Avrupa Birliği Yargı Düzeninde Savcılık Kurumu
Mustafa İberya ARIKAN AVRUPA BİRLİĞİ YARGI DÜZENİNDE SAVCILIK KURUMU Avrupa Toplulukları Adalet Divanı Adalet Divanı Savcısı Savcı Mütaalası Avrupa Birliği Kamu Savcısı Topluluğun Finansal Çıkarları Avrupa Birliği Yargı Düzeni Topluluk Mahkemeleri Ankara, 2009
Avrupa Birliği Yargı Düzeninde Savcılık Kurumu Mustafa İberya ARIKAN Hukuk Kitapları Dizisi: 973 ISBN 978-975-02-1031-0 Birinci Baskı: Ağustos 2009 Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: Ayşegül Genç Kapak Tasarımı: İsmail Çam Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0 312) 435 24 72 Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48 Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77 Şube: Strazburg Cd. No:23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) 230 52 62 /ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi: www.seckin.com.tr, E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık A.Ş., Tel: (0 312) 435 30 30
CANIM DEDEM MUSTAFA ARIKAN ın Aziz Hatırasına
Teşekkür Öncelikle sevgi ve ilgilerini hiçbir zaman eksik etmeyen, bugünlere gelmemde en büyük paya sahip olan Anne ve Babama, yüksek lisans eğitimim boyunca ve bu kitabın hazırlanış sürecinde benimle birlikte mücadele eden, emeğini esirgemeyen, bana her zaman inanan ve destekleyen canım Karıma, özellikle de sevgili kardeşim İpek Su ya yine bu çalışmamda ve diğer uğraşlarımda beni öz evlatları gibi destekleyen kayınvalidem ve kayınpederime sonsuz teşekkürler. Avrupa Birliği hukukundaki engin bilgi ve deneyimlerini benden esirgemeyen tez danışmanım Doç. Dr. Hacı Can a, değerli görüşleriyle çalışmama katkıda bulunan Doç. Dr. Oğuz Sancakdar a ve Dr. Esin Çamlıbel e ayrıca çeviriler hususundaki teknik desteğinden dolayı Türkiye Barolar Birliği nin değerli müdürü Adnan Kılıç a, kitabın basımını gerçekleştiren başta Koray Seçkin olmak üzere Seçkin Yayınevi çalışanlarına ve bu çalışmamda katkısı olduğunu düşünen tüm herkese minnetlerimi sunar teşekkür ederim. Mustafa İberya ARIKAN Cumhuriyet Savcısı
Önsöz Avrupa Toplulukları nın kurulduğu ilk günden bugüne Topluluk içindeki konumunu, Toplulukların gelişimine paralel olarak sürekli geliştiren ve hatta hukuki görevlerini yerine getirirken ister istemez siyasi bir rol oynayarak, Avrupa bütünleşme sürecini etkileyen, Avrupa Birliği politikalarının oluşum sürecinin bir parçası haline gelen Avrupa Toplulukları Adalet Divanı nın bir üyesi olan savcısının bu sürece olan katkıları son derece önemlidir. Divan ın yargısal işlevinin açıklığını artırmak için savcı tarafından verilen mütalaa, yargıçlara yol gösterdiği gibi, hükmün anlaşılmasını da kolaylaştırmaktadır. Nice Antlaşması ile yapılan değişiklik öncesi her davada mütalaasını sunması gereken savcının, değiştirilen metne göre Divan kararıyla davadan rızası hilafına da olsa el çektirilmesi yargılama sürecini nasıl etkileyecektir? Ne Toplulukların ne de vatandaşı olduğu üye devletin adına hareket eden sadece Avrupa Hukuku nun savunucusu konumunda olan savcının, yapılan değişikliklerden sonra Divan içerisindeki konumunun tartışılır hale gelmesi bir çelişki değil midir? Bugün Avrupa Toplulukları kurulma amacı doğrultusunda, yarım asırdır verilen mücadele sonucunda ekonomik bütünleşmeyi gerçekleştirdikten sonra siyasi bütünleşme sürecinin sonuna yaklaşmıştır. Görünen o ki yakın bir gelecekte üye devletlerin anayasal geleneklerinin ışığında entegrasyon sürecini tamamlayarak Avrupa Birleşik Devleti haline dönüşecektir. Peki, böylesine büyük bir coğrafyada ve bir o kadar büyük bir ekonomide, birliğin finansal çıkarlarını, ekonomik değerlerini dolayısıyla Avrupa milletlerinin menfaatlerini kim koruyacaktır? Avrupa Birliği Kamu Savcısı projesi bu soruya verilmesi muhtemel en doğru cevap olacaktır. Birliğin suç ve suçlularla mücadelede elini güçlendirecek olan bu proje, Avrupa ceza ve ceza muhakemesi hukukunda süregelen gelişimin belki de son ve en önemli halkası olacaktır. Esasen, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde meydana getirilen bir yüksek lisans tezi olan bu eser, geçen zaman içerisinde Avrupa Birliği hukuk mevzuatında meydana gelen değişiklikleri de kapsayacak şekilde güncelleştirilmiş şekliyle, geliştirilerek bir kitap haline getirilmiştir. Bu itibarla, Avrupa Birliği nin bugün bulunduğu noktaya gelmesinde en büyük paya sahip olduğunu düşündüğümüz Avrupa Toplulukları Adalet Divanı ve bu Mahkeme nin sui generis bir üyesi olan Divan Savcısı ile Toplulukların
10 Avrupa Birliği Yargı Düzeninde Savcılık Kurumu ekonomik menfaatlerini koruması beklenen Kamu Savcısının hukuki yüzünü mesleğimin objektifinden inceleyerek ülkemizde bir ilk olan bu çalışmanın bundan sonraki benzeri çalışmalara ışık tutmasını ve hukuk dünyamıza yararlı olmasını diliyorum. Ankara, 19 Mayıs 2009 Mustafa İberya ARIKAN Cumhuriyet Savcısı
İçindekiler Teşekkür... 7 Önsöz... 9 Kısaltmalar... 15 Giriş... 17 Birinci Bölüm AVRUPA BİRLİĞİ YARGI DÜZENİ VE ESASLARI I. AVRUPA TOPLULUKLARI ADALET DİVANI... 21 A. Avrupa Toplulukları Adalet Divanı nın Kuruluşu... 22 B. Avrupa Toplulukları Adalet Divanı nın Kurumsal Yapısı... 24 1. Divan Görevlilerinin Hukuksal Statüsü... 25 a. Yargıçlar... 25 aa. Atanma Usulleri, Sayıları ve Görev Süreleri... 25 ab. Nitelikleri... 26 ac. Göreve Başlamaları ve Dürüstlük Yükümlülüğü... 27 ad. Kıdem Düzenleri... 28 ae. Hak ve Yükümlülükleri... 28 af. Davaya Bakmaktan Memnuiyeti, Çekinmesi ve Reddi... 29 ag. Görevlerinin Sona Ermesi... 30 b. Divan Başkanı... 30 c. Divan Başkâtibi... 31 d. Mesleki Görevliler... 33 da. Yardımcı Raportörler... 33 db. Hukuk Araştırma Görevlileri... 34 e. Diğer Memur ve Görevliler... 34 2. Divan daki Yargılama Birimleri... 34 a. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı... 36 3. Divan ın Çalışma ve Yargılama Yöntemi... 37 a. Yargılamanın Aşamaları... 37 aa. Yazılı Aşama... 38 ab. Sözlü Aşama... 41 ac. Tahkikat Aşaması... 43 ad. Müzakere Aşaması... 44 ae. Hüküm... 46 af. Divan Kararlarına Karşı Hukuk Yolları... 47 afa. Kararın Yorumu... 47 afb. İtiraz... 47 afc. Üçüncü Kişilerin İtirazı... 48 afd. Yargılamanın Yenilenmesi... 48
12 Avrupa Birliği Yargı Düzeninde Savcılık Kurumu ag. Yargılama Masrafları... 48 ah. Divan ın Tatil Günleri... 49 aj. Divan ın Hizmet Birimleri... 49 aja. İlk Derece Mahkemesi ve Personel Mahkemesi nin Adalet Divanı nın İdari Hizmet Birimlerinden Faydalanması... 50 b. Tarafların Divan Önünde Temsili... 51 c. Divan ın Yargılama Dili... 52 C. Avrupa Toplulukları Adalet Divanı nın Görev ve Yetkileri... 53 1. İşlevi ve Görev Alanı... 53 2. Divan ın Yargı Yetkisinin Niteliği ve Kapsamı... 55 3. Divan ın Zorunlu Yargı Yetkisine Giren Davalar... 58 II. AVRUPA TOPLULUKLARI İLK DERECE MAHKEMESİ... 58 A. İlk Derece Mahkemesi nin Kuruluşu... 58 B. İlk Derece Mahkemesi nin Oluşumu ve İşleyişi... 59 C. İlk Derece Mahkemesi nin Bakmaya Yetkili Olduğu Davalar... 60 D. Savcıların İlk Derece Mahkemesi ndeki Konumu... 62 III. AVRUPA TOPLULUKLARI PERSONEL MAHKEMESİ... 63 İkinci Bölüm AVRUPA TOPLULUĞU ADALET DİVANI NEZDİNDE GÖREV YAPAN SAVCILIK KURUMU I. GENEL OLARAK SAVCILIK KURUMU... 67 A. Kurumun Tarihsel Gelişimi... 67 B. Kurumun Hukuksal Temel ve Özellikleri... 69 C. Personel Yapısı ve Hukuki Konumu... 75 1. Savcı Sayısı... 75 2. Savcıların Atanması ve Görev Süreleri... 77 3. Savcıların Tabi Olduğu Hükümler... 78 a. Göreve Başlama... 78 b. Yargı Muafiyeti... 79 c. Savcılık Sıfatıyla Bağdaşmayan İşler ve Dürüstlük Yükümlülüğü... 79 d. Merkezde Oturma Yükümlülüğü... 80 e. Davadan Memnuiyeti, Çekinmesi ve Reddi... 80 4. Görevlerinin Sona Ermesi... 81 5. Başsavcı... 81 D. Savcının Görev ve İşlevleri... 83 E. Savcı Mütalaasına İlişkin Açıklamalar... 90 1. Mütalaaların İçeriği ve Düzenlenmesi... 90
İçindekiler 13 2. Mütalaasız Yargılama... 92 3. Mütalaanın Gerekliliği... 94 II. AVRUPA BİRLİĞİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDE SAVCILIK KURUMU... 95 A. Avrupa Topluluğu Antlaşması Çerçevesinde Savcılık Kurumu... 96 B. Adalet Divanı Statüsü Çerçevesinde Savcılık Kurumu... 96 C. Adalet Divanı Usul Tüzüğü Çerçevesinde Savcılık Kurumu... 99 III. AVRUPA TOPLULUĞU MAHKEMELERİ USULÜNDE SAVCININ YERİ... 105 A. Genel Olarak... 105 B. Adalet Divanı nın Yargılama Usulünde Savcının Yeri... 109 1. Yazılı Usul Aşaması... 110 a. Ön Karar Prosedürü... 114 2. Sözlü Usul Aşaması... 114 3. Müzakere Aşaması... 119 C. Avrupa Topluluğu Antlaşması Madde 300 de Öngörülen Usul... 120 D. AAETA Madde 103 te Öngörülen Usul... 122 E. İlk Derece Mahkemesi nin Yargılama Usulünde Savcının Yeri... 124 IV. SAVCILARIN DOĞRUDAN ETKİ PRENSİBİNİN GELİŞİMİNE OLAN KATKILARI... 126 A. Genel Olarak... 126 B. Bir Anayasal İlkenin Doğuşu 1960 lı Yıllar... 129 C. Yönergelerin Doğrudan Etkisi 1970 li Yıllar... 135 D. Yönergelerin Yatay Doğrudan Etkilerinin Sınırlanması 1980 li Yıllar... 138 E. Yatay Doğrudan Etkinin Sınırlamalarıyla Mücadele 1990 lı Yıllar... 141 F. Uygulanabilirlik Konusuna Yeni Bir Yaklaşım 21. Yüzyıl... 146 G. Bölüme İlişkin Değerlendirme... 156 Üçüncü Bölüm AVRUPA BİRLİĞİ KAMU SAVCILIĞI I. GENEL OLARAK... 159 II. AVRUPA BİRLİĞİ NİN MALİ ÇIKARLARININ KORUNMASI... 163 A. Tarihsel Gelişim... 164 B. Yasal Dayanak... 167 C. Yeşil Kitap Çerçevesinde Avrupa Birliği Kamu Savcılığı... 169 1. Genel Olarak... 169 2. Hukuki Statü ve İç Örgütlenme... 171
14 Avrupa Birliği Yargı Düzeninde Savcılık Kurumu a. Avrupa Birliği Kamu Savcısı nın Statüsü... 171 b. Atanması ve Görevinin Sona Ermesi... 172 c. Avrupa Birliği Kamu Savcılığı nın Hiyerarşik Rolü... 173 3. Yerinden Yönetime Göre Örgütlenmesi... 173 a. Delege Avrupa Savcıları nın Statüsü ve Rolü... 174 b. Avrupa Birliği Kamu Savcılığı nın Görevi İfa Araçları... 175 4. Avrupa Birliği Kamu Savcılığı nın Soruşturma Yetkisindeki Suçlar... 175 5. Yargılama Usulü... 176 a. Soruşturma Aşaması... 176 b. Kovuşturma Aşaması... 178 D. Lizbon Antlaşması Çerçevesinde Avrupa Birliği Kamu Savcılığı... 179 Sonuç... 181 Kaynaklar... 185 Kavramlar Dizini... 189