1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR 1.1. İhtiyaçlar 1.2. Ekonomik mal ve hizmetler 1.3. Talep ve arz 1.4. Yeni ekonomi 1.5. Fayda 1.6. Tüketim ve tüketici 1.7. Üretim kavramı ve üretim faktörleri 1.8. İşletme kavramı 1.8.1. İşletmelerin amaçları 1.8.2. İşletme sistemi 1.8.3. İşletme çeşitleri 1.8.4. Değişen koşullar ve işletmeler
1.1. İhtiyaçlar İhtiyaçlar, insanların fiziksel ve fizyolojik arzu ve istekleri olarak ifade edilmektedir. İhtiyaç, tatmin edilmediği zaman ızdırap, elem, tatmin edildiği takdirde de haz veren bir duygudur.
1.1. İhtiyaçlar İhtiyaçlar en basit şekilde ikiye ayrılır; Temel ihtiyaçlar (Birincil ihtiyaçlar), giderilmediğinde kişinin yaşamını tehlikeye sokabilecek su, yemek, nefes almak gibi... ihtiyaçlardır. Toplumsal ihtiyaçlar (İkincil ihtiyaçlar), bir toplum içerisinde, diğer insanlarla birlikte yaşamanın doğal sonucu olarak ortaya çıkmış bulunan sevmek, sevilmek, tanınmak, beğenilmek, saygınlık sahibi olmak şeklinde örneklendirilebilecek ihtiyaçlardır.
1.1. İhtiyaçlar Maslow un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramı iki varsayıma dayanmaktadır; Kişinin gösterdiği her davranış kişinin sahip olduğu ihtiyaçları gidermeye yöneliktir. Kişilerin ihtiyaçları belirli bir hiyerarşi içerisinde gerçekleştirilir. Kişi hiyerarşinin alt basamağındaki ihtiyacını gidermeden, daha üst basamaklardaki ihtiyaçlar kişiyi bir davranışa yönlendirmeyecektir.
1.1. İhtiyaçlar Maslow un ihtiyaçlar hiyerarşisi beş tür ihtiyaç tanımlamaktadır; 1. Fizyolojik İhtiyaçlar: Yemek yeme, su, hava ve cinsellik gibi temel ihtiyaçlardır. 2. Güvenlik İhtiyaçları: Can güvenliği, iş güvenliği ve tehlikelerden korunma şeklinde örneklendirebileceğimiz önemli ihtiyaçlardır. 3. Toplumsal İhtiyaçlar: Bir gruba üye olmak, sevmek, sevilmek, dostluk ve benimsenme şeklinde ifade edebileceğimiz ihtiyaçlardır.
1.1. İhtiyaçlar Maslow un ihtiyaçlar hiyerarşisi beş tür ihtiyaç tanımlamaktadır; 4. Saygınlık İhtiyaçları: Tanınma, prestij kazanma, başarma, kendine güvenme ve güçlü olma ihtiyaçlarıdır. 5. Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı: Hiyerarşinin en üst düzeyinde yer alan kişinin kendini gerçekleştirme ve yaratıcı yeteneklerini kullanmaya dönük ihtiyaçlarıdır. Kişinin bir sanat eseri ya da bilimsel bir eser yaratma ihtiyacı bu ihtiyaç türüne örnektir.
1.1. İhtiyaçlar İnsanlar tek başlarına gideremedikleri ihtiyaçları için İşletme adını verdiğimiz sosyo-teknik kuruluşlar kurarlar, mal ve hizmetler üreterek insanların ihtiyaçlarını karşılarlar.
1.2. Ekonomik mal ve hizmetler Mal, bir istek ya da ihtiyacı karşılamak üzere; tüketim, kullanım, ele geçirme, ya da dikkate alınması için piyasaya sunulan herhangi bir şeydir. Mal, insan ihtiyaçlarını karşılamaya yarayan ve genellikle para ya da başka bir ekonomik araç ile değişebilen, kıtlık özelliği gösteren ekonomik maddeler olarak tanımlanabilir.
1.2. Ekonomik mal ve hizmetler Malların iki özelliği vardır; Mallar kıtlık konusu oluşturur. Mallar para veya başka bir ekonomik madde ile değişebilme özelliğine sahiptir.
1.2. Ekonomik mal ve hizmetler Hizmet (servise) ise insan gereksinimlerini karşılayan, ancak somut olmayan çeşitli araçları ifade eder. Hizmet, satışa sunulan faaliyetler, yararlar ve tatminlerdir. Bankalar, döviz büroları, sigorta işletmeleri temel hizmet alanlarında çalışmaktadırlar.
1.2. Ekonomik mal ve hizmetler Mal ve hizmet arasındaki farklılık şu şekilde ifade edilmektedir; Mallar somuttur, depolanabilir, nakledilebilir, üretildiği dönemin dışında başka zamanlarda pazara sunulabilir. Mal üretiminde belirli bir standardı yakalamak mümkündür. Hizmetler maddi değildir, stoklanamaz, ambalajlanamaz ve taşınamaz. Hizmetler üretildikleri yerde ve zamanda tüketilirler. Hizmetin her üretiminde farklılıklar meydana gelebilir.
1.2. Ekonomik mal ve hizmetler Eldeki kaynaklarla toplumdaki tüm bireylerin gereksinimlerinin ancak bir kısmını karşılayacak kadar mal ve hizmet üretmek olasıdır. Toplumu oluşturan bireylerin tüm gereksinmelerine karşılık verecek derecede ekonomide bol olmayan kaynaklara kıt kaynaklar denir.
1.2. Ekonomik mal ve hizmetler İnsan ihtiyaçlarının önemli bir kısmı, örneğin hava, deniz, güneş gibi maddeleri, doğada bol miktarda bulabiliriz. Bu tür maddeler para ile alınıp satılmazlar. Kıt olmayan, yani, gereksinme duyulan miktardan fazla olan mallara ise "serbest mallar" denir.
1.2. Ekonomik mal ve hizmetler İnsan ihtiyaçlarını tatmin etmeye yarayan, ancak, yeryüzünde herkese yetecek kadar bol miktarda bulunmayan, elde edilmeleri belirli bir çabayı gerektiren maddelere ise ekonomik mallar denir. Bedeli ödenerek sahip olunan her mal "kıt" tır ve bu mallara "ekonomik mallar" (iktisadi mallar) denir. Ekonomik malların değeri fiyatı ile ölçülür. Ekmek, deterjan, araba gibi maddeler ekonomik maddelerdir.
1.3. Talep ve arz Talep, satına alma gücü bulunan bireylerin ekonomik mal ve hizmetlere karşı gösterdikleri istekleridir. Talep, belirli bir malın piyasasında, belirli bir zamanda, öteki faktörler değişmemek kaydıyla, çeşitli fiyatlardan tüketicilerin söz konusu maldan satın almak istedikleri miktarları ifade eder.
1.3. Talep ve arz Bir mala ait talepten söz edebilmek için; Mala karşı olan gereksinim ya da istek, Malın karşılığını ödeme isteği, Karşılığı ödeyebilecek gelir düzeyi gerekir.
1.3. Talep ve arz Talebi karşılamak için mal ve hizmet ortaya konulması ve sunulması faaliyetlerine ise arz denir.
Yeni ekonominin bazı özellikleri şu şekilde sıralanabilir: Bilgi üretimi esastır, 1.4. Yeni ekonomi Bilginin iletilmesi ve paylaşılması gitgide hızlanmaktadır, Fazla miktardaki bilgi büyük bir doğruluk oranı ile işlenebilmektedir, İşlenen bu bilgiler yine hızlı bir şekilde ekonomik kararlara yansımaktadır, Ekonomi, fiziksel uzaklıkların en alt düzeye indirildiği bir ağ ekonomisi şeklinde işlemektedir, İşletmeler fiziksel kimliklerinden uzaklaşıp, sanal ortama taşınmaktadır.
1.5. Fayda Üretilen mal ve hizmetlerin, insanların ihtiyaçlarım giderme niteliği ya da kapasitesine fayda denir. Herhangi bir mal ya da hizmet, kişinin ihtiyacını ne kadar fazla tatmin ederse o kadar faydalıdır.
1.6. Tüketim ve Tüketici İnsan ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamak amacıyla üretilen mal ve hizmetlerin kullanımına tüketim adı verilir. Tüketim, malların, isteklerin karşılanmasında doğrudan doğruya kullanılmasına denir. Gereksinme ve isteklerini karşılamak amacıyla, mal ya da hizmetleri kullanan bireylere ye örgütlere ise tüketici denir.
1.7. Üretim Kavramı ve Üretim Faktörleri Doğada ekonomik mal ve hizmetleri hazır bir biçimde bulmak pek olası değildir. Ekonomik bir mal, birtakım girdilerin dönüşüme uğraması sonucu elde edilir ki bu dönüşüm sürecine üretim adı verilir.
1.7. Üretim Kavramı ve Üretim Faktörleri Üretim sürecine doğrudan ya da dolaylı olarak giren, kendileri aracılığı ile üretim yapılabilen doğal ya da insan ürünü her türlü araç, nesne ya da teknik bilgiye üretim faktörleri denir
1.7. Üretim Kavramı ve Üretim 1.7.1.Emek (İşgücü) Faktörleri İşveren tarafından üretimde kullanılmak üzere kiralanan ve karşılığında ücret ödemesi yapılan üretim aracıdır. İnsanlar üretim süreçlerine bedensel çabalan ya da fikirleri ile katkıda bulunabilirler.
1.7. Üretim Kavramı ve Üretim 1.7.2. Sermaye Faktörleri Gelir elde etmek ya da verimi artırmak amacıyla üretim sürecinde kullanılan para, makina, malzeme, tesis, vb. her türlü maddi araçların genel adına sermaye denir.
1.7. Üretim Kavramı ve Üretim 1.7.3. Doğal Kaynaklar Faktörleri Tabiat, doğa, toprak gibi adlar da verilen doğal kaynaklar, üretken bir şekilde değerlendirilmek üzere işletmeye tahsis edilen yeraltı ve yerüstü zenginliklerdir.
1.7. Üretim Kavramı ve Üretim 1.7.4. Girişimci Faktörleri Girişimci, pazarda mevcut bulunan fırsatları gözleyen ve saptayan, bu fırsatları ve tüketicide var olan talebi iş fikrine dönüştüren, kaynakları bir araya getirerek işletme kuran, sonuçta risk alan kişidir.
1.7. Üretim Kavramı ve Üretim 1.7.5. Bilgi Faktörleri Bilgi bir örgütün ortak aklıdır ve deneyimle elde edilen uzmanlığı ifade eder.
1.8. İşletme Kavramı İşletme, müşteri ihtiyaçlarını karşılamak için tasarlanan mal ve hizmetleri üreten, kâr-amacı güden, organize bir yapıdır. İşletmeyi; insan, makine, malzeme, para gibi birtakım beşeri öğelerden oluşan, ekonomik, teknik ve toplumsal bir bütün olarak, üretimde bulunup kâr sağlamak üzere bir dizi faaliyetleri gerçekleştiren birim ya da "başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal veya hizmet üreten ekonomik birim" şeklinde tanımlamak mümkündür.
1.8. İşletme Kavramı 1.8.1 İşletmelerin Amaçları 1.8.1.1 Kâr Elde Etmek Bilindiği üzere kâr, işletmenin belirli bir süre içerisinde elde ettiği toplam gelirden toplam gideri düştükten sonra kalan tutardır.
1.8. İşletme Kavramı 1.8.1 İşletmelerin Amaçları 1.8.1.1 Kâr Elde Etmek İşletmeler hem kurulurken hem de faaliyetlerini gerçekleştirirken bazı harcamalarda bulunur ve birtakım maliyetlere katlanırlar. Belli bir dönemde işletmenin gelirleri aynı dönemdeki giderlerden fazla ise kâr, az ise zarar söz konusudur.
1.8. İşletme Kavramı 1.8.1 İşletmelerin Amaçları 1.8.1.2 Toplumsal Sorumluluk Toplumsal sorumluluk ise bir işletmenin toplumun refahını geliştirme, hiç değilse zedelememe sorumluluğu olarak tanımlanabileceği gibi, şirketin bir görev ya da zorunluluk dolayısıyla gerçekleştirmek zorunda olduğu faaliyetler şeklinde de ifade edilebilir.
1.8.1 İşletmelerin Amaçları 1.8. İşletme Kavramı 1.8.1.2 Toplumsal Sorumluluk İşletmelerin çevre (ör: kirlilik kontrolü, doğal kaynaklan koruma), enerji (ör. koruma ve geliştirme), işletme uygulamalarında adalet (ör: kadınların ve azınlıkların geliştirilmesi, özürlülere destek verme), insan kaynaklan (ör. İş gören sağlığı ve güvenliğini artırma, eğitim), toplum (ör: kamu sağlığı projelerine destek verme, eğitime ve sanata destek verme) ve mamul (ör: mamul güvenliğini artırma, ambalaj ve etiketlemede gelişmeler) gibi konularda toplumsal sorumlulukları bulunmaktadır.
1.8. İşletme Kavramı 1.8.1 İşletmelerin Amaçları 1.8.1.3. İşletmenin Varlığını Sürdürmesi, Büyüme ve Gelişmesi İyi bir işletme fikrini gerçeğe dönüştürerek işletme kurmayı başarmış bir kişi, eserinin kendisinden çok uzun yıllar boyunca yaşamasını ve gelecek kuşaklar eliyle çok daha yükseklere taşınmasını arzu eder. Bunun en pratik yolu, kâr elde etmek ve toplumsal sorumluluk amaçlan arasında denge kurmak ve birisi için diğerini feda etmemektir.
1.8. İşletme Kavramı 1.8.1.4. İşletmelerin Özel Amaçları İşletmelerin yukarıda açıklanan genel amaçlan yanında bazı özel amaçları da bulunabilir; Müşteri ve tüketicilere daha kaliteli mal ya da hizmetleri daha ucuz sunmak, İşletmenin büyümesini ve gelişmesini sağlamak, Ülkede işsizlik sorununun çözümüne yardımcı olmak ve insanlara istihdam olanağı sağlamak,
1.8. İşletme Kavramı İş görenlere daha iyi çalışma koşullan sağlamak, İş görenlere olanağı elverdiğince en iyi düzeyde ücret vermek, Çalışanların kişisel ve mesleksel gelişmelerine katkıda bulunmak, Ekonomik ve toplumsal istikrarı güçlendirmek,
1.8. İşletme Kavramı 1.8.2. İşletme Sistemi Günümüzde her biri işletmeciliğin ayrı bir uzmanlık dalı haline gelmiş bulunan işletme işlevleri sekiz grupta ele alınabilir: 1. Yönetim 2. Üretim 3. Pazarlama
1.8. İşletme Kavramı 4. Finansman 5. İnsan Kaynaklan (personel) 6. Muhasebe 7. Halkla İlişkiler 8. Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge).
1.8. İşletme Kavramı 1.8.2.2. İşletme ve Çevre 1.8.2.2.1. İşletmeyi Etkileyen İç Çevre Etmenleri Bu etmenler işletme içi etmenler olup, işletmenin kontrolünde olan etmenleri kapsar. İşletmenin iç çevresinde yer alan etmenleri şu şekilde sıralamak mümkündür: İşletme sahipleri ve hissedarlar, Yöneticiler, İşletmede çalışanlar.
1.8. İşletme Kavramı 1.8.2.2.2. İşletmeyi Etkileyen Dış Çevre Etmenleri Dış çevre etmenleri, işletmenin kontrolünde bulunmayan etmenlerdir. Politik-yasal çevre, Ekonomik çevre, Teknolojik çevre, Sosyo-kültürel çevre, Doğal çevre, Uluslararası çevre.
1.8. İşletme Kavramı Dış çevre etmenlerinden işletmeyi doğrudan etkileyen etmenler ise şunlardır: Müşteriler, Rakipler, Tedarikçiler, Sendikalar, Kredi veren kuruluşlar.
1.8.3. İşletme çeşitleri 1.8.3.1. İşletmelerin Ekonomik Yapı Bakımından Sınıflandırılması Mal üreten (Üretici- İmalatçı) İşletmeler Satıcı işletmeler Hizmet üreten işletmeler 1.8. İşletme Kavramı
1.8.3. İşletme çeşitleri 1.8.3.1. İşletmelerin Faaliyet Konuları Bakımından Sınıflandırılması Tarımla Uğraşan işletmeler İnşaat Sanayi ile Uğraşan İşletmeler Ulaştırma ve Haberleşme ile Uğraşan İşletmeler Finansal Kuruluşları 1.8. İşletme Kavramı
1.8.3. İşletme çeşitleri 1.8.3.3. Büyüklüklerine Göre İşletmeler Niceliksel Ölçütler: 1.8. İşletme Kavramı İşletmede çalıştırılan personel sayısı, Çalışanlara belirli bir süre içinde ödenen ücret ve aylıkların toplamı, Belirli bir süre içinde kullanılan hammadde miktarı, Belirli bir süre içinde kullanılan enerji miktarı,
1.8. İşletme Kavramı 1.8.3. İşletme çeşitleri 1.8.3.3. Büyüklüklerine Göre İşletmeler Niteliksel Ölçütler: Birim yönetim işlevlerinde uzmanlaşma, İşletmenin teknoloji kullanım düzeyi, İşletmenin yönetim biçimi.