ÖZEL GEREKSİNİMLİ OLAN VE OLMAYAN ÇOCUKLARIN EBEVEYNLERİ İLE OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİN İLİŞKİLERİ Prof. Dr. Bülbin Sucuoğlu Hacettepe Üniversitesi Doç. Dr. Hatice Bakkaloğlu Ankara Üniversitesi haticebakkaloğlu@gmail.com Ar.Gör. Zafer Ertürk Gazi Üniversitesi Tübitak, SOBAG 1001 projesi, Proje No: 114K649
İçerik. Ebeveyn-öğretmen ilişkisi / ilişkinin niteliği tanımı Etkili ebeveyn-öğretmen ilişkisinin çıktıları Ebeveyn öğretmen ilişkisini etkileyen çocuk, ebeveyn, öğretmen ve okula ilişkin faktörler Okul öncesi dönemde ebeveyn-öğretmen ilişkisi Özel gereksinimli çocuklar ve ebeveyn-öğretmen ilişkisi Çalışmanın yöntemi ve tartışma 2
Alanyazın.. Çocuklar ev, okul, akran grupları gibi farklı sistemlerin içinde gelişirler ve gelişim sadece çocuğa ilişkin bireysel faktörlere değil, aynı zamanda çocuğun çevresindeki bu sistemlerin birbirleriyle ilişkisine bağlı olarak gerçekleşir (Bronfenbrenner, 1979). Ailenin eğitime katılımı ve ebeveyn-öğretmen arasında kurulan karşılıklı, güvene dayalı ve sürdürülebilir ilişki çocuğun ev ve okul ortamlarındaki deneyimlerini etkiler (Shpancer, 1997). 3
Erken yıllarda ebeveyn profesyonel ilişkisi, çocuğun gelişimini desteklemek, farklı ortamlarda işlevsel olarak kullanabileceği beceriler öğrenmesini sağlamak amacıyla birlikte çalışmak (Turnbull & Turnbull, 2001). İlişkinin niteliği ise, öğretmen ve ebeveynin, birbirleri ve çocuk hakkında güven, karşılıklılık, ait olma, destek, ortak değerler, ortak beklentiler ile ortak inançlarla tanımlanan ev-okul bağının duygusal kalitesi (Vickers & Minke, 1995). 4
Ebeveyn çıktıları Öğretmen çıktıları Çocuk çıktıları Etkili ebeveyn-öğretmen ilişkisinin çıktıları Okuldan memnuniyet Eğitime katılım artar. Çocuğun gereksinimleri, özellikleri, günlük yaşamı hakkında bilgileri artar Okula uyum Motivasyon Sosyal beceriler artar Hughes & Oi-man Kwok, 2007; Pirchio, Tritrini, Passiotere, & Taeschner, 2013; Smith & Hubbard, 1998; Graves, Graves, & Shelton, 2007; Serpell & Mashburn, 2011; Elicker, Wen, Kwon, & Sprague, 2013; Mendez, 2010 5
Ebeveyn-öğretmen ilişkisini etkileyen faktörler Okul ve öğretmene ilişkin faktörler Çocuk ve ebeveyne ilişkin faktörler Öğretmen: Eğitimi, deneyimi, doyumu, ebeveyne yönelik tutumları, liderlik özellikleri Ebeveyn: iletişim becerileri, kaygıları, okuldan beklentileri, memnuniyetleri, aldıkları destek Okul: Ebeveyn katılımı politikaları ve uygulamaları, programın özellikleri, felsefesi, elemanların özellikleri Çocuk: Yas ve mizaç hariç özellikleri 6
Ebeveyn-öğretmen ilişkileri araştırmaları Okul öncesinde birkaç çalışma Ebeveyn-bakıcı / erken eğitimci ilişkisinin temel boyutları karşılıklı güven ve işbirliği (Elicker, Noppe, Noppe, Fortner-Wood, 1997) Ebeveyn-öğretmen ilişkisinin boyutları ilişkinin doğası, ilişki stili, etkileşimden memnuniyet ve ilişkinin altında yatan davranış örüntüleri (Penderi ve Petrogiannis, 2014) Gündüz bakım evlerindeki ebeveyn-eğitimci ilişkisini etkileyen faktörler (Pirchio, Tritrini, Passiotere, & Taeschner, 2013) 7
Özel gereksinimli çocuklar ve ebeveyn-öğretmen ilişkileri Çocuklar Ebeveynler Özellikleri, gereksinimleri farklı Rol ve sorumlulukları farklı Güçlükleri ve stresleri fazla Diğerlerinin olumsuz tutumları var Öğretmenler Kaynaştırma özel gereksinimli çocuklarla ilgili bilgi beceri az Kaynaştırma uygulamalarında güçlükler var. 8
Birkaç çalışma. DDHB tanısı olan anasınıfı-2.sınıf öğrencilerinin ebeveynleri ile öğretmenlerin ilişkileri (Mautone, Marcelle, Tresco, & Power, 2014) Duygusal-davranışsal bozukluğu olan çocuğa sahip ebeveynlerin-öğretmenle ilişkileri, ilişkiyi etkileyen faktörler (Vosler-Hunter, 1989) Otizmli çocukların ebeveynleri ile öğretmenlerinin ilişkisi, vaka çalışması (Todd, Beamer, Goodreau, 2004) 9
Türkiye de okul öncesi dönemde ebeveynöğretmen ilişkileri 10
Araştırmalar. normal gelişen çocuğu olan ebeveynlerin eğitime katılımları (Koçyiğit, 2014) öğretmen ve ebeveynlerin aile-okul işbirliği ve iletişimine ilişkin görüşleri (Çakmak-Güleç & Genç, 2010) Ebeveynlerin okul öncesi öğretmenlerle ilişkilerine ilişkin ölçek geliştirme (Atabey ve Tezel-Şahin, 2011; Gökalp, Barut, & Menteşe, 2010) 11
Yasalar.. 573 sayılı kararname (1997) ile özel gereksinimli çocuklar okul öncesi kurumlara yerleştiriliyorlar Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliği (2006) ile okul öncesi sınıflardaki özel gereksinimli çocuk sayısı artıyor. 12
Ülkemizde okul öncesinde özel gereksinimli olan ve olmayan çocuklar için ebeveyn-öğretmen ilişkisinin niteliğinin değerlendirilmesi, bu ilişkinin geliştirilmesi için önlemler alınması açısından önemli. Çalışmanın amacı Özel gereksinimli olan ve olmayan küçük çocukların ebeveynlerinin öğretmenleriyle ilişkisinin niteliğinin değerlendirilmesi, iki grup ebeveynin öğretmenlerle ilişkilerinin farklı olup olmadığı amaçlanmıştır. 13
YÖNTEM 14
Özel gereksinimli Olan Çocuk Özel Gereksinimli Olmayan Çocuk Değişkenler Frekans (f) Yüzdelik (%) Frekans (f) Yüzdelik (%) Kız 8 36.4 6 27.3 Çocuk Cinsiyeti Erkek 14 63.6 16 72.7 Toplam 22 100.0 22 100.0 4 2 9.1 2 9.1 5 10 45.5 11 50.0 Çocuk Yaşı 6 8 36.4 6 27.3 7 2 9.0 3 13.6 Toplam 22 100.0 22 100.0 9 (%40.9) dil ve konuşma bozukluğu, 1 (%4.5) işitme engelli, 6 (%27.3) zihinsel yetersizlik,3 (% 13.6) YGB / otizm, 3 (%13.6) ise bedensel yetersizliği Çocukların Özellikleri 15
Özel Gereksinimi Özel Gereksinimli Olmayan Çocuk Olan Çocuk Değişkenler Frekans (f) Yüzdelik (%) Frekans (f) Yüzdelik (%) 20-30 yaş arası 2 9.1 9 40.9 Anne Yaşı 30 ve üzeri 20 90.9 12 54.5 Toplam 22 100.0 21 95.5 İlkokul 0 0.0 7 31.8 Ortaokul 1 4.5 5 22.7 Anne Eğitim Düzeyi Anne Çalışma Durumu Anne Meslek Grubu Lise 5 22.7 5 22.7 Lisans 15 68.1 5 22.7 Lisansüstü Toplam 1 22 4.5 100.0 0 22 0.0 100.0 Çalışıyor 12 54.5 3 13.6 Çalışmıyor 10 45.5 19 86.4 Toplam 22 100.0 22 100.0 Memur 8 36.4 2 9.1 Serbest Meslek 4 18.2 1 4.5 Toplam 12 54.6 3 13.6 Annelerin özellikleri 16
Özel Gereksinimi Olan Çocuk Özel Gereksinimi Olmayan Çocuk Değişkenler Frekans (f) Yüzdelik (%) Frekans (f) Yüzdelik (%) 26-35 yaş arası 13 59.1 12 54.5 Öğretmen Yaşı 35 yaş ve üstü 9 40.9 10 45.5 Toplam 22 100.0 22 100.0 Öğretmen Deneyim Yılı 1-10 yıl arası 13 59.1 12 54.5 10 yıl ve üstü 9 40.9 10 45.5 Toplam 22 100.0 22 100.0 Lisans 19 86.4 20 90.9 Öğretmen Mezuniyet Durumu Yüksek Okul 1 4.5 1 4.5 Lise 1 4.5 1 4.5 Toplam 21 95.5 22 100 Öğretmenlerin Özellikleri 17
Veri toplama araçları Demografik Özellikler Bilgi Formu Anasınıfı Ebeveyn-Öğretmen İlişki Ölçeği (EÖİÖ, Quality of Parent-Teacher Relationship Scale in the Kindergarten, Penderi, 2012) Öğretmen Formu Ebeveyn Formu 18
EÖİÖ Öğretmen ve Ebeveyn Formları 20 madde İki faktör güven / kabul (ebeveyn-öğretmen ilişkisinin duygusal tonu, yakınlık-uzaklık ile öğretmen ve ebeveynin diğer özellikleri) iletişim/ tepkisellik (ebeveyn-öğretmen ilişkisinin işbirliğinin düzeyi) Öğretmen formunun güven/kabul faktörü:14 madde, iletişim faktöründe ise 6 madde, Ebeveyn formu: 9 madde güven/kabul, 11 madde ise iletişim/tepkisellik faktöründe yer almaktadır 19
Puanlama: beşli dereceleme: 1(kesinlikle katılmıyorum) ve 5(kesinlikle katılıyorum), 11 madde ters puanlama Yüksek puanlar: ebeveyn-öğretmen ilişkisi olumlu Cronbach Alpha iki form için.90, güven / kabul faktörü için.86, ebeveyn ve öğretmen ölçeğinin iletişim faktörü için ise sırayla.85 ve.81 20
Öğretmen Formu Ebeveyn Formu 4. ve 18. madde (faktör yükleri < 32) 18 madde, 2 faktörlü yapı (açıklanan varyans: %51.54) İletişim ve güven faktörleri: 9 ar madde Madde-toplam r ranj:.42-.75 Alt-üst%27 t ranj:6.24-18.20 (p<.05) Cronbach α: Toplam:.86 güven :.89, iletişim :.81 EÖİÖ- Türkçe (Sucuoğlu, Bakkaloğlu, & Ertürk, ) 18. Madde (faktör yükü <.32) 19 madde, iki faktörlü yapı (açıklanan varyans: %44.37) İletişim faktörü:10 madde Güven faktörü: 9 madde Madde-toplam r ranj:.23-.67 Alt üst %27 t ranj: 5.96-13.80 (p<.05) Cronbach α: Toplam:.80, İletişim:.80, iletişim:.80 21
Bulgular 1. Özel gereksinimli olan ve olmayan çocukların ebeveynöğretmen ilişkileri arasında fark var mı? İlişki Ölçeği (Öğretmen Formu) toplam ve faktör puanları çocuğun özel gereksinimli olmasına göre farklılaşmıyor. Öğretmenin özel gereksinimli olan ve olmayan çocukların anneleriyle ilişkilerinin kalitesi aynı Alanyazına göre öğretmenler güç çocukların ebeveynleri ile daha az görüşüyorlar (Vosler-Hunter, 1989) 22
İlişki Ölçeği (Anne Formu) İlişki ölçeği ebeveyn formu toplam puanı (U=155, p<.05) ve iletişim faktörü puanları çocuğun özel gereksinimli olmasına göre farklılaşıyor (U=143, p<.05), güven faktörü puanları farklılaşmıyor. Özel gereksinimli olmayan çocukların annelerinin toplam puanlarının sıra ortalamaları daha fazla. Özel gereksinimli olmayan çocukların annelerinin iletişim puanlarının sıra ortalamaları daha fazla. Özel gereksinimli çocukların annelerinin öğretmenle iletişimlerinin niteliği daha az. Özel gereksinimli olmayan çocukların anneleri ilişkilerini daha olumlu algılıyorlar (Todd, Beamer, Goodreau, 2004; Vosler-Hunter, 1989) 23
Öğretmen formu Ebeveyn Formu 2. İlişkiyi etkileyen faktörler neler? a) Çocuk yaşı ve cinsiyeti b) Öğretmenin yaşı deneyimi Ebeveynlerle ilişkilerinde etkili değişkenler değil.. a)anne yaşı, b)çocuğun cinsiyeti ve yaşı öğretmenlerle iletişimde etkili değişkenler değil c)annenin çalışması toplam puan (U=119.50, p<.01) ve iletişim puanı fark var (U=118.50, p<.05) d)annenin eğitim düzeyi ile iletişim puanı (r=.48) toplam puan (r=34) arasında anlamlı ilişki var (p<.05) 24
Ebeveyn formu için anne yaşı etkili değil / Öğretmen formu için öğretmen yaşı güven ve toplam puanda etkili değişken (Penderi&Petrogiannis, 2014). Ebeveyn-öğretmen ilişkisinin kalitesi anne ve öğretmenin özellikleri ile ilişkili değil (Pirchio, Passiatore, Tritrini, & Taeschner, 2013). Annenin çalışması diğer çalışmalarda değişken olarak alınmamış. Daha büyük gruplardan veri toplayarak demografik özelliklerin ebeveyn-öğretmen ilişkisi ile ilişkili olup olmadığının belirlenmesi gerekiyor. 25
Alanyazında ebeveyn-öğretmen ilişkisi, * Anne babaların ebeveynlik davranışları ile yeterlilik algıları, sınıftaki çocuk sayısı, öğretmenlerin iş doyumu, öğretmenin yeterliliği (Penderi&Petrogiannis, 2014) * Çocuğun öğrenmesi, problem davranışları ile özellikleri, ilk günlerde kuruma ilişkin olumlu algı, ev-okul ilişkisinin sıklığı, kurumun anneleri karar sürecine katması (Pirchio, Passiatore, Tritrini, & Taeschner, 2013) * Bakıcının kurumda çocukla geçirdiği süre ve bebek gruplarının büyüklüğü (Elicker, Noppe, Noppe, & Fortner- Wood, 1997 26
Bu projede *çocuk(sosyal beceriler, problem davranışlar, vb.), *ebeveyn (çocuğun gelişimine ilişkin algıları) ve *öğretmenlere (öğretmen-çocuk ilişkisi) ilişkin daha fazla veri toplanıyor. Çalışma tamamlanınca ebeveyn-öğretmen ilişkisine odaklanan daha fazla bilgi elde edebileceğiz. 27
3. Ebeveyn-öğretmen ilişki formlarının toplam ve faktör puanları arasında ilişki var mı? Özel gereksinimli çocuk ebeveyn-öğretmen toplam puanları (r=.64) ve iletişim puanları (r=.53) ve güven puanları (r=.58) arasında anlamlı ilişki var (p<.05. Özel gereksinimli olmayan çocuk ebeveyn-öğretmen toplam puanları(r=.32) ve iletişim puanları (r=.44) puanları arasında anlamlı ilişki var (p<.05). Öğretmenlerle ebeveynlerin ilişkinin kalitesi ve sıklığına ilişkin görüşleri tutarlı (Pirchio, Passiatore, Tritrini, & Taeschner, 2013) Öğretmen ve ebeveyn formlarından elde edilen puanlar arasında güçlü bir ilişki var. Ebeveynler ilişkiyi ne kadar olumlu algılarlarsa öğretmenlerin ebeveynlerle ilişkilerine ilişkin inançları olumlu yönde artıyor (Penderi&Petrogiannis, 2014). 28
Türkiye de. Okul öncesinde ebeveyn-öğretmen ilişkisi farklı boyutlarda tartışılıyor ve öğretmenlerin ya da ebeveynlerin bakış açısı ilişki, ebeveyn katılımı, etkilşimleri değerlendiriliyor. İlişkiyi öğretmen ve ebeveynlerin bakış açısı ile değerlendirmek önemli Özellikle özel gereksinimli çocuk ebeveynleri ile öğretmenlerinin ilişkisini belirlemenin ve bu ilişkiyi geliştirmenin çok önemli olduğunu düşünüyoruz. 29
30