FARMASÖTİK BOTANİK 4. Hafta Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması Doç. Dr. Nilüfer ORHAN Farmakognozi Anabilim Dalı Oda:304 E-Posta: nsendogdu@gazi.edu.tr SPERMATOPHYTA (Çiçekli Bitkiler) 1. Gymnospermae (Açık tohumlular) 2. Angiospermae (Kapalı tonumlular) Monocotyledones (Tek çenekliler) Dicotyledones (Çift çenekliler) - Apetalae (Petalsizler) - Dialypetalae (Ayrı petalliler) - Sympetalae (Birleşik petalliler) 2 Bitki Teşhisi Bitkilerin Özellikleri (Karakter) Bitkiyi tayin etmek,onun bilinen bir örnekle aynı olduğuna karar vermek demektir Önce bitkinin morfolojik özellikleri incelenerek bitkinin tek çenekli mi çift çenekli mi olduğuna karar verilir Sonra morfolojik özelliklere göre bitkinin familyası tayin edilir Bir bitkiyi başka bir bitkiden ayırmak veya onunla kıyaslamak için kullanılan yapı, şekil ve diğer özelliklerine karakter denir Bitki tayininde; morfolojik, anatomik, kimyasal ve genetik gibi karakterler kullanılır Morfolojik karakterler gözle görülür, elle tutulur özelliklerdir 3 4 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 1
Bitki Morfolojisi Bitkinin Morfolojik Karakterleri Botaniğin en eski ve önemli alt dallarından bitkilerin yapısını, şekillerini, gelişim dönemlerinde bu özelliklerinde meydana gelen farklılıkları ve organizasyonları inceler 1) Hayat Formu ve Yaşam Süresi 2) Büyüme (Vegetatif) Organları Kök, Gövde, Yaprak 3) Üreme (Generatif) Organları Çiçek, Meyve, Tohum Generatif Vegetatif 5 6 Hayat Formu Bitkiler dış görünüşlerine göre ağaç, çalı ve otsular olmak üzere başlıca üç gruba ayrılır Odunsularda, odun dokusu gelişmiştir Ağaçlar genelde tek gövdeye sahip, çalılarda bir kökten çıkan birden fazla gövde var Yaşam Süresi Yaşam süresine göre bitkileri üç gruba ayrılır: 1. Annual: Bir Yıllık 2. Biennial: İki Yıllık 3. Perennial (Çok Yıllık): Yaşam süresi iki yıldan fazla, pek çok defa tohum verir TOHUM ÖLÜM BÜYÜME 7 8 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 2
Bitki Organları KÖK = Radix Büyüme Organları Generatif Kök, kara hayatına uyum sağlamış Kök Vegetatif bitkilerde toprak içinde gelişen, Gövde bitkiyi toprağa bağlayan, Yaprak su ve su içinde çözünmüş mineralleri Üreme Organları Çiçek Meyve Tohum 9 emerek gövde ve yapraklara ileten kısım Besin depolama, ve büyüme hormonları salgılama 10 KÖK = Radix KÖK Tohum çimlendiğinde ilk oluşan kök primer kök, bunun üzerinden gelişenler sekonder kök Bazı bitkilerde kök üzerinde ufak kökçükler yer alır: adventif (ek kök) Tek çeneklilerde kök sistemi adventif köklerden oluşur Başlıca 2 çeşit Kazık Kök: Çiftçenekliler ve açık tohumlularda bulunan, üzerinde yan kökleri taşıyan ana kök sistemi Saçak Kök: Tek çeneklilerde ana kökün körelmesi ile oluşan çok sayıdaki kök Adventif kök 11 12 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 3
Kök Metamorfozları Kök Metamorfozları Depo kökleri: Havuç, pancar vb. Solunum kökleri: Bataklık bitkilerinde Tutunma kökleri: Sarmaşık gibi sarılıcı bitkilerin gövdelerinde çıkan ek kökler Destek kökleri: Tropikal bölge bataklık bitkilerinde bitkinin toprağa tutunabilmesi için, gövdeden toprağa doğru çıkan kökler Asimilasyon kökleri: Bazı epifit orkidelerin gövdelerinde şerit şeklinde yeşil renkli fotosentez yapabilen kökler meydana gelir 13 14 Kök Metamorfozları Emeçler (Sömürme) kökleri: Ökse otu gibi parazit bitkilerde Çekme kökleri: Çiğdemlerde, lalelerde soğan üzerindeki kökler kıvrılır ve soğanı aşağıya doğru çeker Diken kökler: Koruyucu görevi var GÖVDE Yaprak ve çiçekleri üzerinde taşır İletimi sağlar Embriyodaki plumulanın gelişmesi ile meydana gelir Otsu gövdeler (Herbaceus) Odunlu gövdeler (Woody) 15 16 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 4
GÖVDE Toprak Altı Gövde Metamorfozları Acaulescens: gövde -, Caulescens: gövde + Fruticose: çalı Arborescent: ağaç şeklinde Ascendens: yükseltici gövde Precumbens: yatık gövde Rizom: Kök sap, toprak altı gövdesi Yatay, kalın, etli, silindirik gövde tipi Üzeri boğumlu, pul şeklinde ve yaprak kalıntıları + Genellikle Monokotillerde, çok yıllık bitkilerde + Üzerinden kökler çıkar Decumbens: uçlarda yükselen yatık gövde Crepens: sürünücü 17 18 Toprak Altı Gövde Metamorfozları Tuber: Yumru gövde, kısa, şişkin, etli Depo görevi üstlenmiş, bol nişasta içeren Patates, siklamen, orkide gibi Üzerinde kök görülmez, uzun ömürlü Toprak Altı Gövde Metamorfozları Kormus: Gövde yumrusu, Sert soğan Kormus zarımsı yapraklarla çevrilmiş etli, dik bir toprak altı gövdesi Kormusun üst kısmı tomurcuk, alt kısmı ise ince ek kökler + 19 20 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 5
Toprak Altı Gövde Metamorfozları Toprak Altı Gövde Metamorfozları Bulbus (Soğan): Çok sık dizilişli ve etli yaprakları olan, dik toprak altı gövdesi Tepe tomurcuğundan gelişen etli-sulu yapraklar tabla adı verilen yapı etrafına dizilir Tepe tomurcuğu uygun şartlarda filizlenir, toprak üstü gövdesi halinde gelişir Altta ince ek kökler + Stolon: Sürünücü Gövde Yatay uzanan, ince, nodyumlarda yeni bir bitki meydana getiren sürünücü gövde Internodyumları uzun, nodlarda indirgenmiş pulsu yapraklar + Vejetatif üreme ile çoğalabilirler 21 22 Toprak Üstü Gövde Metamorfozları 1. Yapraksı (Asimilatif) Gövde: Kurak yerlerde yetişen bazı bitkilerin yaprakları çok küçülmüştür. Gövde, fotosentez görevini üstlenmek için yassılaşır ve yapraksı bir görünüm alır Toprak Üstü Gövde Metamorfozları 2. Sukkulent (Etli) Gövde: Kurak yerler, tuzlu ortamlardaki bazı bitkiler su bulduğunda bol miktarda su emerek gövdelerinde depo eder Su ile şişen, küre veya silindirik şekilli bu gövdelere sukkulent (etli) gövde denir 23 24 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 6
Toprak Üstü Gövde Metamorfozları 3. Sülük Gövde İnce,kıvrık kısa tendrilleriyle (sürgün) tutunup sarılan gövde Sülükler bitkinin dik durmasını sağlar 4. Diken Gövde Korunma amaçlı, sürgünler diken şeklini alır Dikenler sert, genellikle dik ve sivri YAPRAK = Folium, Folia Görevi: Fotosentez, gaz alış-verişi ve terleme Bitki tayininde çok önemli Üç bölümden oluşur: Yaprak Ayası (Lamina) Sap (Petiol) Yaprak Tabanı Dikenli dallar bazen yaprak, çiçek ve meyva taşır 25 26 YAPRAK= Folium, Folia Yaprak sapı: Petiol Yaprak saplı: petiolat Sapsız: sessil (özellikle Monokotiller) Saplar yassı, yuvarlak, stipullu vb. Orta damar Lamina Lamina kenarı Petiol Sesil yaprak YAPRAK Yaprak ayası: Lamina Lamina tepesi: apex, tabanı:basis Lamina tam veya küçük yaprakçıklara bölünmüş olabilir Buna göre yapraklar basit ve bileşik olmak üzere ikiye ayrılır Stipula Stipulalı yaprak Yan damarlar Ampleksikaul yaprak 27 Basit yaprak Bileşik yaprak 28 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 7
Basit Yaprak Bileşik Yaprak YAPRAK Lamina şekillerine göre basit yaprakların adlandırılışı: lamina lamina kenarı stipula dikensi stipula foliol eksen linear lanseolat oblong eliptik ovat kordat 29 30 YAPRAK oblanseolat obovat obkordat spatulat kuneat falkat orikulat hastat deltoit reniform peltat 31 Asikular: İğnemsi Filiform: İpliksi Linear: Şeritsi Ovat: Oval Obovat: Ters oval Oblong: Köşeleri yuvarlak dikdörtgen Eliptik: Elips şeklinde Lanseolat: Mızraksı Kordat: Yüreksi Obkordat: Ters yüreksi Reniform: Böbreksi Rotundat: Yuvarlakça Orbikulat: Dairemsi Rombik: Baklavamsı Deltat: Eşkenar üçgen şeklinde Falkat: Oraksı Spatulat: Spatül şeklinde Sagitat: Oksu Hastat: Ok şeklinde Ensiform: Kılıçsı Flabellat: Yelpazemsi Pandurat: Keman şeklinde 32 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 8
YAPRAK o Lamina kenarlarının az-çok derin girintiler halinde lamina içine girmesiyle loplara parçalanmış olan yapraklar: Parçalı yaprak o Her parça: lob o Parçalı yaprakların lamina şekli adlandırılırken; önce damarlanma tipi söylenir, peşine parçalanmanın derecesini belirten son ek eklenir pennatifit YAPRAK Damarlanma Tipleri: Parçalanma oranı: -ilobat: loblar az derin -ifit: loblar laminanın pennat retikulat (ağsı) palmat paralel + ¼ üne kadar derin -ipartit: loblar laminanın 1/3 üne kadar derin -isekt: loblar laminanın ½ sine kadar derin 33 Pennatisekt 34 YAPRAK Basit yapraktaki parçalanma ile her bir lop küçük birer yaprakçığa dönüştüyse artık bu yaprağa bileşik yaprak denir Küçük yaprakçıklar: foliol Bileşik yaprakların adlandırılması YAPRAK Lamina kenarına verilen adlar: Undulat Biserrat Krenat Pennat parçalı Tam Serrat Dentat Pennat loblu Palmat parçalı paripennat imparipennat trifoliat 35 36 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 9
Yaprak Kenarı YAPRAK Lamina tabanının adlandırılışı: krenat Akuminat Oblik, Asimetrik serrat Akut Sagitat dentat Dentat: Dişli,dişler sivri Serrat: Testere dişli Krenat: Oymalı Rotundat Hastat Sinuat: Körfezli Repant: Girinti ve çıkıntılar yayık Undulat: Yukarı-aşağı doğru dalgalı 37 Kordat Trunkat 38 YAPRAK YAPRAK Lamina tepesinin adlandırılışı: Yaprakların gövdeye bağlanışı akuminat emarginat akut obkordat petiolat ampleksikaul perfoliat obtus kuspidat trunkat mukronat 39 konnat peltat sarıcı 40 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 10
YAPRAK Yaprakların gövdede dizilişi o Her nodusta bir yaprak +: alternan o Her nodusta bir çift yaprak +, karşılıklı: opposit o Karşılıklı bir çift yaprak +, alt nodustaki yaprak çifti 90 o dönerek yerleşmiş: dekussat o Bir nodusta 3-5 yaprak +, çevrel dizilmiş: vertisillat YAPRAK Lamina Yapısı ve Yüzeyi İnce, zarımsı, yumuşak, sert, derimsi Succulent (su depo eden) Tüy yoksa; glaber Tüy varsa; glandulosus (salgı tüyü) hirtus (uzun zayıf) lanatus (yünlü gibi) pilosus (kısa ince zayıf) 41 42 Disksel Vertisillat Yaprak Metamorfozları Depo yaprakları: Besin depolayan yapraklar. Aloe Etli-sukkulent yapraklar: Su depolar. Sedum Diken yapraklar: Koruyucu. Berberis Sülük yapraklar (=Tendril): Tutunmaya yardımcı. Bezelye Üreme yaprakları: Vegetatif üreme yeteneği + Böcek kapan bitkiler: Drosera yaprakları kapanarak böceği içine alır, sindirerek azot temin eder = Flos, Flores Üreme organı Tozlaşma, döllenme, tohum ve meyve oluşumu çiçek yapısında meydana gelir Gelişmiş bitkilerde üreme organları çiçekte + Çiçek taşıyan bitkiler: Antofit (çiçekli bitki) 43 44 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 11
= Flos, Flores Gymnospermlerde çiçekler sporofillerin bir eksen üzerinde dizilmesiyle meydana gelmiş kozalaklar halinde Çiçek halkaları eksik veya az gelişmiş Angiospermlerde çiçekler çok daha gelişmiş Reseptakulum (çiçek tablası) üzerine sıralanmış 4 ayrı halkadan oluşur Çiçek (Flores) polen tanesi stigma anter flament korolla stilus polen tüpü ovaryum ovül kaliks reseptakulum 45 pedisel 46 Sepaller KALiKS (E) Petaller KOROLLA (D) Stamenler ANDROKEUM (B) Pistiller GİNEKEUM (C) Petal ve sepaller birbirinden farklı: PERİANT örtü Petal-sepal aynı renk, şekilde: PERİGON örtü Perigon örtünün parçaları: TEPAL A) Kaliks: Calyx, Çanak yaprak Çiçeğin en dış halkası Sepal yok: Asepal Sepal tam, parçalı, dilimli, tüy şeklinde (papus) Sepaller birleşmiş, tüp oluşturuyor: Synsepal, Sinsepal, Gamosepal Tubulat, kampanulat, urseolat, rotat, bilabiat Sepal düşüyorsa, kaliks düşücü: decidius, caducus Kalikse benzer ikinci bir halka: epikaliks 47 48 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 12
B) Korolla: Corolla, Taç yaprak Renkli çekici özellikleriyle tozlaşmayı kolaylaştırır Petaller birleşmiş: Synpetal, Sinpetal, Gamopetal Tubulat, kampanulat, urseolat, rotat, bilabiat, ligulat Petaller tam, parçalı-dilimli olabilir Petaller birleşmemiş,serbest halde: Koripetal Petal -: Apetal Korolla halkasının içindeki renkli ikinci halka: Parakorolla - Corona Petalde mahmuz olabilir rotat urseolat kampanulat üzeri düz tüpsü tubulat hunimsi 49 ligulat kelebeksi bilabiat 50 Bazı Familyaların Karakteristik Çiçek Tipleri miğfer Labiatae dudak veksillum C)ANDROKEUM: Stamen topluluğu, erkek organlar Stamen: filament + anterden Anter, 2 teka ve onları bağlayan konnektiften oluşur Her teka içinde ikişer polen kesesi, bunların içinde de polenler + ala karina 51 52 Fabaceae karina Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 13
lşklklşklşk Stamenlerin boyları eşit veya farklı olabilir Stamenler körelmiş-verimsiz: staminot, staminodyum 2 si kısa, 2 si uzun stamen: Didinam (Labiatae) 2 si kısa, 4 ü uzun stamen: Tetradinam (Cruciferae) Anterlerin filamente bağlanış şekli de önemli bir karakter Stamenler filamentlerinden birleşip tüp halini almış: Monodelf, Bu birleşme 2 grup halinde: Diadelf Filamentler serbest, anterler birleşik: Singenezik 1 stamenli çiçek: monandr, 2: diandr, 3: triandr, Çok stamenli: Poliandr didinam iki uzun stigma stamen iki kısa 53 54 Polenler de değişik yapıda Şekli ve yüzeyleri farklı Polenlerin azlığı-çokluğu da önemli 4 polen bir arada: Tetrat D) GİNEKEUM: Pistiller, Dişi organ Stigma (Başcık): pistilin polenleri tutan kısmı Üstü yapışkan, pürtüklü bir yapıda Tepesi tabla-başcık şeklinde Stilus uzun-kısa veya hiç yok stigma stillus PİSTİL plasenta ovüller ovaryum 55 56 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 14
Stilus bazen ovaryumun tabanından başlar: Ginobazik Pistil tek bir karpelin kendi üzerine kıvrılması ile oluşursa: Apokarp ovaryum Pistil birkaç karpelden oluşmuş: Sinkarp ovaryum Lokulus: ovaryum odacıkları, Septum: ovaryum odacıklarını ayıran bölme Çiçek Halkalarının Reseptakuluma Bağlanışı (Ovaryum Durumu) Hipogin Perigin Epigin 57 G G G 58 Çiçek Simetrisi: Sepal ve petaller, biçim ve büyüklük bakımından birbirine bener, çiçeğin orta ekseninden geçirilen birçok (en az 3) simetri düzlemi, çiçeği eşit 2 parçaya ayırabilir: düzenli=aktinomorf Çiçek Simetrisi: Sepal ve petaller birbirinden farklı, tek simetri planı geçirilebilir: zigomorf Birbirine dik 2 simetri eksenine göre simetrik: bilateral Hiçbir simetri ekseni geçirilemez: asimetrik 59 Aktinomorf (Düzenli) (birden fazla simetri ekseni) a Zigomorf (Düzensiz) (bir simetri ekseni) z 60 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 15
Çiçekte Eşey Durumu Bitkide Eşey Durumu Monoik=Tek evcikli: Hem dişi hem erkek çiçek + Dioik=Çift evcikli: Dişi ve erkek çiçekler ayrı bireyde Poligam: Erdişi, erkek ve dişi çiçekler bir bireyde 61 62 Çiçek Formülü 1. Kısımların Simgeleri K = kaliks C = korolla A = androkeum G = ginekeum P= perigon G üst durumlu/ G alt durumlu 2. Kısımların sayıları: K 5 = 5 serbest sepal C 0 = korolla bulunmuyor, petal yok x = farklı sayıda (sonsuz) = 20 den fazla, çok sayıda 63 Çiçek Diyagramı o Bir çiçeğin enine kesitinin bir düzlem üzerine çizilmiş şekli: Diyagram o Çiçeğin yapısı ve halkalarının özelliğini şematik şekilde anlatır o Çiçek halkaları kaç üyeden oluşuyor, parçalar serbest mi bitişik mi, çiçek simetrisi, ovaryumun kaç karpelden meydana geldiği 64 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 16
Çiçek Formülü Trimer (Monokotil) 3 sepal 3 petal 6 tepal 3+3 stamen 3 (karpelli ovaryum) Çiçek Durumu=İnfloresans o Bir bitkide dal ucunda birden fazla çiçek bir arada ise çiçek durumu terimi kullanılır o Çiçek dalın ucunda: terminal, yanda:lateral Çiçek formülü: a P 3+3 A 3+3 G 3 Çiçek diyagramı: 65 66 Terminal Lateral Çiçek Durumunun Üyeleri Çiçek durumu İnvolukrum: Brakte topluluğu İnvolusel: Brakteoller Çiçek Pedisel=Çiçek sapı Brakte (spata, involukrum) Pedunkul=Çiçek durumu sapı Spata: Çiçek durumunu torba gibi içine alıp, çiçek açınca düşen brakte 67 Çiçek Durumu Tipleri o Çiçek durumu bazen çok basit, bazen çok karmaşıktır; buna göre de infloresans basit veya bileşiktir o Çiçek durumu dallanmaya göre 2 gruba ayrılır: 1. Rasemoz çiçek durumu 2. Simoz çiçek durumu 68 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 17
Çiçek Durumu Rasemoz: Ana eksen büyümesi devamlı Rasemoz Basit 1-Rasemus (salkım) 2-Spika (başak) 3-Spadiks (koçan) 4-Amentum (kedicik) 5-Strobilus (kozalak) 6-Umbella (şemsiye) 7-Kapitulum (başçık) 8-Korimbus (yalancı şemsiye) Bileşik 1-Panikula 2-Bileşik Spika 3-Bileşik Umbella 4-Bileşik Korimbus 69 70 Simoz: Değişmez bir ana eksen yok Simoz Drepanyum Sinsinus Ripidyum Bostriks Simoz ve rasemoz çiçek durumlarında çiçek açma yönünden de fark var Rasemoz çiçek durumunda; çiçekler önce kenardan açmaya başlar Simoz çiçek durumunda; çiçekler önce ortadan açmaya başlar spadiks umbella Dikasyum 71 72 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 18
MEYVE = Fructus Meyve, ovaryumun döllenmeden sonra farklılaşıp gelişmesiyle oluşur Bu sırada periant, stigma ve stilus genellikle dökülür Karpeller meyve kabuğunu, ovüller tohumları oluşturur Meyve oluşumuna dişi organ dışında çiçeğe ait diğer yapılar da katılabilir MEYVE = Fructus Tohumları barındırır ve korur Tohum bitkinin küçük taslağı olan embriyoyu taşır Tohum toprakta uygun ısı ve nemi bulunca embriyo içindeki enzimler faaliyete geçer. Filizlenir ve gelişir 73 74 MEYVE Meyve kabuğu: perikarp Meyvede bulunan katmanlar dıştan içe: Ekzokarp, Mezokarp, Endokarp Tohum (semen) Meyva Tipleri 1) Basit meyve: Bir pistilli çiçekten oluşur Kuru Meyveler Etli Meyveler 2) Bileşik meyve: Çiçek durumundan meyveler oluşur, tek bir meyve gibidir 3) Agregat meyve: Çok pistilli bir çiçekten oluşur endokarp mezokarp perikarp ekzokarp 75 76 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 19
Basit Kuru Meyveler Basit, Kuru, Olgunlukta Açılmayan Meyveler Kuru meyvelerin perikarpları incedir, olgunlaştığında kurur 2 grupta incelenir: Olgunlukta açılmayan kuru meyveler Nuks, karyops, aken, samara, şizokarp, lomentum Olgunlukta açılan kuru meyveler Folikül, legümen, silikva, silikula, kapsül 77 78 Nuks o Fındıksı meyve o Testa ile perikarp ayrı o Tek tohumlu meyve o Kestane, fındık, meşe palamutu gibi Aken o Perikarpı az sertleşmiş o tek tohumlu o testa ve perikarp arasında gevşek bir bağ var 79 80 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 20
Karyopsis o Akene benzer Samara o Kanatlı nuks o Testa ile perikarp birleşmiş o Poaceae familyasında + 81 82 Şizokarp o İki veya daha fazla merikarptan oluşur o Kuruduğunda merikarplar birleşme yerinden ayrılabilir Lomentum o Kırılan meyve o İnce kısımlarından parçalanır 83 84 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 21
Basit, Kuru, Olgunlukta Açılan Meyveler Folikül o Apokarp ovaryumdan meydana gelir o Olgunlaşınca karpelin birleşme hattı boyunca açılır 85 86 Legümen Silikva o Tek karpelli o Olgunlaşınca hem birleşme hattı boyunca hem de sırt kısmından açılır o Fasulye,bezelye gibi. o 2 karpelli ovaryumdan oluşur o Boyu eninden çok fazladır 87 88 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 22
Silikula o Silikvaya benzer o Boyu eninin en fazla 3 katı olabilir o Capsella (çoban çantası) meyveleri vb. Olgunlaşınca açılan kapsül meyveler Sinkarp ovarumdan gelişir Solanaceae ve Papaveraceae 89 90 Basit Etli Meyveler 1. Bakka o Üzümsü meyve o Ekzokarp ince, mezokarp ve endokarp etlenmiş o Çok tohumlu 2. Drupa: o Eriksi meyve o Endokarp sertleşmiş, ekzokarp ince, mezokarp etli o Tek tohumlu 91 Basit, Etli, Bakka Tipi Meyveler Hesperidyum: Perikarp kalın, dışı derimsi,çok sayıda salgı cebi taşır.iç kısımlar süngerimsi Peponidyum 92 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 23
Bileşik Meyveler Agregat Meyveler Sık bir çiçek durumunun her bir çiçeğinde gelişen meyveler olgunlaşır Sık ve tek bir meyve durumu (infructescens) meydana gelir ve bir bütün oluşur Ficus, Morus, Ananas İki ya da daha çok pistilli tek bir çiçek Apokarp bir ginekeumdan meydana gelir Her bir pistil ayrı bir meyve verir, bu meyveler aynı çiçekte gelişir ya birbirine yapışık ya da çok yakındır 93 94 Yalancı Meyveler Meyve yapısına karpellerden başka çiçek ekseni, brakte, periant gibi kısımlar katılırsa: yalancı meyve Basit, agregat ve bileşik olabilir Elma, ayva, armut örnek, hipantiyum gelişerek meyveyi oluşturur Rosae pseudo-fructus (Ph. Eur.): Kuşburnu meyvası Juniperi pseudo-fructus (Ph. Eur.): Ardıç meyvası Tohum (Semen) Tohum içinde embriyo bulunur Tohum sapı: fonikulus Embriyonun ucundaki çim yapraklar 2 taneyse Dikotil, bir taneyse Monokotil 95 96 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 24
Tohum (Semen) SPERMATOPHYTA (Çiçekli Bitkiler) Testa Embriyo Radikula Plumula Hipokotil Endosperma (Besin doku) 1. Gymnospermae (Açık tohumlular) 2. Angiospermae (Kapalı tohumlular) Monocotyledones (Tek çenekliler) Dicotyledones (Çift çenekliler) - Apetalae (Petalsizler) - Dialypetalae (Ayrı petalliler) - Sympetalae (Birleşik petalliler) 97 98 Bitkilerin Morfolojik Özelliklerinin Tanıtılması 25