I Prof. Dr. MÜJDAT ŞAKAR T.C. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilimdalı Öğretim Üyesi GENEL GEREKÇELERİYLE NOTLU İŞ HUKUKU MEVZUATI Yenilenmiş 11. Baskı - İş Kanunu - İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu - Deniz İş Kanunu - Basın İş Kanunu - Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu - Ek: Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Beta
II Yayın No : 3368 Hukuk Dizisi : 1677 11. Baskı Eylül 2016 İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-684 - 6 Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo tokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz.Tic.Ltd.Şti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij İş Merkezi No: 27/806 K:9 Zeytinburnu/İSTANBUL 0212 565 01 22-0212 565 02 55 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. No: 11 Cağaloğlu -İSTANBUL Tel : (0212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
III Sevgili eşim Ayşe ve sevgili oğullarım Can ve Alperen e mutlu, sağlıklı ve uzun ömürler dileğiyle...
IV
V SUNUŞ 4857 sayılı yeni İş Kanunu ve derslerimizde kullandığımız temel çalışma yasalarını yürürlükteki metinleriyle sunmayı amaçlayan; notlarla zenginleştirilmiş kitabımızın onbirinci baskısı, öncekilerden farklı bir formatta hazırlanmıştır. Bu baskya pratik sebeplerle Sosyal Güvenlik Hukukumuzun temel yasası olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nu da ekledik. Kitabın az hacimli, pratik ve ucuz olmasına gayret edilmiştir. Bu baskının da öğrencilerimiz ve uygulamacılar için yararlı olacağına inanıyoruz. Bu baskıda da odak noktamız, yarının uygulayıcıları olan öğrencilerimizdir. İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku öğrenimi, ülkemizde son yıllarda büyük önem kazanmıştır. Sosyal bilimler alanında eğitim ve öğretim veren fakülte ve yüksekokulların hemen her bölümünün, ayrıca teknik bilimler alanındaki mühendislik fakültelerinin pek çoğunun programlarında İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku dersine yer verilmektedir. Zira bu okullardan mezun olan öğrencilerin büyük çoğunluğu, çalışma hayatında ya işçi ya da işveren olarak görev alacaklardır. İş (hizmet) sözleşmesine göre çalışan herkes, ister mühendis ister amele olsun, hukuki konum olarak işçi sayılır ve İş Hukukunun ilgi alanına girer. Bu kişiler Sosyal Güvenlik Hukuku açısından da sigortalı dırlar. İşçi çalıştıranlar da, işveren olmaları sebebiyle, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku bilgilerini öğrenmek durumundadırlar. Çalışan insanların İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukundan doğan haklarını bilmesi, bugün dünkünden daha fazla önem taşır olmuştur. Zira sıradan bir işçi için anlaşılmaz, içinden çıkılmaz bir nitelik arz eden yeni sosyal güvenlik yasası (5510
VI sayılı Kanun) ve esnek hükümleriyle sürekli çalışanın aleyhine sonuçlar doğuran iş yasası (4857 sayılı Kanun) adeta birer demir leblebi gibidirler. Oysa sosyal yasalar, sadece okuması yazması olan bir işçinin okuduğunda anlayabileceği kadar yalın ve anlaşılır olmalıdır. Ne yazık ki yasalarımız böyle değildir. Giderek karmaşıklaşan çalışma mevzuatımızda artık her çalışanın haklarını danışacağı bir uzmana ihtiyacı vardır. Danışmadan atılacak bir adım, verilecek bir karar sürekli zarara uğramak sonucunu doğurabilir. Mesela yanlış zamanda verilmiş bir emeklilik kararı, daha düşük kıdem tazminatına ve daha düşük emekli aylığına yol açabilir. Kulaktan dolma yarım bilgiyle istifa edene hiç kıdem tazminatı ödenmeyeceğini zanneden, bu sebeple hakkının peşinden gitmeyen ya da brüt ücret yerine her yıla bir net ücret üzerinden kıdem tazminatı ödendiğinde hakkını aldığını zanneden çok sayıda işçinin olduğu dikkate alınırsa konunun önemi daha iyi anlaşılacaktır. İş Hukuku Uygulaması ve Sosyal Sigortalar Uygulaması kitaplarımızın tamamlayıcı bir parçası olan Genel Gerekçeleriyle Notlu İş Hukuku Mevzuatı kitabımız ders konularının aydınlanmasına yardımcı olabilirse mutlu olacağız. Gözden kaçmış hata ve eksikliklerin sorumluluğu elbette bize aittir. Kitabımızın Onbirinci baskısının da kullanıcılara yararlı olmasını dilerken, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. nin değerli yönetici ve emekçilerine, özellikle sayfa düzeni ve yayına hazırlama konusundaki titiz çalışması için Sayın Gülgonca Çarpık a teşekkürlerimizi sunarız. Prof. Dr. Müjdat ŞAKAR www.mujdatsakar.net mujdatsakar@mynet.com
VII İÇİNDEKİLER I. KANUNLAR 1. İŞ KANUNU...1 Madde 1: Madde 2: Madde 3: Madde 4: 4857 SAYILI İŞ KANUNU NUN GENEL GEREKÇESİ BİRİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler Amaç ve kapsam...6 Tanımlar...7 İşyerini bildirme...9 İstisnalar...11 Madde 5: Eşit davranma ilkesi... 12 Madde 6: İşyerinin veya bir bölümünün devri... 13 Madde 7: Geçici iş ilişkisi... 14 İKİNCİ BÖLÜM İş Sözleşmesi, Türleri ve Feshi Madde 8: Tanım ve şekil... 19 Madde 9: Türü ve çalışma biçimlerini belirleme serbestisi...20 Madde 10: Sürekli ve süreksiz işlerdeki iş sözleşmeleri...20 Madde 11: Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi...20 Madde 12: Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi ayırımın sınırları... 21 Madde 13: Kısmî süreli ve tam süreli iş sözleşmesi...22 Madde 14: Çağrı üzerine çalışma ve uzaktan çalışma...23 Madde 15: Deneme süreli iş sözleşmesi...24
VIII Madde 16: Takım sözleşmesi ile oluşturulan iş sözleşmeleri...25 Madde 17: Süreli fesih...25 Madde 18: Feshin geçerli sebebe dayandırılması...27 Madde 19: Sözleşmenin feshinde usul...28 Madde 20: Fesih bildirimine itiraz ve usulü...28 Madde 21: Geçersiz sebeple yapılan feshin sonuçları...29 Madde 22: Çalışma koşullarında değişiklik ve iş sözleşmesinin feshi... 30 Madde 23: Yeni işverenin sorumluluğu... 31 Madde 24: İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı... 31 Madde 25: İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı...33 Madde 26: Derhal fesih hakkını kullanma süresi...35 Madde 27: Yeni iş arama izni...35 Madde 28: Çalışma belgesi...36 Madde 29: Toplu işçi çıkarma...36 Madde 30: Engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu... 37 Madde 31: Askerlik ve kanundan doğan çalışma... 41 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Ücret Madde 32: Ücret ve ücretin ödenmesi...42 Madde 33: İşverenin ödeme aczine düşmesi...44 Madde 34: Ücretin gününde ödenmemesi...44 Madde 35: Ücretin saklı kısmı...45 Madde 36: Kamu makamlarının ve asıl işverenlerin hakedişlerinden ücreti kesme yükümlülüğü...45 Madde 37: Ücret hesap pusulası...46 Madde 38: Ücret kesme cezası...47 Madde 39: Asgari ücret...47
IX Madde 40: Yarım ücret...48 Madde 41: Fazla çalışma ücreti...49 Madde 42: Zorunlu nedenlerle fazla çalışma... 51 Madde 43: Olağanüstü hallerde fazla çalışma... 51 Madde 44: Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışma...52 Madde 45: Saklı haklar...52 Madde 46: Hafta tatili ücreti...52 Madde 47: Genel tatil ücreti...53 Madde 48: Geçici iş görmezlik...54 Madde 49: Ücret şekillerine göre tatil ücreti...54 Madde 50: Tatil ücretine girmeyen kısımlar...54 Madde 51: Yüzdelerin ödenmesi...55 Madde 52: Yüzdelerin belgelenmesi...55 Madde 53: Yıllık ücretli izin hakkı ve izin süreleri...56 Madde 54: Yıllık ücretli izne hak kazanma ve izni kullanma dönemi...56 Madde 55: Yıllık izin bakımından çalışılmış gibi sayılan haller... 57 Madde 56: Yıllık ücretli iznin uygulanması...58 Madde 57: Yıllık izin ücreti...59 Madde 58: İzinde çalışma yasağı...60 Madde 59: Sözleşmenin sona ermesinde izin ücreti...60 Madde 60: İzinlere ilişkin düzenlemeler... 61 Madde 61: Sigorta primleri... 61 Madde 62: Ücretten indirim yapılamayacak haller... 61 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İşin Düzenlenmesi Madde 63: Çalışma süresi...62 Madde 64: Telafi çalışması...63
X Madde 65: Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği...63 Madde 66: Çalışma süresinden sayılan haller...63 Madde 67: Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri...64 Madde 68: Ara dinlenmesi...64 Madde 69: Gece süresi ve gece çalışmaları...65 Madde 70: Hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri...66 Madde 71: Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma yasağı...67 Madde 72: Yer ve su altında çalıştırma yasağı...68 Madde 73: Gece çalıştırma yasağı...69 Madde 74: Analık halinde çalışma ve süt izni...69 Madde 75: İşçi özlük dosyası...71 Madde 76: Yönetmelikler...71 BEŞİNCİ BÖLÜM İş Sağlığı ve Güvenliği Madde 77: İşverenlerin ve işçilerin yükümlülükleri...72 Madde 78: İş sağlığı ve güvenliği yönetmelikleri...72 Madde 79: İşin durdurulması veya işyerinin kapatılması... 72 Madde 80: İş sağlığı ve güvenliği kurulu...72 Madde 81: İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri...72 Madde 82: İş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik elemanlar...72 Madde 83: İşçilerin haklar...73 Madde 84: İçki veya uyuşturucu madde kullanma yasağı... 73 Madde 85: Ağır ve tehlikeli işler...73 Madde 86: Ağır ve tehlikeli işlerde rapor...73 Madde 87: On sekiz yaşından küçük işçiler için rapor... 73 Madde 88: Gebe veya çocuk emziren kadınlar için yönetmelik... 73 Madde 89: Çeşitli yönetmelikler...73
XI ALTINCI BÖLÜM İş ve İşçi Bulma Madde 90: İş ve işçi bulmaya aracılık...73 YEDİNCİ BÖLÜM Çalışma Hayatının Denetimi ve Teftişi Madde 91: Devletin yetkisi...74 Madde 92: Yetkili makam ve memurlar...74 Madde 93: Yetkili memurların ödevi... 75 Madde 94: Muafiyet...76 Madde 95: Diğer merciler tarafından yapılan teftişler...76 Madde 96: İşçi ve işverenin sorumluluğu...76 Madde 97: Zabıtanın yardımı... 77 SEKİZİNCİ BÖLÜM İdari Ceza Hükümleri Madde 98: İşyerini bildirme yükümlülüğüne aykırılık... 77 Madde 99: Genel hükümlere aykırılık... 77 Madde 100: Toplu işçi çıkarma ile ilgili hükümlere aykırılık...78 Madde 101: Engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğuna aykırılık...79 Madde 102: Ücret ile ilgili hükümlere aykırılık...79 Madde 103: Yıllık ücretli izin hükümlerine aykırılık...79 Madde 104: İşin düzenlenmesine ilişkin hükümlere aykırılık... 81 Madde 105: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümlere aykırılık...82 Madde 106: İş ve işçi bulma hükümlerine aykırılık...82 Madde 107: İş hayatının denetim ve teftişi ile ilgili hükümlere aykırılık...82 Madde 108: İdari para cezalarının uygulanmasına ilişkin hususlar...83
XII DOKUZUNCU BÖLÜM Çeşitli, Geçici ve Son Hükümler Madde 109: Yazılı bildirim...83 Madde 110: Konut kapıcılarının özel çalışma koşulları...84 Madde 111: Sanayi, ticaret, tarım ve orman işleri...84 Madde 112: Bazı kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanların kıdem tazminatı...86 Madde 113: Bazı işlerde çalışanların ücretlerinin güvencesi...89 Madde 114: Üçlü Danışma Kurulu...89 Madde 115: Kantin açılması...89 Madde 116:...90 Madde 117:...90 Madde 118:...90 Madde 119: Yönetmelikler...90 Madde 120: Yürürlükten kaldırılan hükümler...90 Ek Madde 1: Korumalı işyerlerinde çalışan engellilerin ücretleri...90 Ek Madde 2: Mazeret izni... 91 Geçici Madde 1... 91 Geçici Madde 2...92 Geçici Madde 3...92 Geçici Madde 4...92 Geçici Madde 5...92 Geçici Madde 6...92 Geçici Madde 7...92 Madde 121: Yürürlük...92 Madde 122: Yürütme...92
XIII 1475 SAYILI İŞ KANUNU NUN YÜRÜRLÜKTE BIRAKILAN KIDEM TAZMİNATINA İLİŞKİN 14. MADDESİ Madde 14: Kıdem tazminatı...93 2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI KANUNU... 97 3. DENIZ İŞ KANUNU...131 4. BASIN İŞ KANUNU...153 5. SENDIKALAR VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESI KANUNU...167 6. SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU... 213
XIV
XV KISALTMALAR BasİşK. Bkz. DenİşK. : Basın İş Kanunu : Bakınız : Deniz İş Kanunu E. : Esas İşMahK. : İş Mahkemeleri Kanunu K. : Karar md. MEK. RG. TBK Ulusal Bayram GTK Yarg. : Madde : Mesleki Eğitim Kanunu : Resmi Gazete : Türk Borçlar Kanunu : Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun : Yargıtay
XVI