T Ü KAL TE S STEM BELGEL K - Q TSE-ISO-EN 9000 R R K YE DE LK LABORATU V A http://www.biruni.com.tr e-posta:info@biruni.com.tr FOL K AS T Folik asit ve folat terimleri bu vitamin için eflanlaml olarak kullan l rsa da, folik asit do al besinlerde ve in vivo ortamlarda çok az bulunan, ama buna karfl l k en stabil form oldu u için ilaç veya g da takviyesi olarak tercih edilen esas türevdir. Folik asit in vücuttaki çeflitli indirgenmifl türevlerine ise genel olarak folatlar ad verilir ve metabolik olarak aktif olan formlar bunlard r. Folatlar nükleik asitlerin ve amino asitlerin metabolik reaksiyonlar nda tek karbonlu birimlerin tafl nmas ve aktar lmas nda rol oynar. Hem aktif hem de pasif transport ile emilen folat n, pteridin halkas ba rsak hücrelerinde indirgenerek tetrahidrofolat (THF) haline getirilir. Plazmada büyük k sm metiltetrahidrofolat halinde ve albumine gevflek olarak ba lanarak tafl n r. Daha sonra hücre membran yüzeyindeki özgül reseptörler taraf ndan tutularak hücre içine al n r ve metiyonin sentaz enzimi sayesinde THF a dönüflerek enzimatik reaksiyonlarda rol almaya haz r hale gelir. Folatlar safra yoluyla at larak enterohepatik dolafl ma girdikleri gibi, degrade edilerek idrar yoluyla da uzaklaflt r l rlar. Vücuttaki folat deposunun miktar 5-20 bin mg kadard r. Bu depoyu korumak için her gün d flar dan al nmas gereken miktar 50-200 µg civar ndad r. Folatlar n nükleik asit metabolizmas nda iki ana rolleri vard r. Birincisi, DNA n n öncüllerinden
sentezlenmesi aflamalar nda metil tafl y c s olarak ifllev görmeleridir. kincisi ise folatlar n metil-thf formunun s-adenozil metiyonin (SAM) sentezinde metil kobalamin ile birlikte çal flmas d r. Düzeyi hem vitamin B12 ye, hem de folatlara ba l olan homosistein in metiyonin e dönüflmesi reaksiyonu ayn zamanda amino asit metabolizmas n n bir parças d r. Metiyonin sentaz, vitamin B12 yetersizli inden oldu u kadar THF yetersizli inden de olumsuz etkilenir ve homosistein düzeyi yükselir. Serum folik asit düzeyinin azald durumlar Nutrisyonel (görece en çok bu nedenlerle azal r) Alkolizm en s k görülen nedendir Çocukluk, prematürelik, yafll l k Kronik hastal k Hemodiyaliz Anoreksiya nervoza Belirgin hücresel proliferasyona ba l olarak artan gereksinim Gebelik Hipertiroidi Neoplazi (akut lösemi, metastatik karsinom) Hemolitik anemiler (orak hücreli anemi, talasemiler, herediter sferositoz, paroksismal noktürnal hemoglobinüri) Yetersiz eritropoiez (Pernisiyöz anemi, sideroblastik anemi) Eksfoliyatif dermatit (psoriaz) Malabsorpsiyon nce ba rsak hastal (çölyak hastal, tropikal sprue, Crohn hastal, lenfoma, amiloidoz, ince ba rsak rezeksiyonu) Belirli enzim eksiklikleri nedeniyle yetersiz kullan m laç etkileri- folik asit antagonistleri (metotreksat, trimetoprim, primetamin), antikonvülsanlar, oral kontraseptifler, asetilsalisilik asit Karaci er depolar n n azalmas (siroz, hepatoma) diyopatik Artefaktlara ba l Örne in uygun olmayan koflullarda saklanmas (folat labil bir moleküldür) Kanda radyoaktivite ( radyoassay leri etkiler) Antibiyotik tedavisi Serum folat düzeyi tek bafl na vitamin B12 eksikli i ile kombine folat ve vitamin B12 eksikli ini ay rt etmede faydal d r. folat düzeyleri negatif folat dengesini yans t r (Tablo 1), ancak doku folat eksikli inin göstergesi de ildir. Bu tan y koyabilmek için eritrosit folat düzeyine bak lmas gerekir (Tablo 2).
Tablo 1. Vitamin B12 ve Folat düzeylerinin klinik durumlarla korelasyonu: Dört farkl klinik durumu ay rt etmede üç biyokimyasal parametre gereklidir. Klinik Olgu Serum Vitamin B12 (pg/ml) Serum Folat (ng/ml) Eritrosit Folat (ng/ml) Normal (5-16) *Normal Normal (200-900) Tespit edilemeyen (3-5) Normal (>150) (<3) Vitamin B12 eksikli i (<100) Normal (5-6) (<150) Yüksek (>16) Folik Asit eksikli i Normal Vitamin B12 ve Folik Asit eksikli i * Normal durum geçici negatif folat denge durumlar n içerir Tablo 2. Vitamin B12 ve folik asit eksikli inde ay r c tan s nda laboratuvar testleri Vitamin B12 eksikli i Folat eksikli i Vitamin B12 ve Folat eksikli i Serum folat N veya Serum vitamin B12 N veya Eritrosit folat N veya Metilmalonik asit Homosistein N : azalm fl :artm fl N:normal Serum folik asit düzeyinin artt durumlar Pernisiyöz anemi (PA) Folik asit al m n takiben Vejeteryanlar Kan transfüzyonu Baz kör ba rsak sendromu olgular (ba rsaktaki bakteriler taraf ndan yap lan folat sentezi nedeniyle) Hemolizli örneklerde yalanc yükselme (eritrosit folat içeri i nedeniyle) leri düzeyde demir eksikli i olan baz hastalarda nedeni bilimeyen folat yüksekli i Demir eksikli i olan bireylerin yar s nda ayn zamanda folat eksikli i saptanmaktad r. E er demir eksikli i folat eksikli inden daha fliddetli ise serum ve eritrosit folat düzeyleri normal s n rlar içerisinde bulunup, bu sonuçlara göre tan konulamaz. Periferik yaymada nötrofil parçal lökositlerde hipersegmentasyon görülmesi tek ipucudur (Tablo 3).
Tablo 3. Pernisiyöz Anemi (PA), Vitamin B12 eksikli i ve Folat eksikli i En s k görülen neden Emilim eksikli i Vitamin B12 eksikli i Azalm fl intrinsik faktör (PA, intrinsik faktörün konjenital eksikli i, gastrektomi operasyonundan 4 y l sonra), Zollinger- Ellison sendromu, pankreatit, ileum mukoza bozukluklar (sprue, rejyonel enterit, op.), tenya infestasyonu, kör ba rsaktaki afl r bakteri ço almas,ilaçlar (kolflisin, PAS, alkolizm) Folat eksikli i laçlara ba l malabsorpsiyon (antikonvülsan, anti-tüberküloz ilaçlar, oral kontraseptifler), jejunum mukoza bozukluklar (amiloidoz, sprue, lenfoma, op.) Yetersiz al m Artan gereksinim S k vejeteryan diyet (ender olarak) Gebelik, emzirme Malnutrisyon, alkolizm Gebelik, emzirme, çocukluk Folik Asit Eksikli i ile liflkili Klinik Durumlar Kardiyovasküler hastal klar ve homosistein Kan homosistein düzeyinin orta derecede dahi artmas ba ms z bir kardiyovasküler risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Homosistein in olumsuz etkilerinin koagulasyona, arteryel vazodilatasyona ve arter duvarlar n n kal nlaflmas na yol açmas yla iliflkili oldu u düflünülmektedir. Kandaki homosistein düzeyi vitamin B12, folat ve vitamin B6 taraf ndan düzenlenmektedir. E er beraberinde vitamin B12 ve B6 eksikli i yoksa, folat n en etkin homosistein düflürücü etkiye sahip oldu u saptanm flt r. Folat ile birlikte vitamin B12 verilmesi sinerjik etki yapmaktad r. Ancak folat al m n n ve dolay s yla homosistein düzeyinin düflmesinin kardiyovasküler hastal k riskini azalt p azaltmad henüz kesin olarak bilinmemektedir. Nöral tüp defekleri (NTD) ve di er gebelik komplikasyonlar Fetüsün büyüme ve geliflmesi için hücrelerin sa l kl bölünmesi gerekmektedir. Folat DNA ve RNA sentezindeki önemli rolü nedeniyle bu süreçte kritik bir rol oynar. Yetersizli i hallerinde meydan gelen nöral tüp defektleri (NTD) spina bifida veya anensefali tablolar na yol açmaktad r. Defekt, konsepsiyonu izleyen 21. ve 27. günler aras nda meydana geldi i için, gebe oldu unun fark nda olmayan kad nlar folat yetersizli i içinde bulunduklar n bilmeden NTD geliflebilir. Bu nedenle planl
gebeliklerde, gebe kalmadan en az 1 ay önceden folik asit al nmaya bafllanmal ve konsepsiyondan sonra da en az bir ay daha kullan lmal d r; planlanmam fl gebelikler göz önünde bulundurularak, fertil yafl döneminde folik asit takviyesinin sürekli sa lanmas nda yarar vard r. Yüksek NTD riski tafl yan gebe kad nlar n kanlar nda ve amnion s v lar nda düflük vitamin B12 düzeylerine rastlanmas, folat ile birlikte vitamin B12 takviyesinin de gerekli ve yararl olaca n düflündürmektedir. Yeterli folat al m n n, NTD de oldu u kadar kesin olmamakla birlikte, baz kalp anomalilerini ve ekstremite malformasyonlar n önleme konusunda da profilaktik oldu u kabul edilmektedir. Nitekim düflük olas l n n artt durumlarda ve preeklampsi veya ablatio plasenta geliflmesi hallerinde kan homosistein düzeylerinin düflük bulunmas folat yetersizli inin iflareti olarak de erlendirilebilir. Kanser Folat n nükleik asitlerin sentezinde ve metillenmesinde oynad role ba l olarak, eksikli i halinde DNA onar m ve gen ekspresyonu olumsuz yönde etkilenmektedir. Vitamin B12 yetersizli i durumunda, folat al m yeterli olsa da, folat tuza sonucu nükleik asit metabolizmas için gereken folat türevlerinin eksikli i söz konusu olur. Folat yetersizli i ile serviks, kolon, rektum, akci er, esofagus, beyin, pankreas ve meme kanserleri aras nda iliflki oldu u öne sürülmektedir. Bunlar aras nda özellikle kolorektal kanserler ile meme kanseri aras ndaki ba lant dikkat çekicidir. Her iki grupta da alkol kullan m n n riski art r c bir faktör oldu u ve alkol tüketimine paralel folat al m n n art r lmas halinde bu riskin azald görülmüfltür. Baz çal flmalarda, MTHFR C677T polimorfizmi bak m ndan homozigot olan kiflilerde folat al m n n yeterli oldu u durumlarda kolon kanseri riskinin azald saptanm flt r. Bu durumun tespiti için MTHFR Mutasyonu (C677T) kan testinin yap lmas uygundur.
Kaynaklar 1. Ceperkovic Z. The role of increased levels of homocysteine in the development of cardiovascular diseases. Med Preg 2006; 59 (3): 143-147. 2. Reynolds E. Vitamin B12, folic acid, and the nervous system. Lancet Neurol 2006; 5(11): 949-960. 3. Novakovic P, Stempak JM, Sohn KJ, Kim YI. Effects of folate deficiency on gene expression in the apoptosis and cancer pathways in colon cancer cells. Carcinogenesis 2006; 27: 916-924. 4. Clarke R, Refsum H, Birks J, Evans JG, Johnston C, Sherliker P, et al. Screening for vitamin B12 and folate deficiency in older persons. American Journal of Clinical Nutrition; 2003 77: 1241-1247. 5. Aspen F. Folic acid and neural tube defects in pregnancy. J Perinat Neonatal Nurs 2003; 17: 268-279. 6. Snow CF. Laboratory Diagnosis of Vitamin B12 and Folate Deficiency. Arch Intern Med 1999; 159: 1289-1298. 7. Herbert V. Biology of disease. Megaloblastic anemias. Lab Invest 1985; 52:3. MEC D YEKÖY Büyükdere Caddesi Gökfiliz flhan Kat: 3 34387 Mecidiyeköy - stanbul Tel. : (0212) 217 41 41 Faks : (0212) 217 41 10 KADIKÖY Cemil Topuzlu Cad. Fazilet Sitesi No: 44/1 D: 2 34726 Çiftehavuzlar - Kad köy - stanbul Tel. : (0216) 369 17 67 Faks : (0216) 369 01 61 BAKIRKÖY ncirli Caddesi Santral Ç kmaz Toprak Bloklar A Blok 1-2 34147 Bak rköy - stanbul Tel. : (0212) 570 88 60 Faks : (0212) 570 93 00 ET LER Tepecik Yolu No: 28/A 34337 Etiler - stanbul Tel. : (0212) 352 02 95 Faks : (0212) 352 02 98 N fiantafii Valikona Caddesi Çam Apt. No: 161 D: 10 34363 Niflantafl - stanbul Tel. : (0212) 233 22 95 Faks : (0212) 233 38 42 ULUS Etiler Adnan Saygun Cad. Uydu Sok. Gündefl Apt. No: 2/B 34340 Ulus - stanbul Tel. : (0212) 287 43 00 Faks : (0212) 287 33 83 ERENKÖY fiemsettin Günaltay Cad. Manolya Apt. No: 214/1 34738 Erenköy - stanbul Tel. : (0216) 411 31 66 Faks : (0216) 411 20 61 FINDIKZADE Millet Cad. Emir Han No: 55 Kat: 2 34096 F nd kzade - stanbul Tel. : (0212) 633 41 42 Faks : (0212) 633 49 05 ACIBADEM Ac badem Cad. Ayd n Apt. No: 109 Kat: 2 D: 5 34718 Ac badem - Kad köy - stanbul Tel. : (0216) 545 72 72 Faks : (0216) 545 74 77 ÜMRAN YE Alemda Cad. No: 67 34769 K s kl - Ümraniye - stanbul Tel. : (0216) 481 06 06 Faks : (0216) 461 54 45 YEfi LKÖY stasyon Cad. No: 21 D: 2 34149 Yeflilköy - stanbul Tel. : (0212) 662 99 77 Faks : (0212) 662 68 00 KAREKS 0212 629 03 77