Venn Diyagramları Kategorik önermelerle ilgili işlemlerde kümeler arası ilişkileri göz önüne almak bu konuda bize yardımcı olur. Bir kategorik önerme, kesişen iki daire ile temsil edilir ve buradaki daireler önermede geçen iki terimin (öznenin ve yüklemin) işaret ettiği nesne kümeleridirler. Dairenin içinde kalan alan kümenin elemanlarını, dışında kalan alan ise bu kümenin tümleyeninin elemanlarını temsil eder. İki dairenin kesişim bölgesi ise, bu iki kümenin eğer varsa ortak elemanlarını temsil eder. Bir kümenin veya bir kümenin bir kısmının hiç elemanı yoksa, diyagramdan bu bölgeyi hariç tuttuğumuzu veya çıkardığımızı göstermek için bu bölgeyi taralı olarak işaretleriz. Örneğin E önermesi, yani Hiçbir S, P değildir önermesi, S kümesi ile P kümesinin hiç ortak elemanının bulunmadığını dile getirir. Venn diyagramında bunu, kesişen iki daire ve kesişim bölgesinin taralı olarak işaretlenmesi ile gösteririz, böylece taralı alanı hariç tuttuğumuzu ve bu alanın hiç eleman içermediğini belirtmiş oluruz: Burada önemli olan husus şudur: diyagramda taralı olmayan boş bölgeler hakkında bilgimiz yoktur, bu bölgeler bir eleman içerebilir de içermeyebilir de. Zira önermemiz bize taralı alan hakkında belirli bir bilgi vermekte fakat diğer bölgeler hakkında bir bilgi vermemektedir. Öyleyse bu bölgeleri, diyagramda temsil edilen önermenin, bir elemana sahip olmak konusunda yasak koymadığı alanlar olarak görmeliyiz. Tüm S ler P dir şeklindeki A önermesi, S, P nin bir altkümesidir anlamına gelmektedir, yani S, aynı zamanda P nin de bir elemanı olmayan hiçbir elemana sahip değildir. Dolayısıyla diyagramda, S nin P dışında kalan bölgesi taralı olarak işaretlenerek çıkarılmıştır: Bir kümenin veya bir kümenin bir bölgesinin hiç değilse bir eleman veya en az bir eleman içerdiğini göstermek için bu bölgenin içine bir çarpı (X) işareti koyarız. O halde, Bazı S ler P dir şeklindeki I önermesi, S ve P kümelerinin en az bir ortak elemana sahip olduklarını dile getirdiği için, bunu, kesişim bölgesine bir (X) işareti koymak suretiyle gösteririz: 1

Ve Bazı S ler P değildir şeklindeki O önermesi de aynı şekilde, S nin P ye ait olmayan en az bir elemanı bulunduğunu dile getirdiği için, bunu, P dışında kalan S bölgesine bir (X) işareti koymak suretiyle gösteririz: Tekrar etmek gerekirse, bir önermeyi temsil eden diyagramda, taralı olarak işaretlenmeyen bölgeler ile bir çarpı (X) işareti içermeyen bölgeler, önermenin bize bir bilgi sunmadığı alanlardır. Bu alanların bir eleman içerip içermediği konusunda önerme bir şey söylememektedir. S-olmayan veya P-olmayan gibi, karşıt kavramların terimlerini içeren önermeleri diyagramda gösterirken, bütün diyagramı içine alan bir çerçeve kullanmak faydalıdır. Çerçevenin içindeki bölge tüm varlıkların/elemanların kümesini temsil eder ve evren olarak adlandırılır. Bir terimin karşıtı olan elemanlar o halde, bu terimi temsil eden dairenin dışında fakat çerçevenin içinde kalan bölge ile temsil edilir. Örnek: Tüm S-olmayanlar, P dir önermesini temsil eden bir Venn diyagramı çiziniz. Çözüm: Bu önerme biçimi bize, S nin karşıtı olan elemanların P nin bir alt kümesi olduğunu dile getiriyor. Bu da şu demektir ki, S nin tümleyeni olan bölgenin P dışında kalan kısmı hariç tutulacaktır. Diyagramda S nin tümleyen bölgesi, S nin dışında fakat çerçevenin içinde kalan bölge ile temsil edilir. Taralı alan S nin tümleyenini temsil ediyor. Bu bölgenin P dışında kalan kısmının boş olduğunu yani hiç eleman içermediğini göstermek için taralı olarak işaretleriz: 2

Venn diyagramında dört temel bölge veya alan vardır: 1 2 3 4 Bu alanlardan her biri ya taranmış, boyanmış olabilir (yani hariç tutulmuş olabilir) veya çarpı ile işaretlenmiş olabilir (yani boş olmadığına işaret edilmiş olabilir). Dolayısıyla toplam sekiz tane farklı Venn diyagramı bulunabilir: 3

Eğer bir bölge taralı veya boyanmış ise, bu durum, o bölgede hiçbir eleman bulunamaz demektir, yani bu bölge boş kümedir. Eğer bir bölge çarpı ile işaretlenmiş ise, bu durum, o bölgede en az bir eleman var demektir, yani bu bölge boş küme değildir. Diğer yandan, toplam dört tane olan kategorik önermenin her biri için sekiz farklı biçim olabilir. Özne S veya S-olmayan olabilir, özne P veya P-olmayan olabilir, yüklem S veya S-olmayan olabilir, yüklem P veya P-olmayan olabilir. Demek ki toplam 32 farklı biçim olabilir: Tümel olumlunun sekiz farkı biçimi: Tümel olumsuzun sekiz farklı biçimi: Tüm S ler P dir. (SaP) Hiçbir S, P değildir. (SeP) Tüm S ler P-olmayan dır. (SaP ) Hiçbir S, P-olmayan değildir. (SeP ) Tüm S-olmayan lar P dir. (S ap) Hiçbir S-olmayan, P değildir. (S ep) Tüm S-olmayan lar P-olmayan dır. (S ap ) Hiçbir S-olmayan, P-olmayan değildir. (S ep ) Tüm P ler S dir. (PaS) Hiçbir P, S değildir. (PeS) Tüm P ler S-olmayan dır. (PaS ) Hiçbir P, S-olmayan değildir. (PeS ) Tüm P-olmayan lar S dir. (P as) Hiçbir P-olmayan, S değildir. (P es) Tüm P-olmayan lar S-olmayan dır. (P as ) Hiçbir P-olmayan, S-olmayan değildir. (P es ) Tikel olumlunun sekiz farklı biçimi: Tikel olumsuzun sekiz farklı biçimi: Bazı S ler P dir. (SiP) Bazı S ler P değildir. (SoP) Bazı S ler P-olmayan dır. (SiP ) Bazı S ler P-olmayan değildir. (SoP ) Bazı S-olmayan lar P dir. (S ip) Bazı S-olmayan lar P değildir. (S op) Bazı S-olmayan lar P-olmayan dır. (S ip ) Bazı S-olmayan lar P-olmayan değildir. (S op ) Bazı P ler S dir. (PiS) Bazı P ler S değildir. (PoS) Bazı P ler S-olmayan dır. (PiS ) Bazı P ler S-olmayan değildir. (PoS ) Bazı P-olmayan lar S dir. (P is) Bazı P-olmayan lar S değildir. (P os) Bazı P-olmayan lar S-olmayan dır. (P is ) Bazı P-olmayan lar S-olmayan değildir. (P os ) Kategorik önermelerin Venn şemasında nasıl gösterileceğini anlamak için onları kümeler arası ilişkiler cinsinden okumayı denemeliyiz. Aşağıda dört temel kategorik önermeden her birinin bu anlamda nasıl okunması/anlaşılması gerektiği belirtilmiştir: 4

A Tüm S ler P dir. S, P nin alt kümesidir, yani P-olmayan S lerin kümesi boştur. E Hiçbir S, P değildir. S ve P nin ortak elemanı yoktur, yani kesişim kümesi boştur. I Bazı S ler P dir. S ile P nin en az bir ortak elemanı vardır, yani kesişim kümesi boş değildir. O Bazı S ler P değildir. P-olmayan S lerin kümesi boş değildir. Tekrarlamak gerekirse, kümenin boş olduğunu göstermek için o kümeye işaret eden bölgeyi tararız veya boyarız, kümenin boş olmadığını göstermek için de o kümeye işaret eden bölgeye bir çarpı koyarız. Bölgenin taralı veya boyalı olması o bölgenin çıkarıldığı ya da yasaklandığı (eleman içeremez) anlamına gelirken, çarpı işareti o bölgede en az bir eleman bulunduğu anlamına gelir. Bu bilgiler ışığında, 32 farklı biçimden hangilerinin hangi Venn diyagramı ile gösterildiği ise aşağıda belirtilmiştir: SaP P as P es SeP PaS S ap S ep PeS SaP PaS SeP PeS S ap P as S ep P es 5

SiP P is SoP P os PiS S ip PoS S op SiP PiS SoP PoS S ip P is S op P os 6

Doğrudan Çıkarımlar Bir kategorik önermeden diğer bir kategorik önermenin çıkarsandığı çıkarımlara doğrudan çıkarımlar denir. Bunlar, öncül bir önerme ve sonuç bir önerme olmak üzere sadece iki önermeden oluşan çıkarımlardır. Doğrudan çıkarımlar üç çeşittir: evirme, devirme, çevirme. Evirme (conversion) Öncülün öznesi sonucun yüklemi ve öncülün yüklemi sonucun öznesi olduğu çıkarımlardır. öncülün Öznesi öncülün Yüklemi sonucun Yüklemi sonucun Öznesi Hiçbir S, P değildir. Bazı S ler P dir. Evrik (converse) Evrik (converse) Hiçbir P, S değildir. Bazı P ler S dir. Tüm S ler P dir. Bazı S ler P değildir. Evrik (converse) Evrik (converse) Tüm P ler S dir. Bazı P ler S değildir. Evirme çıkarımları: E ve I biçimi için geçerli. A ve O biçimi için geçersizdir. Örnekler: Hiçbir bilgisayar, canlı değildir. Hiçbir canlı, bilgisayar değildir. (geçerli) Bazı kuşlar sarı renklidir. Bazı sarı renkli şeyler kuştur. (geçerli) Tüm bilgisayarlar cansızdır. Tüm cansızlar bilgisayardır. (geçersiz) Bazı kuşlar sarı renkli değildir. Bazı sarı renkli şeyler kuş değildir. (geçersiz)

Devirme (contraposition) Öncülün öznesinin tümleyeni, sonucun yüklemi ve öncülün yükleminin tümleyeni, sonucun öznesi olduğu çıkarımlardır. (öncülün Öznesi) (öncülün Yüklemi) sonucun Yüklemi sonucun Öznesi Tüm S ler P dir. Bazı S ler P değildir. Tüm P-olmayan lar S-olmayan dır. Devrik (contrapositive) Devrik (contrapositive) Bazı P-olmayan lar S-olmayan değildir. Hiçbir S, P değildir. Hiçbir P-olmayan, S-olmayan değildir. Devrik (contrapositive) Bazı S ler P dir. Bazı P-olmayan lar S-olmayan dır. Devrik (contrapositive) Devirme çıkarımları: A ve O biçimi için geçerli. E ve I biçimi için geçersizdir. Örnekler: Tüm camlar kırılgandır. Bazı sıvılar tuzlu değildir. Hiçbir cam, yumuşak değildir. Tüm kırılgan-olmayan şeyler cam-olmayandır. (geçerli) Bazı tuzlu-olmayan şeyler sıvı-olmayan değildir. (geçerli) Hiçbir yumuşak-olmayan, cam-olmayan değildir. (geçersiz) Bazı sıvılar tuzludur. Bazı tuzlu-olmayan şeyler sıvı-olmayandır. (geçersiz)

Çevirme (obversion) Öncül olumluysa sonucun olumsuz, öncül olumsuzsa sonucun olumlu yapıldığı ve öncülün yükleminin tümleyeni, sonucun yüklemi olduğu çıkarımlardır. Nitelik değişir: olumlu (öncülün Yüklemi) olumsuz olumsuz olumlu sonucun Yüklemi Tüm S ler P dir. Bazı S ler P dir. Hiçbir S, P-olmayan değildir. Çevrik (obverse) Bazı S ler P-olmayan değildir. Çevrik (obverse) Hiçbir S, P değildir. Tüm S ler P-olmayan dır. Çevrik (obverse) Bazı S ler P değildir. Bazı S ler P-olmayan dır. Çevrik (obverse) Devirme çıkarımları: Bütün biçimler için geçerlidir. Örnekler: Tüm kediler miyavlar. Hiçbir kedi, miyavlamayan değildir. (geçerli) Bazı insanlar uzun boyludur. Bazı insanlar uzun boylu-olmayan değildir. (geçerli) Hiçbir tekerlek, yuvarlak-olmayan değildir. Bazı insanlar esmer-olmayan değildir. Tüm tekerlekler yuvarlaktır. (geçerli) Bazı insanlar esmerdir. (geçerli)

Evirme, devirme ve çevirmenin dışında, bir de kategorik önermelerin Aristoteles karesinde bulundukları karşılıklı konumlardan kaynaklanan çıkarımlardan bahsedilebilir. Aristoteles karesi üç tür ilişki tanımlamaktadır: karşıtlık, altıklık ve çelişiklik. Yani bir kategorik önermeyi karşıtına, altığına veya çelişiğine dönüştürmek suretiyle bir çıkarımda bulunmaktan söz edilebilir. Bunların içinde sadece iki tanesi geçerlidir: bir tümel önermeden altığını çıkarsamak geçerlidir. İki tümel önerme var, A ve E. Bunların altıkları da sırasıyla I ve O dur. Demek ki A dan I yi ve E den O yu çıkarmak geçerlidir. Geçerli Karşıolum Çıkarımları: A E I O Bu durumu Aristoteles karesinde göstermek de mümkündür. Aristoteles karesinde karenin sağ ve sol kenarlarına çizilen aşağı işaret eden iki ok çizgisi, bize bu geçerli çıkarımları hatırlamakta yardımcı olacaktır: A E I O Örnekler: Tüm kediler miyavlar. Bazı kediler miyavlar. (geçerli) Tüm insanlar uzun boyludur. Hiçbir kedi, miyavlayan değildir. Bazı insanlar uzun boyludur. (geçerli) Bazı kediler miyavlayan değildir. (geçerli) Hiçbir insan, uzun boylu değildir. Bazı insanlar uzun boylu değildir. (geçerli)