KENT SOSYOLOJİSİ D.1a GİRİŞ SOSYOLOJİNİN YAPITAŞLARI Ayşe Nur ÖKTEN Yıldız Teknik Üniversitesi, ŞBP Bölümü Bahar - 2014 Bahar YY, 2014 1
Toplumbilim nasıl doğdu? Bu bilim dalının amacı nedir? Kent sosyolojisinin kapsamı nedir? TOPLUMBİLİM İN DOĞMASI KENTLEŞME İLE YAKINDAN İLİŞKİLİ. MODERN TOPLUMUN BİLİMİ XVIII. Ve XIX. YY Batı Avrupa da sürekli toplumsal devrimler 1789 daki Fransız Devrimi sonucunda aristokrasi yerine kentsoylu sınıfı siyasal gücü ele geçirmiştir. 1801 de sanayi devrimi somutlaşmış ve ilk makine kullanılmaya başlamıştır. Bahar YY, 2014 2
TOPLUMBİLİM (sosyoloji) Sosyoloji terimi ilk kez bir Fransız, Auguste Comte tarafından kullanılmıştır. Bu terim Herbert Spencer tarafından popüler hale getirilmiştir. İLK SOSYOLOGLARIN AMACI ve ANLAYIŞI İnsan toplumlarının nasıl olduğunu ve nasıl değiştiğini yansız bir biçimde incelemek. Belirli bir toplumu oluşturan öğelerin hangi düzen içinde bir araya geldiklerini, düzenin işleyişinin nasıl bir mekanizma olduğunu keşfetmek. 3
TOPLUMBİLİM (sosyoloji) TOPLUMBİLİMCİNİN İZLEDİĞİ SÜREÇ: 1. TOPLUMUN DOĞAL KURALLARINI GÖZLEMLEMEK 2. DÜZENİN KEŞFEDİLMESİ; 3. DÜZENE MÜDAHALE; 4. GELECEĞİN KESTİRİLMESİ. Toplumbilim, toplumsal yaşamın bilinçli insan eylemi ile istenmeye değer görülen biçimde değiştirilip düzenlenebileceği yolunda temel bir varsayıma dayalıdır. 4
Toplum Nedir? Nasıldır? Toplum, Kurumlaşmış bir karmaşık ilişkiler bütünüdür; Sürekli olarak değişim içindedir; ama, hiç bir zaman tümden değişmez. (Ö.Ozankaya) MAHALLELİ; KOMŞULAR (küme) HÜKÜMET, YEREL YÖNETİM (küme) AİLE (küme) İŞYERİ (küme) SİYASAL PARTİ (küme) 5
Toplum Nedir? Nasıldır? Farklı yaklaşımlar TOPLUM ortak bir amaç çevresinde başkalarından ayırt edilebilir kültürel ve ekonomik örgütlenmesi olan, ortak bir coğrafyada ortak tarihe sahip geniş bir kümedir. ORTAK COĞRAFYA Ortak coğrafya = Siyasal sınırlar = Ulus-devlet sınırları?? Bölgesel kimlikler? Diaspora? ORTAK AMAÇ İŞBİRLİĞİ UYUM YARIŞMA? ÇATIŞMA ORTAK KÜLTÜR ORTAK ÇIKARLAR Tek kültür? ÇATIŞAN ÇIKARLAR Çok-kültürlü olmak? ÖRGÜTLENME Kurumsallaşma ve Kurumlar Bahar YY, 2014 Farklı kurumsal yapılar ve işleyiş kuralları Birey kurum için X Kurum birey için 6
TOPLUMSAL YAPI Toplumu oluşturan öğeler (bireyler, kümeler, kurumlar vb) arasındaki sürekli, düzenli ilişkiler. VARSAYIM: Bir toplumda yaşananlar rastgele meydana gelmez. Yinelenen davranış kalıpları vardır. Eylem ve davranışlarda düzenlilik vardır. Dizgesel işleyiş (sistem) vardır. Bu ilişkiler sisteminin birbiriyle ilişkili üç düzlemde kurulduğu söylenebilir: (1) Bilim ve teknoloji düzlemi; (2) Ekonomik düzlem; (3) Toplumsal ve kültürel düzlem. (AÖ) [1] GIDDENS, A. (2000) Sosyoloji. Ankara: Ayraç Yayınevi. 7
TOPLUMSAL YAPI 2000 Ayşe Nur Ökten BİLİM & TEKNOLOJİ DÜZLEMİ EKONOMİK DÜZLEM TOPLUMSAL & KÜLTÜREL DÜZLEM ARAÇ ZAMAN KAYNAK MEKAN Ekonomik mekan Toplumsal mekan Kültürel mekan YER ÜRETİM DÜZENİ işbölümü DAĞITIM BÖLÜŞÜM TÜKETİM KÜMELER SINIFLAR KURUMLAR Aile; eğitim; yargı; siyaset vb. NORMLAR Ahlak,estetik,görgü; Beklenen davranışlar; Günlük yaşam alışkanlıkları 8
TOPLUMSAL ÖRGÜTLENME KÜMELER KURUMLAR STATÜLER ROLLER ETKİLEŞİM ve TOPLUMSALLAŞMA Bahar YY, 2014 9
TOPLUMSAL ÖRGÜTLENME KÜME Belirli bir toplumsal yapısı olan; Üyelerinin kümeye ait olma duygusu taşıdıkları ya da aynı küme ruhunu paylaştıkları; Aynı coğrafi alanı ya da aynı ortamı- paylaşan; Aralarında iletişim ve etkileşim olan topluluk. ROL ORTAK AMAÇ STATÜ İŞBÖLÜMÜ KURALLAR GÖRELİ SÜREKLİLİK NOT: Toplumsal küme kavramı sosyolojideki en değişken, en belirsiz ve en farklı yorumlanmış kavramlardan biridir. 10
KÜMELER AĞLAR 11
TOPLUMSAL ÖRGÜTLENME KÜME AİLE HEMŞEHRİLER BAYBURTLULAR DERNEĞİ CİHANGİRLİLER PLATFORMU FİRMA İŞ BANKASI YTÜ-ŞUBESİ ÇALIŞANLARI CHAT GRUBU PROJE SINIFI ŞBP BÖLÜMÜ BELEDİYE MECLİSİ İNTERNET ARKADAŞLIĞI VAKIF ARKADAŞ GRUBU TARAFTARLAR ORTAK AMAÇ ROL STATÜ İŞBÖLÜMÜ KURALLAR GÖRELİ SÜREKLİLİK 12
TOPLUMSAL ROL & STATÜ ROL Bireyden, bir sosyal pozisyona (konuma, statüye) bağlı olarak beklenen davranış modeli. STATÜ (Konum, mevki) Bireyin, sosyal sistemin etkililik hiyerarşisi içindeki yeri. ÇOKLU ROLLER Bireyin çeşitli statülerdeki rollerinden oluşan bütün. ROL DİZİSİ Bireyin bir statüye bağlı olarak sahip olduğu rol ilişkilerinin tümüdür. Belirli bir statüde bulunmaktan dolayı içinde yer aldığımız, birbirini tamamlayan rol ilişkileridir. 13
ÇOKLU ROLLER - ROL DİZİSİ OKUL AİLE BİRLİĞİ EŞ kocası Kocasının arkadaşları Öğretmen ANNE Kocasının babası Diğer anneler Çocukların arkadaşları Ayşe DOKTOR Kocasının annesi Çocuklar hasta asistan 14
ROL ÇATIŞMASI Bir statünün ve rolün gerektirdiği davranışlar, aynı bireyin diğer bir statüsünün ya da rolünün gerektirdikleriyle uyuşmuyorsa, çelişiyorsa yaşanan gerilim. Bu gerilimi azaltmanın yolları: Farklı roller için farklı zamanlar, farklı mekanlar kullanmak; farklı küme ilişkilerini birbirinden ayrı tutmak. 15
TOPLUMSALLAŞMA (sosyalizasyon) Bir öğrenme sürecidir. Birey bu süreç içinde kümenin normlarını, küme tarafından onaylanan rolleri ve rol içeriklerini öğrenir; o kümenin eylemlerine katılmaya hak kazanır. Toplumun ve kümelerin kuralları bireye çeşitli yollardan öğretilir: 16
TOPLUMSALLAŞMA SÜRECİ ve ARAÇLARI İLETİŞİM RUTİNLER - Benzer davranış kalıplarının yinelenmesi. TEKRARLAR Görenek, gelenek Türküler, marşlar Atasözleri Oyunlar ÖDÜL & CEZA SİMGELER - Başkalarıyla etkileşim içindeyken kullandığımız HER ŞEY. DİL SÖZEL OLMAYAN İLETİŞİM Mimik, jest Müzik, renk, şekiller Eşya, giysi vb. 17
TOPLUMSALLAŞMA (sosyalizasyon) Toplumsallaşma bireyselliğimizin ve özgürlüğümüzün de temelinde yer alır. Bu süreçte hepimiz bir KİMLİK duygusu ile bağımsız düşünme ve eylem yeteneği geliştiririz. (A.Giddens,2000:25) 18
TOPLUMSAL ÖRGÜTLENME KURUM GENİŞ ANLAMDA Düzenleyici örgütlenme DAR ANLAMDA İşlemci örgütlenme KURUM: Toplumsal yaşamın belirli bir alanındaki anlayış, norm ve düzenlemelerin tümü ve bunlar çerçevesinde sürekli ve düzenli olarak tekrarlanan toplumsal uygulamalar. KURUM: Toplumsal yaşam & etkileşim alanlarındaki anlayışı ve kuralları uygulamaya koymak üzere kurulmuş işlemci örgütler. 19
TOPLUMSAL ÖRGÜTLENME KURUM GENİŞ ANLAMDA Düzenleyici örgütlenme Ekonomi kurumu Siyaset kurumu Adalet kurumu Toplumun işleyişini düzenleyen kurumlar Katmanlaşmaya / sınıflaşmaya ilişkin kurumlar Aile kurumu Hemşehrilik kurumu Kültür kurumu DAR ANLAMDA İşlemci örgütlenme Üretim&dağıtım Toyota Erk kullanımı Meclis, bakanlıklar, siyasal partiler Yargı,sağlık, eğitim birimleri Adliye, hastane, okul Statü&kaynak dağılımı DİSK,TÜSİAD, Rotary,Lions Evlilik,aile, genç kuşak Aile, dayanışma derneği/vakfı Din, bilim, sanat Diyanet, TÜBA, TÜBİTAK,YTÜ 20
TOPLUMSAL ÖRGÜTLENME KURUMSALLAŞMA MEKAN DONANIM MADDİ KAYNAK (BÜTÇE) İNSAN KAYNAĞI (İŞGÜCÜ, PERSONEL) ROL STATÜ KURALLAR ORTAK AMAÇ SÜREKLİLİK İŞBÖLÜMÜ KURUMSALLAŞMA SÜREÇLERİ: 1. RESMİLİK KAZANMA Yazılı kurallarla, yasalarla varlığının tescili 2. VARLIĞINI GÜVENCEYE ALMA Geleceğe dönük hedefler; ortak ülkü 3. AYIRD EDİCİ ÖZELLİK KAZANMA Başka kurumların sağlayamadığı, özgün işlev 4. DEĞER ÖZDEŞLEŞMESİ Bireyin, kurumun varlığını kendi varlığının ayrılmaz parçası, temeli olarak algılaması. 21
TOPLUMSAL ETKİLEŞİM ve GÜNLÜK YAŞAM 22
KARŞILAŞMALAR Gündelik yaşamımız, odaklanmamış etkileşimlerin oluşturduğu bir artalan içinde, aile,arkadaşlar, çalışma arkadaşlarıyla gerçekleştirilen karşılaşmalardan oluşmaktadır (E.Goffman) (Giddens, 2000:81-85) 23
ODAKLANMIŞ ETKİLEŞİM Bireylerin diğerlerinin söylediklerine ya da yaptıklarına doğrudan dikkat ettikleri durum (Giddens,2000:82;E. Goffman) (Giddens, 2000:81-85) 24
ODAKLANMAMIŞ ETKİLEŞİM Bireyler, doğrudan etkileşim içine girmeden, karşılıklı olarak birbirlerinin farkında olduklarını gösterirler. (Giddens, 2000:81-85) 25
BELİRTEÇLER ODAKLANMAMIŞ ve ODAKLANMIŞ ETKİLEŞİMLERİ FARKLILAŞTIRMAK İÇİN NELER YAPARIZ? (Giddens, 2000:81-85) 26
ODAKLANMAMIŞ ETKİLEŞİM ORTAMINDA NELER YAPARIZ? Sınırlı, dar mekanlarda, örn. Asansörde insanlar -asansördekilerden başka her yere- bakma biçiminde abartılı bir dinlemiyor ve bakmıyor pozu takınırlar. (Giddens, 2000:81-85) The Baxter by Michael Showalter 27
BELİRTEÇLER Diğerlerinden ayrı, bir özel diyalog oluşturacak biçimde KONUM ALIRIZ SES TONUMUZU AYARLARIZ (Giddens, 2000:81-85) 28
ODAKLANMIŞ ETKİLEŞİM NASIL FARKLILAŞIR? Karşılaşmanın başlangıcını ve bitişini bildiren SİMGELER kullanılır: Işıklar söner/yanar; perde kalkar/iner Bando çalar vb Opening ceremony, Squash Championships, Bermuda, 2005 29
TOPLUMSAL ETKİLEŞİM, somut bir mekanda ya da sanal ortamda, odaklanmamış etkileşimlerin oluşturduğu bir artalan içinde gerçekleşir. MAHALLELİ; KOMŞULAR (küme) HÜKÜMET, YEREL YÖNETİM (küme) TOPLUMSAL ETKİLEŞİM sonucunda hem bireylerin toplumsal küme içindeki davranışları değişir hem de kümelerin davranışları, yapıları, nitelikleri değişir. Bu karmaşık ilişkiler zamanla (geniş ve dar anlamda) kurumlaşır. SİYASAL PARTİ (küme) AİLE (küme) İŞYERİ (küme) 30
ETKİLEŞİM & TOPLUMSALLAŞMA TOPLUMSAL ETKİLEŞİM KIRSAL YERLERDE KENTTE SANAL ORTAMDA ÖĞRENME DEĞİŞME UYUM TEPKİ NORMAL ÖTEKİ 31