1. GĐRĐŞ... 3 2. BĐLGĐ TOPLAMA ÇALIŞMALARI... 4 2.1 MEVCUT BĐLGĐLERĐN TOPLANMASI VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ... 4 2.2 YENĐ BĐLGĐ TOPLANMASI... 5 3. YOLCULUK TALEP TAHMĐNLERĐNĐN BELĐRLENMESĐ... 6 3.1. ULAŞIM MODELĐNĐN OLUŞTURULMASI... 6 3.2. MODEL GĐRDĐLERĐ... 7 3.3. ULAŞIM MODELĐNĐN KURULMASI... 8 3.3.1. Yolculuk Yaratım / Çekim... 8 3.3.2 Yolculuk Dağıtımı... 8 3.3.3. Türel Dağılım... 9 3.3.4. Yolculuk Atamaları...10 3.3.5 Hedef Yılı Projeksiyonları...10 3.4 YETERSĐZLĐK ANALĐZĐ, MEVCUT VE GELECEKTEKĐ SORUNLARIN BELĐRLENMESĐ...12 3.5 ALTERNATĐF TOPLUTAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANLARININ GELĐŞTĐRĐLMESĐ VE MODELDE TEST EDĐLMESĐ...13 3.6. UYGUN TOPLUTAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANI ALTERNATĐFĐNĐN SEÇĐLMESĐ...14 3.6.1 Yatırım, Đşletme ve Bakım Giderlerinin Belirlenmesi...15 3.6.2 Ekonomik Değerlendirme...15 3.6.3. Mali Değerlendirme...16 3.6.4. Çok Ölçütlü Değerlendirme ve Öneriler...16 3.7 SEÇĐLEN ALTERNATĐF TOPLUTAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANI DOĞRULTUSUNDA ULAŞIM ANA PLANININ GELĐŞTĐRĐLMESĐ...17 3.7.1 Kısa Vadeli Öneriler...17 3.7.1.1. Toplutaşım Sistemi...17 3.7.1.2. Karayolu Altyapısı ve Trafik Sistemi ile Otoparklar...18 3.7.1.3. Yaya ve Bisiklet Ulaşımı...18 3.7.1.4. Kentiçi Yük Taşımaları...18 3.7.1.5. Şehirlerarası ve Çevre Yerleşmelerle Ulaşım ve Terminalleri...19 7.1.1.6. Kurumsal ve Yasal Yapılanma...19 3.7.1.7 Kısa Vadeli Đyileştirme Planlarının Hazırlanması- Acil Eylem Projeleri...19 3.7.2 Orta-Uzun Vadeli Öneriler...19 3.7.2.1 Karayolu Şebekesi Genel Düzenleme Politikaları...20 3.7.2.2 Kentiçi Raylı Sistemler/Kablolu Đnsan Taşıma Sistemleri...20 3.7.2.3 Lastik Tekerlekli Toplutaşım Sistemi (Otobüs Đşletmeciliği)...20 3.7.2.4 Ara Toplutaşım Sistemleri...20 3.7.2.5 Çevre Belediye Toplutaşım Hizmetleri...21 3.7.2.6 Kentiçi Yük Taşımacılığı...21 3.7.2.7 Şehirlerarası Ulaşım...21 3.7.2.8 Bisiklet Ulaşımı...21 3.7.2.9 Yaya Ulaşımı...21 3.7.2.10 Otoparklar...21 3.7.2.11 Kurumsal ve Đdari Yapılanma...22 3.7.2.12Ulaşım Ana Plan Önerilerinin ve Projelerinin Tanımlanması ve Programlanması...22 4. RAYLI SĐSTEM KAVRAMSAL PROJELERĐN HAZIRLANMASI...22 4.1. JEOLOJĐK ETÜT...23 4. 2 TOPOGRAFĐK ETÜTLER HARĐTALAMA VE TESĐSLER...23 4. 3 ÖN GÜZERGAH BELĐRLENMESĐ VE ĐSTASYONLAR...23 4. 4 TĐPĐK KESĐTLER...23 4. 5 ENERJĐ KAYNAĞI VE ELEKTRĐFĐKASYON...24 4. 6 SĐNYALĐZASYON VE HABERLEŞME...24 1
4. 6.1. Sinyalizasyon...24 4.6.2 Haberleşme...24 4.6.3 Ücret Toplama Sistemi...24 4. 6.4 Araçlar...24 4. 6.5 Kontrol Merkezi, Depo Tesisleri ve Atölye Binası...25 5. KABLOLU ĐNSAN TAŞIMA SĐSTEMLERĐ KAVRAMSAL PROJELERĐNĐN HAZIRLANMASI...25 6. RAYLI SĐSTEM FĐZĐBĐLĐTE ETÜDÜNÜN HAZIRLANMASI...26 6.1. PROJENĐN TANIMI VE KAPSAMI...26 6.2 PROJENĐN TEKNĐK ÖZELLĐKLERĐ...27 6.2.1 Sistem Seçimini ve Güzergahını Belirleyen Kriterler...27 6.2.2 Projenin Teknik ve Đşletme Özellikleri...27 6.3 PROJE GĐDERLERĐ...28 6.3.1 Yatırım Giderleri...28 6.3. 2 Đşletme Giderleri...28 6.3.3 Bakım ve Onarım Giderleri...29 6.3.4 Amortisman Giderleri...30 6.3.5 Finansman Giderleri...30 6.4. PROJE GELĐRLERĐ...31 6.4.1 Yolcu Gelirleri...31 6.4.2. Kira Gelirleri...31 6.4.3. Reklam Gelirleri...31 6.5. PROJENĐN MALĐ VE EKONOMĐK DEĞERLENDĐRMESĐ...32 6.5.1. Mali Analiz...32 6.5.2. Ekonomik Analiz...33 6.5.3. Duyarlılık Analizi...34 6.5.3.1. Yolcu Gelirlerinin Etkisi...35 6.5.3.2. Đndirgeme Oranının Etkisi...35 6.5.3.3. Net Fonlardan Yararlanılması...35 6.5.3.4. Yolcu Tahminlerinin Etkisi...36 6.5.4. Sonuç...36 7. KABLOLU SĐSTEMLER FĐZĐBĐLĐTE ETÜDÜNÜN HAZIRLANMASI...37 8. BAKANLIK ĐLE KOORDĐNASYON...37 9. EK:...37 Tablo-1: Mevcut Bilgilerin Toplanması Çalışmalarının Kapsamı...37 Tablo-2: Yeni Bilgilerin Toplanması Çalışmalarının Kapsamı...37 Tablo-3: Kısa Vadeli Ulaşım Ana Planı Önerileri...37 2
1. GĐRĐŞ Yeni Büyükşehir Yasasının devreye girmesi ile birlikte Büyükşehir Belediyesi sınırları genişletilmiş ve büyük şehirlerde kentsel nüfus artmıştır. Hızla artan nüfus, işgücü ve araç sahipliliği gibi etkenler, günümüzde önemli bir sorun olan kentiçi ulaşımın çevre, enerji, sürdürülebilirlik, sosyal denge gibi konular dikkate alınarak öncelikle büyük şehirlerde olmak üzere bilimsel yöntemlerle çözümlenmesi ve düzenlenmesini gerekli kılmaktadır. Bu çerçevede kentiçi ulaşımın, bugün ve saptanan hedef yıllar için; mevcut stratejik fiziki plan kararları dikkate alınarak analiz edilmesi, düzenlenmesi, toplutaşım sistemlerine ve yaya/ bisiklet gibi çevre dostu ulaşım biçimlerine öncelik verilerek ulaşım ve trafik sorunlarına çözümler getirilmesi ve buna paralel olarak; toplutaşım ve ara-toplutaşım türlerinin entegrasyonu ile bunların durak ve terminal alanlarının düzenlenmesi, özel ulaşım dahil çeşitli ulaşım türlerinin, aktarma olanaklarının geliştirilmesi hedeflenmelidir. Yüksek kapasiteli ve hızlı toplutaşım yatırımlarına temel oluşturacak Ulaşım Ana Planının yolculuk kestirim modeli kullanılarak oluşturulması ile Belediye Mücavir Alanı içerisindeki ulaşım ve toplutaşım sisteminin bir bütün olarak kısa, orta ve uzun vadeli planlama kararları doğrultusunda yeniden yapılandırılması önem kazanmaktadır. Kısa vadeli öneriler kapsamında; ulaşım ve trafik sistemindeki mevcut sorunların ve yetersizliklerin ortadan kaldırılması ve mevcut kapasitelerin daha etkin ve verimli kullanılmasına yönelik ulaşım ve trafik düzenleme önerileri geliştirilecektir. Orta ve uzun vadeli öneriler geliştirilirken ise, nazım imar planlarının öngördüğü kentsel gelişme stratejileri çerçevesinde kentin gelecekte oluşması istenen ulaşım ve trafik sisteminin temel kararları belirlenecektir. Ulaşım Ana Planı, bu kararların hayata geçirilebilmesi için gerekli ulaşım yatırımlarını ve bunların önceliklerini, ulaşım ve trafik sisteminin işletme ve yönetim politika ve ilkelerini, hedef yılı itibariyle orta ve uzun vadede oluşması beklenen yolculuk taleplerinin toplutaşım ağırlıklı bir ulaşım sistemi ile karşılanabilmesini sağlayacaktır. Ulaşım Ana Planı Hazırlanması çalışmaları kapsamında ve/veya koridor planlamasına yönelik çalışmalar için gerçekleştirilecek görevler aşağıda belirtilmiştir. Ayrıca Ulaşım Etüdü ve Toplutaşım Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi kapsamında Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Raporu ve diğer destek etütler (zemin etüdü vb) de hazırlanmalıdır. 3
2. BĐLGĐ TOPLAMA ÇALIŞMALARI Bu iş kapsamında, kullanılması gerekecek mevcut bilgilerin toplanması, değerlendirilmesi yanı sıra veri tabanının güncelleştirilmesi, eksikliklerinin giderilmesi için yeni verilerin toplanması çalışmaları da gerçekleştirilecektir. 2.1 MEVCUT BĐLGĐLERĐN TOPLANMASI VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ Belediye sınırları içinde kalan yerleşmelerin tamamı için, çeşitli kamu ve özel kesim kurum ve kuruluşlarının elinde bulunan ulaşım ve trafik, ya da ulaşım taleplerini ve trafik koşullarını etkileyen temel arazi kullanım kararlarına ilişkin bilgilerin toplanması için kapsamlı bir çalışma yapılacaktır. Kentin geçmişteki özelliklerinin yanı sıra bölge içindeki yerini de içerecek şekilde mevcut yapısının açıklanmasına yardımcı olacak nüfus, işgücü, gelir dağılımı oto sahipliliği, arazi kullanımı, gelişme eğilimleri gibi demografik, sosyo-ekonomik ve mekansal veriler, planlanan ve devam eden proje ve yatırımlara ilişkin bilgiler ile kentin karayolu ulaşımı (dolaşım planı, yol işaretleme envanterleri vb.) toplutaşım (raylı sistem, kablolu sistemler, otobüs), ara toplutaşım (taksi, dolmuş, servis araçları), çevre yerleşimlere ulaşım, şehirlerarası yolcu taşımacılığı, kentiçi ve kentler arası yük taşımacılığı bisiklet ve yaya ulaşımı gibi kentteki mevcut ulaşım altyapısı ve işletmeciliğinin durumu ilgili veriler kamu ve özel kuruluşlardan toplanacak ve ulaşım etüdü çerçevesinde kullanılacak planlama birimi (mahalle veya trafik analiz bölgesi (zone) bazında derlenecektir. Bu kapsamda Ek te yer alan Tablo-1 deki veriler elde edilecektir. Verilerin Güncelleştirilmesi ve Görselleştirilmesi (Haritaların Hazırlanması) Resmi kurumlardan ve Belediyeden elde edilecek sosyo-demografik veriler, son nüfus sayımı esas alınarak veri tabanı güvenilirliğinin artırılması için güncelleştirilecektir. Ayrıca trafik altyapısı ile ilgili veriler de, arazi çalışması yapılarak yerinde tespitlerle yenilenip güncelleştirilecektir. Kent ve yakın çevresi ile ilgili elde edilen sosyo-demografik veriler ve trafik altyapısı bilgileri bilgisayar ortamında altlık haritaların üzerlerine işlenerek görselleştirilecektir. 4
2.2 YENĐ BĐLGĐ TOPLANMASI Ulaşım Etüdü çalışmasına altyapı oluşturmak ve mevcut durumu saptayabilmek amacıyla, arazi kullanımı, sosyo demografik veriler ve mevcut trafik yapısı ile ilgili bilgiler değerlendirildikten sonra; Çalışmanın ilerdeki aşamalarında özellikle "mevcut ulaşım yapısının modellenmesi" ve "hedef yılı projeksiyonları nda belirtilen işlerin gerçekleştirilmesi sırasında gerekli olacak eksik bilgilerin tamamlanması, eski bilgilerin güncelleştirilmesi ve genelde veri tabanının güvenilirliğinin artırılması ve tutarlılığının sağlanması amacıyla ulaşıma yönelik bir dizi etüt ve araştırma yapılacaktır. Bu çalışmalar; yolculuk talep tahminlerinin belirlenmesi amacıyla kullanılacak olan Ulaşım Modeli çalışması için trafik hücrelerinin belirlenmesi, kentsel yolculuk yapısının tanımlanmasına yönelik olarak mevcut nüfus ve işgücü/işyerinin trafik hücrelerine dağılımı; kordon-perde (kavşak ve kesitlerde) sayımları yaparak trafik yüklerinin saptanması, çeşitli yol kenarı ve araç-içi yolcu/sürücü ve hane halkı anketleri yaparak yolculuk talebinin belirlenmesi, hız, hacim, kapasite ve seyahat süreleri etütleri gibi arazi çalışmaları vb.yi kapsayacaktır. Toplanan eski ve yeni bilgiler ortak bir veri tabanına getirilerek işlenecektir. Eksikleri tamamlanmış ve güncelleştirilmiş bu bilgiler ışığında kentin ulaşım yapısı, araç ve yolcu hareketlerinin özellikleri ortaya çıkartılıp yorumlanacak ve değerlendirilecektir. Yeni bilgi toplanması aşamasında Ek te Tablo-2 de sıralanan işler yapılacaktır. Çalışmanın sonraki bölümlerinde aşağıdaki aşamalar takip edilecektir; Yolculuk Talep Tahminlerinin Belirlenmesi Yetersizlik Analizi, Mevcut ve Gelecekteki Sorunların Belirlenmesi Alternatiflerin Oluşturulması ve Modelde Test Edilmesi Uygun Alternatifin Seçilmesi Seçilen Alternatif Doğrultusunda Ulaşım Ana Planının Geliştirilmesi 5
3. YOLCULUK TALEP TAHMĐNLERĐNĐN BELĐRLENMESĐ 3.1. ULAŞIM MODELĐNĐN OLUŞTURULMASI Belirlenen hedef yılı itibariyle kentte ortaya çıkması beklenen yolculuk talepleri, mevcut kentsel ulaşım yapısını yansıtan bir matematiksel ulaşım modeli kullanılarak tahmin edilecektir. Model normal bir işgününün yolculuk davranışlarını, oluşturulan trafik bölgelerinin yolculuk üretim ve çekimlerini, arazi kullanım değişkenleri ile ilişkilendirerek, yolculukları başlangıç ve bitiş bölgeleri arasında tekrar dağıtarak hesaplayacaktır. Ulaşım Modelinin Amacı Kullanılacak ulaşım modelinin amacı; a) Hedef yılındaki arazi kullanımı yapısına bağlı olarak kentte oluşması beklenen ulaşım taleplerinin belirlenebilmesi için stratejik düzeyde planlama çerçevesi ve bu talepleri karşılayacak araçları oluşturmak, b) Hedef yılındaki ulaşım taleplerini karşılamak üzere yapılacak önerilerde stratejik düzeydeki ulaşım projelerinin kentin ulaşım sistemi üzerindeki etkilerini ortaya koymak ve bu projelere ilişkin olarak yapılabilecek fizibilite etütlerine esas olacak bilgiler üretmek olacaktır. Bu amaç için çalıştırılacak ulaşım modelinin geliştirilmesi ve kullanılması üç aşamalı olacaktır: 1. Mevcut durumun saptanması için gerekli verilerin toplanması 2. Modelin bugünkü veriler ile kalibrasyonu ve geçerlilik sınaması 3. Model kullanılarak gelecekteki ulaşım taleplerinin tahmini Ulaşım modeli en az aşağıdaki ilk 4 adet alt modeli kapsayacaktır. 1. Yolculuk Yaratım/Çekim Modeli 2. Yolculuk Dağıtım Modeli 3. Türel Dağılım Modeli 6
4. Yolculuk Atama Modeli ve 5. Simülasyon Modeli (Davranışsal verilere göre trafik akışının mikroskopik similasyonu) 3.2. MODEL GĐRDĐLERĐ Ulaşım modellerinin kentlerin ulaşım davranışlarını temsil eder duruma getirilmesi için yapılan "kalibrasyon" işlemleri için üç grupta veri gerekmektedir. Bu veriler çalışmanın başında yapılacak olan mevcut ve yeni bilgi toplaması çalışmaları sırasında toplanacaktır. a) Sosyoekonomik veriler (planlama verileri) b) Ulaşım sistemi verileri c) Yolculuk verileri Planlama verilerinin toplanması ve değerlendirilmesi amacıyla çalışma kapsamındaki alan öncelikle, trafik analiz bölgesi (zone) adı verilen trafik oluşturan ya da çeken coğrafi planlama birimlerine bölünecektir. Trafik bölgeleri belirlenirken, kentsel planlama ölçeğinde istatistiki verilerin bulunabileceği en küçük idari birim olan mahalleler esas alınacaktır. Tanımlanacak bölgeler itibariyle model çalışması için gerekli diğer sosyo-ekonomik veriler ile yolculuk karakteristiklerine ilişkin değerlerin elde edilmesi amacıyla yapılacak konut anketlerinde; hareketlilik oranı, yolculukların trafik analız bölgeleri itibariyle başlangıç ve bitiş alanları, yolculuk amaçları, kullanılan ulaşım türü, yolculuk zamanı ve süresi gibi temel soruların yanı sıra; gelir düzeyi otomobil sahipliliği gibi ekonomik verilerin cevabı da aranacaktır. Kentte yürütülecek arazi çalışmaları ile belirlenecek karayolu şebekesinde bağlantılar için uzunluk, yol tipi, yol kenarındaki ticaret, sanayi, konut vb. kullanım biçimleri, kavşakların fiziki durumu vb veriler toplanacaktır. Her bağlantı için toplanan bu veriler değerlendirilerek karayolu şebekesi oluşturulacak ve söz konusu bölgeleme ile uyumlu olarak ve ulaşım modellerine girdi oluşturabilecek formatta kodlanacaktır. Kullanılacak ulaşım modellerinde, kentte halen işletilmekte olan toplutaşım ve ara toplutaşım sistemleri (metro, hafif raylı sistem, tramvay, kablolu insan taşıma sistemleri, otobüs, dolmuş, 7
taksi ve servis araçları vb.) ile yapımı devam eden raylı sistem vb. toplutaşım hatları ve varsa deniz ulaşımı da ( yolcu vapuru, deniz otobüsü, feribot v.b) göz önüne alınacaktır. Mevcut toplutaşım sistemlerine ilişkin hatlar, güzergahlar, durak/istasyon/iskele ve terminaller, sabah ve akşam doruk saatlerdeki sıklıklar, hızlar, bilet ücretleri model girdisi formatında değerlendirilecektir. 3.3. ULAŞIM MODELĐNĐN KURULMASI Gelecekteki ulaşım sisteminin özelliklerinin tahmininde kullanılacak modelin kurulması ve baz yılı değerlerine göre kalibrasyonu sırasında aşağıdaki işlemler gerçekleştirilecektir. 3.3.1. Yolculuk Yaratım / Çekim Yolculuk yaratım/çekim tabloları için gerekli nüfus, iş gücü, öğrenci ve hastane yatak bilgileri, Türkiye Đstatistik Kurumu ( TUĐK) verilerinin yanı sıra gerek belediyeden, gerekse diğer ilgili kurum ve kuruluşlardan sağlanacak bilgiler ve konut anketlerinden elde edilecektir. Ulaşım modellerinin ilk aşaması olan yolculuk yaratım/çekim modellerinde her bir trafik analiz bölgesinden yaratılan/çekilen yolculuklar bu bölgelerin nüfus, istihdam, öğrenci sayıları, hastanelerdeki yatak sayıları, nüfusun gelir düzeyi, sosyoekonomik parametrelere bağlı olarak hesaplanacaktır. Yolculuklar amaçlarına göre: a) Ev-iş yolculukları b) Ev-okul yolculukları c) Ev-diğer yolculukları d) Ev çıkışlı olamayan ( diğer ) yolculuklar olmak üzere dört guruba ayrılacak her yolculuk amacı için bölgelerde oluşturulan ve çekilen günlük yolculuklar hesaplanacaktır. Yolculuk yaratımı ve çekiminin değerlendirilmesinde gelir durumu da dikkate alınacaktır. 3.3.2 Yolculuk Dağıtımı Ulaşım Modeli verilen bir trafik sistemini, mevcut ya da planlanan bir trafik ağına paylaştırmaya katkıda bulunmalıdır. 8
Model yazılımı, özel araç ve toplutaşım için iki ayrı formatta geliştirilmiş olmalıdır; Model toplutaşım trafiği için bir paylaştırma modeli olarak tasarlanmış olmalı ve Model, ulaşım zamanlarını, bekleme sürelerini, aktarma süre ve frekanslarını göz önüne alarak, en uygun güzergahlara dağıtım yaparak güzergah yükleri ve duraklardaki hacimleri oluşturabilmelidir. Model motorlu özel araç ulaşımının çevre üzerindeki etkilerini hesaplamalı ve mevcut durumu baz alarak kendi tasarımını geliştirirken, bilgisayar programı da bu çözüm durumunun etkilerini belirlemeli, bütün güzergahlar üzerindeki yolculuk zamanlarını minimize etmeli, başlangıç ve bitiş arasındaki bütün yolculuk ilişkilerini olası güzergahlara dağıtmalıdır. Tek yön önerileri gibi kısa vadeli çözümlerde kullanıcının farklı alternatifler kurmasını sağlamalıdır. Yolculuk dağıtımı modelinde yolculuk yaratım/çekim modeli ile tahmin edilen yolculuklar bölgeler arasında bölüştürülerek her yolculuk amacı için başlangıç - bitiş (%) matrisleri oluşturulacaktır. Kalibrasyon sırasında modelden elde edilecek yolculuk matrisi, anketlerle belirlenmiş olan gözlem matrisine yeterli derecede yakın olana kadar ardışık işlem yapılacak model ve gözlem matrislerinin uygunluğu hem matrislerin başlangıç-bitiş (%) değerlerinin yakınlığı, hem de iki matristen elde edilen yolculuk uzunluğu dağılımlarının uyumu ile kontrol edilecektir. Bu aşamada trafik analiz bölgeleri perde ve kordonlar ile uyumlu olacak şekilde kalibrasyon sektörleri olarak toplulaştırılacaktır. 3.3.3. Türel Dağılım Türel dağılım modelinde değerlendirme yılı için öngörülen ulaşım alt yapısı ve kentteki otomobil sahipliliğini göz önüne alarak dağıtım modeli ile tahmin edilmiş olan bölgeler arası yolculukların, ne kadarının özel araçlarla, ne kadarının toplutaşım araçları ile yapılacağını öngören bir yöntem kullanılacaktır. Böylece gelecekte farklı türlere yapılacak yatırımların yarışan türler arasında yolculuk kaymalarını göstermesi açısından, türlerin performans ölçülerine duyarlı bir türel dağılım modeli kullanılması, dolayısıyla bir taşıma sistemine yatırım yapılması halinde, diğer türlerden bu yeni türe kayacak yolculuk miktarlarının tahmin edilmesi amaçlanmaktadır. Türel dağılım modeli oluşturulurken servis aracı kullanılması olası (ev-iş ve ev-okul) yolculukları ile 9
servis kullanma olanağı bulunmayan yolculuklar için farklı yöntemler kullanılacaktır. Servis araçları ile yapılan yolculuklar ayrıldıktan sonra kalan matris otomobil sahibi olan ve olmayan kişiler tarafından yapılan yolculukları belirlemek üzere ikiye ayrılacaktır. Bunun nedeni otomobil sahibi olmayan kişilerin genellikle toplutaşım araçlarını kullanmak zorunda olmalarına karşın, otomobilden yararlanma olanağı bulunan kişilerin özel otomobil ve toplutaşım arasında tercih yapma imkanının oluşudur. Özel otomobilden yararlanma olanağı olan kişilerin özel ve toplutaşım arasındaki tercihlerini belirlemek için farklı modeller de kullanılabilecektir. 3.3.4. Yolculuk Atamaları Türel dağılım modeli sonucunda özel araç, servis araçları ve toplutaşım araçları ile bölgeler arasında yapılan yolculuk matrisleri ayrı ayrı tahmin edilmiş olacaktır. Ancak gerek şehirlerarası transit devlet yolunun kent içerisinde bulunması nedeni ile ortaya çıkacak trafik ve şehirlerarası yolcu taşımaları, gerekse kent içindeki yük trafiğinin de modelde temsil edilebilmesi amacıyla, çalışma sırasında toplanacak verilerin analizi sonucu belirlenecek bir yöntem ile yük ve transit trafiği için de bir matris tahmin edilecektir. Tüm bu matrisler karayolu ve toplutaşım şebekelerine yolculuk atama modeliyle yüklenerek bağlantılar ve toplutaşım sistemleri üzerindeki akımlar tahmin edilecektir. Doruk saatteki akım değerlerini belirlemek üzere yapılacak bu atamalarda, yol ya da hat seçimi kişilerin yolculuk maliyetlerini en azda tutacakları varsayımına dayanacaktır. Yolculuk maliyeti olarak, yolculuk ücreti ve yolculuk sırasında geçen zamanın parasal değerinin toplamından oluşan "genelleştirilmiş maliyet" kullanılacaktır. Yolculuk ücreti olarak özel araçlarda benzin, toplutaşım araçlarında ise bilet ücretleri alınacaktır. Yol kesimlerinin kapasitelerine ve üzerindeki trafik hacimlerine bağlı olarak yolun tıkanma durumunu göz önüne alacak karayolu atamasında tüm matrisler otomobil birimine-pcu (passenger car unit)- dönüştürülecek, toplu atamalarda ise kişi bazında oluşturulacak yolculuk matrisleri kullanılacaktır. Mevcut ve öneri toplutaşım koridorlarında doruk saat itibariyle olası bir toplutaşım şebekesindeki istasyonlar/duraklar itibariyle yüklemeler, dolayısıyla sistem tasarım kriterleri belirlenecektir. Yolculuk atamalarında kalibrasyon; Kordon noktalarından geçen günlük/doruk saat yolcu/pcu sayısının atama modeli sonucu aynı noktalardan geçeceği hesap edilen yolcu/pcu sayısı ile karşılaştırılması ile yapılacaktır. Kalibrasyon en uygun sonuç elde edilene kadar tekrar edilecektir. 3.3.5 Hedef Yılı Projeksiyonları Kent genelinde beklenen gelişme ve değişikler ne yansıtılacak, ulaşım ana planı sağlıklı ve gerçekçi bir öngörüye sahip olacaktır. Kent için elde edilen tüm veriler, oluşturulan ulaşım 10
modelinde değerlendirilecek, değişik çözümleri içeren davranış oryantasyonlu senaryolar hazırlanacaktır. Bu senaryolarda; Eğilim Alternatifi, Konut Dışı Yüksek Aktivite, Optimize Edilmiş Toplutaşım Şebekesi, Raylı Sistem Alternatifleri, vs. gibi farklı kriterler temel alınacaktır. Kentte, varsa daha önce yapılmış çalışma ve projelerin sayısal değerleri ve projeksiyonları, etüt temel yıl verileri ile karşılaştırılacak ve gerekli düzeltmeler yapılacaktır. Nüfus ve arazi kullanım kararlarına ilişkin olarak değerlendirme ve hedef yılı tahminleri Belediyeden temin edilecektir. Yürürlükteki nazım ve uygulama imar planları, arazi kullanımına ilişkin diğer proje ve yatırım kararlan temel alınacaktır. Kentin gelişmesine yönelik olarak derlenen ve yorumlanan bilgilerin ışığında tüm demografik, sosyal, ekonomik ve ulaşım ile ilgili hedef yılı tahminleri, çalışmanın hedef yılı olarak belirlenen 15 ya da 20 yıl sonrası için yapılacaktır. Hedef yılı itibariyle kentin makro formunda, arazi kullanımında, sosyoekonomik gelişiminde ve dolayısıyla yolculuk taleplerinde oluşması beklenen gelişmelerin ulaşım modeline yansıtılması amacıyla, hedef yılı arazi kullanım kararlarına bağlı olarak belirlenen nüfus-işgücü değerleri ve yolculuk üretim katsayısı kabulü ile belirlenen hedef yılı yolculuk matrisleri modeli yüklenecektir. Bu senaryo, hedef yılına kadar gerçekleştirilmesi planlanmış, onaylı ve finansmanı sağlanmış bulunan ulaşım ve ulaşımı ilgilendiren diğer (toplu konut, turistik tesisler, organize sanayi bölgesi, v.b) projelerin uygulanacağı varsayımını da içerecek, dolayısıyla eğilim alternatifi özelliklerini taşıyacaktır. Hedef yılı yolculuk üretim katsayısının tahmininde benzer kentlerimizdeki çalışmaların bulguları ve kentte bu güne kadar gerçekleştirilen çalışmalarda ortaya çıkan değerlerin gelişimi de göz önünde bulundurulacaktır. Hedef yılı çözüm önerilerinin önemli sermaye gerektiren kalıcı bir yatırımı içermesi halinde, söz konusu yatırımın zamanlamasına ışık tutmak üzere, gerekirse ara yıllara ilişkin projeksiyonlar, model atamaları da yapılacaktır. Ayrıca duyarlılık analizlerinde kullanılmak üzere, hedef yılından sonraki gelişmelerin alt ve üst sınırlarını belirlemek amacıyla, hedef yılından sonraki on yıllık bir dönem için de kontrol toplamları bazında kaba tahminler yapılacaktır. Projeksiyonlar, kent eğilim parametreleri çerçevesinde gerçekleştirilecektir. Bu parametreler aşağıda ifade edilmektedir; Belediyenin öngörüleri 11
Nüfus gelişimi ve dağılımı Đş yeri oluşumu ve iş yeri dağılımı Eğitim kurumları dağılımı Araç sahipliliği ve motorizasyon gelişimi Kent genelinde yaş dağılımı Arazi kullanım kararları Kentin gelişim yönü ve hızı Nazım Đmar Planında yer alan proje ve yatırımlar, desentralizasyon potansiyeli Onaylı ve finansmanı sağlanmış, ulaşım taleplerine etki edecek projeler Kentiçi ulaşım ile beraber yakın çevredeki gelişmeler de dikkate alınacaktır. Kent ve bölge genelinde, yapısal değişikliklerin yanı sıra, halkın ulaşım alışkanlıklarındaki değişiklikler gibi davranış biçimlerinde de değişiklikler olacaktır. Projeksiyonların geliştirilmesinde, taşıt sayısı / trafik yoğunluğu ve dağılımı ile trafik altyapısı bilgilerine ait hedef yıl tahminleri önemli yer tutmaktadır. Bu doğrultuda, özel ve yük taşıtları için iç trafik, kaynak-hedef, transit trafik matris-tabloları hazırlanacaktır. Tahmin değerleri bu matrislerden elde edilecektir. Hedef yılı yolculuklarının dağıtımı, türel dağılımın belirlenmesi ve ulaşım şebekesine yüklenmesi ile gelecekte ulaşım şebekesi ve ana koridorlar üzerinde oluşması beklenen yolculuk taleplerinin tahmini gerçekleştirilecek, bir diğer deyişle eğilim alternatifi altında ortaya çıkması beklenen yolculuk talepleri tahmin edilmiş olacaktır. 3.4 YETERSĐZLĐK ANALĐZĐ, MEVCUT VE GELECEKTEKĐ SORUNLARIN BELĐRLENMESĐ Çözüm alternatiflerinin oluşturulabilmesi için mevcut ulaşım yapısının korunması ve sadece temel yılı itibariyle yapılması öngörülen projelerin dışında herhangi bir yatırımın yapılmaması hali olarak belirlenen eğilim alternatif sonucunda oluşacak yapıda ortaya çıkacak yetersizlikler sorunlar ve darboğazların belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla önce halihazır ulaşım yapısındaki sorunlar ve darboğazlar eldeki bilgiler, yetkililerle, kent halkını temsil eden sivil toplum örgütleri ve üniversiteler ile yapılan görüşmeler ve müzakereler çerçevesinde belirlenecektir. Bu amaçla düzenlenen toplantılara yerel yetkililer yanı sıra DLH Genel Müdürlüğü ilgilileri de davet edilecektir. Daha sonra nüfusa ve nüfusun sosyoekonomik özelliklerine ait eğilimler sonucu hedef yılına kadar 12
gerçekleştirilmesi planlanmış ve finansmanı sağlanmış bulunan ulaşımı ilgilendiren (toplu konut, turistik tesis, organize sanayi bölgesi, vb.) projelerin uygulanacağı varsayımı altında ortaya çıkacak kent ve ulaşım yapısının devamı halinde oluşacak sorunlar ve yetersizlikler araştırılacaktır. Yetersizlik ve sorunların belirlenmesi için önce ulaşımla ilgili niteliksel ve niceliksel servis ve çevre standardının belirlenmesi gerekmektedir. Yolculuk süreleri, ortalama yürüme mesafeleri, trafik sıkışıklığı, bekleme süreleri, yolcu konfor standartları, hava kirliliği, görüntü kirliliği, gürültü standartlarının da belirlenmesini takiben bu standartlarla hedef yılındaki alternatif üzerinde ortaya çıkan bulgular da değerlendirilecektir. Kıyaslamalar sonucunda belirginleşen darboğazların çözülmesi, sorunların giderilmesi ve verimsizliklerin ortadan kaldırılması için öncelikle mevcut durum analizi yapılacak ve daha sonra kentiçi ulaşımla ilgili aşağıda belirtildiği gibi çeşitli alternatif çözümler araştırılacaktır. 3.5 ALTERNATĐF TOPLUTAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANLARININ GELĐŞTĐRĐLMESĐ VE MODELDE TEST EDĐLMESĐ Kent trafiğinin düzenlenmesi konut, işyeri ve eğlenme-dinlenme alanlarının birbirine yakınlaştırılması ile sağlanabilir. Akıcı bir trafik sistemi, işyeri, ev ve günlük yaşamın diğer aktiviteleri arasındaki mesafeleri azaltmakla oluşturulabilir. Kentsel fonksiyonların, çok merkezli bir gelişme içinde, sağlıklı bir şekilde birleştirilmesi gerekir. Fonksiyonlar birleştirilmiş ya da birbirinden bağımsız olsa da, fiziksel olarak bir araya getirilmelidir. Böylece kent içi ve çevre nüfus için uygun alternatif toplutaşım trafiği olanakları planlanıp, oluşturulacaktır. Uygun toplutaşım türlerinin seçiminde aşağıdaki kriterler dikkate alınacaktır; Farklı ulaşım türlerinde taşınan yolcu sayıları Türler arası yolcu kaymaları Đşletme özellikleri (hız, dakiklik, sıklık, emniyet, vb.) Konfor ve sistem standartları Ortalama yolculuk süreleri Aktarma şekilleri ve sayıları Hacim/kapasite oranları Gelişmiş toplutaşım türlerinin daha fazla geliştirilme ve modern trafik sistemine entegrasyon olanağı 13
Uzun vadede alternatif çözüm toplutaşım sistemleri üç ana kategoride incelenecektir; Lastik tekerlekli toplutaşım sistemleri kapsamında; otobüs toplutaşım sistemi, troleybüs vb. Raylı sistemler kapsamında; metro, hafif raylı toplutaşım sistemi, tramvay Özel ulaşım sistemleri kapsamında; monoray, füniküler vb. sistemler Alternatif toplutaşım sistemleri oluşturulurken en az maliyetli çözümlerden başlanarak, yüksek maliyetlere ulaşan ve önemli yatırımları kapsayan çözümlere kadar bir dizi alternatif çözüm üretilecektir. Bu çözümler kent içinde farklı alanlardaki ve çeşitli düzeylerdeki yolculuk taleplerine cevap verebilecek, farklı türlerden oluşan ve çok tür içeren (multi-modal) alternatif yol ağı ve ulaşım sistemlerini içerecektir. Đlk aşamada alternatifler ana hatları ile belirlenerek geniş bir öneri listesi oluşturulacaktır. Bu liste üzerinden kapasite ve teknik yapılabilirlik bazında ön değerlendirme yapılarak, tüm alternatiflerin arasından ayrıntılı teste ve değerlendirmeye tutulacak ana alternatifler seçilecektir. Ön değerlendirme sonucunda seçilen az sayıdaki toplutaşım yol ağı tür planı ana alternatifi (eğilim alternatifi-mevcut ulaşım yapısının korunması hali-ve diğer alternatifler) kıyaslanacak, alternatiflerin avantaj ve dezavantajları tespit edilecektir. Önerilerin geçerliliğini test etmek için ulaşım modeli kullanılacaktır. Tercih edilen ulaşım aracını Türel Dağılım üzerinde uygulayıp, gerçeğe uygun trafik koşulları yaratılacak ve trafiği rahatlatıcı/yoğunlaştırıcı sonuçlar gösterilecektir. Türel Dağılım üzerindeki değişiklikler tayin edilebilir olduğundan, aynı zamanda toplutaşım sistemindeki değişiklikler de görülecektir. 3.6. UYGUN TOPLUTAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANI ALTERNATĐFĐNĐN SEÇĐLMESĐ Yolculuk taleplerine cevap verme açısından performansları modelde test edilen ana alternatiflerin yatırım, işletme ve bakım giderleri tahmini yapılacaktır. Her alternatifte yer alan projelerin kavramsal düzeyde maliyetleri belirlenecek, trafiğe etkilerinin yanı sıra, ekonomik olup olmadığı da nihai kararı etkileyecektir. 14
3.6.1 Yatırım, Đşletme ve Bakım Giderlerinin Belirlenmesi Eğilim alternatifinde planlanan ve gerçekleştirilmekte olan projeler, kesinleşmiş yatırımlar olduğu ve bu projeler diğer alternatiflerde de bulunduğu için bu projelerin yatırım tutarları dikkate alınmayacak, sadece bu alternatif için bakım ve işletme giderleri hesaplanacaktır. Eğilim alternatifinde yer alan mevcut ve önerilen tüm ulaşım türleri için belirlenecek işletme ve bakım giderlerindeki artışlar ekonomik ve mali analiz dönemi için hesaplanacaktır. Ancak eğilim alternatifindeki mevcut ve öneri türlerde kapasite veya filo artışı öngörülüyorsa bu artışlar için gerekli yatırım giderleri (yeni taşıt alımları gibi) de dikkate alınacaktır. Ekonomik ve mali analizlerde kullanılmak üzere alternatiflerde yer alan projelerin yatırım, işletme ve bakım giderleri yıllar itibariyle ayrıntılandırılacak, kapasite arttırımı ve filo genişletmesi gibi yatırımlar da önerilen yıllarda gösterilecektir. Yatırım, işletme ve bakım giderleri hesaplanırken iç ve dış para ihtiyaçları ayrı ayrı belirlenecek, bu tahminlerin yıllar içinde değişimini en aza indirmek amacıyla iç para birimi cinsinden kullanılabilecektir. Mali analizlerde kullanılacak gelir tahminleri için yolcu bilet gelirlerinin, reklam ve kira gibi diğer gelirlerin gerçekçi tahminleri yapılacaktır. Bilet gelirleri tahmini yapılırken model kullanılarak farklı bilet ücretleri altında yolcu sayılarının incelenmesi yapılacak, gelir ve yolcu maksimizasyonu konusunda optimizasyon sağlayan değer en uygun ücret kabul edilecek, ancak diğer seçenekler duyarlılık analizinde kullanılacaktır. 3.6.2 Ekonomik Değerlendirme Kent ulaşım sistemini bir bütün olarak ele alan ekonomik analizde proje yararları ve maliyetleri kamu yararları açısından değerlendirilecektir. Önerilen toplutaşım projelerinin yatırım, işletme ve bakım giderlerine karşılık tüm ulaşım türlerinde ortaya çıkan yatırım, işletme ve bakım kazançlarının yanı sıra yolcuların zaman kazançları, kazaların azalmasından kaynaklanan kazançlar gibi yararlar parasal değerlere çevrilerek dikkate alınacaktır. Ekonomik değerlendirmeler sırasında alternatiflerin; * Đndirgenmiş fayda/maliyet, * Đç verimlilik oranları, * Net bugünkü değer. gibi göstergeleri ayrı ayrı hesaplanacak, girdilerde olabilecek değişmeler dikkate alınarak farklı girdi setleriyle duyarlılık analizleri yapılacaktır. 15
3.6.3. Mali Değerlendirme Alternatiflerde önerilen toplutaşım projelerinin mali değerlendirilmesi yapılırken yatırımın inşaat ve işletme sırasındaki gelir ve giderleri ayrıntılı olarak değerlendirilecektir. Yatırımın gelirlerini oluşturan yolcu bilet gelirleri ile reklam, kira ve ortak geliştirme projeleri gibi gelir kalemlerinin yanı sıra sistemin inşaat, işletmeye alma, işletme ve bakım giderleri yıllar içinde değerlendirilecek ve yatırım bedelinin geri ödenmesi farklı koşullar altında incelenecektir. Yatırım, işletme ve bakım için gerekli olacak öz kaynakların yanı sıra, iç ve dış kaynaklardan temin edilecek fonların maliyetleri ve geri ödemeleri de nakit akışlarında ayrıntılı olarak gösterilecektir. Yurtiçi ve yurtdışı kaynaklardan sağlanacak kredilerin geri ödeme, faiz ve komisyon gibi masrafları detaylı olarak incelenecek ve farklı kredi kompozisyonlarından oluşan çeşitli finansman paketi alternatifleri dikkate alınacaktır. Bu değerlendirmelerde kullanılacak kabullerde güncel projelerde uygulanmış oranlar ve sürelerin kullanılması projenin değerlendirilmesini kolaylaştıracaktır. Đnşaat programında, maliyetlerde ve finansman koşullarında olabilecek değişmeleri kapsayan değerlendirmelerle yatırımın çeşitli kabuller karşısındaki duyarlılığı test edilecektir. 3.6.4. Çok Ölçütlü Değerlendirme ve Öneriler Son değerlendirmeye alınan her bir ana alternatifin uygulanması halinde ortaya çıkacak zaman kazançları, akaryakıt tasarrufları, kazalardaki azalmalar, hava kirliliğindeki azalmalar gibi ölçülebilen yararlarla, ölçülemeyen yararlar (planlı kentsel gelişmeye etkiler, ulaşım sisteminin genel performansındaki artışlar, gürültü, estetik, değerler gibi) ortaya konacaktır. Birçok alternatif arasından yukarıda belirtilen unsurlar bazında tüm ölçülebilen ve ölçülemeyen yararlar ve maliyetler ayrıntılı olarak belirlenecek, kavramsal düzeyde yapılan mali ve ekonomik analiz sonucunda alternatiflerin çok ölçütlü değerlendirmesi yapılacak ve en iyi performans gösteren alternatif fikir projesi hazırlanmak üzere seçilecektir. 16
3.7 SEÇĐLEN ALTERNATĐF TOPLUTAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANI DOĞRULTUSUNDA ULAŞIM ANA PLANININ GELĐŞTĐRĐLMESĐ Kentin onaylı Ulaşım Ana Planı yoksa veya güncellenme ihtiyacı varsa yukarıda belirtilen çalışmalar tüm kent ve çevresi için gerçekleştirilecektir. Hazırlanacak Ulaşım Ana Planı, mevcut ve gelecek kentiçi ve yakın çevre ulaşım sorunlarına kısa, orta, uzun (10-20) vadede, akılcı ve uygulanabilir çözüm bulma amacıyla nazım imar planı hedef yılı baz alınarak oluşturulacak ve kent nazım imar planına uyumlu ulaşım gelişmelerini yönlendirecek, uzun dönemli ulaşım yatırımlarını, politikalarını, plan ve projelerini kapsayan ulaşım sistemini ortaya koyacaktır. Ulaşım Ana Planı iki aşamada oluşturulacaktır; 1. Aşama; 1-5 yıllık dönemi kapsayan kısa vadeli öneriler ve projeler 2. Aşama; 5-20 yıllık dönemi kapsayan orta-uzun vadeli öneriler ve projeler 3.7.1 Kısa Vadeli Öneriler Kısa dönemde (1-5 yıl) uygulanabilecek ulaşım ve trafik planlaması, yönetimi, trafik mühendisliği çözümleri geliştirilecektir. Bu çözümler özellikle EK Tablo-3 teki konuları kapsayacaktır. Bu konularla ilgili olarak hazırlanacak raporlar; Kısa Dönemde Kentiçi Ulaşım Politikaları, Raylı Sistem Đşletmeciliği (varsa), Kablolu Đnsan Taşıma Sistemleri (varsa) ve Diğer Sistemlerle Entegrasyonu ve Aktarma Alanları, Belediye ve Özel Halk Otobüs Đşletmeciliği, Ara Toplu taşımacılık Sistemleri, Suyolu Yolcu ve Yük Taşımacılığı (varsa), Karayolu Altyapı ve Tesisleri ile Trafik Đşletme Sistemi, Otoparklar, Yaya ve Bisiklet Ulaşımı, Kent Đçi Yük Taşımaları, Şehirlerarası ve Yakın Çevre Ulaşımı ve Tesisleri, Kurumsal ve Đdari Yapılanma başlıkları altında ayrı olarak hazırlanacaktır. Gerekli durumlarda, bu raporlar çerçevesinde projeler de üretilecektir. 3.7.1.1. Toplutaşım Sistemi Kent bütünündeki toplutaşım (raylı, lastik tekerlekli toplutaşım, kablolu ve suyolu yolcu taşıma sistemleri) ve ara toplutaşım (dolmuş, servis araçları) hizmetlerinin birbirini tamamlayacak şekilde geliştirilmesi için kısa dönemde alınması gereken önlemleri bir bütün 17
olarak ortaya koyacak bir plan hazırlanacak ve bu plan en azından Ek Tablo 3 te belirtilen başlıkları kapsayacaktır. Hazırlanacak Kısa Vadeli Toplutaşım Önerileri, bu konudaki temel kararları ve projeleri içerecek rapor olarak sunulacaktır. Kent bütününe ilişkin kararlar 1:25.000 ve yerleşmeler için ise 1/5000 gibi uygun ölçekli planlarda sunulacaktır. 3.7.1.2. Karayolu Altyapısı ve Trafik Sistemi ile Otoparklar Merkezi alandan başlayarak yolların atıl kapasitelerini kullanıma sokacak, toplutaşım sistemlerine raylı sistem ve otobüsten başlamak üzere öncelik verecek, yayalara emniyet sağlayacak, yaya-taşıt sürtünmesini en aza indirgeyecek, karayolu ağında taşıtların akışkanlığını ve trafik güvenliğini artıracak ulaşım planlama ve karayolu mühendisliği kararları ve otopark politikaları oluşturularak en azından Ek Tablo 3 te belirtilen konularda öneriler getirilecektir. Hazırlanacak Kısa Vadeli Karayolu Sistemi Đyileştirme Önerileri, bu konudaki temel kararları ve projeleri tanımlayan raporlar ile ve kent bütünü ve kapsadığı yerleşmeler için 1:25.000 ve 1/5000 ölçekli planlarda sunulacaktır. 3.7.1.3. Yaya ve Bisiklet Ulaşımı Kent merkezinde, yaya hareketlerinin yoğunlaştığı alan ve koridorlarda, yaya odakları ve çevresindeki alanlarda yayalara öncelik verilmesi, altyapının kullanımının tamamen ya da belirli zamanlarda yaya trafiğine bırakılacağı alanların ve koridorların düzenlenmesi konusunda azından Ek Tablo 3 te belirtilen temel kararlar alınacaktır. Hazırlanacak Kısa Vadeli Yaya ve Bisiklet Ulaşımı Đyileştirme Önerileri, bu konudaki temel kararları ve projeleri içeren raporlar ve kent bütünü üzerindeki kararların gösterildiği 1:5.000 ölçekli planlarda sunulacaktır. 3.7.1.4. Kentiçi Yük Taşımaları Kent içindeki yük trafiğinin kullandığı koridorlar, kullanım saatleri ve kısıtlamalar, kolaylıklar ve diğer düzenlemeler konusunda azından Ek Tablo 3 te belirtilen temel kararları da içeren 18
bir rapor hazırlanacaktır. 3.7.1.5. Şehirlerarası ve Çevre Yerleşmelerle Ulaşım ve Terminalleri Şehirlerarası karayolu, havayolu, demiryolu, yük ve yolcu taşımacılığının yanı sıra, belediye sınırları içindeki ve dışındaki çevre yerleşmelerin (köyler ve beldeler) ulaşım hizmetlerinin kent-içi trafiğe etkisi ve bu ulaşım türlerinin terminallerinin kentiçi ulaşım sistemi ile bütünleşmesine yönelik olarak aşağıdaki konulardaki temel kararlar raporlarda belirtilecektir. 7.1.1.6. Kurumsal ve Yasal Yapılanma Belediyenin kentiçi ulaşım ve trafikle ilgili olarak yapılanmasındaki eksikliklerin giderilmesi, trafik ve ulaşım konularındaki görevlerini etkin bir şekilde gerçekleştirebilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılması konusunda başlıkları da içeren öneriler geliştirilecektir. Ulaşım Ana Planı Uygulama Programı çerçevesinde kısa vadede uygulanacak projelerin yatırım büyüklüklerini ve öncelik durumlarını belirtecek genel bütçe ve program hazırlanacaktır. 3.7.1.7 Kısa Vadeli Đyileştirme Planlarının Hazırlanması- Acil Eylem Projeleri Kısa Dönem Đyileştirme Planı çerçevesinde hazırlanan raporları takiben Acil Eylem Projelerine geçilecektir. kısa vadeli iyileştirme planları genel itibariyle şebeke yapısı, ulaşım sistemleri üzerinde yapılan değişiklik ve iyileştirmeler ile trafik altyapısı için hazırlanacak teknik uyarlamaları kapsayacaktır. Sorunların aciliyet durumu dikkate alınarak, ulaşım ana şebekesi ve trafik mühendisliği kriterleri çerçevesinde, ulaşım sistemi ve trafik akımlarının iyileştirilmesi için gerekli Trafik Dolaşım Planı hazırlanacaktır. Bu plan üzerinde darboğaz teşkil eden yetersiz kapasitedeki kavşakların ve gerekli görülen yol kesitlerinin koridor düzenlemelerini kapsayacak Mühendislik Avan Projeleri hazırlanacaktır. 3.7.2 Orta-Uzun Vadeli Öneriler Orta-uzun vadeli öneriler kısa vadeli öneriler altında yer alan başlıklara yönelik uzun vadeli önerileri ve ayrıca raylı sistem yatırım önerilerini de içerecektir. 19
Alınabilecek önlemler şu başlıklar altında toplanacaktır: - Ulaşım politikası ile ilgili önlemler, - Toplutaşım sisteminde yapılacak değişiklikler, - Motorlu özel araç trafiğinde yapılacak değişiklikler, - Yayalar ve bisiklet sürücüleri için yapılacak değişiklikler. 3.7.2.1 Karayolu Şebekesi Genel Düzenleme Politikaları Uzun vadede öngörülen yolculuk talep ve ulaşım sistemi yönetimi politika ve önlemleri ayrıntılı olarak hazırlanacak, uzun vadede karayolu şebekesinin tanımı ve kademelendirilmesi, şebeke kapsamında yeni bağlantılar ve kavşak düzenlemeleri, Trafik şeridi dengesinin sağlanması gereken koridorlar, yıl bazında saptanacaktır. 3.7.2.2 Kentiçi Raylı Sistemler/Kablolu Đnsan Taşıma Sistemleri Yeni raylı/kablolu sistem hatları ve güzergahları yapım aşamalarına göre Ulaşım Planı üzerinde belirlenecektir. 3.7.2.3 Lastik Tekerlekli Toplutaşım Sistemi (Otobüs Đşletmeciliği) Belediye ve Özel Halk Otobüsleri için genel işletme politikası, uzun dönemi kapsayan hat yapılanması, güzergah ve aktarma düzenlemeleri, otobüs yolları ve şeritleri düzenlemeleri, bilet teknolojisi ve fiyatlandırma politikaları (raylı/kablolu/suyolu toplutaşım sistemleri ileentegre bir şekilde), otobüs tamir, onarım ve depolama tesislerinin planlanması, filo geliştirme ve yenileme programı hazırlanması, toplutaşım yapım/satın alma ve işletme birimleri uzun vadede yapılandırılacaktır. 3.7.2.4 Ara Toplutaşım Sistemleri Ara toplutaşım türlerine ilişkin genel politika, hat, güzergah, durak ve terminal düzenlemeleri, uzun dönemde filo yapısı kapsamında politika ve kararların geliştirilmesi, diğer ulaşım türleri ve ana toplutaşımla entegrasyon stratejileri hazırlanacak, bilet teknolojisi ve fiyatlandırma iyileştirmeleri yapılacaktır. 20
3.7.2.5 Çevre Belediye Toplutaşım Hizmetleri Uzun dönemdeki yakın çevre ulaşım politikaları belirlenerek, terminal geliştirme programı ve kentiçi ulaşımla uzun dönem entegrasyonu çerçevesinde stratejiler geliştirilecektir. 3.7.2.6 Kentiçi Yük Taşımacılığı Uzun dönemdeki yük taşımacılığı politikalarının belirlenmesi, yük terminallerinin kentiçi ulaşımla uzun dönem entegrasyonu çerçevesinde stratejiler oluşturulması ve yer seçim önerileri oluşturulacaktır. 3.7.2.7 Şehirlerarası Ulaşım Şehirlerarası ulaşımın kentiçi ulaşımla uzun dönem entegrasyonu çerçevesinde stratejiler oluşturulması ve şehirlerarası karayolu, demiryolu ve havayolu terminalleri yer seçimi ve güzergah önerileri geliştirilecektir. 3.7.2.8 Bisiklet Ulaşımı Bisiklet kullanımını teşvik ve geliştirmeye yönelik politikaların belirlenmesi, uzun dönem için öngörülen bisiklet yolları şebekesinin tanımlanması, bisiklet park alanları, aktarma noktaları, bisikletin diğer ulaşım türleriyle entegrasyonu, örgütlenme ve yönetim konularında uzun vadeli düzenlemeler önerilecektir. 3.7.2.9 Yaya Ulaşımı Yaya ulaşımına ilişkin uzun vadeli politikaların geliştirilmesi, uzun dönem için öngörülen yaya yolları ve yaya alanları şebekesinin tanımı, yaya ulaşımının bisiklet ve toplutaşım ulaşımı ile entegrasyonuna ilişkin uzun vadeli düzenlemeler önerilecektir. 3.7.2.10 Otoparklar Uzun dönemde kent merkez odağının yol üstü ve yol dışı otopark alanlarından arındırılması, merkez odağının yakın çevresinde öngörülecek otopark alanlarının toplutaşım türleri ile aktarma yapılmasına olanak tanıyacak şekilde yer seçmesi önerilecektir. Uzun dönemde uygulanacak otopark politikaları, fiyatlandırma yapısı belirlenecektir. 21
3.7.2.11 Kurumsal ve Đdari Yapılanma Kentiçi ulaşım planlama, altyapı, yapım, işletim ve denetim görevlerinin uzun vadede geliştirilmesi için kurumsal yapılanma stratejileri oluşturulacaktır. 3.7.2.12Ulaşım Ana Plan Önerilerinin ve Projelerinin Tanımlanması ve Programlanması Ulaşım Ana Planı kapsamında ortaya konan yukarıdaki öneriler, yatırım ve düzenleme projeleri olarak ortaya konacak, bu önerilerin ileride ayrı çalışmalar olarak projelendirilmesi gerekiyorsa, bu çalışmalar için gerekli hizmet alımlarının teknik şartnamelerinde yer alması gereken ilke ve kriterler ayrı ayrı belirlenecektir. Ulaşım Ana Planı kapsamında oluşturulan projelerin, maliyet düzeyleri ve uygulamaya geçmesi gereken yıllar belirlenerek, bir iş programı çerçevesinde yatırımların yıllara dağılımları, proje hazırlama ve yapım programlan hazırlanacaktır. 4. RAYLI SĐSTEM KAVRAMSAL PROJELERĐN HAZIRLANMASI Ulaşım Ana Planı hazırlandıktan sonra plan kapsamında öngörülen raylı sistem yatırımlarından öncelikli olandan başlamak üzere yapımına karar verilen hattın hazırlanacak kavramsal projeleri ve Proje Raporu aşağıdaki esaslara uygun olacaktır. Ulaşım Ana Planı kapsamında önerilen raylı sistem şebekesi öncelikli hattına ilişkin kavramsal projeler aşağıdaki başlıklar çerçevesinde hazırlanacaktır; Jeolojik Etüt Topografik Etüt ve Harita Çalışmaları Ön Güzergah Belirlenmesi ve Đstasyonlar Tipik Kesitler Enerji Kaynağı ve Elektrifikasyon Sistemi Sinyalizasyon Sistemi Haberleşme Sistemi Ücret Toplama Sistemi Çeken-çekilen Araçlar Kontrol Merkezi, Depolar ve Atölyeler Hazırlanacak kavramsal projeler DLH Kentiçi Raylı Toplutaşım Sistemleri Tasarım Kriterleri 22
dikkate alınarak hazırlanacaktır. 4.1. JEOLOJĐK ETÜT Mevcut verilerden faydalanılarak güzergah koridoru boyunca genel jeolojik durum ve depremsellik etütleri gerçekleştirilecek, güzergahın genel jeolojik durumunu gösteren planlar hazırlanacaktır. 4. 2 TOPOGRAFĐK ETÜTLER HARĐTALAMA VE TESĐSLER Mevcut verilerden ve ulaşım etütlerinden faydalanılarak, ön güzergah belirlenmesi, istasyon noktalarının saptanması, raylı sistem yer altı, yer üstü tesislerinin yerlerinin tanımlanması amacıyla halihazır haritalar üretilecektir. 4. 3 ÖN GÜZERGAH BELĐRLENMESĐ VE ĐSTASYONLAR Önerilen tesisin önemli unsurlarını gösteren plan ve profil paftaları hazırlanacaktır. Paftalar, altlık olarak kullanılacak harita ölçeğine uygun olacaktır. Paftalar; güzergah detaylarını, sanat yapılarını, güzergah boyu yüzey özelliklerini ve yapılarını, yerüstü ve yeraltı sistemlerini, güzergah boyunca yer alan engelleri gösterecektir. Đstasyonlar için, genel mimari yaklaşımı içeren fonksiyonel yerleşim planları ve kat planları hazırlanacaktır. Her bir istasyon için o istasyondaki hedef yılı yolcu inen-binen sayıları dikkate alınacaktır. 4. 4 TĐPĐK KESĐTLER Hat üzerinde yer alması muhtemel; yarma, dolgu ve hemzemin yapıları, delme ve aç-kapa tünelleri, köprüler ve viyadükler, acil kaçış ve acil geçiş yapıları, havalandırma yapıları, drenaj pompa istasyonları, yaya alt ve üst geçitleri, karayolu alt ve üst geçitleri için gabari ve sistem tanımı amacıyla tipik kesitler üretilecektir. Tasarımlar, Türk Standartları ve Uluslararası Standartlar doğrultusunda, metrik sistem kullanılarak hazırlanacaktır. 23
4. 5 ENERJĐ KAYNAĞI VE ELEKTRĐFĐKASYON Raylı Sistemler mühendislik, işletme ve donanım kriterleri çerçevesinde uygun voltaj seçimi yapılacaktır. Sisteme ait; tasarım kriterleri, güç gereksinmesi, güç kaynakları ve trafo merkezinin yerleri, güç dağıtım sistemi bölümleri tanımlanacaktır. 4. 6 SĐNYALĐZASYON VE HABERLEŞME 4. 6.1. Sinyalizasyon Raylı Sistemler mühendislik, işletme ve donanım kriterleri çerçevesinde, Türkiye koşulları ile uyumlu bir sinyalizasyon sistemi belirlenecektir. Bu kapsamda, sisteme ait; işletme altında iki dizi arasındaki minimum işletme aralığı, hat boyu tren denetleme-kontrol-koruma yöntemleri, sinyal tipi, tehlike durumunda sistemin durdurulmasına yönelik mekanizma, merkezi kontrol sistemi, ışıklı göstergeler, yol verme sinyalleri, sistemin diğer sistemlerle entegrasyonu, depo alanı kontrol ve sinyalizasyonu tanımlanacaktır. 4.6.2 Haberleşme Raylı Sistemler mühendislik, işletme ve donanım kriterleri çerçevesinde, Türkiye koşulları ile uyumlu bir haberleşme sistemi belirlenecektir. Bu kapsamda, sisteme ait; yerel sistem telefonları ile koordinasyon ve bağlantı, yol kenarı ile merkez arası haberleşme, dizi ile merkez arası haberleşme, dizi içinde haberleşme, trenler arası haberleşme, istasyon anons sistemi, acil müdahale kuruluşlarıyla haberleşme sistemleri tanımlanacaktır. 4.6.3 Ücret Toplama Sistemi Raylı Sistemler mühendislik, işletme ve donanım kriterleri çerçevesinde, Türkiye koşulları ile uyumlu bir ücret toplama sistemi belirlenecektir. Sistemle ilgili tanımlama yapılacaktır. 4. 6.4 Araçlar Sistem için önerilecek araçlar bugünkü en ileri teknolojiyi kapsayacak ve gelecekte olabilecek teknolojik ilerlemelerin uygulanmasına olanak verecektir. Ancak sistemin, bu alanda performansı ve çalışma karakteristikleri uygulamada kanıtlanmış teknolojileri kullanması gerekmektedir. 24
Güncel teknolojiler göz önünde bulundurularak, ulaşım etütlerinden elde edilen yolcu talep tahminleri, belirlenmiş tasarım kriterleri ve güç talebi verileri değerlendirilerek araç işletmeciliği önerileri hazırlanacaktır. Öneriler hazırlanırken üç ana konu üzerinde durulacaktır; Hizmet saatlerine uygun sefer aralıkları ve dizi sayıları Ücret toplama sistemine uyumlu araç yükleme ve boşaltma yöntemleri Donanımın işletme açısından uygun kullanımı 4. 6.5 Kontrol Merkezi, Depo Tesisleri ve Atölye Binası Belirlenecek ihtiyaçlar doğrultusunda, depo tesisi ve atölye amacıyla kullanılacak yerler tespit edilecektir. Bu tespit esnasında, halihazır arazi kullanımı, imar planları, kamulaştırma durumu, kent Ulaşım Ana Planı incelenecektir. Çeken çekilen araçların depolanması, onarımı, denetimi ve bakımının temini için gerekli olan atölye ve depolar ön projelerin geliştirilmesi kapsamına dahil edilecektir. Atölye ve depo tesislerinin ön fonksiyonel planlarının geliştirilmesi Varsa tali istasyon yeri de öngörülerek depo alanı büyüklüğünün belirlenmesi Bakım atölyeleri, ambarlar, yol makineleri ve servis sistemleri yerleşimlerinin belirlenmesi Araçlar için yeterli sayıda geceleme hattı sağlanması ve depo trafiğinin düzenlenmesi 5. KABLOLU ĐNSAN TAŞIMA SĐSTEMLERĐ KAVRAMSAL PROJELERĐNĐN HAZIRLANMASI Bu Raporun 2. (Bilgi Toplama Çalışmaları) ve 3. (Yolculuk Talep Tahminlerinin Belirlenmesi) bölümlerinde belirtilen işler diğer kentsel ulaşım sistemleri için olduğu gibi Kablolu Đnsan Taşıma Sistemlerinin seçiminde de kriter olacaktır. O nedenle bu bölümde aynı başlıklar altında yer alan işlere tekrar değinilmemiştir. Kablolu Đnsan Taşıma Sistemleri için veri toplama aşamasında 2.1 maddesinde (Mevcut Verilerin Toplanması) belirtilen verilere ilave olarak gerekli olduğu durumlarda turizm büyüme eğilimleri, ziyaretçi türel dağılımı, turist etki oranları, seyahat seçenekleri vb. turizme yönelik veriler ve Turizm Bakanlığı vb. ilgili kurum/kuruluşların öngördüğü projeksiyonlar da değerlendirilecektir. Önerilen kablolu insan taşıma sisteminin ulaşım amacı belirtilecektir. 25