YÜKSEK LİSANS TEZİ. Hazırlayan Ünal TÜRKÇAPAR

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ ANABİLİM DALI BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİLERİ İLE EĞİTİM FAKÜLTESİ SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖĞRENCİLERİNİN STRESE KARŞI PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Ünal TÜRKÇAPAR Ankara-2007

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ ANABİLİM DALI BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİLERİ İLE EĞİTİM FAKÜLTESİ SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖĞRENCİLERİNİN STRESE KARŞI PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Ünal TÜRKÇAPAR Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜÇLÜ Ankara-2007

Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü ne, Ünal TÜRKÇAPAR a ait, BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİLERİ İLE EĞİTİM FAKÜLTESİ SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖĞRENCİLERİNİN STRESE KARŞI PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI adlı çalışma jürimiz tarafından Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Ana Bilim Dalı nda YÜKSEK LİSANS tezi olarak kabul edilmiştir.

i TEŞEKKÜR Günümüzdeki hızlı değişimlere paralel olarak, yaşam koşullarında da değişimler yaşanmakta ve bu değişim ve gelişmelerin doğal bir sonucu olarak da kişi olumlu olarak etkilenebildiği gibi, olumsuz yöndede etkilenerek, kişinin stresi artmaktadır. Toplumların geleceklerini garanti altına almaları ancak yetişmekte olan gençlerin fiziksel ve ruhsal gelişimlerini sağlıklı bir şekilde tamamlamasıyla mümkündür. Gelişmişlik, genç nesillere verilen öneme dolayısıyla da gençlere verilen eğitimin başarısına bağlıdır. Eğitimden beklenen, bireyin yeteneklerini gizli güçlerini ortaya çıkarmak ve bu yeteneklerin en üst düzeyde geliştirilmesini sağlamaktır. Eğitim bu görevlerinin yerine getirirken destek aldığı en güçlü etkinlik alanlarının başında spor ve spor aktiviteleri gelmektedir. Bu konu yetişmekte olan, geleceğimizin güvencesi gençler açısından ele alındığında üzerinde önemle durulması gereken bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gerçekler ışığında, bu araştırma ile üniversite öğrencilerinin strese karşı problem çözme becerileri incelenmeye çalışılmıştır. Böylesi önemli bir konu üzerinde çalışmamı tavsiye eden ve çalışmam süresince beni yalnız bırakmadığı halde özgürce çalışma fırsatı tanıyan danışman hocam sayın Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜÇLÜ ye, lisansüstü çalışması için teşvik ederek beni yönlendiren değerli hocam Prof. Dr. Mehmet GÜNAY a, tez ve istatistiksel çalışmalarda yardımcı olan Arş.Gör.Kasım YILDIRIM a ve Arş. Gör. Aykut Emre BOZDOĞAN a, bu çalışmanın sonuçlanması aşamasında moral motivasyon açısından destekleyen eşim Melahat TÜRKÇAPAR ve ablam Nejla GÜNAY a ve emeği geçen tüm dostlarıma teşekkürü bir borç bilirim.

ii ÖZET BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİLERİ İLE EĞİTİM FAKÜLTESİ SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖĞRENCİLERİNİN STRESE KARŞI PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Türkçapar, Ünal Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Mehmet Güçlü Haziran 2007, 129 sayfa Bu betimsel çalışmada, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ndaki öğrenciler ile Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı ndaki öğrencilerin strese karşı problem çözme becerilerinin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Araştırma 2006-2007 öğretim yılının bahar yarıyılında Kırşehir ilinde bulunan Ahi Evran Üniversitesinde yürütülmüştür. Araştırma Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda ve İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalında Okuyan toplam 200 öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada Rosenbaum (1980) tarafından geliştirilen, Dağ (1981) ve Siva (1991) tarafından Türkçe ye uyarlanan Stres Envanteri, Heppner ve Peterson (1982) tarafından geliştirilen, Şahin, Şahin ve Heppner (1993) tarafından Türkçe ye uyarlanan Problem Çözme Envanteri ve araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgiler Formu veri toplama araçları olarak kullanılmıştır. 2006-2007 öğretim yılında gerçekleştirilen araştırmanın genel amacı çerçevesinde; cevapları aranan alt problemlere yönelik toplanan verilerin gerekli istatistiksel çözümleri için, SPSS (Statistical Packet for Social Sciences) programından yararlanılmıştır. Araştırmada (f) frekans, (%) yüzde, ( X ) aritmetik ortalama, Tek Faktörlü Anova ve korelasyon analizlerinden yararlanılmıştır. Araştırma sürecinde belirlenen verilerin analiz edilmesi ile aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir: 1. Beden Eğitimi bölümünde öğrenim gören öğrencilerin stres toplam puanları ile cinsiyet, sınıf düzeyleri, aylık gelir, sosyal çevre ve boş zaman faaliyetleri gibi değişkenler arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Sınıf Öğretmenliği bölümündeki öğrencilerin stres toplam puanları ile cinsiyet, sınıf

iii düzeyleri, aylık gelir değişkenleri arasında anlamlı bir fark bulunurken, Sınıf Öğretmenliği bölümündeki öğrencilerin stres toplam puanları ile sosyal çevre ve boş zaman faaliyetleri gibi değişkenler arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. 2. Sınıf Öğretmenliği nde bölümündeki öğrencilerin problem çözme becerileri toplam puanları ile cinsiyet, aylık gelir düzeyleri, sosyal çevreleri yer ve boş zamanlarında en çok uğraştıkları faaliyetler gibi değişkenler arasında anlamlı bir fark bulunmazken, sınıf düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Beden Eğitimi bölümündeki öğrencilerin problem çözme becerileri toplam puanları ile aylık gelir düzeyleri, sosyal çevreleri ve boş zamanlarında en çok uğraştıkları faaliyetler gibi değişkenler arasında anlamlı fark bulunmazken, cinsiyet ve sınıf düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. 3. Beden Eğitimi bölümü öğrencilerinin stres toplam puanları ile Sınıf Öğretmenliği bölümü öğrencilerinin stres toplam puanları arasında anlamlı bir fark görülmezken, Beden Eğitimi bölümü öğrencilerinin problem çözme becerileri toplam puanları ile Sınıf Öğretmenliği bölümü öğrencilerinin problem çözme becerileri toplam puanları arasında da anlamlı bir fark görülmemiştir. 4. Beden Eğitimi bölümü öğrencilerinin problem çözme becerileri toplam puanları ile stres toplam puanları arasında orta düzeyde, negatif ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Yine Sınıf Öğretmenliği bölümü öğrencilerinin problem çözme becerileri toplam puanları ile stres toplam puanları arasında da orta düzeyde, negatif ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler:Eğitim-Öğretim, Spor, Beden Eğitimi, Stres, Problem Çözme

iv ABSTRACT COMPARISON OF PROBLEM SOLVING SKILLS AGAINST STRESS OF THE STUDENTS STUDYING IN THE SCHOOL OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORT AND THOSE STUDYING IN THE DEPARTMENT OF PRIMARY SCHOOL TEACHING, FACULTY OF EDUCATION Türkçapar, Ünal Master Thesis, Institute of Educational Sciences, The Department of Physical Education and Sport Teaching Thesis Supervisor: Assistant Professor Mehmet Güçlü June 2007, 129 pages This descriptive research aimed at comparing problem solving skills against stress of the students studying in the School of Physical Education and Sport and those studying in the Department of Primary School Teaching, Faculty of Education. The research was conducted in Ahi Evran University in the province of Kırşehir in spring semester of the 2006-2007 academic year. The research was carried out on 200 students in total studying in the School of Physical Education and Sport, and in the Department of Primary School Teaching, Division of Elementary Teaching. In this research, Stress Inventory developed by Rosenbaum (1980) and adapted into Turkish by Dağ (1981) and Siva (1991), Problem Solving Inventory developed by Heppner and Peterson (1982) and adapted into Turkish by Şahin and Heppner (1993), and Personal Information Form developed by researcher were used as data collection tools. Within the framework of general aim of the research conducted in 2006-2007 academic year; in order to obtain necessary statistical solutions to data collected for sub problems to be responded, SPSS (Statistical Packet for Social Sciences) program was used. In the research, (f) frequency (%) percentage, ( X ) arithmetic mean, One-Way Anova and correlation analyses were utilized. By means of the analysis of the data determined in process of research, the following results were achieved:

v 1. The relation between total scores of stress of the students studying in Physical Education Teaching and the variables such as gender, stages of education, monthly income, their home country and leisure time activities was not statistically found significant. While the relation between total scores of stress of the students studying in the Department of Primary School Teaching and the variables such as gender, stages of education, monthly income was found statistically significant, the total scores of stress of the students studying in the Department of Primary School Teaching and the variables such as home country and leisure time activities was not found statistically significant. 2. While there was no difference statistically between total scores in problem solving skills of the students studying in the Department of Primary School Teaching and such variables as gender, monthly income level, home country, and their favorite activities in their leisure time, stage of education was found statistically significant. While there was no difference statistically between total scores in problem solving skills of the students studying in Physical Education Teaching and such variables as monthly income level, home country, and their favorite activities in their leisure time, gender and stage of education were found statistically significant. 3. While there was no difference statistically between total scores of stress of students studying in Physical Education Teaching and total scores of stress of students studying in Primary School Teaching, there was also no difference statistically between total scores in problem solving skills of students studying in Physical Education Teaching and total scores in problem solving skills of students studying in Primary School Teaching. 4. There was observed a negative and significant relationship in moderate level between total scores in problem solving skills of students studying in Physical Education Teaching and total scores of stress. In the same way, there was also observed a negative and significant relationship in moderate level between total scores in problem solving skills of students studying in Primary School Teaching and total scores of stress Key Words: Education-Training, Sport, Physical Education, Stress, Problem Solving

vi İÇİNDEKİLER Teşekkür... Özet... Abstract... İçindekiler... Tablolar... s.n i ii iv vi iv I.BÖLÜM... 1 GİRİŞ... 1 1.1.Araştırmanın Önemi ve Amacı... 3 1.2. Problem ve Alt Problemler... 8 1.3. Denenceler... 9 1.4. Sınırlılıklar... 10 1.5. Sayıltılar... 11 1.6.Tanımlar... 11 1.7.Kısaltmalar... 12 II. BÖLÜM... 13 KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR... 13 2.1. Eğitim 13 2.2.Öğretim..... 14 2.3. Beden Eğitiminin Tanımı.. 15 2.3.1. Sosyal Gelişim Açısından Beden Eğitimi 17 2.3.2. Fiziksel Gelişim Açısından Beden Eğitimi... 17 2.3.3. Bilişsel Gelişim Açısından Beden Eğitimi... 18 2.3.4. Beden Eğitimin Duygusal Gelişime Etkisi..... 19 2.4.Eğitim-Öğretim Kurumlarında Beden Eğitimi ve Spor...... 19 2.5. Spor..... 21

vii 2.5.1.Sporun Sınıflandırılması...... 22 2.5.1.1. Performans Sporu... 22 2.5.1.2. Kitle Sporu.. 23 2.5.2. Sporun Eğitsel Amaçları... 24 2.6. Stres..... 25 2.6.1. Stres Sonucu Ortaya Çıkan Problemler. 27 2.6.2. Stresin Şiddetine Etki Eden Faktörler.... 28 2.7. Kaygı.... 29 2.7.1. Kaygı ve Spor İlişkisi.. 30 2.8. Stresle Başa Çıkma... 31 2.9. Uyum... 33 2.10. Konuyla İlgili Yapılmış Çalışmalar 37 2.11. Problem Çözme Kavramıyla ilgili Kuramsal Açıklamalar. 45 2.12. Problem Çözme Becerisiyle İlgili Kuramsal Açıklamalar.. 47 2.12.1. John Dewey in Yansıtmalı Düşünce Kuramı... 56 2.12.2. Karl Popper ve Problem Çözme... 57 2.12.3. Alex Osborn un Sorun Çözme Kuramı 57 2.12.4. Bandura nın Problem Çözme ve Kendine Yeterlik Modeli. 58 2.12.5. Mountrose ve Beş Aşamalı Problem Çözme Yöntemi 59 2.13. Problem Çözme Becerisiyle İlgili Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar 60 2.14. Problem Çözme Becerisiyle ilgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar.. 66 III. BÖLÜM... 70 ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ... 70 3.1.Araştırmada Kullanılan Yöntem ve Deneysel Desen... 70 3.2.Evren ve Örneklem... 70 3.3.Veri Toplama Teknik ve Araçları... 71 3.4. Problem Çözme Envanteri... 71 3.5.Stres Envanteri... 72 3.6.Kişisel Bilgiler Formu 73

viii 3.7.Toplanan Verilerin Analizi 74 IV. BÖLÜM... 75 BULGULAR VE YORUMLAR... 75 4.1. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Kişisel Bilgilerine İlişkin Bulgular 75 4.2. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Stres Durumlarına İlişkin Bulgular 78 4.3. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerilerine İlişkin Bulgular 86 4.4 Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Stres Durumları ve Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkiyle İlgili Bulgular. 94 4.5 Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu nda Öğrenim Gören Öğrencilerin Stres Puanları İle Problem Çözme Becerileri Toplam Puanları Arasındaki Korelasyona İlişkin Bulgular... 96 4.6 Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı nda Öğrenim Gören Öğrencilerin Stres Puanları İle Problem Çözme Becerileri Toplam Puanları Arasındaki Korelasyona İlişkin Bulgular.. 97 V. BÖLÜM... 98 SONUÇLAR VE ÖNERİLER... 98 5.1. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Stres Durumlarına İlişkin Sonuçlar... 98 5.2. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerilerine İlişkin Bulgular 99 5.3. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Stres Durumları ve Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkiyle İlgili Bulgular. 100 5.4. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencileri ile Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Stres Puanları İle Problem Çözme Becerileri Toplam Puanları Arasındaki Korelasyona İlişkin Bulgular 101 5.5.Öneriler... 102 KAYNAKLAR... 104 EKLER... 123

ix TABLOLAR IV. BÖLÜM s.n Tablo 4.1.1. Çalışma Grubunda Yer Alan Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Betimsel Dağılımları 75 Tablo 4.1.2. Çalışma grubunda Yer Alan Öğrencilerin Öğrenim Gördüğü Sınıf Düzeylerine Göre Betimsel Dağılımları... 76 Tablo 4.1.3. Çalışma grubunda Yer Alan Öğrencilerin Geldiği Yere Göre Betimsel Dağılımları 76 Tablo 4.1.4. Çalışma grubunda Yer Alan Öğrencilerin Aylık Gelir Düzeyine Göre Betimsel Dağılımları.. 77 Tablo 4.1.5. Çalışma grubunda Yer Alan Öğrencilerin Boş Zamanlarında Yaptıkları Faaliyetlere Göre Betimsel Dağılımları.. 78 Tablo 4.2.1. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle Cinsiyetleri Arasındaki t-testi Sonuçları.. 78 Tablo 4.2.2. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle Cinsiyetleri Arasındaki t-testi Sonuçları.. 79 Tablo 4.2.3. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Stres Durumlarının Sınıf Düzeylerine Göre Betimsel Dağılımları.. 79 Tablo 4.2.4. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle Sınıf Düzeyleri Arasındaki Anova Sonuçları.. 80 Tablo 4.2.5. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle Sınıf Düzeyleri Arasındaki Anova Sonuçları... 80 Tablo 4.2.6. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Stres Durumlarının Gelir Düzeylerine Göre Betimsel Dağılımları... 81 Tablo 4.2.7. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle Gelir Düzeyleri Arasındaki Anova Sonuçları.. 82 Tablo 4.2.8. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle Gelir Düzeyleri Arasındaki Anova Sonuçları... 82

x Tablo 4.2.9. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Stres Durumlarının Geldikleri 83 Sosyal Çevrelerine Göre Betimsel Dağılımları... Tablo 4.2.10. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle Sosyal Çevreleri Arasındaki Anova Sonuçları.... 83 Tablo 4.2.11. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle Sosyal Çevreleri Arasındaki Anova Sonuçları 84 Tablo 4.2.12. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Stres Durumlarının En Çok Yaptıkları Faaliyetlere Göre Betimsel Dağılımları.. 84 Tablo 4.2.13. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle En Çok Yaptıkları Faaliyetler Arasındaki Anova Sonuçları. 85 Tablo 4.2.14. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları İle En Çok Yaptıkları Faaliyetler Arasındaki Anova Sonuçları 85 Tablo 4.3.1. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri İle Cinsiyetleri Arasındaki t-testi Sonuçları. 86 Tablo 4.3.2. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri İle Cinsiyetleri Arasındaki t-testi Sonuçları. 86 Tablo 4.3.3. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerilerinin Sınıf Düzeylerine Göre Betimsel Dağılımları.. 87 Tablo 4.3.4. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri İle Sınıf Düzeyleri Arasındaki Anova Sonuçları. 88 Tablo 4.3.5. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri İle Sınıf Düzeyleri Arasındaki Anova Sonuçları. 88 Tablo 4.3.6. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerilerinin Gelir Düzeylerine Göre Betimsel Dağılımları. 89 Tablo 4.3.7. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri İle Gelir Düzeyleri Arasındaki Anova Sonuçları. 90 Tablo 4.3.8. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme 90 Becerileri İle Gelir Düzeyleri Arasındaki Anova Sonuçları. Tablo 4.3.9. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerilerinin Geldikleri Sosyal Çevrelerine Göre Betimsel Dağılımları... 91

xi Tablo 4.3.10. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri İle Sosyal Çevreleri Arasındaki Anova Sonuçları 92 Tablo 4.3.11. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri İle Sosyal Çevreleri Arasındaki Anova Sonuçları.. 92 Tablo 4.3.12. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Problem Çözme Becerilerinin En Çok Yaptıkları Faaliyetlere Göre Betimsel Dağılımları 93 Tablo 4.3.13. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri İle En Çok Yaptıkları Faaliyetler Arasındaki Anova Sonuçları. 94 Tablo 4.3.14. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri İle En Çok Yaptıkları Faaliyetler Arasındaki Anova Sonuçları.. 94 Tablo 4.4.1. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencileri İle Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Stres Durumları Arasındaki t-testi Sonuçları.. 95 Tablo 4.4.2. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencileri İle Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkisi. 95 Tablo 4.5.1. Beden Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin Stres Toplam Puanları İle Problem Çözme Becerileri Toplam Puanları Arasındaki Korelasyon Sonuçları.. 96 Tablo 4.6.1. Sınıf Öğretmenliği Bölümü Öğrencilerinin Stres Toplam Puanları İle Problem Çözme Becerileri Toplam Puanları Arasındaki Korelasyon 97 Sonuçları..

1 I. BÖLÜM GİRİŞ Dünya toplumlardan, toplumlar fertlerden meydana gelir. Dolayısıyla dünyanın sağlıklı ve huzur içinde olması, toplumları meydana getiren fertlerin sağlıklı ve huzurlu olmasına bağlıdır (Tekalan, 2005, s.16). Bireyler arası iletişim ve etkileşimin giderek önem kazandığı çağımızda; bireyler kendilerini ve başkalarını, tanımakta ve anlamakta güçlük çekmektedir. Bu güçlüğü ortadan kaldırıp bireylerin kendi benliklerini tanımalarını, gerçek güç ve yeteneklerini görüp kişiliklerini kuvvetlendirerek uyumlu ve mutlu olmalarını, kısacası, olumlu ve yeterli düzeyde gelişmelerini sağlamak çağdaş toplumların temel ve en önemli amaçlarından biri olarak düşünülmektedir (Ersanlık,1996, s.1-2). Çünkü birey; farklı gruplara uyum gösterebildiği, sosyal tutumlar geliştirdiği ve davranışlarından kişisel doyum sağladığı sürece sosyal bir uyum içerisindedir (Aslan,1997). Kendimizi ve başkalarını tanıdığımız ölçüde insanlarla daha iyi geçinmemiz, dolayısıyla daha mutlu bir hayat yaşamamız mümkün olabilecektir (Adler,1997,s.1). Topluma hazırlanma süreci olan toplumsallaşmanın gençlik dönemi çok önemlidir. Aslında her değişim bir durumdan ötekine geçiş ile eski alışkanlıklardan sıyrılıp yeni koşullara uyma zorluğunu beraberinde getirdiğinden, kendine özgü sıkıntılar taşımakta, dolayısıyla bir kriz ya da bunalım dönemi olabilmektedir. Bütün psikososyal gelişim dönemleri içerisinde gençlik çağı için; biyolojik, psikolojik ve toplumsal gelişim açısından insanın en zor ve bunalımlı dönemi denilebilir (Ünlüoğlu,1985,s.209-228).

2 Ülkesinin içinde bulunduğu şartlar, anne babanın eğitim ve gelir düzeyi, okuduğu okulun nitelikleri, arkadaş çevresi, yaşadığı mekan, kültür ve spor etkinliklerine katılımı, yaşı, cinsiyeti vb. birçok faktör gencin davranışlarının biçimlenmesinde rol oynayabilmektedir. Çağımızın insanı, önceki çağlardan daha büyük bir hızla değişen bir dünyada yaşamaktadır. Hızla artan nüfusa karşın hızla azalan dünya zenginlikleri, insanlığa yeni ve ağırlaşan sorunlar çıkarmaktadır. Bu sorunlar karşısında insanlar yeni çözümler bulmak zorunda kalmaktadır. İnsan çevresindeki değişmeler, insana bilinenin dışında yeni etkiler yapar. İnsanın yeni etkilere yeni tepkiler yapması gerekir. Sorunları çözülemeyen insan, gerilime, girerek bunalıma düşer.gerilimden uzak, yaşamak ise insanın mutluluğu için gereklidir (Başaran,1987,s.22). Teknolojik gelişmelerle modern yaşam sosyal ve kültürel değerlerin değişmesine, yaşanan rekabetlerin artmasına ve iş yaşantısının ön plana çıkmasıyla insanların kendi sınırlarını zorlamasına sebep olmakta ve çeşitli fizyolojik rahatsızlıkları tetiklemektedir. Fiziki ve zihinsel açıdan daha sağlıklı nesiller yetiştirerek gelişimlerini sağlamak toplumun önemli görevleri arasında yer almaktadır. Toplumda bireyler, fiziksel görünümleri olduğu kadar tutum, fiziksel becerileri ve davranışları itibariyle de birbirlerinden farklılıklar gösterirler. Yaşanan olaylar, durum karşısında ortaya konan hareketler, duygular ve düşünceler insanların birbirlerinden farklı olduklarını gösteren çeşitli unsurlardır (Eren,2000,s.67). Eğitim, toplumun gelişimi için vazgeçilmez temel kurumlardan birisidir. Eğitim sisteminde, öğrencilerin öğrenim başarısızlıklarının azaltılması ve başarılarının arttırılmasına yönelik tedbirler gün geçtikçe önemini daha da arttırmaktadır. Sportif faaliyetlerin, özellikle sürekli icra edilen antrenmanların eğitim-öğretime, bireyin sosyal gelişimine ne düzeyde etkide bulunduğu, spor yapan öğrenci ile spor yapmayan öğrencinin aynı ortam ve şartlar altında problem çözme, strese karşı koyma ve kişisel uyum becerilerinin ayrıca akademik başarı

3 düzeylerinin seviyesi, ebeveyn, spor ve eğitim bilimciler için önemli kaynak noktalarından birini oluşturmaktadır. Güçlükler ve yoğun baskılı ortam içinde gerçekleşen spor eylemleri bireyin kişiliğini biçimlendirerek, onun daha çok acıya katlanır, daha dirençli, hırslı özelliklere sahip olmasında etkili olacağı değerlendirilmektedir (Selçuk,1997). Spor bilimindeki gelişmeye paralel olarak, spora özgü kişilik araştırmalarıyla ilgili çalışmalar artmıştır. Kişilik araştırmalarının amacı, kişiyi, kendi tipik eğilimleri açısından tanımlamak ve tahmini mümkün olacak şekilde nitelendirmektir (İkizler ve Karagözoğlu,1997,s.93-95). Bu çalışmada Ahi Evran Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu nda öğrenim gören öğrenciler ile Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğrenim gören öğrencilerin stres durumları ile problem çözme becerilerinin farklı değişkenlerle olan ilişkisi incelenmiştir. 1.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi Günümüz toplumları, bugüne kadar görmedikleri düzeyde ve hızda değişmektedir (Öztürk,1989, s.89-91). Teknolojik, bilimsel ve sosyal gelişmelere ve değişimlere paralel olarak, toplumsal hayat ve sosyal yapı farklı özellikler kazanarak gelişmektedir (Yetim, 2000, s.1-6). Toplumdaki bireylerin, özellikle de gençlerin bu hızlı değişimlere uyum sağlama çabaları, başta stres olmak üzere çeşitli sorunlara yol açabilmektedir (Tan, 1992, s.55-81). Öte yandan ülkesinin içinde bulunduğu şartlar, anne babanın eğitim ve gelir düzeyi, okuduğu okulun nitelikleri, arkadaş çevresi, yaşadığı mekan, kültür ve spor etkinliklerine katılımı, yaşı, cinsiyeti gibi faktörlerin buna etkisi olduğu söylenebilir. Biyolojik ve psikolojik dengenin bozulduğuna ve yeni durumlara uyum yapılarak yeniden dengeye dönülmesi gerektiğine bir işaret olan stres, özellikle verimliliğin düşmesine neden olan sinirlilik halidir (Kuru, 2000, s.86).

4 Günlük yaşamda ve bilimsel literatürde çok kullanılan bir kavram olan stres, genellikle bireyin kapasitesini zorlayan olumsuz bir durumdur. Burada genellikle denilmesinin nedeni belirli bir düzeydeki stresin, bireyin etkili motivasyonu için gerekliliğinden ve varoluşun önemli bir özelliği oluşundandır. Ancak bu stres düzeyinin toleransı, bireyden bireye de değişiklik göstermektedir. Toplumsal, ekonomik ve sosyal yönden hızlı değişikliklerin yaşandığı günümüzde stres; günlük hayatımıza daha çok girmekte ve gerek ruhsal gerekse fizyolojik sağlık yönünden bireyleri etkilemektedir. Stresin bu tür etkilerinin yaygın olması da bireyleri; stresin ne olduğu, hangi koşullarda ortaya çıktığı ve ne tür sonuçlara neden olduğu gibi konularda araştırmalara yöneltmiştir. Yapılan çalışmalara bakıldığında özellikle stresten kaynaklanan bazı duygusal, davranışsal ve fizyolojik belirtiler vurgulanmaktadır. Duygusal belirtiler olarak kaygı, kızgınlık, depresyon, düşünce karmaşıklığı ve benlik algısında azalma; davranışsal belirtiler olarak saldırganlık, madde bağımlılığı, uykusuzluk, ilişkilerden kaçınma; fizyolojik belirtiler olarak da alerjiler, anjin, astım, bel ağrısı, kanser, kalpdamar hastalıkları, diyabet, ishal, hipertansiyon, migren, kas gerilmeleri ve ülser gibi hastalıklar belirtilmektedir. Stresin fizyolojisi üzerine önemli araştırmalarda bulunmuş olan Selye (1936), stresli bir durumla karşılaşan bireyin vücudunda belirli değişiklikler olduğunu belirtmiş ve bu değişiklikleri Genel Uyum Sendromu adını verdiği üç süreçte açıklamıştır. Bu üç aşamalı sürecin evreleri ise şunlardır: Alarm Tepkisi: Organizma, stres kaynakları ile karşılaştığında biyokimyasal değişiklikler göstermekte ve kendini korumaya hazırlanmaktadır. Direnç Dönemi: Stres kaynağının etkilerine rağmen uyum devam ediyorsa, bu dönem oluşmaktadır. Organizmanın alarm tepkileri hemen hemen kaybolmakta ve direnç normalin üstüne çıkmaktadır. Tükenme dönemi: Organizmanın uyum sağlamaya çalıştığı aynı stres vericiler, uzun süre devam ettiğinde uyum kaybolur. Alarm dönemindeki tepkiler

5 tekrar görülür, ama artık değiştirilemez ve bireyde sistematik yıpranmalar ve ölüm meydana gelir. Problem, genellikle, giderilmek istenen bir güçlük ya da cevabı aranan bir soru olarak açıklanabilir. Bingham, bir durumun problem olabilmesi için bazı özellikleri taşıması gerektiğini ifade etmiş ve problem durumunun aşağıdaki özellikleri taşıması gerektiğini söylemiştir (Aksu, 1984,s.12). Bireyin kafasında aşağı yukarı belirli bir amaç vardır. Bireyin amaca ulaşan yolu önüne şu veya bu şekilde bir engel çıkar. Birey kendisini gayeye erişmeye teşvik eden, içsel bir gerginlik duyar. Mark a (1994,s.5) göre problem çözme sürecinde izlenmesi gereken basamaklar John Dewey tarafından şu şekilde ifade edilmiştir: Bir güçlüğün algılanması veya hissedilmesi, Problemin bilinip tanımlanması, Olan çözümlerin önerilmesi, Bu çözümlere ait noktaların öncelikle işlenmesi, Çözümün test edilmesi. Bilen e (1993,s.106) göre problem çözme aşamalarını J. Dewey in düşünme sürecinin analizi görüşünü dikkate alarak düzenleyen Clark ve Starr bu süreci altı basamakta ele almaktadırlar. Bunlar, Problemin farkına varma, Problemi tanımlama ve sınırlama, Problemin çözümüne yarayacak bilgi toplama, Denenceler kurma, Denenceleri sınama, Çözüme ulaşma

6 Problem çözme aşamaları eğitimciler tarafından değişik şekillerde sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmalar dikkatle incelendiğinde bir çok ortak özelliğin olduğunu görmek mümkün olabilir. Problem çözme aşamalarını aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz (Tay, 2002); 1. Bir problemin var olması (doğal ya da suni yollarla), 2. Problemin tanımlanması ve sınırlarının belirlenip, çözüm için ön çalışmaların yapılması, 3. Çözüm önerilerinin geliştirilmesi ve bunların denenmesi, 4. Sonuca ulaşma ve sonuçlar üzerinde çıkarımlarda bulunmaktır. Bu alanda yapılan araştırmalara aşağıda değinilmiştir. Öztürk ve arkadaşlarının (2005) Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Bölümü öğrencilerinin problem çözme becerileri konusunda kendilerini algılayışlarını tespit etmek amacıyla yaptığı araştırmada, öğrencilerin problem çözme becerilerini algılayışlarında cinsiyetlerine ve branşlarına göre istatiksel olarak anlamlı farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Akandere ve arkadaşları (2005) tarafından üniversite gençliğinin problem çözme becerilerinin karşılaştırılması amacıyla yapılan çalışmada; spor yapan ve spor yapmayan öğrenciler olarak iki grup sağlanmış, spor yapan öğrenciler beden eğitimi ve spor yüksekokulundan, spor yapmayan öğrenciler ise diğer bölümlerden seçilmiştir. Çalışma sonucunda; spor yapan ve yapmayan üniversite gençliğinin problem çözme becerileri arasında az bir farklılık olduğu, branşlar arasında yapılan karşılaştırmada ise yapılan spor branşı ile problem çözme becerilerinin birbirini etkilediği sonucu ortaya çıkmıştır. Güçlü (2003), tarafından yapılan lise müdürlerinin problem çözme becerilerinin incelendiği araştırmada; lise müdürlerinin problem çözme becerilerine ilişkin algılarının genel olarak yüksek düzeyde ve olumlu olduğu bulunmuştur.

7 Katkat (2003), tarafından kadın ve erkeklerden oluşan 2968 öğretmen adayına yapılan çalışmada; öğretmen adaylarının cinsiyetleri ve alanları bakımından problem çözme becerileri arasında anlamlı farklılıklar olduğu sonucu bulunmuştur. Ferah (2001), yaptığı araştırmada Kara Harp Okulu öğrencilerinin problem çözme beceri algıları ile problem çözme yaklaşım biçimlerinin cinsiyet, sınıf, akademik başarı ve liderlik yapma değişkenleri açısından farklılık gösterip göstermediğini incelemiştir. Araştırma sonucunda problem çözme becerisi algısında ve yaklaşım biçimlerinde sınıf değişkeni açısından anlamlı bir fark bulunamamıştır. Bununla birlikte cinsiyet değişkeninde problem çözme yeteneğine güven ve kaçıngan yaklaşım; liderlik yapma değişkeninde ise problem çözme yeteneğine güven ve kaçıngan yaklaşım açısından anlamlı fark olmadığı görülmüştür. Çam (1997), öğretmen adayları üzerinde yaptığı bir araştırmasında öğretmenlik formasyon eğitimi alan öğretmenlerin problem çözme beceri algıları üzerine öğretmenlik formasyon eğitiminin etkilerini incelemiştir. Araştırma sonucunda; yaş ve cinsiyet gibi değişkenlerin anlamlı etkisinin olmadığı sonucu elde edilmiştir. Tallent ve arkadaşları (1992), problemleri çözme programına katılan orta dereceli kabiliyetli öğrencilerle, bu programa katılmayan orta yetenekteki öğrencileri karşılaştırmışlardır. Programa katılanların; gündelik konuları, programa katılmayanlardan daha ilgili oldukları ve geleceklerini belirlemede, daha pozitif oldukları sonucunu bulmuşlardır. Taylan (1990), 226 üniversite öğrencisi üzerinde Problem Çözme Envanterini uygulayarak yaptığı çalışmada; problem çözme algısının cinsiyet ve sınıf gibi değişkenlere değişip değişmediğini ölçmeye çalışmıştır. Çalışmanın sonucu; problem çözme beceri toplam puanlarının cinsiyet ve sınıf değişkenleri açısından farklılık göstermediği bulunmuştur. Heppner ve Peterson (1982), tarafından, kadın ve erkeklerden oluşan 19 kişilik bir grup üzerinde deneysel çalışmada, problem çözme eğitiminin problem çözme becerileri üzerindeki etkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak ise;

8 problem çözme eğitiminin problem çözme becerileri üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu bulunmuştur. Bu çalışmanın amacı, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu nda öğrenim gören öğrenciler ile Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğrenim gören öğrencilerin strese karşı problem çözme becerileri arasındaki ilişkiyi belirlemeye çalışmaktır. Araştırmadan elde edilen bulguların, ana-babalara, rehber ve danışmanlara, eğitimcilere, kredi ve yurtlar kurumuna, mediko-sosyal merkezlerine, Milli Eğitim, fakülte ve yüksekokul idarecilerine vb. kurumlardaki ilgililere düşen görevlerin neler olabileceğine ilişkin bazı yargılara ulaşmak ve önerilerde bulunmakla, ülkemizde ruhsal bakımdan daha sağlıklı gençler yetişmesine ve gençlerin uyum sorunlarının çözümüne yardımcı olunabileceği düşünülmüştür. 1.2. Problem ve Alt Problemler Araştırmada kapsamına giren Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu nda öğrenim gören öğrenciler ile Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğrenim gören öğrencilerin strese karşı problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu çalışmanın alt problemleri aşağıdaki şekildedir: a) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrencilerin stres ile demografik özellikleri (cinsiyet, sınıf, üniversiteye gelmeden önce ve şu anda ikamet ettiği yere ve ailenin gelir düzeyi) arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? b) Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğrenim gören öğrencilerin stres ile demografik özellikleri (cinsiyet, sınıf, üniversiteye gelmeden önce ve şu anda ikamet ettiği yere ve ailenin gelir düzeyi) arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? c) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrenciler ile Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğrenim gören öğrencilerin stres puanları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? d) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrencilerin problem çözme becerileri ile demografik özellikleri (cinsiyet, sınıf, üniversiteye

9 gelmeden önce ve şu anda ikamet ettiği yere ve ailenin gelir düzeyi) arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? e) Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğrenim gören öğrencilerin problem çözme becerileri ile demografik özellikleri (cinsiyet, sınıf, üniversiteye gelmeden önce ve şu anda ikamet ettiği yere ve ailenin gelir düzeyi) arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? f) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrenciler ile Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğrenim gören öğrencilerin problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? g) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrencilerin stres puanları ile problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? h) Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğrenim gören öğrencilerin stres puanları ile problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? 1.3. Denenceler a) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrencilerin stres ile demografik özellikleri (cinsiyet, sınıf, üniversiteye gelmeden önce ve şu anda ikamet ettiği yere ve ailenin gelir düzeyi) arasında anlamlı bir ilişki vardır. b) Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğrenim gören öğrencilerin stres ile demografik özellikleri (cinsiyet, sınıf, üniversiteye gelmeden önce ve şu anda ikamet ettiği yere ve ailenin gelir düzeyi) arasında anlamlı bir ilişki vardır. c) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrenciler ile Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğrenim gören öğrencilerin stres puanları arasında anlamlı bir ilişki vardır. d) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrencilerin problem çözme becerileri ile demografik özellikleri (cinsiyet, sınıf, üniversiteye

10 gelmeden önce ve şu anda ikamet ettiği yere ve ailenin gelir düzeyi) arasında anlamlı bir ilişki vardır. e) Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğrenim gören öğrencilerin problem çözme becerileri ile demografik özellikleri (cinsiyet, sınıf, üniversiteye gelmeden önce ve şu anda ikamet ettiği yere ve ailenin gelir düzeyi) arasında anlamlı bir ilişki vardır. f) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrenciler ile Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğrenim gören öğrencilerin problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişki vardır. g) Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrencilerin stres puanları ile problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişki vardır. h) Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğrenim gören öğrencilerin stres puanları ile problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişki vardır. 1.4. Sınırlılıklar Bu araştırma; a) 2006-2007 eğitim öğretim yılı ile, b) Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrenciler ve Kırşehir Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğrenim gören toplam 200 öğrenci ile sınırlıdır. 1.5. Sayıltılar Bu araştırmanın dayandığı sayıltılar şunlardır; a) Araştırmada kullanılan ölçeklerin öğrenciler tarafından objektif olarak dolduracağı varsayılmıştır.

11 varsayılmıştır. b) Örneklemi oluşturan öğrenci gruplarının kendi içlerinde homojen oldukları 1.6. Tanımlar Eğitim: Eğitim, kişinin toplumsal yeteneklerinin ve optimum kişisel gelişmesinin sağlanması için, seçkin ve kontrollü bir çevreyi ve okul etkinliklerini içine alan sosyal bir süreç olmakla beraber, insanların bilgi ve görgülerinde geçerli saydığımız şeyleri gelecek nesillere nakleden, hatta ileride kaydedilecek tekamülü hazırlama iddiasında bulunan bir insan eseridir (Hesapcıoğlu,1994,s.9-26). Öğretim: Öğretim, en kısa ifade ile, pedagojik formasyonu olan kimselerin (öğretmenlerin) bilgi ve maharetler kazandırmak veya bilgi ve maharet kazanmalarına yardım etmek suretiyle, öğrenim müesseselerinde bulunan öğrencilerin fiziki ve ruhi-zihni gelişmelerini ve hayat şartlarına kolayca intibak etmelerini sağlamak için yaptıkları etkinlikler anlatılmaktadır (Aydın,1998,s.121). Beden Eğitimi: Beden eğitimi, büyük kas etkinlikleri aracılığı ile bireyin bedensel, ruhsal, toplumsal bütünlüğünü zedelemeden, kişinin kendisi ve toplumun yararına optimal gelişimini gerçekleştirme eğitimidir (Koç, 1994,s.7). Spor: Spor, çok çeşitli amaç ve araçlarla yapılan, önceden belirlenmiş ve benimsenmiş kurallara farklı derecelerde olsa da uymayı gerektiren, performans arttırıcı bedensel aktivitelerdir (Amman,1993,s.101). Stres: Stres,organizmanın, fiziksel ve sosyal çevreden gelen uyumsuz şartlar nedeniyle,fiziksel ve ruhsal olarak zorlanması ve tehdit edilmesi sonucu ortaya çıkan ve bireyde hem bedensel, hem de psikolojik düzeyde bir takım belirtilerle kendini hissettiren bir durumdur.

12 Problem Çözme: Mevcut durumla olması gereken durum arasında bir farkın olması, kişinin bu farkı fark etmesi ya da algılaması, algılanan farkın kişide gerginliğe yol açması,kişinin gerginliği ortadan kaldırması için girişimde bulunması, kişinin gerginliği ortadan kaldırmaya yönelik girişimlerin engellenmesi (Öğülmüş,2001, s.4). 1.7. Kısaltmalar f : Frekans % : Yüzde x : Aritmetik Ortalama KO : Kareler Ortalaması KT : Kareler Toplamı N : Veri Sayısı p : Anlamlılık Düzeyi S : Standart Sapma Sd : Serbestlik Derecesi t : t Değeri (t Testi İçin) F : F Değeri (Anova İçin) r : Korelasyon Katsayısı

13 II. BÖLÜM KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR Bu bölümde eğitim-öğretim, beden eğitimi, stres, problem çözme kavramlarına değinelerek, eğitim sistemi içerisindeki özellikleri dile getirilmiştir. Bununla beraber yurt içi ve yurt dışı literatür taranarak, çalışma ile ilgili olanların bulgularına yer verilmiştir. 2.1. Eğitim İnsanın bazı gereksinimlerini doğuştan getirdiği bilinmektedir. Eğitim insanın kalıtımla getirdiği gereksinmelerine, yeteneklerine ve duyularına dayanmak zorundadır. Eğitim bundan hareket ederek de insanda yeni gereksinmeler, yeterlikler ve duygular yaratmaya çalışır.(başaran,1987,s.25) Eğitim bireyin davranışında, kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci olarak tanımlanmıştır (Başaran,1987,s.14). Eğitimin değeri gün geçtikçe daha da çok artmaktadır. Eğitim,insanın değişen çevresine uyumuna yardım edebilmek için pek çok görevler yüklenmiştir. Bunun yanında eğitimin topluma karşıda görevleri vardır. Eğitimin, insanı değiştirme gücü büyüktür ama sınırsız değildir. Eğitimin topluma uygun çalışabilmesi, kendinden beklenen görevleri başarabilmesi için sürekli yenileşmesi gerekmektedir. Eğitim kavramını eğitimciler çeşitli şekillerde açıklamışlardır. Eğitimin çok fazla tanımı olmasına karşılık temelde ifade edilmek istenen nokta aynı olmaktadır. Ortak özelliklerden en önemlisi, eğitimin bir süreç

14 olmasıdır. İkincisi de ferdin daha önce yetersiz olduğu durumdan öncekine göre daha yeterli hale gelmesidir. Buna göre eğitim; Bir değişim sürecidir, kişinin davranışlarında kendi yaşantısı yolu ile kasıtlı olarak istenilen değişmeyi meydana getirme sürecidir (Demirel,2003,s.23). Eflatun, eğitimi, beden ve ruha yetenekli olduğu güzelliği vermektir şeklinde tanımlamaktadır. Büyük eğitimci Jean Jacques Rousseau, Doğaya göre insan yetiştirmek olarak eğitimi tanımlamaktadır (Başaran,2000,s.12). Eğitim, çoğu zaman kelime anlamı ile ferdin sosyalleştirilmesi, hemcinslerine benzer ve topluma faydalı bir üyenin hazırlanması anlamına gelir. Bu tanıma göre eğitim, davranış değişikliklerinin gerçekleştirildiği bir süreç olarak görülmektedir (Demirel,2002,s.16). Bireylere gelecekte karşılaşabilecekleri problemlerin üstesinden gelebilecek becerileri kazandırmak eğitimi öncelikli hedefidir. Öğrencilere bu becerileri kazandırmak ancak problem çözmenin, eğitimin merkezinde olmasıyla mümkün olabileceği düşünülmektedir (Lester,1994,s.660-675). Eğitim, kişinin toplumsal yeteneklerinin ve uygun değer kişisel gelişmesinin sağlanması için, seçkin ve kontrollü bir çevreyi ve okul etkinliklerini içine alan sosyal bir süreç olmakla beraber, insanların bilgi ve görgülerinde geçerli saydığımız şeyleri gelecek nesillere nakleden, hatta ileride kaydedilecek tekamülü hazırlama iddiasında bulunan en üst görüş yüceliğini isteyen bir insan eseridir (Hesapcıoğlu,1994,s.9-26). 2.2. Öğretim Öğretim sürecinin temelinde öğretme etkinliği bulunur. Öretme, bilgi, beceri kazandırma, başka bir deyişle, öğrenmeyi sağlama etkinliğidir(erdem,1998,s.20). Öğretme, bireyin davranışında değişiklik meydana getirmek için yani öğrenmeyi gerçekleştirmek için yapılan etkinliklerin tümü biçiminde de tanımlanabilir (Büyükkaragöz ve Çivi,1997,s.30).

15 Öğretme evrensel bir uğraştır ve bunu herkes uygulamaktadır. Ana-babalar çocuklarına, işverenler işçilerine, antrenörler sporcularına, eşler birbirlerine, öğretmenler de öğrencilerine sürekli olarak bir şeyler öğretirler (Açıkgöz,1998,s.4). Öğretim kavramı için farklı tanımlar bulunmaktadır. Hesapçıoğlu na göre öğretim daha çok teknolojik bir olaydır ve burada önemli olan tanımlardan çok, öğretim ile neyin anlaşılmasının gerektiğinin ve bunun koşullarının belirtilmesidir (Hesapcıoğlu,1994,s.9-26). Öğretim, öğrenmenin gerçekleşmesi ve bireyde istenen davranışların gelişmesi için uygulanan süreçlerin tümü olarak ifade edilmektedir (Varış,1997,s.16). Öğretim deyince, en kısa ifade ile, pedagojik formasyonu olan kimselerin (öğretmenlerin) bilgi ve maharetler kazandırmak veya bilgi ve maharet kazanmalarına yardım etmek suretiyle, öğrenim müesseselerinde bulunan öğrencilerin fiziki ve ruhi-zihni gelişmelerini ve hayat şartlarına kolayca intibak etmelerini sağlamak için yaptıkları etkinlikler anlatılmaktadır (Aydın,1988,s.121). Öğretimdeki temel ilke, çocukların problemleri çözme ile ilgili sezgisel modelleme becerilerini temel problemlere uygulamalarına yardımcı olmaktır (Carpenter,1993,s.24). 2.3. Beden Eğitiminin Tanımı Eğitimin tanımı ve amaçlarına yönelik çeşitli kuramlar mevcuttur. Birbirine yakın ya da karşıt görüşlerin bulunduğu bu kuramlar içerisinde beden eğitimi, genel eğitimin bir parçası olarak görülebilir. Eğitimle toplumun ihtiyaçlarını karşılayıcı, yetenekleri ortaya çıkarıcı ve geliştirici, sorunları doğru çözümleyebilen, başarma isteği ile dolu, tarihsel ve ulusal değerleri koruyucu insanların yetiştirilmesi amaçlanır (Koç, 1994,s.8). Belirtilen amaçlara dayalı olarak eğitimin tanımını yapmak gerekirse eğitim; eğitilecek insanların devimsel, duygusal, zihinsel, ve toplumsal yönden

16 geliştirilmesine yönelik bilinçli ve etkin çabaları içeren bir süreçtir. Açıklanan bu genel eğitim tanımı içerisinde beden eğitimi, büyük kas etkinlikleri aracılığı ile bireyin bedensel, ruhsal, toplumsal bütünlüğünü zedelemeden, kişinin kendisi ve toplumun yararına optimal gelişimini gerçekleştirme eğitimidir (Koç, 1994,s.11). Eğitim kurumlarında beden eğitimi kavramı yasal formasyonlar çerçevesinde ve bütün öğrencilerin katılımı öngörülerek düzenlenmiş olsa da beden eğitimi ve spor kavramlarını birbirinden ayırmak güçtür. İnsan doğasında var olan yarışma, kazanma, başarma güdüleri ders dışı faaliyetler adı altında öğrencileri spora ve yarışmaya yönlendirmektedir. Beden eğitimi ve spor sıkı organik bağlarla birbirine bağlı bulunan iki olgudur. Çok farklı kavramlar olarak ele almak, aralarına kesin sınırlar koymak oldukça güçtür. Kimi kuramlar organik bağların güçlülüğüne karşın sporun beden eğitiminden farklı büyük bir cazibeye sahip olduğunu öne sürmüşlerdir (Demirpolat,1988,s.14). Her alandaki kalkınma eninde sonunda insan gücüne dayanır. Eğitim ve öğretim alanında, ekonomi alanında, ister beyin ister beden işçisi olsun, çalışanların katılabilecekleri en büyük ve değerli pay verimdir. Bu nedenle bunu sağlayan en etkili yol olan spor ve diğer beden eğitimi etkinlikleri haklı bir önem kazanmaktadır. Bu nedenle bütün ileri ülkeler beden eğitimi ve spor alanına büyük emek ve maddi kaynak aktarmaktadırlar (Sucuoğlu, 1993). Türkiye de sporun yararları teorik olarak kabul edilmiş olmasına rağmen uygulamada gerekli emek ve kaynakların bu alana yeterince yansıtılamadığı söylenebilir. 2.3.1. Sosyal Gelişim Açısından Beden Eğitimi Toplumun ekonomisinden siyasetine kadar birçok şeyini etkisi altına alan sporun temelini oluşturan beden eğitiminin, toplumun inançlarından, ekonomik yapısından, demografik özelliklerden bağımsız düşünülemeyeceği söylenebilir.

17 Spor bir yaşam biçimidir. Bu yaşam biçimini tamamlayan, etkileyen ve sahip olduğu güçleri bireylerde özelleşen bir bütünlüğü olan sporun insan yaşamına yön vermesinin bir anlamı vardır. Fakat unutmamak gerekir ki spor yaşamın tümü değildir, onsuz olunduğunda da yaşam devam eder fakat eksik bir yaşam olmaktadır (Kılcıgil,1998). Beden eğitimi ve spor etkinlikleri fizyolojik açıdan bireyin kendi organizması içerisinde gerçekleşiyor olsa da günümüzde başlı başına meslek haline gelmiş ve tam gün katılımı gerektiren spor olgusu ve eğitim sürecinin bir parçası olan beden eğitimi olgusu ister istemez sosyal bir etkileşimi ve gelişimi beraberinde getirir. Ortak özellikler taşıdığı varsayılarak oluşturulmuş sınıf ortamındaki bireylerin eğitim yaşantıları sırasında yardımlaşma, güç gösterme, kendini görsel açıdan beğendirme arzuları ve bunların diğer bireylerde karşılık bulması sosyal bir gelişim sağlamaktadır. Ortaöğretim sırasında sosyal bir gruba ait olma ve kimlik bulma arayışının yoğun olduğu gençlerin bu ihtiyaçlarının beden eğitimi ve spor yoluyla yararlı ve sağlıklı bir şekilde yönlendirilmesi sağlıklı bir toplum oluşturma ve ulusal değerlere bağlı nesiller yetiştirme sürecine katkıda bulunacaktır. 2.3.2. Fiziksel Gelişim Açısından Beden Eğitimi Sporun bilinen en eski özelliği fiziksel gelişimdir. İlkçağlarda insanın hayatta kalmak için yaptığı ilkel bedensel faaliyetlerin onu güçlü tutma amacına yönelik olduğu bilinmektedir. Yerleşik topluma geçiş ve boş zamanın ortaya çıkmasından sonra yapılan bedensel faaliyetlerin yine vücudu güzel tutma, tanrılara güzel görünme gibi fiziki kavramlara yönelik olduğuna antik olimpiyatların amaçlarında rastlanmaktadır. Beden eğitimi dersinin amaçları incelendiğinde yine fiziki gelişimi hedefleyen davranışların varlığı görülmektedir. Fiziksel gelişimin insan yaşamını, benlik duygusunu, beğenilme arzusunu ve kabul görme dürtülerini en çok gençlik döneminde etkilediği düşünülebilir. Bu nedenle fiziki açıdan sağlıklı ve

18 doğru bir süreç içerisinde gelişen bireylerin sağlıklı bir toplum yapısı oluşturulmasında önemli katkısı olacağı varsayılabilir. 2.3.3. Bilişsel Gelişim Açısından Beden Eğitimi Bedensel becerilerin kazanılmasının zihinsel bir aktivite gerektirdiği söylenebilir. Bilim, düşünmeye yalnız zihinsel bir süreç olarak değil, tüm bedenin katıldığı bir süreç olarak bakmaktadır. Becerilerin kazanılması otomatik değildir, öğrenilir. Bu nedenle bireyde öğrenmeyi sağlayan algılama, düşünme, mantık yürütme gibi zihinsel eylemlere gereksinim vardır. Becerilerin öğrenilmesi öncelikle beyin ile kaslar arasında bir koordinasyon kurulmasının düşünülmesini, bunun yanı sıra zihinsel uyanıklık, hazırlık ve çabayı gerektirir (Barrow, 1977. Akt. Gökmen, 1998 ). Beden eğitimi etkinlikleri aracılığı ile birey, sağlık ilkelerini ve hareketin yaşamdaki önemini kavrar. İnsan hareketinin doğasının, büyüme ve gelişmenin temizliğin, hastalıklardan korunmanın, dengeli ve yeterli beslenmenin önemi gibi konularda bilgi endir. Bu gerçeklere ilişkin bilgilerin birikimi ile etkinlikler yeni bir anlam kazanacak, bu da her bireyin daha sağlıklı ve amaçlı bir yaşam sürdürmesine yardımcı olacaktır (Gökmen, 1998). 2.3.4. Beden Eğitiminin Duygusal Gelişime Etkisi Ortaöğretim çağındaki bireylerin, ait oldukları topluma uyum sağlama süreci beraberinde duygusal gerginliği de getirir. Duygusal gelişim tam olarak kazanılmasından sonra ancak birey topluma katkıda bulunabilir. Bu nedenle bireyin önce kendine uyum sağlaması, bir başka deyişle kendini kabul etmesi, daha sonra gruba uyum sağlamsı söz konusudur (Barrow, 1977 Akt. Gökmen, 1998).

19 Her beden eğitimi etkinliği toplumsal bir deneyimdir ve çoğunlukla duyguları içerir. Bu tür etkinliklere katılan birey hareketler aracılığı ile duygularını ifade etme olanağı bulur. Saldırganlık, öfke, utangaçlık, kıskançlık vb. duygularına boşalım sağlar, bunları kontrol etmesini öğrenir. Baskı altında kalmış olan duygusal enerjinin boşaltılmasının bir yolu da spor ya da oyun etkinliklerine katılmaktır (Gökmen, 1998). 2.4. Eğitim-Öğretim Kurumlarında Beden Eğitimi ve Spor Eğitim-öğretim kurumlarında beden eğitimi ve spor genel eğitimin tamamlayıcısı ve ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilmiştir. Beden eğitimi ve spor, genel olarak ferdi yönden insan sağlığı, karakter gelişimi, morali ve verimliliği; milli yönden sağlam, güçlü, ortak duygu, davranışları yüksek bir insan gücü potansiyeli ve varlığı ile doğrudan ilgili en etkili bir eğitim ve sağlık faaliyetidir. Bu bakımdan zihni ve fikri gelişimi ancak bedenin gelişmesiyle uyumlu ve dengeli olması halinde insanın ve toplumun daha sağlıklı, dengeli, mutlu, uzun ömürlü, başarılı ve verimli olabileceğinde tam bir görüş birliği vardır. Günümüzde toplumlar sağlıklı kuşaklar yaratmak için beden eğitimi ve sporun genel eğitimin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir parçası olarak görmektedirler. Eğitim-öğretim kurumlarında beden eğitimi ve sporun önemi, öğrencilerin gelişim özellikleri göz önünde tutularak onların fert ve toplum yönünden sağlıklı, mutlu, iyi ahlaklı ve dengeli bir kişilik sahibi; yaratıcı ve üretken; milli kültür değerlerini ve demokratik hayatın gerektirdiği davranışları kazanmış fertler olarak yetiştirilmeleri için en önemli araçtır, şeklinde ifade edilmektedir (M.E.B,1995, s.7). 1739 sayılı fiili eğitim temel kanununun, Türk Milli Eğitimi'nin genel amaçları bölümünün ikinci maddesinde "bir ülkenin kalkınma ve gelişmesinde en önemli faktör olan insanın, gücü mükemmel, fizik gücü mükemmel, fizik kapasitesi yüksek, ruh sağlığı tam, çocukluk yıllarından itibaren sistemli bir beden eğitimi ve sporun ömür boyu uygulaması gerektiğine inanmış, bunu alışkanlık