il ve kama hesaplamaları ile ilgili uygulama: Örnek: Şekilde bir dişli kutusunun ara mili ve mile etki eden kuvvetler görülmektedir. ildeki döndürme momenti : d =140375 Nmm dur. r : Radyal, a : Eksenel, n : Normal, ç : Çevre (teğetsel) kuvvetler çark numaraları ile birlikte belirtileceklerdir. Kağıt düzli (x-y) düzli olarak seçilmiştir. Gerektiğinde bu düzlde z doğrultusundaki kuvvetlerden pozitif yöndekiler, negatif yöndekiler işaretleri ile tsil edilebileceklerdir. Çevre (teğetsel) kuvvetleri: ç1 = = 341 N, ç43 = 5114 N Radyal Kuvvetler: r1 = 85 N r43 = 1957 N Eksenel kuvvet: a43 = 166 N il alze: 1NiCro, Cr Ni li sentasyon çeliği
(Ara) mil, C ve D yataklarına gelen kuvvetler (x-y) düzlinde ( Cy, Dy ) Çarklar ve yataklararası uzaklıklar çarkların genişlikleri ve yatak genişlikleri de gözönüne alınarak 40 mm + 100 mm + 4 mm olarak belirlendi. + C = 0 ; 85.40+166.7,45+1957.140- Dy. 180 = 0 Dy =1965 N + y = 0, Cy - r1 - r43 + Dy = 0 Cy = 844 N Eğilme momenti diyagramı; ey = Cy. x- r1. (x-40) + a43.7,45 -... şeklinde x değiştirilerek nokta nokta çizilir. (x-z) düzlinde ( Cz, Dz ) + C = 0, 341.40 5114. 140 + Dz. 180 =0 Dz = 3457 N + Y = 0, Cz 341 + 5114 3457 =0 Cz = 684 N Eğilme momenti diyagramı; ez = Cz.x ç1. (x-40) +... şeklinde x değiştirilerek nokta nokta çizilir. C yatağına gelen bileşke radyal kuvvet; Cr N Cy Cz 844 684 1086 D yatağına gelen bileşke radyal kuvvet; Dr N Dy Dz 1965 3457 3976
Ara mil sürekli mukavet kontrolu: Her x için bileşke eğilme momenti ebil y z (Bkz. diyagramlar) Ara mil z 3 çarkı ile tek parça halinde imal edilmiş olup, C ve D de yataklanmaktadır. z dişlisi mile kamalanacaktır. z nin kamalandığı kesitte bileşke moment; e 33760 7360 43455 Nmm z 3 kesitinde bileşke moment; e3 7858 ( 138340) 159101Nmm Bu en büyük eğilme momenti olup mil döndüğü İçin etkisi dinamiktir. İki çark arasında burulma momenti vardır. d =140375 Nmm En tehlikeli kesitler kama yuvasının bulunduğu I kesiti ve max. momentin bulunduğu III kesitidir. alze: 1NiCro, Cr Ni li sentasyon çeliği (z 3 ile yekpare) K=100 N/mm, D 0,55. K=660 N/mm, = D /S=40 N/mm alındı, =40 N/mm ilin en ince yerinde d çapı; (I kesitinde sadece eğilme olduğu düşünülerek) 3. ei 3.43455 d 3 I 3 1,3 mm..40 esas alınırsa doğru olmaz. Çünkü I kesitinde eğilme, burulma ve kama yuvası vardır. Bu nedenle bir ön hesap olarak; (sadece burulma dikkate alınırsa) 16. b max 16.140375 d 3 I 3 6, mm olması gerektiği görülür. ukavet ve..40 konstrüksiyon gereği bu kısımda mil çapı 35 mm, D yatağının oturduğu çap ise 40 mm alındı. (z 3 dişlisinin taban dairesi çapı d 3 =48 mm olarak belirtilmiştir.) Kama yuvasının bulunduğu I (z ) kesitinin sürekli mukavet açısından kontrolu: Kesit alanı A=.35 /4 = 96 mm, Kesit eğilme direnç momenti W e =.d 3 /3 =.35 3 /3 = 409 mm 3 Kesit burulma direnç momenti W b =.d 3 /16 =.35 3 /16 = 8418 mm 3
Bu kesitte dinamik eğilme momenti ei =43455 Nmm, ayrıca statik burulma ve z 3 dişlisindeki eksenel kuvvetten ötürü ( a43 ) çeki gerilmesi bulunmaktadır. Statik burulma gerilmesi = bmax /W b = 140375/8418 =16,67 N/mm Statik çeki gerilmesi ç= a43 /A= 166/96 = 1,7 N/mm (Bu küçük gerilmenin etkisi gözardı edilebilir. Ancak örnek olması nedeniyle burada dikkate alınacaktır.) Statik eşdeğer gerilme eş ç 3 (1,7) 3.(16,67) 9 N/mm Dinamik eğilme gerilmesi Dinamik eşdeğer gerilme ~ / W =43455/409 =10,3 N/mm e ei e ~ ~ ~ eş e 3 ~ e =10,3 N/mm Ortalama gerilme m eş 9 N/mm Üst gerilme ü = ~ eş eş =9 +10,3=39,3 N/mm tg = ü / m=39,3/9=1,35 = (53,58) Kesitin niyetle taşıyabileceği gerilmenin bulunması ( şü ): Çap büyüklüğü faktörü, K b = 0,87 (d=35 mm için, Cetvel 1.) Yüzey pürüzlülüğü faktörü, K y = 0,9 ( K =100 N/mm, taşlanmış, Cetvel 1.3) Çentik faktörü K ç =q(k t -1)+1 Teorik gerilme yığılması faktörü, K t 1, (d=35 mm için standart kama genişliği b k =10 mm (Cetvel 3.1), kama boyu L=50 mm (dişli göbek genişliği 54 mm idi) olacağı düşünüldü. L/b k =50/10 = 5 ve b k /d =10/35 = 0,8 için eğilme durumunda, Cetvel 1.5) Çentik hassasiyeti q =0,93 (yuva kenarı keskinliği r = mm ve K=10 dan/mm için, Cetvel 1.7), K ç =0,93(1,-1)+1=1,18 bulunur. ŞD= D.K b.k y /K ç =660.0,87.0,9/1,18 =447,68 N/mm ŞAk= eak.k b.k y /K ç =735.0,87.0,9/1,18 =498 N/mm ü=39,3 ŞAk olup kama yuvası kesiti niyetlidir. KAALARIN BOYUTLANDIRILASI nolu çark kama ile bağlanmıştır. Kama malzesi olarak e 70 seçildi. Kamalar karşı malzelerden (mil ve dişli) daha sert olmadığı için ezilme kontrolleri sadece kama açısından yapılacaktır. Ak=450 N/mm, Ak=60 N/mm, p = Ak/S ç =130 N/mm,
= Ak /S k =45 N/mm alındı. çarkını bağlayan paralel yüzlü gömme kama: il çapı d =35 mm için bxh=10x8 mm, t 1 =5 mm, t = 3,3 mm okundu (Cetvel 3.1). Kamayı ezilmeye ve kesilmeye zorlayan kuvvet mil çevresindeki çevre kuvvetidir. ç =. d /d=. 140375/35 =801,4 N ç Kama boyunun belirlenmesi: Kesilmeye göre; olmalıdır. = alınarak, b. ç / (b. ) = 801,4/ (10.45)=17,8 mm z çarkının göbek genişliği (54 mm) de gözönüne alınarak standart bir boy olarak =40 mm alındı (Cetvel 3.1). Ezilme kontrolu: Kama-çark arasında (t ) ç 801,4 p 60,76 N/mm < p olup ezilme açısından da niyetlidir..t 40.3,3