Uluslararası sa Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134 www.isabilimleri.com 18.10.2004 MU LA SA LIK YÜKSEKOKULU Ö RENC LER N N SOSYO-DEMOGRAF K ÖZELL KLER N N ÖZ-BAKIM GÜÇLER NE ETK S N N BEL RLENMES Hüseyi SÜZEK* shuseyı@mu.edu.tr Oya ÇAKMAK** ÖZET Bu ara tırma, Mu la Sa lık Yüksekokulu Ö recilerii sosyo-demografik özelliklerii öz-bakım güçlerie etkisii belirlemek amacıyla, ara tırma Hem irelik ve Sa lık Memurlu u Bölümleride okuya 370 ö reci üzeride yürütülmü tür. Ara tırma kapsamıa alıa ö recileri 70.55 ii kız, 90 ıı ae babalarıı sa ve birlikte oldu u belirledi. Ö recileri ae ve babalarıı büyük ço ulu uu ilkokul mezuu ve aeleri 84.32 sii ev haımı, 34.05 ii babalarıı emekli oldu u saptadı. Ö recileri 36.75 ii ailelerii aylık gelirlerii 251-500 milyo TL., ö recileri 39.20 sii aylık gelirii 75-150 milyo TL. oldu u, 47.03 gibi yarıya yakı kısmıı aylık gelirii aileside ve burslarda kar ıladı ı belirlemi tir. Souç olarak ö recileri barıdıkları yer, ba lı oldukları sosyal güvece kurumları ile öz-bakım gücü pua ortalamaları arasıda fark istatistiksel olarak alamlı buludu (p<0.05). Aahtar kelimeler: Öz bakım gücü, ö reci G R Öz-bakım, bireyleri içsel ve dı sal etmeleri etkileyerek kedilerii bakımı içi harekete yada eyleme geçmeleri eklide ortaya çıkarke, öz-bakım gücü bireyi ya amı, sa lı ı ve iyilik durumuu sürdürmek içi sa lık etkiliklerii ba latma yada uygulama yetee idir. Çocuklukta ya lılı a kadar de i me ve geli me göstere bu yeteek, kedili ide ö reme süreci, zihisel etkilik, merak, e itim, deetim ve deeyim yoluyla geli e bir isai güç yada yeteektir (Pasilio lu, 1997). Bireyi öz-bakım gereksiimlerii kar ılama biçimi içgüdüsel olmakta çok, kültürel kökeide kayaklaa ö reilmi bir davraı ile ilgilidir. Ö reme bir çevrede olu tu ua göre, bireyler büyüme ve geli me düzeyie göre e yapıp yapmayacaklarıı zama içide ö reirler. Böylelikle kedi kedilerie bazı soruları üsteside gelmede ve eyleme geçmede çe itli davraı örekleri geli tirirler (Nahçıva, 1993). Geçleri öz-bakım etkiliklerii yerie getirme potasiyeli, gizil gücü ya da yeteeklerii sorguladı ı, çe itli etkelerle ili kilerii ara tırıldı ı çalı mamız Mu la Sa lık Yüksekokulu ö recilerii sosyo-demografik özelliklerii öz-bakım güçlerie etkisii belirlemesi amacıyla yapılmı tır.
2 MATERYAL ve METOT Ara tırmada, Mu la Sa lık Yüksekokulu Ö recilerie, 18 sorulu aket formu ve 35 sorulu öz-bakım gücü ölçe i (tüfekçi, 2000) kullaılarak Hem irelik Bölümü de okuya 261, Sa lık Memurlu u da okuya 109, toplam 370 ö reci üzeride yürütüldü. Aket 25.12.2002-15.01.2003 tarihleri arasıda uyguladı. Ara tırma, Kearey ve Fleischer tarafıda 1979 yılıda geli tirile ve 1993 yılıda da Nahcıva tarafıda Türkiye de geçerlili i ve güveirlili i tespit edile Öz-Bakım Gücü Ölçe i kullaılarak yapılmı tır. Bu ölçek, öz-bakım gücü kavramı ortaya atıldıkta sora bu kouda geli tirile ölçekleri e sık kullaılaıdır. 35 maddede olu a bu ölçek, bireyleri öz-bakım eylemleriyle ilgileme durumlarıı, kedilerii de erledirmeleri üzerie odaklamı tır. E dü ük pua 35, e yüksek pua 140 tır. E yüksek pua öz-bakım gücüü e büyük derecesii gösterir. Ara tırmada elde edile veriler, veri kodlama ka ıdıa kodlaarak SPSS 10.0 paket programıda yüzdelik, t-testi, varyas aalizi ve ileri istatistiksel aaliz yötemi (Tukey testi) kullaılmı tır. BULGULAR Ara tırmada akete katıla ö recileri; 29.45 ii erkek, 70.55 ii kız ö recileri olu turdu u; ö recileri 69.19 uu Hem irelik, 36.81 ii Sa lık Memurlu u bölümüde okudu u belirledi (Tablo 1). Tablo 1. Ölçe ide Aldıkları Pua Ortalamaları.(=370). Ölçe ie Aldıkları Pua Ortalamaları Ölçek Alt ve üst aretlee alt X ± SS De er ve üst de er Toplam 35-140 50-135 96.6 ± 18.2 370 Pualar Tablo 2. Cisiyete Göre Pua Ortalamaları (=370). Cisiyet N Kız 261 70.55 96.2 18.4 Erkek 109 29.45 97.6 18.1 Toplam 370 100.00 96.6 18.2 t = 0.65,
3 Tablo 3. Okudukları Bölüme Göre Pua Ortalamaları ( = 370). Bölüm N Hem irelik 256 69.19 96.3 18.0 Sa lık Memurlu u 114 36.81 97.3 18.6 Toplam 370 100.00 96.6 18.2 t = 0.46, F = 0.035, Tablo 4. Okudukları Sııfa Göre Pua Ortalamaları (=370) Sııf 1. Sııf 78 21.08 95.3 19.0 2. Sııf 109 29.46 97.2 17.6 3. Sııf 93 25.14 97.7 17.3 4. Sııf 90 24.32 96.1 19.2 Tablo 5. Mezu Oldukları Okullara Göre Ö recileri Pua Ortalamaları (=370). Mezu Olua Okul Fe lisesi 1 0.27 105.0 0.00 Geel lisesi 247 66.76 96.8 17.9 Edüstriticaret meslek lisesi 5 1.35 96.4 8.4 Aadolu lisesi 14 3.78 92.6 18.0 Sa lık meslek lisesi 96 25.95 97.4 18.9 Özel lise 4 1.08 93.7 26.7 Süper lise 3 0.81 78.0 14.9 Toplam 370 100.00 96.6 18.2 F=0.724,
4 Tablo 6. Ailelerii E Uzu Ya adı ı Yerle im Birimie Göre Pua Ortalamaları (=370). Yerle im Birimi N Köy 34 9.19 92.2 19.9 Kasaba- lçe 155 41.90 95.4 17.9 l 178 48.10 98.8 17.8 Yurtdı ı 3 0.81 83.6 20.1 F=2.284, Tablo 7. Aei E itim Durumu ve Mesle ie Göre Pua Ortalamaları (=370). Taıtıcı Özellikler Aei E itim Durumu Okur-yazar de il 31 8.38 93.9 17.9 Okur-yazar 29 7.84 96.2 19.0 lkokul mezuu 216 58.38 96.6 17.9 Ortaokul mezuu 26 7.03 96.8 19.1 Lise mezuu 49 13.24 97.2 19.4 Üiversite/yüksekokul mezuu 19 5.13 100.2 16.9 F=0.298, Aei Mesle i Ev haımı 312 84.32 96.6 18.5 Emekli 23 6.22 94.5 15.7 Memur 19 5.13 101.0 17.8 Serbest meslek 9 2.43 97.8 16.5 çi 7 1.90 93.5 16.9
5 F=0.404, Tablo 8. Babaı E itim Durumu ve Mesle ie Göre Pua Ortalamaları (=370). Taıtıcı Özellikler Babaı E itim Durumu Okur-yazar de il 2 0.54 118.0 24.0 Okur-yazar 9 2.43 86.4 16.3 lkokul mezuu 167 45.14 96.6 17.7 Ortaokul mezuu 54 14.60 92.7 18.9 Lise mezuu 75 20.27 97.0 18.5 Üiversite/yüksekokul mezuu 63 17.02 100.4 17.5 F=2.207, Babaı Mesle i Çalı mıyor 1 0.27 101.0 0.0 Emekli 126 34.05 95.2 18.0 Memur 64 17.30 99.0 17.5 Serbest meslek 122 32.97 97.5 18.7 çi 57 15.41 95.3 18.5 F=0.639,
6 Tablo 9 Ailede Çocuk Sayısı, Ailede Ba ka Okuya Çocuk Sayısı ve Ailei Geel Durumua Göre Pua Ortalamaları (=370). Taıtıcı Özellikler Ailedeki Çocuk Sayısı Tek 11 2.98 94.0 23.0 2-3 233 62.97 97.3 18.2 4-5 89 24.05 95.9 17.6 6 ve üzeri 37 10.00 95.2 18.3 F=0.293, Ailede Ba ka Okuya Çocuk Sayısı 1 137 37.03 97.8 17.5 2 91 24.60 97.2 19.5 3 26 7.02 90.9 20.9 4 9 2.43 100.7 22.2 Yok 107 28.92 25.7 16.7 F=0.981, Ailei Geel Durumu Ae-baba sa, birlikte 333 90.00 97.0 18.3 Ae-baba sa, ayrılmı 14 3.78 93.2 14.6 Ae-babada biri ölmü 23 6.22 93.6 18.2 F=0.636, Tablo 10. Ailelerii Ortalama Aylık Gelirie Göre Ortalamaları (=370). Aylık Gelir 150-250 milyo TL. 79 21.35 94.1 20.16 251-500 milyo TL. 136 36.75 96.2 17.8 501-750 milyo TL. 82 22.16 97.6 18.0
7 751 milyo-1 milyar TL. 51 13.80 99.9 17.2 1 milyar TL.üzeri 22 5.94 97.5 15.5 F=0.880, Tablo 11. Ö recileri Okuldaki Ortalama Geliri, Gelirii Nerede Kar ıladı ı ve Barıdı ı Yere Göre Öz-Bakım Gücü Pua Ortalamaları (=370). Taıtıcı Özellikler Ortalama Gelir N 75-150 milyo TL. 145 39.20 95.9 18.9 151-250 milyo TL. 134 36.21 96.6 17.7 251-350 milyo TL. 52 14.05 94.8 18.4 351-500 milyo TL. 29 7.84 101.1 16.7 501 milyo TL. ve üzeri 10 2.70 103.7 14.9 F=0.981, Gelirii Kar ıladı ı Yer N Ailemde 153 41.35 97.5 18.5 Ailemde ve burslarda 174 47.03 95.2 17.9 Kedim çalı ıyorum 42 11.35 99.5 18.3 Ailemde, burslarda, kedim çalı ıyorum 1 0.27 97.0 00.0 F=0.840, Barıdı ı Yer N Kiralık ev 220 59.46 96.4 18.3 Kredi yurtlar kurumu yurdu* 102 27.58 93.0 17.9 Özel ö reci yurdu 4 1.08 106.5 14.2 Ailemi yaıda* 29 7.83 106.0 16.9 Akraba-taıdık yaıda 11 2.97 102.9 15.0 Kedi evimde 4 1.08 107.5 9.2 *, F=3.213, p<0.05 *Ö recileri barıdı ı yer ile öz-bakım gücü pua ortalamaları arasıda istatistiksel olarak fark tespit edildi (p<0.05). leri aalizlerde bu farkı aile yaıda kala ö reciler ve yurtta kala ö recilerde kayakladı ı görüldü.
8 Tablo 12. Sosyal Güvece Durumua Göre Pua Ortalamaları ( = 370). Sosyal Güvece Var 302 81.62 96.9 18.5 Yok 68 18.38 95.3 16.8 t = 0.677, Tablo 13. Sosyal Güvece Kurumlarıa Göre Pua.Ortalamaları (=370). Sosyal Güvece Yok 68 18.38 95.2 16.9 SSK 119 32.17 94.2 19.3 Ba -Kur 50 13.51 98.6 18.6 Emekli sadı ı 109 29.46 100.7 15.9 Mediko 19 5.13 90.2 22.4 Resmi 3 0.81 103.6 2.3 TSK 1 0.27 73.0 00.0 Baka kar ılıyor 1 0.27 61.0 00.0 F=0.499, p<0.05 Ö recileri sosyal güveceleri ile öz-bakım pua gücü ortalamarı arasıda istatiksel olarak fark tespit edildi (p<0.05). TARTI MA VE SONUÇ Çalı mada; ö recileri öz-bakım gücü ölçe ide aldıkları alt ve üst de erler 50-135, pua ortalamaları 96.6 ± 18.2 olarak tespit edildi (Tablo 1). Bizim verilerimizi Tüfekçi (2000) i bildirdi i pua ortalamasıyla paralellik gösterirke, Nahcıva (1993) ı pua ortalamasıda daha yüksek oldu u görüldü.
9 Ara tırmada ö recileri u ada kaldıkları yere bakıldı ıda 59.46 sıı kiralık evde kaldı ı görüldü (Tablo 13). Souçlarımız Fadılo lu (1986) ı bildirimleriyle uyum göstermedi. Ö recileri u ada kaldıkları yer ile öz-bakım gücü pua ortalamalarıı kar ıla tırdı ımızda (Tablo 13); kedi evide kalaları öz-bakım gücü ortalamaları ile e yüksek, Kredi Yurtlar Kurumu a ba lı yurtlarda kala ö recileri pua ortalamaları ise e dü ük buludu. Gruplar arasıdaki fark istatistiksel olarak alamlı buludu (p<0.05). Ev ortamıda kala ö recileri sorumluluk bilicie sahip olma ve kedi iradelerii kullaabilmei verdi i rahatlıkta dolayı öz-bakım güçlerii yurt ortamıda kala ö recilere orala daha yüksek buludu u dü üüldü. Ö recileri ba lı buludukları sosyal güvece kurumları iceledi ide; 32.17 sii SSK ya kayıtlı oldu u tespit edildi (Tablo 15). Resmi kuruma ba lı olaları öz-bakım gücü pua ortalaması e yüksek çıktı; aralarıdaki fark istatistiksel olarak alamlı buludu (p<0,05). Bu souç bize resmi kurumlarda bir sosyal güvecesi ola ö recileri kedilerie daha fazla güve duydukları soucuu dü üdürmektedir. Souç olarak çalı mamızda; cisiyeti, mezu olua okul, aile gelir düzeyi, ae ve babaı e itim düzeyi ve mesle i, ailei çocuk sayısı, ailede ba ka okuya çocuk sayısı, ailei e uzu ya adı ı yerle im birimi, ö recileri aylık geliri, sosyal güvece durumu ve ailei geel durumu ile ö recileri öz-bakım gücü pua ortalamaları arasıda fark tespit edilmedi (p>0,05). Fakat ö recileri barıdıkları yer ve ba lı buludukları sosyal güvece kurumları arasıda istatistiksel yöde alamlı bir fark buludu (p<0,05). Kedi evide kalaları öz-bakım gücü ortalamaları ile e yüksek, Kredi Yurtlar Kurumu a ba lı yurtlarda kala ö recileri pua ortalamaları ise e dü ük buludu. Gruplar arasıdaki fark istatistiksel olarak alamlı buludu (p<0.05). Ev ortamıda kala ö recileri sorumluluk bilicie sahip olma ve kedi iradelerii kullaabilmei verdi i rahatlıkta dolayı öz-bakım güçlerii yurt ortamıda kala ö recilere orala daha yüksek buludu u dü üüldü. Resmi kuruma ba lı olaları öz-bakım gücü pua ortalaması e yüksek çıktı; aralarıdaki fark istatistiksel olarak alamlı buludu. Souç olarak çalı mamızda; cisiyet, ya, mezu olua okul, aile gelir düzeyi, aei e itim düzeyi ve mesle i, babaı e itim düzeyi ve mesle i, ailei çocuk sayısı, ailede ba ka okuya çocuk sayısı, ailei e uzu ya adı ı yerle im birimi, ailei u ada ya adı ı co rafi bölge, ö recileri aylık geliri, ailei geel durumu, sosyal güvece durumu ile ö recileri öz-bakım gücü pua ortalamaları arasıda istatistiksel olarak alamlı ili ki tespit edilemedi (). Ö recileri barıdıkları yer, ba lı oldukları sosyal güvece kurumları ile öz-bakım gücü pua ortalamaları arasıda fark istatistiksel olarak alamlı buludu (p<0.05). KAYNAKLAR Pasilio lu, T., Gebeleri Öz-bakım Gücü ve Öz-bakım Gücüü Ara tırmada Hem irei E itici Rolüü Etkisi, 5. Ulusal Hem irelik Kogresi Kitabı, Dokuz Eylül Üiversitesi Matbaası: 135-149, zmir, 1997. Nahcıva, N., Sa lıklı Geçlerde Öz-bakım Gücü ve Aile Ortamıı Etkisi, stabul Üiversitesi Sa lık Bilimleri Estitüsü Hem irelik Aabilim Dalı, Doktora Tezi, stabul, 1993. Tüfekçi, G. F., Sa lıklı Adölesaları Öz-bakım Gücü le Ae-Babalarıı Öz-bakım Gücüü Kar ıla tırılması ve Sosyo-Demografik Özelliklerle l i kisi, Aadolu
10 Üiversitesi Sa lık Bilimleri Estitüsü, Çocuk Sa lı ı ve Hastalıkları Hem ireli i Aabilim Dalı, Yüksek Lisas Tezi, Erzurum, 2000. Fadılo lu, Ç., Argo, G., Ese, A., Karadakova, A., Ege Üiversitesi Hem irelik Yüksekokulu Ö recilerii Etkilikleri ve Soruları, Ege Üiversitesi Hem irelik Yüksekokulu Dergisi; (2): 28-37, zmir, 1986. *Mugla Üiversitesi Mugla Sa lık Yüksek Okulu, Ö retim Üyesi, MUGLA **Hem ire, Mugla