabr.~la.nna "ötek" DJ.'şler Bakanlığı tarafından stenen br şeyn eklendğ dönemc: Bütün dünyaya r.merkan yaşam tanını satmak. Ya?ı."na Walter Wanger (1950) '""fkrler çn br Marshall Planı... gen;ek br selllod Atna" olarak adlandırdığı "Don.ı.1d Duck ve dplomas" ağ:.nı yan devletn HoUj'\'Iood'a "hdrojen bombasından.. daha fazla" htyac olduğunu yüksek sesle lm edyordu. t-.1}wcr Güçler'dek. devlet flm yapun kurumlarının parçalanmasının zorunlu tutulması HoUywood'W\ kar pl.ı.nlan le devrk rejmlern korumaa snema yasal düzenle:nelernden uz.a.kta tutulmlsıru sağlayacak ve Hollywood envanternn kaybettğ yıllan yakalamasınayarayac.j.k olan ant-faşst ve ant-komünst syas gündem tarnamlıyo:du. Tam rekabet retorgne rağmen ABD hü.lcümet kend "özd sektör flm endüstrsn deoloj Vf' pararun çıkarlamu yaratacak ve surdrecek halde tutmak çn büyük k.:ıynaklar aymyorcu. Bu arada kend evnde ant tekel yasalan ve televzyonun g:=lşyle Urlan tehlkeye grnce 195O'1erde dünya paza.nnın Hollywood çn önem arttı. Yapım dagıtım ve gösterm sahplgnn dkey blün.!ügu çerde yasadışı olablrd ama küresel ölçekte deg.!. 197D'lerde Ingltere ve Latn Amerka Hollywood'un en çok kr getren alıcılanyd!. Her k bölgede de ekonomk k6t'ü gdş ve y~n snema salonlan açma konusunda başansızlık zleyc sayısliu azalttı. Sonuç olarak. Hollyı...ood yılzünü çerdek tcar sömürünün yen bçmlerne döndü (1970'lerd~ Afro-amerbn zleycnn "keşf" ve syahsömürünün (blaxplotaton) başlaması le). Bunu sımnayenn yend~n yapılandırılmasıve rzkoyu maden flz çık.ırunından eml.ıkçılıga kadar farklı tcar faalyetler arasında yaymak sleyen şrket toplulukbn tarafından ele geçrlmes takp ett.; dünyadak seyrctler yenden kazanmak çn stratejler gelştrlyordu. ABD hükümet ve endustrs her tarafa f.l.rn paz:ırla+ mak çn yen karteller kurdula:; İnglzce ve FraIL<;ızca konuşan A.frka çn özel ajanslar tasarl.ınffjşl:ı. Hollywood'un Amercan Motoıı Pcture Export Company of.a.frca (Afrka'ya Amerkan ~;ırekcu Görüntüsü İhraç Şrket) örneğn 1960'lardan ber e~h Inglz sömürgelerndek sm'ma satışlarına hakmd; kıtada yılda yakhışık 350 flm gösterjmekteyk~n belld dı:! bunbnn yansı Amcık;ın flmyd. 1912 kada." ~rken br yıjda Hollywood'lu hracatçılar kend fjmler seyahat ettkçe dğer ABD mallanna olan talebn yaraııjdığının farkıııdaycw.-u. Tcaret Bakanı Herbert Hoover 19->.D'lerde endstıy "enldektel fkrler ve ulus.u dealler" öne çı.k.ardıgı tcar kazançb.n W..e Amerkan matlan lehne güçlü etksn çn övüyordu Onun hr:ıcah hedefleyen endüstrlere yapbb>ı devlet yardımı desteğnn ne kadar hayat br öneme sahp oldu~ k.1nıt1andı. Denz.aşın dağıbm karte'l olarak çaltşan stüdrolann söz dnlemeyen dı.ş gçlere başa çık~ m.a5ın.ı sağ~amak çn Hooverle y;ıkın br çalışma çne gren gelecektek MPAA ba~kanı W.1L Hays 1930'da J. Walter llıompson reklamohk. ajansına" Amerk.:ın flmlernn her br foot'u: du~yada~ herhang br yerde 1 dol.1f kıymetnce r.merka.. ışlemtuş malın..ı sahyor" derrl;t. 193O'Iann sonlarında. sner:"'l~ v~ sabşl.jr arasındak Iohramancı reklam yapma ba:;ına d:ı..ır hkayeler b.ıduuah d; ömegn HoUyı.vood t.ırzı A~e.rk.-ın f~~rka koşuııa~nın gösterm..n müteakp ABD d~ mak.jnabn ıçın açıl.ın yem Java paz.<ınna ve Angelno yayla haya~ru ~;l.kjt eden Brezlya bungalow medoısın.l dm yaşananhr gıbı. Wanger Par.s'l ~tenocul.ınn kend ya~.lm koşullanyla.'\bo fl.'11lerndek büro şçler.n."1kler.arasındak t!rk.! protesto çı y;ıdlan grevden duyduğı.ı hoşnutlugu ble!.jde ete bu ~tkye "'120000 AmerkJ.n Büyükelçs"" (ner y-j l'ı.r:ıç ccl!en \...opyı. sayısına abla) admı veryordu ABD'nn ktlesel üretm ve oazarlarna bpastes degere...- dönüşrür''::yonu - br taraft.::n yo~n uretm dspln gerektrrken dğer t.:ıı:a!:an ~aı. ü:u n lerrün yoğun tüketm yoluyla aşkınltk. v3.jd. Bu t'.:r bağlar Oark Gable'ın dahl olduğu k meşhur sahned1? özetlenmştr. 1930'1a:rda br A..rjanlnl ş;ıdamı heyet.a.bd Bü~kcıçlğ'n "lt Happened One Nght" hakkınd.ı (Frank Capra 1934) protesto ett çunkü Gable göm1eğ:n ı;ıkar".rken görülü:ordu ve çnde z.tlet yoktu_ Görünşe bakılırsa bu durum oıuann depola.nnda atlet üretm fazlası yaratnuştı - br gecede! Çeyrek yüzyıl sonra "It Startcd n Naples" (Melvlle Shavelson 1960) flmnde Cable yerl br çocuğa nasıl hamburger yeneceğrıe dar talmat verrken ortaya?ko bu da.-\.kdenz mltfağuu uzlaştırmaya dar br kamusal tart:lşma dogurdu. Bundan yaklaşık oru:;; yıl sonra Dsney Pocahont..ıs'ın (Mke Gabrel ve Erk Goldberg. 1995) gösterme grş le McDonalds'ın yen wmcchef Bu."ger"nj kard-eş lan ettğnde (109 ulkede on yı..l boyunca karşıj.ı...\dı promosyon yapumasına djr sözleşmelernn lk meyves) meta yı flme bağlama görev başka b: nır temslc bnnndan tamam lanmıştı. Hollywood mgeler.n..n syaset pek çok kaynaktan eleştrel tepky çe~tr. Ekran stereotplerne dar endşele: genellkle çagdaş lberal duyarlılık!a özdeşleşht.lseler de aslında muhafa:zak.arlann uzun soluklu meselesydlı:r. 192O'1erden ber Hollywood temslern zleycler nasıl etkledğn dkkatle gözlernlemi~t. Bu nedenle 19:1l'de Mekska flm thalatına ambargo koydu ve dğer Latn Amerka ülkeler Kanada Fransa ve İspanya t.:ı.ra.fı..dan desteklend. Aynı onyı..lda Almanya İngltere Fransa talya ve İspanya tarafından külttrel tahkre karşı resm şk.ıyetlerde bulunuıdu. (GÜnmüı.e k.tdar 1999 Tayland'da manarşnn kab.ı saba İmparatorluk Ekonomk Konleransı bt.1ıma1anru "mparatorluk çnde gösterlen fjm lern çok büyü.k br kısmının tpk İnglz olmayan yaşam tarz lan ve davr;ını~ bçmlern göstennelcr" vakıasının teh1!.(elerne karşı uyaran br buduge çıkardı. Br sonrak yıl DaUy Express gazetes İnglZ gençügıne ABD eğlencelernn dayahlm.ısının onlan wgeçc Amerkan vatand.ışları- halne getrmesnden endşelenyordu_ İnglz Flm Sınınandırma Kurulu (The Brtsh Board ol Flm Classfcaton) emperya! topraklarda gösterme gren Hollywood flınlern.n "gerleme durumunda beyaz adamlar yerl çevrelerde gösterlmemelt kuralına uymasında ısr.:ır edyordu. Endüstrnn 1927 "Yapı1mayac.:ı.klar ve Dkkatl Olunacaklır lstes yapımcılara "djger br ülkenn dnn tarhn kurumbnru önde gelen ıns.1nlanru ve yurtt.lşlanru ho~a gtmeyecek br açıdan göstermeme" t.l!mamı veryordu ve kusur şleme potansyelne karşı yapunlan gözden geçrecek yabanclar şe alınıyordu. İnglzler ısa'nın perdede gösterlmernesnde ısrar edyordu bu yüzden ~e Last Days of Pompe(den (Emest B. Schoedsad. 1935) çıkanhmşb; bu arada Samuel Goldwyn NBugın göstenneye cesaret ettğnı..z tek kökı adam beyaz Amerk.a.lıdu" dye yakınıyor ve Segfred Krac.mer endstrnn denzaşırı k.ı.zanç1anru yanlış temsl yoluyla tehlkeye atmaktan dama korku duydugunu öne sürüyordu. Dğer taraft.:ııı 1930'Iarda Japonlar ege; Hollywood flmlerne geçt vermeme hatasına düşerlerse anlatılarda suçlu olarak slereotple~t.rlmekletehdt edlyodardı. Franco'nun İspanyası Hollywoocfun bptals: yandaşı yanını hevesle kucaklarken onun şç yandaşı antfaşst ve müstehcen flmlern ınk.:ır edyordu ~ "The Grapes of Wrath N Uoh:ı Ford 1940) "To Be or Not to Be" (Emst Lubtsch 194.2) ~The Great Dctator N (Charles Chapln 1940) Some Lke lt Hot" (Blly W.!der 1959) ve "How Green Was My Valle' (John Ford lı} H) Franco'nur! 1975'tek ölumüne kadar gösterl- 1! '..
meyecek kadar tehlkel bulunmu~tu ve Orson Welles'n Uluslararası Tugay geçmş NThe L:ıdy from 5hangh.:!Tden (1948) keslerek çıkan1rruştı. HoUyv. ood'un gücü hem sağcıan hem de soldan tepk çek. yordu. Avrupalı lercler ırkçılığından. tekele k3ptalzmnden sın.ıf sömürüsünden ve onlann kame'radak sonuçlannden es!.'f etseler ble ABD'nn lak modemlğn eştlkçlğn ve degşm. n takdr edyordu. Sağ populer olana Afro-Amerka'Wann rnestzo.ntelk1ernn ve Yahudlern kat.kı.lanndan nhatsız oluyordu.iknc Dünya Savaşı'ndansonra modernleşme söylemlerne yönelk yaygın tepk ABD kaptalst medyasını Üçunru Dünya'dak mallann ktle klltürnun ekonomk. ve syas örgütlenmenn oluşumunda en Öneml bleşen olarak onplana çıkarmıştı. Verlen örneklere ABD ekran ürünlernn ve altyapısının thal kadar ABD'nn uluslararası letşm teknolojsndek tahakkümu de dahld (Örneğn Njerya ba.şlangıçta ABD televzyonuna program tür ve format satı.şıyla büyuyen teçhzat arzı yoluyla bağlanm'tı. EleştrmenJer metalaşma yoluyla ekonomk büyume retorğnn bağımlı devletlern ~ sermayeye ve onun deolojsne dayanma pahasma yerel ktdan kullanan yen doğan egemen suuflanyla beraber ekonomk büyumenn hı.z.ının keslmesnden ve yerel kültürün gelş mesn.n engellenmesnden sorum.lu olduğunu dda ettler. A Foregn Aftar'de (Bly Wlder 1948) ABD'l br kongre üyes Avrupa'dak savaş sonrası yleştrme çabajannı şöyle anjatıyordu: "Onllra yyecek verrsenz bu demokrasdr. Eğer yyeceklern üzernde m.uk.ı.lanru buakırsanız bu emperyalzmdr." Adamın hakkı vardı ve kısa br süre sonra şk.ıyet sesler yükseld. Kültür Emperyalzm Amf'Tka yalmua flm hraç etmekle lglenmn. Blııks yaşam tarzmı hraç etmeklt lgflenr. (Glfd fawbs Cannes Flm Festval drektörü aktaran!"cu/ture WarsH 1998) ABD k.ltür emperyalzm karşıb ulus nşa etme taraftan br duygunun ~odern önces destekçs(olmuşh.ı.herman Melvlle ABD edeb kurumlannın nglz. olan her şeye Öz.eJlkle Shakespeare'e duyulan ve on dokuzunru yüzyılın başlanndan ortaj3nna kadar suren o sorgujamayan hünnete duyduğu güçlü karşıtlığı fade edyordu. Bu Avrupamerkezc yaltaklanı:l1aa thal kültürün "Cumhuryetçlğ edebyata t.lşıma~ çabalarına ne kadar uygun olduğunu sorguluyordu. Buna rağmen bzzat kend eserler Shakespe:are'den zler taşu. On dokuzunru yüzyılın ortasında Avrupa kıtasmda lk ulusal telf hakkı söz.leşmeler görüşülurken ABD yabana kaynaklı edeb eserler koruma)'l reddett 4 bugün kendsnn korsanvan olmakla suçlayacagı kavgaa br duruş. Kendne at br ulusaj edeb mras (br"amerkan edebyatı") oluşturmayaç~an ktapların net thalatçısı olarak Washngton kend matbaalannın yaymolannın ya da yazarlarının k.az.anç elde etmelerne engel olablecek olan koru.ma)'l yabana eserlere kad.u genşletmekle lglenmyordu. Bu mnnettarlık beğen ve tahakküme karşı pazann terchlernn ve küjtürel denetmn kaba saba karşıtlıklar oldu~ kültır hracma karşı thalat lşksn ntelendrr. Aynca ABa'nn çabucak kavradığı ve kendsne verlmş olduğu gb ba~ka1anna da verdğ br ders olan kalkınmarun bağımlılık lş~ ksn de ntelend..rir. Ancak İknc Dünya Sava:ı'nm sonunda ABD syasekonomk uluslararası tahakkum Konumuna ulaşrruştl Ortaya çıkan modemle~mehraa sömurged ve ulusl.uarası deneyrn4 de tarumla.runı.ş olan hakk modem yaşam tarzını hem metropolü çevreden ayırarak.hem de fkrler modalan ve nsanlan çekrdege tekrar thal ederek gönnezden gelm.şt. 1950'Ierde modernte dünyanın tüm halk1anrun yüzlern lerve doğru döndükler endusmyel. ekonomk.. toplumsal kltürel ve syas blkmmanın karma~tk. br bleşm.olarak tasvr edlyordu. Bu söylemn kururulan ve darecler Brnc Dünyanın syas blmdler ve ekonomstleryd çoğunun f.bd ünverstele:yle araşt1rmaensttüleryle kurumlany!a ve şrketleryleya da uluslararası örgütlerle bağlantılan vardı. Moderntenn önermeler arasında ulusala soydaşlık duygusu ve düşünme alışka.nlığı olarak brey/devlet bağımsızlığı Vardı. Günlük dualar Mark.szm-lennzmn çekclğne kapılmayacak "modem brey çnd Kalkınma "başaoya yönelk" toplumun yaratı1 masının br parçası olarak. gelenefırın "teferrnatlı norml::ınyla" modemn N daha evrenseld" ~un1annın yer değştrmesn gerektryordu. ABD'den medya teknolojlernn ve letşm bçmlernn başanu Uıal toplumun seçkn kesmler ger folklork duşunme bçmlernn batağma saplandığı ve modernleşme çn gerekl olan ulusal örgütlere güven duymadıgısöylenen genş halk kesmlerne ömek olmak ve lderlk etmeler çn eğtlmekteyken bu kopya fgürn eleştrel bleşenler olarak göklere çıkarılıyordu. Kültür emperyalzm kuramı bu nanılmaz derecede benmerkez.c modele kapsamlı br bçmde meydan okudu. $onuncusunun çerçeves çzlmemşnarse;zmnden ayn olarak onun yol gösterc lkeler var olan emeğn uluslararasıdağılınu le emperya! ve tcar güçlern lhak edlmş devletlerde ve/veya kend emek güçler üzerndek zaferlern reddett. Yayılmaa kuramalar ve dğerler servet etk ve statü üzerne çatışmalara kaqı yerelolarak daha duyarlı yen-modernleşmemodelleryle çıkageldğndese onlar bağımlı ka.l.kınma azgelşmşlk eştsz mübadele dünya sstemler tarh merkez-perfer lşkler kültır ve medya emperyalzm üzerne yeterl ntelkte eleştrel kurarnlar oluşturamadılar. Kaptalst modernleşmenn bu radkal eleştrmenler teknoloj syaset ve ekonom nakjnn erşlemez olduğu çünkü urul. emek pazarlann. düzenleyecek. yen tüketcler yaratacak ve mülaym rejmer garant edecek çokuluslu ~rkenern (ÇUŞ) brle~k ş alanlarının ve hükümetnn ortaya çıkbgı görüşünü paylaşıyorlardı. Kültür emperyalzm teznn 196O'Iardak gelşm dünyanın başta gelen ekran hracatçlsı olarak. ABa'nn kend egemen değerler sstemn ulusal k.ml.g tehdt edecekşek.ldeyerel dllern v~ geleneklern hayatta ve ayakta kalışına tekabül edecek br gerlemeyle beraber öteklere aktardığuı.ıöne sürüyordu. ABD kültürel hegemonyasının son brkaç onyılı haber' ajanslannın reklamalığın pazar ataşhrmalanrunve kamuoyunun ekran tcaretnn propagandanın felekomünk.a.syorıunve gzllğn denetmne bağlanmıştır. ABa'nn Güneydoğu A5ya savaşlanna 196O'lar boyunca dahl olması ulusal özgurlük mücadelelerne karşı asker müdahaleellerne dar eleştrlereyol açtı. Bu tür eleştrler letşmn ve küıtürel ÇUŞ'lann ABD dış poltkasına ve a:ker stratejsne destek olmasıle kend çıkarlan dogru..ıhısundayardıma ktdar komsyonculan olarak görülen çuş'ia.nn daha genel yayılmasltu mümkün kılmasına şaret ederek. asker sma kompleks ve letşm'arasındak bağlan gtgde daha fazla hedef gösteryordu. Bu konud.:ık endşelerden Uçüncü Dünya da muaf değld 1982'de Mondacu1t. Mexco Gty küıtürel üretm üzerne dnya konferansında Fransız Kültür Blm Jack lang aşağıdak değerlendrmeyyapb.; "Bu kmlf'tansm Jıııkk kü.ltü.rel drmş çn br çağn.jıııyd adını koyalım- bu [nımsn! ~ mtelektı:l tmprrytı!zmt hırşı bu tahakkume karşı gtrçek br ~fuberlk hkmdla aracı/ıgıy/a ha/klıır çn br fırsat olmasını umuyoruz. ~ Bu retorğın soku ç:ığnşınılan evrenselolarak hoş k.lrşılanmamasma rağmen ahlak coşkusu genş ölçüde ve dern yankı buldu örneğn bugt:ın tüm Bab Avrupalı ülkeler tekrarlayıp duruyorlar. GüneydoğuAsya Uluslan Orgjtü 199O'larda "Bab medyasının çerğnn yayılmasıyla tehdt altında bulunln :I.\ :1\ 11 :l ;1.. ;\1 ~ 1'11. 1'1 'I :\ "1 l. II ~
. " ~ " ı ' mw.:.:ıdc~s Asya değ'!r1er.n kommak V~ 1e~letrnek~am.acıyl:ı kültürel küresell'!şme fenamerıne karşı bırleşk. yum! ç a h'l1sında bulun.ın br bldrge çıkardı. Bu u!.keler ırksa1 ve dnsel çz;tl::r arasınd2k temsler ve dller denetm alhnda tı.ıtrna.\: arz~su le Uıuslararasıalısım fnm5z1 ykümjülükjer ar3sl'1da sık:ş~!ardı. Bu karmaşık arkaplanda kültür emperyalzm ele:~fus cen:ıhl...d.ı ortaya kon.ın başlıca çalışmj.1ar ABo'nn dünya medyası....u denetınne uluslararası basın ajanslannın rolüne televzyon progr.mu a.k~ına köye brşı brleşk değerlere ABD ekran ür nlernn hr:ıcna ve dağıtun sstemlerüıe uluslararası letşm teknolojsndek Amerkan tahakkümüne ve altyapıya!::ınknuştır. Dğer br buyük ç;ılışma alanı se metalaşma üzernden ka!kı.nrna retongne özellkjeı kaynaklann sanay I~şmeye kaydınlrnasuu engellemek çn kat edlen reklamclg yapıbozuma uğr:ıtrruşhr 1960'larda ve 1970'lercle kültür emperyalzm söylem Bağbotısı.z.lar Hareket'nde ve Brleşmş Mlletler Eğtm Blm ve KültUr Örgh1'nde (Unted Natons Eduntonal $dentlc and Cu1tur.ı1 Organzaton UNESCO) taraftar buldu. (ABcYnn İkn c Dünya Savaşı'ndan sonra ktle medyasının ve blg akışınıı etkjern bu örgüteın vurguhıması çn o derece çaba sarfettğ dü~üillürse bu durum çok ronktr). 1970'lerde UNESCQ Kuzey-Güney a.kışın<ı ve ktdara dar kültürel ve letşmsel sorunlan araşormak ü::ere MacBrde Komsyonunu kuran. Fransız Jean Maheu ve Sen~gıll-Amadou Mahtar M'Bow lara- fmdan d.:ıre eduyordu Ayru zamanda Üçuncü Dünya ülkeler Yen Uluslararası Ekonomk. Düzen (New Inıernatonal [conomc Orde:) ve yenden gözden geçrlmş br Kuzey Güney dyaloğu çağnlannı yansıtan Yen Uluslarararası Blg Düzc~ (New Intematonal Informaton Order) ya da Yen Dun ya Blg ve lleuşm Düzen (New World Informaton and Com r:ıuncat:onorder YDBO) çn lob yapıyodardı. 198O'de Mat Brde komsyonu elektronk yelpazenn eşt dağılırru uluslar arası met.nl~rçn posta ücretlernn du~ürujm~ssınır aşan uydulara karşı koruma ve tcmetn değl kalkınma le demok msnn araçlan olarak medyaya vurgu yaptlması ıntyacına dar rapor hazırladı. MacBrde komsyonunun hala yürürlükte olması nedenyle yıllık yuvarlak masa toplantılan s:mektedr ancak. Brleş!.-\:. Devletler'n serbest akış paradgmasınadar ısran yoad s\ij.tejlern.::: ve ddalanııa karşı muzaffer br yanıt olmuş8..ır. UNESCO YOBİD tarh~ması çn ele~lrel alan olrojktan çıkmıştır. 19S5'te ABD ve Brleşk Krallık meşru olmayan bıç:..mde syasleştg ve syonst ırkçılgı suçbmasıylaözel sektör basın hegemonyasınakarşı devlet müdahalesn desteklemesne dar sözde k..ırul1ar bulunduğu ddalınna dayanarak UNES CO'CıJ.n ödeneklern ve dı:steklerüı çektler. Geçtgm..:'. on)'11 UNESCO burokr:ıtlarının eleştrmenl~rn yenden çekmck umuduyla YDBD'le aralarına mesafe koymasın-a tanık oldu. BM de br Yen Duzen'e dar temel ykumlülügu önemsemed_ ha:eket~ru kolöyl.:ı.ş:umayı blte ve )Qmu hzme: ölçfıtü çerçevesnde kılmayı yan Brnc Dlnyalı yayıncılan metaya yönel~ olrrayan progr:ımlan bağı~lamaya teşvk!:tmek gb amaçlaya" "Sınır Tanımayan EkranlarUm (2000) destekçs olmasına kırşın bu proje ble UNE5CO bütçesnden ödem~ yapı.l.rnayaca' koşuluyla onaylaruruşh. O nmandan ber YDBİD çağnlannın hem syas hem ek~~o~ık k~yıtlarda daha az etkl hale selmes ~aşırbcı degldr. YOBID konurrlu kaptalzm sôm".:.rge sonrası koşullan ç ve uluslararası sınıf~l lşkler devlel.'1. rolu ve yerl küii'j.run ar.:ıbuhjcu gücüne dar yetersz kuramsallaştınnasıve k:ırm:ışık jroltagt'ı (ttm külttrlern görecel denklğnn üstünde duran çoğulculuk ve şovenzme meydan okunması ama küıtürel bçmlerle ulusa! kmlğn ayrıksı derecede güçlü denklem ~.:ı.rşısında slnd) nedenyle hcr taraftan saldı.nlara açıkb. Onemü br uzlaştırma noktasında da BM 199O'lann sonunda g:~ uluslararası konferanslar:ı arka çıkmaya b;;ışladı örneğn ABD den ve Avrupad:ın tcar medya yönetcler güşl-nder ve yabruncılarla onla.rın Abh'dan r.sya d.:ın ve L:ıtn P-.ınerka'. dan daha yoksul meslekdaşl.ın arasınd.ık. ortaklıklan Ôzen. ~ek ~... topıan~ Dünya Televzyon FOrumu gb. UNES- CO nun Ku '''y-cuney -. b'!.; o'.. '--d '.. muını e esını yenıden uyarlarn) Aynca k-j.t'"..lr emperyalzmnn dger bölgeler tecrt ederek tek br pazarda Hollywood'a )'oğurılaşma ya da teferrujt k..ırşısında ayakta kalmakta yetersz kalan haddnden fazla bütünlükl br bakış açısı kulldil:na eğlm gösteren Mkledlen kultür analzlernn kavramsal sınırlan vard: thal edlen popüıer kultür ağı le yerl kültürü kaynaşhrma kapastesnde (örne;';':ı Njerya Juju'su ve Afro~Beat) thal edle" rnu7.kal tür ler yoluyla br mrası yenden k.eşfetmede ve yenden bçm lendrmede lurutlandıgı gb buradak uyarl:ıma sorunu çok önemldr. Örneğn MLV Asa Batılı materyaln bask:ınlığı )'ÜZnden eleştr.lmştr. Yönetl!Tl bunu madd zemnden değl letşm manbgı üzernden savundu: Suud ve Tayvanlı z.leycler ekrandak herhang br kültrn ~yabanolığı" nedenyle dışlanacaklardı ama Amerkan ür:::nünn "evrensellg~ne aşına olacakla.:dı. Aynı z.ırnanda Rupert Murdoch STAR TV kuruluşunu sabn a1dlgında yerl programol:ıgı.n Çn Endonezya ve Hndstan'dak başan çn öneml olduğu konusunda ısrar etınşt. Kültürel metanın k.ıblyet.--un br kısmı önune koyduğu uzun bryerden ve yen koşullara ııyum göstemıeyc uyarla:ıablmesnden gelr Lberace'nn br zamanlar dedğ gb: "Çaykovsk çalacak olsam onun melodlern çalıp manev gerlmlern es geçerlm.. Benm sadece dnleyclermn kaç not:ıya tahammül edebleceklern blmem gerekyor~ Kültr dedğl-n.z şey parasal mübadeleden çok estetk ayrımcılıkddjasını öne surdüb""ü çndr k aynı zamanda heın metn tcaretnn anahtan hem sınırlayıcı etkenlernden brdr. Ahlak. etk \enme gelenek ve dğer blg bç1mler melalaşhrma süreçlern hem mumkun kılmakta hem sınırlamaktadır. Bu yüzdendr k Avustralyalı General Motors Halden'ın sahb olan Gt'neral Motors kend "sussller beyzbol elm'lu pasta\;ır ve Chevrol~( reklam slog.:ın:ıru Avustralya pazln çn "etl oorekler futbol kangurubr ve Holden arabalan"'n:ı çevryor. Bu küresel şrketler dönemnde ulus.ılın paradgmat.k doğasınınınbelrts ya da kültürelolanla ekonomk olanın karşılaşma zemnlernde yapılması gerekl olan yerele atıf zorunluluğuolarak oj.urıabllr. En nhayetnde satışlar dama yereldr. Dğer tarıfta Almanya'nın devasa post-frodul--.syon şrket D:ıs Werk'n İspanya'dabr televzyon çn uretm şubes açması ve onu Und Street dye adlandızması bu krckllğ ve köken ne olursa olsun ABD'nn kaptalst eğlencedek süregelen ktdarını apaçık. gösteren br dewdr. Kültür emperyalzmnn YDBID versyonu ulus.:ıj kultlre! kend kadern tayn etme hakkının s.:1\!unucujuğu adı altında kend paz:ır güçlern lerletme youamu arayan ycn doğan bul" juvazlern çı..\.arlann:ı örtme rskn de alır Böyle br çerçeve ulusal kültürel kmlk sorunu yerne koym.:ı.k suretyle Yen Uluslararası KUltUrel şbölümu'nü reddeder. Kültürün soyut ve me~ruyet~üstü br fenomen olar:ık hyerarşk ve dar anbnjanrun ş:ımpyonluğunu yapma}an çn cesaretlendrlen bu kültür emperyalzm kurarnatan çlernden brçoğunun kultür burokratlan tarafınd:ın yarab1an ve denetlenen boğucu br darka.f:ıwıgtn güvences olar.ık b...zmet ettğn.. kısa süre sonra keşfettler. Aynca eğer küreseııeşmennekonomk elk.~ lern otomatk olarak kültürel ol;ınbrb özdeşleştrrsek Yen Ulusbrarası KültUrel İşbölümu'nü gözden kaybederz. Bundan sonra sadece gerçekdışı karşıtlı:dlndrak edeblrz nel)-uberal ş dünyası köşe yaz:ın ~Lexngton"ın ~Pokt'ınana'ya karşı GIC'bophoba~nın zevkler ve bsveln sezmesnde oldugu gb. ; ' : /.l
.ı < Düşüncem.z. yanlış blnçli" sınır\ar:ıak yerne fbılere zdenlern yorumlama ve yargılama emek1e~'1n dünya. çap~dak aynşmast Yen Uh.:slarar:ı.sı Klt'üre! Işbölümü'nun beğen aynmldnnın tıretmlern düzenlemesne rağmen onlarla karşılıklı olarak etklenmes üzernden dkkatmz ç~kmeldr. Gerçekte Yen Uluslararası Kultüre! İşbölümü'yle yerel karşl1aşmalara dar endşe!er çoğu zaman kendler de pekala basana. ya da hayal olablecek ulusal ya da bölgesel kültürler ya da kmlklern üzernde amabcı etkler bl.nıkması sorunu ksves altında fade edlmektedr. Geçmşte kültür emperyalzm eleştrsnn karşıtlan bu end~ejer sadece gerçekdışı olırak aldılar bu tur endşelerli" bzzat esnlendrdkler kültürel korumaolığın sırufsal yapılann oluşmasını engelleyen brçok ABD eğlencesnn özgrleştrc bakışını nkar eden br PUrtenzmden türedğn dda ettler (Federco Felln'nn "Amerka demokras... Fred AstaIe~ denklem me~huıdur.ulusal snemalar başka br lanı:l kadar Hollj"\"ood snemasına da ele~rrelbr mesafe almayı reddectp onu taklt etme yoluna gttğ zaman (özellkle 198O'Ierde hızlı arabalı ve İnglzce konuşan u~aklı gençlk küıtürüyle Endonezya'dak S Boy döngüsü gb) thal edlen popüler kultür ağuu yerl kültre! emekle kaynaştınyorlar. thal edlen Hollywood metnlern bağnna basma İrlanda snernasında olduğu gb pekala kültürel kmlğe yen br bçm verebmr ya. da Pakstanlılann Hndstan'ın benzerlğne Kuzey Amerka' dak f~rk.lılıgı.nı terch edeblmes gb rahatsızlık verecek kadar yakın kültürel thalata karşı tampon görev göreblr. Tekrarlamak gerekrse kmlğe dar dar görüşlü düşünme Yen Uluslararası KUltUrel şbölümü'nün kuralalıpndan ve kültüre! erne &n kamu br şeklde ele geçrlmesn sağlama yoluyla küıtürel pratklern doğması ve üretlmes bçmnden aynlu. Kültürel özgjnjüğe farklılık ve duyarlılıkla yakja~mak kültürel üretmn homojenleşmesne ve Yen Uluslararası Kültürel İşböıümü'.yleççe geçmesne yönelk başka br araç olablr Çoğulculuğun yen-muhafazakar dönekler genellkle manbk le Brleşk Devletler'n göçmen tarhnn "yerl oku malara" elver~l alması nedenyle evrensel ölçüde çekc olan çağdaşlığın hep brlkte anlatının saydamlığının (dğer adıyla asgar dyalog kompleks) eşsz br bçmn oluşturduğuna dar eşzamanlı ddalarnu brbrne kanştınrlar; hatta derler k bu anlatılar eşsz evrensel temalara şaret eder ve bzzat ABD c:tger ülkelern flmlern d.ı~jar çünku 0 tamamen İnglz kafalıdu. Halen moda olan küresehe~menn farklılğl heterojenuklparçalanma ka~ısındakultüre! homojenlk/entegrasyon dyalektg çnde erttg fkrne k.ı~ı Featherstone klreseueşmenn kme hzmet ettgn sorgulamam.ız gerektğn öne sutüyor. Burada HoUywood'un Yen Uluslararası Kültürel İ.şböll:Tlü'nün coğraf koordnatlarmdak ktdar vurgusuna ger dönüyoruz. Herbert Schller'n fade ettğ gb "Gelşmş brleşk br ekonomdek medyatk-kültürel b.leşen karar verc sına-fnansal sektörlern ekonomk. hedeflern (yan tüketc toplumunun yarab1masıve yayılmasını) destekler~. Bu bakış Masao Myash'nn "sına uretmn ve dağıbmm (ulusaşınla.:;nnlrnası) ulusal sınırlarının ötesnde son derece kann;ışık bi agm oluşumu tcarettek arb değerler ve eksler üzerne taroşmalan büyük. oranda geçersz kıl3.r~ ddasında oldugu gb bu tür br sevmllk derecesnde mübalagalı retorğ k.:ırşlsına almalıdu". Bu hayal pax mundaya (sözel barış) dönük verlecek buruk br yanıt çn dünyanın kültür şç.ler "Evet tabü k!" dyerek gülümseyeblrler. Br açıdan artık külrur emperyalzm söylemnn üç ayn çeşd vardır..ıknde Afrka Ortadoğu ve l.j.tn Amerka yerel demokratk katılım ve denetm üıerne tarbşmaya devam edyor. İkncsnde Bah Avrupa'nın büyük ekonomk güçler Amerkanlaşhrmanın homojen1e~trc gücüne karşılık pan Avrupacıhk htyacı üzerne ddalar öne sürüyor. Ve üçüncüsünde Doğu ve Orta Avrupa'nın esk sosyalst devletnn kurumlan özelleşlr1mşmedyayb bağımsız svl topluman gelşt...menn yollan;u anyor. Kültr emperyalzmj analznn kalıcılgmm daha y başka br tarf daha olamaz. Bugün. kuhür empeqalzm ve Hollywood'un Yen Uluslararası Kü!ttlrel İ~Oölfrmü üzerndek coğraf kontrolü çn ç.ılışan belk de en büyük güç 1995'le Tanfeler ve Tcaret Genel Andıaşması'yla (General Agreement on Tarfts and Trad.:! GATl) kurulan Dünya Tcaret Örgütı'dÜr (DTÖ 'INord Trad~ Organzaton). Küreselleşme- CATT DTÖ ve Küresel T.caret Dyaloğu Eğer Avrupa Komsyonu hükmeter gerçekt~tl yurtttl;j/annın kültürel terchlerne onem VfTselerd. onlara und ~çmlernn eserıı gönrı~ ve dnleme o?guriğünü tanırlardı; eğu gerçektm br ulusun küllrel mrasırta oltt'l1ı 1XT~f"d bu mrası yansıtan programalığın dağıtımını öundrrlcrd. ]ack Goladn" AmerkIn Emek Federasyonu. Endüstryel Örgt!er Konsry Profesyonel Çalışanlar Bôlümu Başkıını 194D'lann sonunda ortaya çıkışından bu yana yen uluslararası fnansal ve tcar brkaç protokolden br cılarak GAIT Brnc Dünya'nın ekonomk refah kurallanmn sözleşme terlm lern dsmjeşt.rd: Aynmolık yasagı tekl egemen devletler.. hakmyet ajanannın dışını denetleyecek yasa1aşbn1mı~düzenlemeler ve k taraflılık. Standardze edl.ırır endüstryel yön temleryle Kuzey Amerkan büyümeo "müjdeclk" (nungdsm: müjdeclk msyonuyla İncl'n yayılması çn çalışanlnra verlol ad; tarhıt.ç.) mantığından doğmuştu; genş ölçekl.lıtetm ve pazarlann sonsuz genşlemes İknc Dunya Savaşı'nın Bab Avrupa enkazı çn ekonomk. canlanma ve kal.kı.nmamühendslg görev göreb.lecek ve Markszm lennzme dönük herhang br yönelnn önünü keseblecekt. CATT kaptalzmn yenden yapılandın1masını sagladı. Dar görüşlü ulusaj çıkarlann ve serbest tcaret lehne devlet müdahalesnn reddyle Genel Andla~ma neo-klask ekonomnn paradoksal bürokrat'..k sesyd. Memurb.n tcaret bloklannı dağıtidak ve tüketcnn egemenlğyle karşılaştırmalı avantajm belrledğ arz ve talebn varsayılan doğal rlınnden sapmasıru ~ngellemek çn açıkça akl kaderlernn emrndek PüTtenler gb çalıştılar. ABD önce snemalannı sonra da televzyonlannı sgortala. maya çalı~tıysa da başanh olamadı. 1948'de ı.nzalanan Beyrut Andlaşması kültürel ya da popüler olarak tanımlanan metnler çn degl eg;tsel görsel ştsel thalatta g"tmruk ve :u)ısat bedel lern ortadan kaldırdı çünkü AvrupaWar ABD'ye karşı çıkarak bu!ür ekran metnlernn meta değl hzmet oldugunda drend. Ne olursa olsun ABO'den thalab hlzla artırdı. 1950'Ierde İngltere hanehalkı başına düşen televzyon oranı gb konuluda ABD'yle başabaş gderken ble hızla ABD programalığının başlıca mü~tersne dönüştü. Bu durum '"açık." pazarları zorlamayı zorunlu kılan deruzaşın sabşlara dayalı ABD malzemeler çn fnansmarn düşük tutma eğlmn do~du_ 1961'de br TV programlan panel yaprru.ş olan CAIT hzmet tcaretn (eğlence. fnans sağlık vf! dger üutm dışı malat dışı kend gdrler!yle dönemey~n sanayıler) tarurnakta geç kaldı. Bu kısmen se.ktörün "nsan" yanını tpkje~t:.ren genelde nesnesz mübadelenn (örneğn restormar) kavrarma.llaştırmaya ve ra.1<amsallaşbrmaya pek elverşl olmamasından k.1ynaklaruyordu. Ancak Bab1ı güçler sermayenn malatt.ı."1 kaçtıgı.ru görünce bu alanı bürokratk denetlemeye açma yollarnu keşfederek net hzmet hracatçısı almaya çalışblar. Eylül 1986'dak Punta dt!! Este Bldrges GATTın yed yıl sürecek Uruguay Toplannsıru baş la tn. Amercan Express Cbbank L8M ve HoQywood'un lobdler.nıı hzmetndek ABD' nn (dama görü~melerdekba~ oyuncu) baskısıyla hz.ı:net tcaret lk alank GATI görüşmelernn merkezne koydu. LI - Iİ " " L :... ' ~
. ' : ~.' ı '1 1: '. j : ıı :1 :'./ On yıl sonra hz:net tcaret. sanayleşmş pyasa ekonorn~ lernn (SPE) mll gel..-. u...ı yüzde 6O'ına ve dünya tcaretnn dörtte b...nden fa.:d:ısuıa denk gelyordu. 1999'da dnyanın toplam hzmet tcaret 1350 mlyar ABD dolan hıtuyordu ve ABD bu c:ıkamın yüzde 33.8'nden sorumluydu. ABD 1988 Kmada'yla Serbest Tcaret Andlaşmasma kültür endüstrsn dahl edemeytr\ce dplomatlan ve tcaret memurlan AB'nn gors' L ştsel metmler uzerndek thalat kotalanna dar plan* l.ıruu bozmaya çalışnlar. AB hukukunun medya erşrnj yoluyla fade özgürlf:ğünlyü.celtmes hala sürdmclüğü ekranın br mal değl hzmet elduğu ddasıylabrükte. bttgm ABD ekran u..:n lerne kota koyarken kullandlb"l savunma kanıbdu. AB'nn "Sınu Tanunayan (Bab Avrupa dahlnde) Televzyon~ yönergesnn (1989'da benmsenmş ve 1997de yürürlüğe grmştr) üye devletlern thal ettğ metnler yıllık yayın süresnn en faz.la yuzde 49'una kadar strıırlamasıyla özel br kızgı.n1ıga yol açtı. Ancak ABD'nn GAITın Uruguay ToplantısU\! bu tur syasalar çn kuuanmak. stemcsne kültlrel egemenlk adına nered.o>yse Kanada Japonya Avustralya tüm Avrupa ve Üçüncü Dünya'nın kayda değer katılımıyla evrensel boyutta brşı çıkıjdl. Bu konum kültür endüsbsn neo-klasszmn öıesnde var olan k alan olarak çevresel korumayla ya da slahlı kuv'vetlerlc eştled: Onlann toplumsal etks fyata ndrgenemezd 1993'te balerce AvrUpllı sanjtçını.n aydınh" ve yapım ('.nın mzatadıgı kültürün CAITın sınır tanımayan metajaşhr masındanmuaf tutulmasınadar dlekçe önde gelen gazetelerde yayınlandı; bu olay "Cola ve Zola~ tar~ması olarak. tanındi. 1993 koalsyonu CAITın ekran pyasal.:ınna açık erşm sağlaması fkrne kültürün yabancılaşhn1amaz (metalaştınlamaz) olması zem;ünden ka~ı ç'.ktı. ABD'l eleştrmenlere göre se kültre! haklar vermsz endüstrlern ve modası geçmş drjan.lığın korunmasını saç maktaydı. ABD "bırakınız yapsınlarha br konumdan tüketd terchlernn ortaya koydukjan bdar televzyon ve flm yapım alığında karşıjaştınnalı avantaja kmn sahp olduğunun da k.ırar alm..ı etken olmasını öne süruyordu - ya Los Angeles ya d:ı Sydney üretlecek görsel ştsel metnlern mantık mekalljydı. *Washwood~ ekrj.i1 y.:ıpımcılığında kamu sektörüne yer olmadığını çünkq populer beğenye elbettc k daha çok uyan özel yalınma yer bır;:ıkrn;ıdıgını dd;:ı edyordu. Hem kamu sübvansyonunun aktf yüzü (ulusal snem.ılar ve gösterrmler) hem kamusaj yasaklann pasf yüzü (yerel üretm destekj~yecek lhalal eng~lle:) engelleyc pyasa güçler dye küçümsenyordu. Bu s~ perdes Los Angeles'a karşı Sydney sorusuna yanıt verrken Yen UluslarMası Kültürel İşbölümü'nün parçalı doğasını gözı.~rden sakladı. Her zam:ın olduğu gb Washwood'un a.hlakçılıgı bu soruya yedek kuvvet oldu - ABD bynaklı kültürel çeştllk üzerne serbest tcaretten bazı \ulemler ve pratkler dışlam:ısı İsral çn hoş göruleblr. Ancak bu şart:ı bağijlık hçbr zaman çn uluslararası sstemn çete arkad;:ış]an olmayan devletlere dar sorunlarda önkoşul obrak kabuj edlmed. AB (kültr emperyalzmne brşı) ve ABD (pyasalara engelsz grş) arasındak mücadele 1993'le CArrtan ekranın dışlan masına tanıkoldu. ABD de dahl olmak üzere kırklan fazla U1ke görsel-ştsel se~törler Andbşmaya olan nh:ı baglılı.kjanndan muaf tuttu (OTO 1998)..-\ncak bu dl~lama Hollywood'un mal IClnnı uluslararjsı ölçekte paz.arlamasını engelleyememştr. (Kll7.!mı..ç.) grş bölümünde belrtldg gb Hollywood'un ge-. Irlernn ar.$ı den~m yerlerden gelr. ABD Bab Avrupa pa Za.""Uu.:ı dörtte üçnü temn eder bundan on yıl önce bu r;:ık..lm pan:ın yansıydı. Televzyondan d~vlet mud~hajesn.l" k.1.ld.ınlması ve "müreffeh" A.vrup;ı'nın tek br sabş merkez.nde brleş. mes HOllYlvnod çn büyük brer nmet oımu~tur. ~Stnır Tanı. rnaya:ı. Televzyon"w\ lk ;;ekz yılındj AB le ABD a.rj.slfid:ık net gör-se!-.ştsel tc.j.fet ;\vrup.l'run kültür endüstrlennü al.ı.ğını 2 mly:ır dolarcan 5.6 mlyar dolara çıkardı. Ekran tcaretndek bütçe açıgı 1995'te 4.8 mlyar dolara 1996'da 5.65 ~y~r dola.r::ı Çlkb. (Tablo 1). Bu arada stüdyolar dger ü~lerd~k gı~e ~elrlern!l yuzde SS'lk br orarurun dövz. denen.:ll.le:ıyle ve yuzde 42-43 arasında değşen engellerle kes1mesmden y:ı..kınıyordu! 1995 Ocak ayınd;) DTÖ. GAll'ın yerne geç.~ ve GATTokratl:ınnın hzmetlern sunınjya başladı. DTO'nün hukuksal kşlın sekreteryası ve k yılda br düzenjenen konferanslan var6;.. Bu yen mek.:ınz:na ÇUŞ'lann kend evlenndek hükümetlern temslderlnn dplomatk hzmetler üzernden tcarete hakm olmala..-ını kolaylaştınyor.çe\'yeye dl endşeler ve kamu yaranna dar dğer meseleler GAITın hüküınctdışı kar amao gütmeyen örgütjere verm~ olduğu grş önce- Avrup'" Brl;; ve KULer Amerk:ı. "~ınd"k ;ôr~l.~ı.se1ı;uretn evrm {1986-199ll (Mılyon doları "'<r ~.'~ A~p'.;.ıt ft~... 1.10'; C:::::::J ~""p' l;ı; oy...;h.o~ I'... j~~-~-!...~.ı.~l...:~ Tablo - 1 lğndc arbk yer a1ıtuyor. ÇUŞ'lar ev sahb ülkelerde y~rel şrket muameles görmey daha kolay buluyor ve Uçüncü Dcnya'nın tanmsal üretrru yabana mülkyete gtgde daha çok açılıyor. '''rıo'nun yürrlüktek protokoller saydamlık. en zyade müsaadeye mazhar ulus kaydı ulusal düzeltme (thal edılen ve yerel mallar çn eş syasath) ötek korumaa ölçütlere naz;ı:-an t:ırueler ve anlaşmazlıkl:ın çözmenn resm yöntemler üzernde durur. Örgütün başlangıçt:ı hzmet sektörlerne odaklanışı kazançlı telekomünkasyon pyasasına ışık tutmuştuama şind yağlı dn külturc çevryor. Kanada ve Fransa kültürel meseleler DTÖ'deo çı.k..ınp UNESCQ'nun lg alanına yerleştrmeye çalışbk.lannda çok az destekle karşlla*b1:ır. Sanat eserler ve uluslararası hracat denetmleı; gb mallat ve blgler kısa süre önce GAITtan Ç'.karuara.k tcar görüşmelern yaz'.lılığından k.ıçınan ama onun araçsa1lığuun ve sonuçlanıun dernlemesne çne şledğ ulusaj egemenlğn ekonom ötes sorunbnyla br ILl.:.te DTÖ'ye havale edld. 1997de DTÖ br Türkye'de ABD flm gelrlernn verglendrlmesne dar (Wı/DS-l3 - bunu muteakp özelolarak anlaşmaya varıldı) ve djger Sports Illustraled dergsn:-ı Kanada versyonuna dar olmak uzere k VJk.a le kültür endüstrlerne lk büyük harekatını gerçekleştrd. Örgüt Kanada'mn dergye tarfe uyg-...ılay:ım.ıy:ıcagına çünkü bunun rekla.m verenler yerel peryodk yayınlardan uzlk tuttuğuna hükmett. Bu vak.1 DTÔ'nun kültürel hücumunun başlangıo olarak görülür. Yen ABD hamles se kültürel meseleler fkr mülkyetn her şey kendmde toplayjn dogasma hapsebnektr böylece ABD televzyon programlannı telf haklanna saygı göstermekszn yenden yayınl"yan Yunanstan'la r.'
DTO'de hesaplaşabldl Bu durum Yunan hukqmetn tel~vjz_ yon patent haklan yas<ısliu çıkarmasıve daha sonrasında yasayı çgneyen televzyon stasyonlannı kap~tması çn harek:!te geçrd (:!). Gerç Hzmet Tcaret. Genel Andlaşması'run (GATS General Agreement on Trade n Servces OTO'nün Uruguay Toplanhsından ç.kan hzmet tcaret protokülü) pyasaya kab.y grş olması le ulusal ve yabancı hzmet sağlayıcılan arasında ayruno.lı..'< yapı.1mamasl'"ubeyan etmesne rağmen bu prensplerden belrl hzmetl~rn dışta tutulması çn boşluk buakıyor. Bu rn.:!.nevra alanından AB'nn flmler çn kota uygulaması gb durumlarda yararlanwyor. Ancak 2000 Ocak ayından ber OTO. mallann ve hzmetlern "dünya çapında özelleştrmeyve devlet müdahalesnn kalkmasını kollayacak" lberalz.asyonunu ve genş br ş faalyet ksvesne bürünerek demokratk denetmn dzgnlenınesnhedefleyen 2002 yılı sonuna kadar sürecek br görüşmeler toplantısı olan GAT5 200J' yönetyor. Öneml br mesele de sanal mallardır. Görsel-ştsel hzmetler elektronk tcaret blşm ve eğlence gb kavramlar tarafından özümsendkçe mallar ve hzmetler arasındak ayrun bularuklaşıyor. AB ABD"nn yen letşm hzmetlerne serbest pazar erşmnde ısrar etmek yoluyla Brlğn "Sınır Tanımayan Televzyon" yönergesnn ahım oymak çn nternet Truva atı gb kullanarak snemaya ve televzyona zorla ortak olmasından korkmaktadır. ABD DTO'de oyuncağıyla oynayan br çocuk gbdr bütün dğer ülkelerden daha çok şkayet formunu doldurduğu çn gururlanır ve çoğu zaman herkese baskın çıkmıştır. Eğer uluslararası tcaret kurumlan yoluyla kültürel syasalan yok etmey başaramayacak olursa dye \B'y müeyyde uygulanacaklar çn oluşhuduğu Specal 301 Oncelkle Izlenecekler Lstes"ne yazrruşb.r. Burada da br çocuk zhnyet vardır bu sefer de en nefret ettğ arkadaşlanyla gerçek ya da hayal ürün -kötülüğün"lstesn tutmaktadır. Artık saf/tam rekabete dar yüksek kuramsal baglanmışlığına ragmen syas baskılar GAlTın serbest tcaret bütünlüklernn arkeolojk sanatsal ve tarhsel örneklernn göster.::lğ yolu çok az dkkate aldığı anlaşılıyor. Günümüzde kültür yalnızca br syas baskı meseles değldr - metalaşbnna çn br kategor daha. 2000 Ekmnde Washngton DTÖ'nün Hzmet Tcaret Konseyne sözde dajı:::ı muazzam çe~tllkte sanatsal üretm mümkün kılacak. "açık ve varsayılablr br ortam güvences ve~ tetek sektörün süregelen büyümes"nde Örgüte yardımcı olmasını umduğu br çerçeve sunan "Görsel-Iştsel ve lgl Hzmetler" başlıklı resm br belge gönderd Bunun Brleşk Devletler'n lassez-fare syasetnn anahtan olduğu açıktır. Ancak artık aynı kuvvetle karşılayan br meşrulukda tanıruyor.du yan bu çevredekler "kültürel degerler ve kmlgn korunması"na özen göstennelyd npkı ulustann kend fnansal ss temlerndek yerel htyat kurallann denetmn yapması gb. Bu dğer ülkelern medya yapımatan tarafından ulusal snemalar ve gösterrnclet çn devlet desteg lnak adına kültürelellğın snk kullanımı gb bwjuvm adına ulusal çıkarlar çn yen br yardım steğ olarak görülmeye devam edyor. Kamu görevw;rnn DTÖ yaranna şe koşulmasınaek olarak uluslararası egemen sınıf kend partlern tutuyor. İlk toplantısuu 1999 EylUl ayında yapan Elektronk Tcaret üzerne Küresel İş Dyaloğu DTÖ'yle paralel mecburyetler üzernden şlyor. Cees Holmelnk bu buluşmayı "Medyanın ve IT endüstrsnn en üst SOO yönetcs (aral:ınnda Tme Wamer Berte!smann Nok.a AOl ve Japon r-nt'nm yönetm kurulu başkanlan vardı) k.-üıtürel çuş lderlg verglendrme ver. koruması fkr mult.ayet haklm tarfeler blşm güvenlğ ve sahclgn lurutlama gb syas gündemler tar~b... Temel olar.ık küresel ş dünyası lderlen hük.ılmetlere SberUzay'ın koruyuculuğu çn neler yapmalan gerektgn söyledler" ~eklnde anlanyor Buradcı haz.ı.r bulunan 100 hükümet temslcsnden tek brne ble gözlemcll;. dışında sıfat verll-ned. ÇUŞ lderlğ stratejler ve syns öncelkler ~ekllendrme.'k çn "sadece özel sektörden gelen temslclerden oluşan 29 üyelk yönlendrme ksimsyonu kurdu" EndüstrnL'l kılavuzluğundak temel 5yasalar arasında se ntemel-w'erglernn kaldınmsıme-tcaret anlaşmazlıklannda üçüncü taraf zorunluluğu yla brlkte şfre çözme yazılımlarmdak thalat kısıtlamalannın kaldınlması ve Küresel İş DyaJogunun küresel tcaret çn engelolarak karşı çıkhğı AB özel hukukunun yu.muşahlrnasıvar. 197O'lern ortasından ber evrlmekte olan küresel ekonomk sstemde Kuzeydek suufsal sürtüşmeler başka yerlerdek kaptalst olmayan sstemlern yern alan ulusaşın sermayey destekled Devlet müdahales ve dğer mekanzmalar dünya tcaretn lberalleştrrneksosyalzm kapsamak k.:ıptalst yayılmaya uygun düşen yasalan desteklemek ve dünya pyasalannı gruplandınnakçn ~e koyuldu (Telf hak1annın uyumlulaştınl~ ması çn bakınız dördüncü bölüm). AB ve dger tcaret gruplaşmalandahl olmak üzere dünya pazarlan 198O'Ierde ve sonrasında serbest tcaret rejmiernn desteklenmes çn çoköneml olmuştu (gerç o dönemde serbest tcaret savaş sonrasındak çej'tek yüzyıllık dönemn ötesne geçememşt). Şrket Lktdaruun byurnes o kadar güçlüdür k şrketler tcaret ka~ısındak ulusal sııurlann kaldınlmasınıtalep edeblrler; yabana sermayenn ve dövz pyasalarının yayılması pyasanın lehne ola. cak şeklde ekonomk kararların ulus devlet bağlarnı ~ında alındığı anlamına gelr. 1994'te dünyanın en büyük yüz ekonoms ulus devletlere değl çuş'lara "att" Bl.\ kncsne ah olan dört yüz ekonom sabt sermayenn üçte ksne ve toplam tcaretn yüzde 70'ne sahptr. Ancak yalnızca ÇUŞ sa~lannın ve mülklernn üçte ksnden daha fazlasına ev sahplğ yapan ABD Bab Avrupa ve Japonya ÇUŞ faalyetlernde anahtar bölgedr Başka yerlerdek doğrudan yabana yatınm sınırlıdır. Belk de her yrm ÇUŞ'lan br gerçekten küreselolarak çalışır. ÇUŞ'lar etrafta marjnal fayda arayarak dola~ırlarve blneblen le denetleneblenden uz.aklaşırlar- böylece yabana yatınml patlaması1994'ten sonrak üç yılda ABD'ye akan ÇUŞ parasında yüzde Wlık arnş görürken dğer bçmdek yab..-un Lngltere Hollanda Kanada Fransa ve Avustralya'da brnc suadaydı. Pyasayı ülkeszleştrdbr hareket olarak. görmek sınırsız br dünyayı gündeme getrmez ama devletn dönuşumü amamına gelr Yapısal uyadama ve lberalleşmeyoluyla devletler ulusal dan çok kürı~sel ekonomk lşkler yönetecek syasalm benmsedler. Bu syasa ulus devlet dahlndek toplumsal kararlılık ve çevresel güvenlk pahasına küresel para ve meta döngülern kolaylaştırdı.temel düzlemde Yen Uluslararası Kültürel İşbölümü'nudesteklemeyen herhang br küıtürel syasaya k.ırşı köru nyetllğeve kçümsemeye ön ayak olacak ulusal ve küre sel küıtürel syasanın yönü üzerne ta.rtı.şma açmaya ıorlacwar. Bugünün baskın neo-lberal "Washngton Konsensus" son yanm yüzyılın anahtar syas-ekonomk sorularının hakkından geld (OTO ve Küresel Tcaret Dyaloğu'yla brlkte artık MKonferans!ar"a daha az htyaç duyuluyor) 197D'lern sonundan ber hakm olan Konsensus serbest tcaret karşılaştırmalı avantajı fnans pyasajanndak denetmn kalkmasıruve düşük enflasyonu desteklyor. Büyük bunalım günlerne göre'dünya çapındak büyümenn daha yavaş ve eştszlğn daha fazla olmasından tabü k sorumludur. İş güvenlğve gerçek cretler duşerken çalışma saatler artıyor. 2000 yılıyla brlkte Amerkalılar yılda yaklaşık ortalama 2000 saat çalışıyorlardı; İsveç ve Amerka zorunlu çalışma saatlernn artınldıgı sayılı gelşmş lkelerdr (ortalama yıllık çalışma saat Fransa'da 1809'dan 1656'ya Japonya'da 2l2rden 1889'a ve Norveç'te lslı'den 1399'a düştü (ILO 1999») Ayru zamanda 1997 yılında dünya nüfu5wlun en zengn yüzde 2O's en yoksuııara göre 74 kat fazla kazanıyordu; bu rakam 199D'da 60 kata ve 1960'dak 30 41 " l "
;:.' ~ ;;ıl 'j!!.:: '.' :!. ;1' 1::1' ı! " "!ı : katı. göre artm:şb. Ancak ~Komcnsü5" 199ü'lann sonunda ucradıın rurlü çeş:tl felakete (Mek.sk..J GÜneydoğ"...ı Asya Rusya v~ Bre~ly]) r:ıgmen hala örnek syasa olarak selamlaruyar. Tekrarlanan b.'l.~an5\zıj.k!ardenge noktasırun s;ığbnac:ığı"uzun v:ıdey" güvenle bek1e}p curan savunucul:ın t:::ırafındansapma olarak varsayılıyol ~Kon5ensüsH. neo-lberalzmrıbreysel özgürluk pazar yer ve ekonomk meselelere asgar devlet müdah.:ıles manlrasında kends..j buluyor. Bu da sermayenn ulusal sınırbr dl..'lına k..j.qtl;!~u.-malıengelsz akı;! Ye ekonom:y brlkte yöneten emek. ser:naye ve devletn reddyes çn entelekruel brut sağlıyor. Bazı eleştrmenler serm:ıyenn rastgele doğasının kçfunsendğn pek de "muzaffer yerel otorte" sayılamayacakbr dz ulus devletn dar yeteneğnn bölgesel blokj:ula zayulatılma.k yerne ku\'vetlcnmesyle brlkte aslında ulus devlern ÇUŞ'lann dgzenlenmes çn çok öneml olduğunu dda ed yorlar. Düny.1nı.. pek çok yernden nsanlar bu sonuncusuna hem ekonomk müsa<!de hem gerye dönüş çn gözlern dkmeye devam edyor. "Kaptalzm ve ülkesellk" arasındak lşknn de<ışınt'sne rağmen GS'n hakmyetndek devletlerırası varlddjrca dare edlmes devam edyor. Örneğn sermaye pyasalan ulusal üstdenetm ve dü.zenl~meyle brlkte ulus lararası ölçekte ~lyor; onlann erşebjecekler ulusaşın mesafelere dar tüm ;ıkl;:ı geleblr tasanjar çn hal;:ı bçmsel dareye htyaç var. Sözde örnek gösterlecek br açık pazar model olan Kuzey AmerLı Serbest Tcaret AndJaşması'nın (North Amercan Free Trade Agr-eement/Trado de Lbre Comerdo Norteamer.:::ano NArıA) "yürutüleblmes H çn yalnız bn sayfadan fazı" d:ır kurala htyaç duyarken son CAn toplamda sekz yüz ell klo çeken yrm bn sayfalık protokolü çeryordu~ Yah.nmla lgl oldugu kadanyla çağırntz kuresel değl uluslarar;:ısı çlgdlr ve hükümetler sorun olmaya devam edyor. Aynısı Hollywood gderlen çn de sözkonusudur. Sonuç Küreselleşme/lnözü ha/k/arın kültürlcrnı- yaşııır.a bçmlern ut' muııev c!~ğer!l!rl1tehdt edel Butı tüketm kü/tür.:.lnun hegemaıyası kı/cnr brkıjç zengn devletn özellkle Amerkn Brleşk Deuletl!T'nn I!kononık hegemonyasmııı so.ganmusıdır. (Tarık Azz Irlk Başbakanı aktaran Landers 2000) "Df~vlet küresel arenada önde gelen br syas aktör olmaya devam edyor" ama "devletlern kümelenmes.._ artık. küresel syas;"! sürelnn denetmnde değl" denldğ noktaya v:ırdtk. Bunun yerne temel olar:;ık normam olmayan br sstem var bankılar şrketler ve fnans tüccarlan tarafından dare edlyor. Merkez ve perfer bubnü~..laşb sermayenn uzamsa! hareketlj~ ğ hızlandı emeğn stratejk kuvvetnn ç boşaldı devletn gücü sennayey sınu ötesne taşuna yeteneğne sıkışbnldl. Yen UlusbrarOl:;1 Kültürel şbölümü'ne enıegrasyon çn hala özgün ulusal bçmler ku!..lanma yoluna gdlmeye devam edlmesne rağmen ulaşım ve blşm teknolojler le kayıtsızlaşma eğlm ler sayesnde sermaye ve emek ar:ısındak karlılık ve ktdar lşklernde temel br def>.şm yaşandı. Ulus devletn ortadan kalkışı ve uluslar:ırası egemenlğn ortaya çıkışı geçtğ.rnz yüzyılda nıtn br şeklde (ve yanlış açıdan b.:ıkılarak) öngörülmüştü. Devletler brbr ardına ort.:ıya çı.kb.kça onlarm varaca~ noktayı duyuran söylem ble daha ısara oluyor. \.ma 'görmüş oldugumuz gb yen let.şm teknolojjeryle mülkyet ve denetm şablonlannm ulus larar.ısılaş.m.::ısı. küresd d;ısporalann çe.ştllğndek ve kaps.:ımındak art:şlar devletn duzenjeyc ve harekete geçrd bi h~k'~k~.:ıı varl!k olarak Önemn arb.nyor. Her devletn ayrıksı kımlık.!erden ulusal öznellk yaratmaya dar büyüyen htyaa bunun k.:ı.nıhdlr Bell.:. de uhıslararasllaşma devletlern çoklu etn.ı:. kmlku halkjan:ıa adyet yarjtm:ıda gösterdkler becerde ve bu halk.la.'1.il devlet temsl çn yen bçmler a:amdk çn sarf ettkler emekle olduğu bdar y ö~ekjenemez. Sadece koekt! krnlk sorunbn do1:ıyıs:yla değl Yen V1uslararası Küıtürel İşböICunü'ne yol açmak ve onu üretmenn madd gerçeklğnedenyle ekran endustr1er bu düzlemde çok önem l aktörlerdr. Hollywood'da etkn olan büyük. ş.rketler AOL Tme Wamdın küreselleşme reçetesn uyguluyor: Dünya çapındal yen pa::arlara greblmek çn yatay yayılma bağını S12 yapımejar1a çalışabjmek çn dkey yayılma rskjer yaymak ve kl1ptalzasyonu artırmak çn yabana YJb..nmalarla ortaklık. Bu bölumde kuresel Hollywood'un varlıguu ve gücunü açıklamaya çalışbk. Hakm konumunun ABD tarafından yürütülen kaptalst yayı..lmanm zengnlkleryle ve projeleryle ççe geçmesne rağmen drenş ba.şansızlık ve rekabet korkulanyla bu tahakküm L"'\..şü çıkışlıdır. Dger devletlern kultürel egemen lk nosyon101n ABD'nnkler kar~ısında çıkarlarına güç kazandınr.lma bu arada tekeld sermayey de desıekler. AB'nn kend kültlrel emek pazarlarmı br dereceye kadar şekl. lendrmes ve kend kültürel şgücünü Yen Uluslararası Kültı:.rel ~bölümü'ne getrmes zorunluluğu sadece ABD kültür endüstrlernn HoUywood'la Yen Ulusla:arası Kültlırel İşbölümü'nlm denetm çn rekabete devam ebnesıne hzmet edyor. Bu durum en çok uluslararası ortak Y01pL'Tllarda bell gnd.r. Bu arada br umanbr Avrupa'nınsyas geleneklen çn son derece hayat olan devletn kültllel egemenlğ.nosyonu "Br'ı.ksel usulü merkezleşmehle dıştan ve aynlı.kçı etnk gruplarla çten olmak üzere kz güçlerle z.ıj'l!latı.lıyor. Ekr"n tcaretnn etkler s:ıdece kültürel kmlklere değl kültür şçlernn bzz.at bedenlerne ve temayüuerne de damgasını vuruyor. Dana Polan'ın önermesndek gb HKüresdh:şme br soyutlama değl kend varoluş bçm yerel alanda etksn bırabn somu~ br faalyettr. Somut termlerle sunulsa ble küreselleşmenn bçm csm.leşm.ştr ve bu Olımleşme kendn yerelde göster's". Küresel HoUywood Yen Uluslarara51 Kultürel şbölümü'nü anlayln ve buna tepk gösleren varlıkjan dönüşnmne)' hedefleyen kuresel kaptalzmn br kurumudur. Notlar: (1) Baba George Bush'un bu düşüncey sahple~rnes çn br yılzyı1dan uzun br süre geçmes gerekceekt. (2) Ne bdar ronj<..t.r k bu türden lk. dava (\'Vf!DS16O/1) ABD'nn Jleyhne gelşt. DTÖ A.mer.\.an telf haklan yasasırun buyk şyerlernn telf hakkını ödemekszn yabancı sanatçıların kayıtlı eserlern çalmasmj zn vererek küresel tcaret kurallannı çğnedğn keşfett. (0) ÖU mllkıjlenn ya aldığı ktap: Global Hollywood Brtsh Flm Insttute Publshng 2001. YaZJrlar: Toby "fller Ntn Govl fo/ın MeMuma Rchard ı\-faxwel/.