Şablon 5: Kilit Kategori Analizi 1: Kurumsal Düzenlemeler 2: Yöntemler ve Veri Dokümantasyonu 3: KG/KK Prosedürlerinin Tanımlanması 4: Arşivleme Sisteminin Tanımlanması 5: Kilit Kategori Analizi 6: Ulusal Envanter İyileştirme Planı Ülke: İletişim İsmi: Ünvan: Kuruluş: Ülke Temsilcisi İrtibat Bilgisi Posta Adresi: Telefon Numarası: E-Mail: URL:
Şablon 5: Kilit Kategori Analizi Talimatlar Her ülke kendi IPCC Kilit Kategoriler Sonuç Raporu nu bu şablonu kullanarak hazırlamak durumundadır. Söz konusu şablon, U.S. EPA. 1 tarafından sağlanan uygun kilit kategori yazılımı ile birlikte kullanılabilir. Sadece tek bir envanter yılı olan Ülkelerin Adım 3 veya Adım 5 i tamamlamamaları gerekmektedir. Ülkeler, söz konusu Word dokümanını ülkeye ait verileri girmek ve nihai planlarını hazırlamak için kullanmak durumundadır. Bu yeşil metin, şablonlar ve tablolar aracılığıyla talimatlar ve kılavuz bilgiler içermektedir. Nihai planda, yeşil metnin tamamı, silinmeli ve ülkeye özgü bilginin yerinde kullanılması gerekmektedir Adım adım uygulanacak talimatlar yukarıdaki kutuda listelenmiştir. Her bir adım, şablonun ilgili bölümünde detaylı bir biçimde açıklanmıştır. ADIM 1: ADIM 2: ADIM 3: Adım Adım Yapılacaklar Kilit kategori yazılımını indiriniz Kademe 1 kilit kategorisini tamamlayınız mevcut yıl seviye analizi Eğer Sera gazı envanterleri ülkenizde bir yıldan daha fazla bir süredir mevcut ise, Kademe 1 kilit kategorisini tamamlayınız Yıl tabanlı seviye analizi ve eğilim analizi ADIM 4: Eğer ülkenizde belirsizlik tahminleri mevcut ise, Kademe 2 kilit kategorisini tamamlayınız mevcut yıl seviye analizi ADIM 5: ADIM 6: ADIM 7: ADIM 8: ADIM 9: Eğer Sera gazı envanterleri ve belirsizlik tahminleri ülkenizde bir yıldan daha fazla bir süredir mevcut ise, Kademe 1 kilit kategorisini tamamlayınız Yıl tabanlı seviye analizi ve eğilim analizi Alakasız kısımları çıkartarak Metodoloji bölümünü güncelleyiniz KKA analizindeki iyileştirmeleri ortaya koyunuz Her tür ek bilgiyi paylaşınız "Referanslar" bölümünü tamamlayınız 1 Ülkeler kilit bir kategori analizi olan BMİDÇS Sera gazı yazılımını da kullanabilirler. Ne var ki; söz konusu şablondaki adımlar EPA kilit kategori yazılımının yapısını takip ettiğinden, farklı çıkacaktır 5.2
Kilit Kategori Analizi 5.1. Genel Kilit kategoriler kavramı IPCC tarafından ülkelere sera gazı envanterlerini iyileştirmeleri için kaynaklarını önceliklendirme konusunda yardımcı olmak amacıyla bir yöntem olarak ortaya çıkartılmıştır. 2 Kilit kategoriler ulusal emisyonların genel düzeyine en büyük katkıyı sağlamaktadır. Emisyon tahminlerinin tam bir zaman serisi hazırlandığında, kilit kategoriler zaman içerisinde emisyonların eğilimi üzerine en geniş etkiyi koyan söz konusu kategoriler olarak ta değerlendirilebilir. 3 Buna ek olarak, Belirsizlik tahminleri emisyon tahminleri ile ilişkilendirildiği zaman, ek kilit kategoriler belirlenecektir. Kilit kategori analizinin sonuçları en önemli envanter kategorilerinin listesini bir ülkeye sağlamaktadır. Söz konusu liste, bir ülkenin sera gazı envanterini iyileştirme sürecini başlatabileceği önemli bir başlangıç noktasıdır. Ulusal sera gazı envanterini geliştirmek için, daha doğru ve daha yüksek kademede metodolojilerin uygulanmasını dikkate almak, daha detaylı faaliyet verilerini toplamak veya ülkeye özel emisyon faktörlerini geliştirmek gerekli olabilir. Bu faaliyetler ek kaynakları gerektirmektedir ve her envanter kategorisi için iyileştirmeleri yapmak mümkün değildir. Söz konusu analiz ile oluşturulan envanter kategorisi listesi envanter iyileştirme planı geliştirmek için ulusal sera gazı envanter ekibine niceliksel bir çerçeve ortaya koyabilir. Kilit kategori analizi Ulusal Bildirim için daha eksiksiz ve şeffaf bilgiyi de sağlamaktadır. Bu rapor kilit kategorilerin belirlenmesi için (söz konusu şablonda Kademe 1 ve Kademe 2 ye gönderme yapılmaktadır) IPCC Yaklaşım 1 ve Yaklaşım 2 metodolojilerinin sonuçlarını sunmaktadır. Kademe 1 metodolojisinde, kilit kategoriler önceden belirlenmiş kümülatif bir emisyon eşiğini kullanarak tanımlanmaktadır. Söz konusu eşik, kilit kategorilerin kaybolduğu, toplandığı zaman azalan büyüklük sırasının toplam seviyenin yüzde 95 ine kadar arttığı bir eşiktir. Kilit kategorileri tespit etmek için kullanılan Kademe 2 metodolojisi kategori belirsizlikleri veya parametre belirsizlikleri mevcut olduğu zaman kullanılabilir. Kademe 2 kilit kategori metodolojisi altında, 2 Yutaklar da son analizde yer aldığından dolayı, 1996 IPCC Rehberi, sonradan çıkan IPCC rehberindeki kilit kategoriler olarak revize edilen kilit kaynak kategorileri ne göndermede bulunmaktadır. 3 2006 IPCC Sera Gazı Envanterleri Rehberi (IPCC 2006) kapsamında kilit kategori tahminlerinin emisyon ve azaltımlardaki mutlak düzey, eğilim ya da belirsizlik açısından bir ülkenin toplam sera gazı envanteri üzerinde önemli etkisi olduğu için ulusal envanter sisteminde öncelik olarak belirlenen kategori olarak tanımlanmaktadır. Kilit kategori terimi kullanıldığında hem kaynak hem yutak kategorilerini kapsamaktadır. Daha ayrıntılı bilgi için bkz IPCC 2006 Bölüm 4, Metodoloji Seçimi ve Kilit Kategorilerin Belirlenmesi,, < http://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/2006gl/index.html>.
kaynak veya yutak kategorileri belirsizliğe katkılarına göre sıralanmakta veya bölümlenmektedir. Emisyonlar, toplam emisyonlara olan katkıya ek olarak kendi kombine belirsizliklerine göre ağırlıklandırılmaktadır. 5.2. Kilit Kategori Yazılımının İndirilmesi ADIM 1: Kilit kategori yazılımını projenin internet sayfasından Excel dokümanı üzerine sağ tıklayarak ve farklı kaydet seçeneğini seçerek indiriniz. Excel dokümanı kaydedildikten sonra, dosyayı açmak için çift tıklayınız ve kilit kategori analizine başlayınız. Dokümanın taslak ve final gibi farklı sürümleri açısından kopyalarını kaydettiğinizden emin olunuz. Bu işlemi yaparken dosya adının sonuna tarihi yazınız (örn EPA KCA Tool v2.2.xls ) 5.3. Kademe 1 Mevcut Yıl Seviye Analizi ADIM 2: Tablo 5.1 i U.S. EPA tarafından sağlanan kilit kategori yazılımıyla Kademe 1 Mevcut Yıl Seviyesi sekmesi sonuçlarını kullanarak doldurunuz. Kilit kategori olarak belirlenen ilk envanter kategorisini girin (yazılımdaki bu sekmede yeşille belirtilmiş) ve sera gazı türü, emisyon tahmini, Seviye değerlendirmesi (ya da ulusal emisyonlara katkı) ve kümülatif yüzdeyi ekleyiniz. KCA aracında yeşille işaretlenen (kilit olarak belirtilen) tüm kategoriler girilene kadar bir sonraki envanter kategorisini eklemeye devam ediniz.. Bu kategoriler için seviye değerlendirmesinin kümülatif toplamı (ya da kümülatif yüzdesi) ulusal emisyonların en az %95 ini oluşturmalıdır. Her kategori için ayrıntılı bilgilerin sağlanması amacıyla aşağıdaki tabloya gerektiği kadar satır ekleyiniz. Envanter kategorileri sera gazı miktarında giderek azalan şekilde sıralandığında, listenin en başında bulunanlar ve kümülatif olarak emisyonların %95 ini oluşturanlar kilit kategoriler olarak düşünülür. Bunlar genel olarak toplam ülke emisyonlarına en fazla katkıda bulunan envanter kategorileridir. Tablo 5.1 de en güncel yıl ya da mevcut yıl XXXX (örn, 1994) için IPCC Kademe 1 kilit kategori seviye analizi sonuçları verilmektedir. Kademe 1 seviye değerlendirmesine dayanan toplam X kilit kategori vardır. 5.2
Tablo 5.1: XXXX (örn, 1994) yılında Ulusal Emisyonların Toplamına Katkısına Göre Kilit Kategoriler* IPCC Kategori Kodu IPCC Kategori Gaz Mevcut Yıl Emisyonları (Gg CO2 Eq.) Ulusal Emisyonlara Katkısı Ulusal Emisyonların Kümülatif Yüzdesi * Kademe 1 Mevcut Yıl Seviyesi sekmesi sonuçlarını göstermektedir. 5.4. Kademe 1 Baz Yılı Seviye ve Eğilim Analizleri ADIM 3 ün bir yıldan daha uzun süredir sera gazı envanterleri olan ülkeler tarafından doldurulması gerekmektedir (çoğu ülkenin artık iki ya da daha fazla envanteri vardır). Eğer sera gazı envanteri yalnızca bir yıldır varsa, ülkelerin bu adımı atlayıp bir sonrakine geçmeleri gerekir. Tablo 5.2 yi U.S. EPA yazılımında sağlanan Kademe 1 Baz Yılı Seviyesi sekmesi sonuçlarını kullanarak doldurunuz. Kilit kategori olarak belirlenen ilk envanter kategorisini girin (yazılımdaki bu sekmede yeşille belirtilmiş) ve sera gazı türü, emisyon tahmini, Seviye değerlendirmesi (ya da ulusal emisyonlara katkı) ve kümülatif yüzdeyi ekleyiniz. KCA aracında yeşille işaretlenen (kilit olarak belirtilen) tüm kategoriler girilene kadar bir sonraki envanter kategorisini eklemeye devam ediniz. Bu kategoriler için seviye değerlendirmesinin kümülatif toplamı (ya da kümülatif yüzdesi) ulusal emisyonların en az %95 ini oluşturmalıdır. Her kategori için ayrıntılı bilgilerin sağlanması amacıyla aşağıdaki tabloya gerektiği kadar satır ekleyiniz. Envanter kategorileri sera gazı miktarında giderek azalan şekilde sıralandığında, listenin en başında bulunanlar ve kümülatif olarak emisyonların %95 ini oluşturanlar kilit kategoriler olarak düşünülür. Bunlar genel olarak toplam ülke emisyonlarına en fazla katkıda bulunan envanter kategorileridir. Tablo 5.2 de baz yıl XXXX (örn, 1994) için IPCC Kademe 1 kilit kategori seviye analizi baz yılı seviye sonuçları verilmektedir. Kademe 1 seviye değerlendirmesine dayanan toplam X kilit kategori vardır. 5.3
Tablo 5.2: XXXX (e.g., 1990) yılında Ulusal Emisyonların Toplamına Katkısına Göre Kilit Kategoriler* IPCC Kategori Kodu IPCC Kategori Gaz Baz Yıl Emisyonları (Gg CO2 Eq.) Ulusal Emisyonlara Katkısı Ulusal Emisyonların Kümülatif Yüzdesi * Kademe 1 Baz Yıl Seviyesi sekmesi sonuçlarını göstermektedir. Bu adımın ikinci kısmı hem baz yıl hem de mevcut yıl tahminlerini kullanarak eğilim değerlendirmesi yapmaktır. Complete Tablo 5.3 ü U.S. EPA tarafından sağlanan Kademe 1 Eğilim sekmesi sonuçlarını kullanarak doldurunuz. Kilit kategori olarak belirlenen ilk envanter kategorisini girin (yazılımdaki bu sekmede yeşille belirtilmiş) ve sera gazı türü, hem baz yıl hem de mevcut yıl tahminleri, eğilim değerlendirmesi (ya da eğilime katkı) ve kümülatif yüzdeyi ekleyiniz. Yeşille işaretlenen (kilit olarak belirtilen) tüm kategoriler girilene kadar bir sonraki envanter kategorisini eklemeye devam ediniz. Bu kategorilerin kümülatif toplamı emisyonlarda ulusal eğilimin en az %95 ini oluşturmalıdır. Her kategori için ayrıntılı bilgilerin sağlanması amacıyla aşağıdaki tabloya gerektiği kadar satır ekleyiniz. Eğilim değerlendirmesi kapsamında kategori eğiliminin artıp azalmasından ya da kaynak veya yutak olmasından bağımsız olarak toplam envanter eğiliminden farklı eğilime sahip kategoriler tespit edilir. Eğilimi toplam eğilimden farklılık gösteren kategoriler, bu fark baz yılda kategorinin emisyon ya da azaltım seviyesiyle ağırlıklandırıldığında kilit kategori olarak tespit edilir. Envanter kategori eğilimi IPCC tarafından baz yıldan mevcut yıla net emisyonlardaki değişim olarak, o envanter kategorisinden mevcut yıl net emisyonlarının yüzdesi olarak tanımlanmaktadır. Toplam eğilim baz yıldan mevcut yıla toplam envanter net emisyonlarındaki yüzde değişimidir. 5.4
Tablo 5.3 te XXXX - XXXX (örn, 1994-2000) yıllarındaki IPCC kilit kategori eğilim analizi sonuçları yer almaktadır. Kilit kategoriler genel eğilime katkısı giderek azalan şekilde listelenmiştir. Birarada ulusal toplam emisyonların en az %95 ini oluşturmaktadırlar. Eğilim analizine bağlı toplamda X kilit kategori vardır. Tablo 5.3: Ulusal Net Emisyonlarda Genel Eğilime Katkısına Göre Kilit Kategoriler* IPCC Kategori Kodu IPCC Kategori Gaz Baz Yıl Emisyonları (Gg CO2 Eq.) Mevcut Yıl Emisyonları (Gg CO2 Eq.) Eğilime Katkısı Eğilime Kümülatif Katkısı * Kademe 1 Eğilim sekmesi sonuçlarını göstermektedir. 5.5. Kademe 2 Mevcut Yıl Seviye Analizi ADIM 4: 5.4 ten 5.6 ya kadar olan tablolar YALNIZCA ulusal emisyonlar ve sekestrasyon tahminleriyle (sequestration estimates) ilişkili belirsizlik tahmini yapan ülkeler için geçerlidir. Tablo 5.4 ü U.S. EPA tarafından sağlanan kilit kategori yazılımında "Kademe 2 Mevcut Yıl Seviyesi" sekmesi seviye değerlendirme sonuçlarını kullanarak doldurunuz. Kilit kategori olarak belirlenen ilk envanter kategorisini girin (yazılımdaki bu sekmede yeşille belirtilmiş) ve sera gazı türü, belirsizlikle birlikte rölatif seviye değerlendirmesi ve kümülatif yüzdeyi ekleyiniz. Yeşille işaretlenen (kilit olarak belirtilen) tüm kategoriler girilene kadar bir sonraki envanter kategorisini eklemeye devam ediniz. Bu kategoriler için seviye değerlendirme kümülatif toplamı ulusal emisyonların en az %90 ını oluşturmalıdır. Her kategori için ayrıntılı bilgilerin sağlanması amacıyla aşağıdaki tabloya gerektiği kadar satır ekleyiniz. IPCC 2006 Rehberi (IPCC 2006) kapsamında belirtildiği üzere, kilit kategori değerlendirmesinde Kademe 2 yaklaşımında her kaynak ve yutak kategorisinin belirsizlik tahminleri, halihazırda Kademe 1 değerlendirmesinde belirlenmemiş ek kilit kategorilerin tespit edilmesi amacıyla denkleme eklenir. Envanter kategorileri belirsizliğin de eklenmesiyle giderek azalan sera gazı miktarı şeklinde sıralandığında, listenin en üstünde bulunan ve kümülatif olarak emisyonların %90 ını oluşturan kategoriler kilit kategori olarak değerlendirilir. 5.5
Tablo 5.4 te XXXX (örn, 1994) yılı için IPCC Kademe 2 kilit kategori seviye analizi sonuçları yer almaktadır. Kademe 2 mevcut yıl seviye analizine göre toplam X kilit kategori vardır. Tablo 5.4: XXXX (örn, 1994) yılında Belirsizliğin Eklenmesiyle Toplam Ulusal Emisyonlara Katkısına Göre Kilit Kategoriler* IPCC Kategori Kodu IPCC Kategori Gaz Belirsizlikle Seviye Değerlendirmesi Belirsizlikle Rölatif Seviye Değerlendirmesi Ulusal Emisyonlar Kümülatif Yüzde * Kademe 2 Mevcut Yıl Seviyesi sekmesi sonuçlarını göstermektedir. 5.6. Belirsizliğin Eklendiği Kademe 2 Baz Yıl ve Eğilim Analizleri ADIM 5: Tablo 5.5 ve 5.6 YALNIZCA ulusal emisyon ve sekestrasyon tahminleriyle ilişkili belirsizlik tahmini yapan ülkeler ve bir yıldan daha uzun süredir sera gazı envanteri olan ülkeler içindir. Tablo 5.5 i U.S. EPA tarafından sağlanan kilit kategori yazılımındaki "Kademe 2 Baz Yıl Seviyesi " sekmesindeki sonuçları kullanarak doldurunuz. Kilit kategori olarak belirlenen ilk envanter kategorisini girin (yazılımdaki bu sekmede yeşille belirtilmiş) ve sera gazı türü, belirsizlikle birlikte seviye değerlendirmesi ve belirsizlikle birlikte rölatif seviye değerlendirmesini ekleyiniz. Yeşille işaretlenen (kilit olarak belirtilen) tüm kategoriler girilene kadar bir sonraki envanter kategorisini eklemeye devam ediniz. Bu kategoriler için seviye değerlendirme miktarı kümülatif toplamı, ulusal emisyonların en az %90 ını oluşturmalıdır. Her kategori için ayrıntılı bilgilerin sağlanması amacıyla aşağıdaki tabloya gerektiği kadar satır ekleyiniz. Tablo 5.5 te XXXX (örn, 1990) yılı için IPCC Kademe 2 kilit kategori seviye analizi yer almaktadır. Kademe 2 baz yıl seviye analizine göre toplamda X kilit kategori vardır. 5.6
Tablo 5.5: XXXX (örn, 1990) yılında Belirsizliğin Eklenmesiyle Toplam Ulusal Emisyonlara Katkısına Göre Kilit Kategoriler* IPCC Kategori Kodu IPCC Kategori Gaz Belirsizlikle Seviye Değerlendirmesi Belirsizlikle Rölatif Seviye Değerlendirmesi Ulusal Emisyonlar Kümülatif Yüzde * Kademe 2 Baz Yıl Seviyesi sekmesi sonuçlarını göstermektedir. Bu adımın son kısmı hem baz yılı tahminleri hem de mevcut yıl tahminleri kullanılarak eğilim değerlendirmesinin yapılmasıdır. Tablo 5.6 yı U.S. EPA tarafından sağlanan kilit kategori yazılımındaki "Kademe 2 Eğilim" sekmesini kullanarak doldurunuz. Kilit kategori olarak belirlenen ilk envanter kategorisini girin (yazılımdaki bu sekmede yeşille belirtilmiş) ve sera gazı türü, belirsizlikle birlikte eğilim değerlendirmesi, belirsizlikle birlikte rölatif seviye değerlendirmesi ve ulusal emisyonların kümülatif yüzdesini ekleyin. Yeşille işaretlenen (kilit olarak belirtilen) tüm kategoriler girilene kadar bir sonraki envanter kategorisini eklemeye devam ediniz. Bu kategorilerin kümülatif toplamı, emisyonlardaki toplam ulusal eğilimin en az %90 ını oluşturmalıdır. Her kategori için ayrıntılı bilgilerin sağlanması amacıyla aşağıdaki tabloya gerektiği kadar satır ekleyiniz. 5.7
Tablo 5.6 da XXXX - XXXX (örn., 1994-2000) yılları için IPCC Kademe 2 kilit kategori trend analizi sonuçları yer almaktadır. Kilit kategoriler belirsizlik eklendiğinde genel trende olan katkısı giderek azalan şekilde listelenmiştir. Birarada toplam ulusal emisyonlarda genel eğilimin en az %90 ını oluşturmaktadır. Eğilim analizine göre toplamda X kilit kategori vardır. Tablo 5.6: Belirsizliğin Eklenmesiyle Ulusal Net Emisyonlarda Genel Eğilime Katkıya Göre Kilit Kategoriler IPCC Kategori Kodu IPCC Kategori Gaz Belirsizlikle Eğilim Değerlendirmesi Belirsizlikle Rölatif Eğilim Değerlendirmesi Ulusal Emisyonlar Kümülatif Yüzde * Kademe 2 Eğilim sekmesi sonuçlarını göstermektedir. 5.7. Metodoloji ADIM 6: Aşağıdaki metodoloji bölümlerini gözden geçiriniz ve ülkenize uygulanamayan kısımları siliniz. Ülkenizde envanter tahminleri bir yıldan daha uzun süredir tutulmuyorsa, bölüm 5.4 ve 5.6 yı siliniz. Ülkenizde envanter kategorileri için belirsizlik tahmini mevcut değilse, bölüm 5.5 ve 5.6 yı siliniz. Bu raporda kullanılan metodolojiler IPCC İyi Uygulama (2000) ve 2006 IPCC Ulusal Sera Gazı Envanterleri Rehberi nden alınmıştır. Metodolojilerle ilgili daha ayrıntılı açıklamaya bu dokümanlardan ulaşabilirsiniz. 5.7.1. Kademe 1 Seviye Değerlendirmesi Kilit kategorilerde Kademe 1 Seviye Değerlendirmesi için her envanter kategorisi emisyonunun toplam ulusal envanter seviyesine katkısını Denklem 1 e göre hesaplayınız: 5.8
DENKLEM 1 Key Category Level Assessment = Source or Sink Category Estimate Total Contribution = t yılında x kaynak ya da yutak kategorisi için seviye değerlendirmesi = t yılında x kaynak ya da yutak kategorisinin emisyon veya azaltım mutlak değeri = toplam katkı, ülke tarafından kilit kategori analizi için seçilen toplama seviyesi (aggregation level) kullanılarak hesaplanan t yılındaki emisyon ve azaltımların mutlak değerlerinin toplamı. Hem emisyonlar hem de azaltımlar pozitif değer olarak girildiği için toplam katkı/seviye ülkenin toplam emisyonları eksi azaltımlarından daha büyük olabilir. Bu denklemle her envanter kategorisinin sera gazı emisyonunun ulusal toplama katkısı belirlenmektedir. Kilit kategoriler giderek azalan sırada eklendiğinde belirli bir yılda toplam emisyonların en az %95 ini oluşturan kategorilerdir. 5.7.2. Kademe 1 Eğilim Değerlendirmesi Bir yıldan uzun süredir emisyon envanteri olan ve Eğilim Değerlendirmesi yapmış ülkeler bu bölümü eklemelidir. Her kategorinin emisyon eğiliminin toplam envanterdeki eğilime katkısı, bir yıldan uzun süredir envanter verisinin mevcut olması halinde Denklem 2 ye göre değerlendirilebilir: 5.9
DENKLEM 2 ve ve = t yılında x kaynak ya da yutak kategorisinin baz yılına (yıl 0) kıyasla eğilim değerlendirmesi = yıl 0 da x kaynak ya da yutak kategorisinin emisyon veya azaltım tahmini mutlak değeri = sırasıyla t ve 0 yıllarında x kaynak ya da yutak kategorisi tahminlerinin gerçek değerleri = sırasıyla t ve 0 yıllarında toplam envanter tahminleri Bir kaynak ya da yutak kategorisi için eğilim değerlendirmesi, zaman içinde kategori emisyonunda/azaltımındaki değişikliktir, x kaynak ya da yutak kategorisi baz yılı (yıl 0) tahmininin mevcut yıl (yıl t) tahmininden çıkarılması ve mevcut yıl tahminine bölünmesiyle hesaplanır. Toplam eğilim zaman içinde toplam envanter emisyonlarındaki değişimdir, toplam envanter için baz yıl (yıl 0) tahmininin mevcut yıl (yıl t) tahmininden çıkarılması ve mevcut yıl tahminine bölünmesiyle hesaplanır. Eğilim değerlendirmesi sonucunda genel envanter eğiliminden farklı eğilime sahip envanter kategorileri tespit edilir. Büyük envanter kategorilerindeki eğilim farklılıkları genel envanter seviyesi için daha önemli olduğundan, uygun ağırlıklandırmanın sağlanması amacıyla eğilim farkı sonucu (yani, envanter kategori eğilimi eksi toplam eğilim) baz yıl seviye değerlendirme sonucuyla (Denklem 1 den Lx,t) çarpılır. Böylece, kilit kategoriler, envanter kategorisi emisyon seviyesiyle ağırlıklandırılan toplam eğilimden önemli sapma gösteren envanter kategori eğilimine sahip kategoriler olarak ortaya çıkar. Bu tarz bir kategori analizi yalnızca bir yıldan uzun emisyon envanterine sahip ülkelerde uygulanabilir. Kilit kategoriler baz yılda kategori emisyon ya da azaltım seviyesiyle ağırlıklandırılmış toplam eğilimden önemli ölçüde sapma gösteren kategorilerdir. Kilit kategoriler büyükten küçüğe sıralandığında toplamı, toplam eğilimin %95 inden fazlasına denk gelen kategorilerdir. 5.10
5.7.3. Kademe 2 Seviye Değerlendirmesi Belirsizlik tahmini yapan ve Kademe 2 Seviye Değerlendirmesi yapan ülkeler bu bölümü eklemelidir. Kilit kategori analizi ulusal kaynak ya da yutak kategori belirsizlik tahminlerinin eklenmesiyle güçlendirilir. Her kaynak ya da yutak kategorisinin ilgili belirsizlik yüzdesiyle ağırlıklandırılıp toplam ulusal envanter seviyesine katkısı Denklem 3 e göre hesaplanır: DENKLEM 3 = en son envanter yılında (yıl t) x kategorisi için belirsizlikle seviye değerlendirmesi = Denklem 1 de hesaplanan Kademe 1 seviye değerlendirmesi = t yılında 2006 IPCC Rehberi Bölüm 3 uyarınca hesaplanan kategori belirsizlik yüzdesi. Raporlanan belirsizlik asimetrikse daha büyük olan belirsizlik kullanılmalıdır. Rölatif belirsizlik her zaman pozitif olur. Bu denklem sonucunda her kaynak ya da yutak kategorisinin ulusal toplama ilgili belirsizlik tahminleriyle ağırlıklandırılan sera gazı katkısı tespit edilir. Kilit kategoriler büyükten küçüğe azalan şekilde sıralanıp toplandığında belirli bir yıl için toplam emisyonların en az %90 ını oluşturan kategorilerdir. 5.7.4. Kademe 2 Eğilim Değerlendirmesi Belirsizlik tahmini ve Kademe 2 Eğilim Değerlendirmesi yapan ülkeler bu bölümü eklemelidir. Her kaynak ya da yutak kategorisinin toplam eğilime ilgili kategori belirsizlik yüzdesiyle ağırlıklandırılan katkısı envanter verilerinin bir yıldan daha uzun süredir mevcut olması halinde Denklem 4 e göre değerlendirilir. 5.11
DENKLEM 4 = en son envanter yılında (yıl t) x kategorisi için belirsizlikle eğilim değerlendirmesi = Denklem 2 de hesaplanan Kademe 1 eğilim değerlendirmesi = t yılında 2006 IPCC Rehberi Bölüm 3 uyarınca hesaplanan kategori belirsizlik yüzdesi. Raporlanan belirsizlik asimetrikse daha büyük olan belirsizlik kullanılmalıdır. Rölatif belirsizlik her zaman pozitif olur Bu tarz bir kategori analizi kaynak ve yutak kategorilerinde bir yıldan daha uzun süre için emisyon envanteri olan ve belirsizlik tahmini yapan ülkeler için uygulanabilir. Kilit kategoriler belirsizlikle ağırlıklandırılmış toplam eğilimden en fazla sapma gösteren kategorilerdir. Kilit kategoriler büyükten küçüğe azalan şekilde sıralanıp toplandığında toplam eğilimin en az %90 ını oluşturan kategorilerdir. 5.12
5.8. Kilit Kategori Analizi İyileştirmeleri ADIM 7: Aşağıdaki Tablo 5.7 ye kilit kategori analizine yönelik önerilen tüm iyileştirmeleri giriniz. Her iyileştirme için ayrıntılı bilgilerin sağlanması amacıyla aşağıdaki tabloya gerektiği kadar satır ekleyiniz. Tablo 5.7 de bu şablonla ilgili önerilen iyileştirmeler listelenmektedir. Bu iyileştirmeler gelecek yıllarda şablona eklenecektir. Tablo 5.7: Kilit kategori analizinde iyileştirmeler İyileştirme # Sektör Kaynak Kategori Potansiyel İyileştirme 5.9. Ek Bilgilerin Sağlanması ADIM 8: Ülkeler U.S. EPA yazılımından çıktı tabloları dahil olmak üzere daha ayrıntılı niteliksel ve niceliksel sonuç ekleyebilirler. 5.10. Referanslar ADIM 9: Analizde kullanılan tüm referansları ekleyiniz. 2006 IPCC Ulusal Sera Gazı Envanterleri Rehberi (IPCC 2006). < http://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/2006gl/index.html> IPCC İyi Uygulama Rehberi (IPCC 2000). < http://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/gp/gpgaum.htm> 5.13