Göçmen, G. B., & Türkoğlu, E. (2005). Isteğe bağlı hazırlık sınıfı okuyan öğrencilerin yabancı dil öğrenimindeki motivasyon kaynakları ile denetim odağı durumları arasındaki ilişkinin araştırılması. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongre Programı, 13, XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli. İSTEĞE BAĞLI HAZIRLIK SINIFI OKUYAN ÖĞRENCİLERİN YABANCI DİL ÖĞRENİMİNDEKİ MOTİVASYON KAYNAKLARI İLE DENETİM ODAĞI DURUMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ARAŞTIRILMASI Yrd. Doç. Dr. Gülşah BAŞOL GÖÇMEN - Okt. Erkan TÜRKOĞLU Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi - Tokat basolgocmen@gop.edu.tr - erkan@gop.edu.tr Giriş Sosyal Öğrenme Modelinin beklenti kavramının bir yansıması olarak ortaya atılan kontrol odağı veya Denetim Odağı son 50 yılda kişilik araştırmalarının temel değişkenlerinden birini oluşturmuştur (Carton ve Nowicki, 1994; Lefcourt, 1992; Rotter, 1966; Strickland, 1989). Rotter e göre kontrol odağı, kişinin belli bir davranışını belli bir pekiştiricinin izleyeceğine dair ortaya çıkmış bir beklentinin kuvvetlenmesi sonucunda oluşmaktadır. Birey kendi yaptığı bir davranışın olumlu ya da olumsuz pekiştirici ile sonuçlandığını algıladığında, o pekiştiricinin bu davranışı gelecekte de izleyeceğine ilişkin bir beklenti oluşturacaktır. Yani, pekiştiriciler birey tarafından ya izler ya da izlemez olarak algılanmaktadır ve bunlar böylece genellenebilmektedir. Birey gelişim süreci boyunca her alanda yaşadığı bu pekiştirici algısı yaşantılarının sonucunda genellenmiş bir pekiştirici beklentisi oluşturabilmektedir. Bu oluşuma bağlı olarak birey, pekiştiricilerin ya kendi ya da kendi dışındaki güçlerin veya şans ya da kaderin kontrolünde olduğuna dair genel bir beklentiyi (inancı) benimseyebilmektedir. Birinci durumda bireyin iç kontrol odağına, ikinci durumda ise dış kontrol odağına inandığı kavramsallaştırılmıştır. Ancak, gelişim süreci boyunca pekiştirme yaşantılarının doğası gereği belirgin bir kutuplaşma oluşmaması ve bu boyutun ortalarında yer alması da olasıdır (Rotter, 1966; 1975; 1990). Cognitive (Bilişsel) Motivasyon teorilerinden olan Atıf teorisine göre (Attribution) her birey başarı veya başarısızlığını belli başlı unsurlara atıfta bulunarak açıklar ya da kabul eder (Heider, 1958; Weiner, 1974). Denetim odağı olarak adlandırılagelmiş olan bu atıflar içsel de dışsal da olabileceği gibi kimilerinin kontrolü mümkünken, kimileri için kontrolün sağlanması 1
olası değildir. Öğrencilerin dili öğrenmeye karşı motive olmaları ile içe veya dışa bağımlı olmalarının (yani denetim odağının) birbiriyle yakından ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ancak isteğe bağlı olarak seçilen ve bireyin kendi seçimi olan öğrenme durumlarında da yukarıda belirtilen önermenin doğruluğu tartışılmaktadır. Problem Denetim odağı, bireyin yaşamındaki olumlu ya da olumsuz olayları (ödül ve cezaları) belirleyen güçlerin yoğunlaştığı yere denir (Rotter, 1966). Daha yalın bir ifade ile, bireyin karşılaştığı sonuçların ya da başına gelen olayların sorumlusunu kendi dışında (örneğin; Tanrı, kader, şans, diğer insanlar vb. gibi) görmesi dıştan denetime inancı; olayların sorumlusu olarak kendini görmesi ile sonuçları büyük ölçüde kendi davranış ve özelliklerine bağlı olarak algılaması ise içten denetime inancı gösterir (Yeşilyaprak, 2004). Her alanda olduğu gibi yabancı dil öğretiminde de öğrenciyi başaracağına inandırmak, öğrenmek için çaba göstermeleri için motive etmek dolayısıyla denetim odaklarının kaynağının içsel faktörler olması yönünde yönlendirme yapmak gerekli olabilir. Böyle bir durumda denetim odağı içsel olan bir öğrencinin motivasyonu düştüğünde yönlendirmek mümkün olabilecekken, denetim odağı dışsal odaklı olan bir diğer öğrencide motivasyon düşüklüğü gözlendiğinde ona ulaşmada öğretim elemanı aynı derecede başarılı olamayacaktır. Örneğin; ara sınavdan düşük not alan denetim odağı dışsal olan bir öğrenci bu başarısızlığı şansa bağlarken, denetim odağı içsel olan bir öğrenci ise yeterince çalışmadığına bağlayacaktır. Birinci öğrenci final sınavında şansı yakalamayı ümit etmekle yetinirken, denetim odağı içsel olan öğrenci daha fazla çalışacak ve neticesinde de başarılı olacaktır. Öğretmenlerin öğrencilerinin motivasyon kaynaklarını ve denetim odağı durumlarını bilmesi, onları öğrencilerinin motivasyonlarını artırıcı etkinliklere yöneltecektir (Bantjes, 2003). Bu durum ise öğrencilerin yabancı dili daha verimli öğrenmesini sağlayacaktır. Amaç Bu araştırmanın amacı isteğe bağlı hazırlık sınıfı okuyan öğrencilerin yabancı dil öğrenimindeki motivasyon kaynakları ile denetim odağı durumlarının tespit edilmesi, bu ikisi arasında ilişki olup olmadığının incelenmesi ve denetim odağına ve motivasyon kaynağına göre final sınavı puanlarında istatistiksel bakımdan manidar bir farklılık olup olmadığının 2
araştırılmasıdır. Bunun yanısıra motivasyon kaynaklarının ve denetim odağı inançlarının öğrencilerin cinsiyet, yaş, ilk ve ortaöğretimdeki başarıları, yaşamlarının büyük bir bölümünü geçirdikleri çevre, anne babanın eğitim ve sağlık durumu, kardeş sayısı ve mezun olduğu lise gibi durumlara göre değişme gösterip göstermediği t-testi ve varyans analizi teknikleri ile karşılaştırılarak incelemektir. Araştırmanın Önemi Öğretimimizin gereği olarak, mesleğimizde ilerlemek için, akademik çalışma yapmak için, yurtdışına seyahat ettiğimizde kolaylık sağlayacağı için ve bu ve benzeri pek çok sebepten dolayı yabancı dil öğrenmek hızla globalleşen dünyada daha da önem taşır hale gelmiştir. Öğretmenler olarak öğrencilerin motivasyon kaynaklarını öğrenmek, ihtiyaçlarına cevap vermek adına yapılması gerekenlere karar verilmesinde ilk basamak olarak ön plana çıkmaktadır. Yabancı dil öğrenirken öğrenciler ve öğretmenler için en önemli konulardan bir tanesi de öğrencilerin öğrenmeye motive edilmesidir (Lumsden,1994; Williams ve Burden,1997; Dilts,1998; Gardner 2001; Acat, 2002). Yabancı dil öğreniminde içsel veya dışsal denetim odağı inancına sahip olmak ile motivasyon kaynakları arasında olası bir ilişkinin araştırıldığı mevcut çalışma, yabancı dil öğretim programlarının daha başarılı hale getirilmesine katkı sağlaması beklendiğinden ayrıca önem taşımaktadır. Sınırlılıklar Bu araştırma 2004-2005 eğitim öğretim yılında Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu İngilizce Hazırlık Sınıfında okuyan öğrencilerle sınırlıdır. Bu araştırma bu öğrencilerin kontrol odağı durumları ile yabancı dil öğrenimindeki motivasyon kaynaklarını ölçmek ile sınırlı tutulmuştur. Yöntem Evren ve Örneklem 3
Bu araştırmanın evrenini 2004-2005 eğitim öğretim yılında Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu İngilizce Hazırlık sınıfında okuyan 112 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini rastgele örnekleme yoluyla gönüllü olarak seçilmiş 70 öğrenci oluşturmaktadır. Veri Toplama Aracı Bu çalışmada veri toplama aracı olarak Prof. Dr. İhsan DAĞ (1991) tarafından geliştirilen Kontrol Odağı Ölçeği ile McMunn ve Butler (1999) tarafından yapılan bir araştırmadan yararlanılarak hazırlanan Yabancı Dil Öğrenme Motivasyon anketi öğrencilerin ilgili konulardaki tutum ve algılarının yoklanması açısından uygulanmıştır. a-kontrol Odağı Ölçeği Dağ (1991) tarafından geliştirilen ve 47 maddeden oluşan Kontrol Odağı Ölçeği(KOÖ) veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Ölçeğin 25 maddesi düz, 22 maddesi de ters yönlü puanlanmaktadır. Ölçek maddeleri 5-dereceli Likert formatında cevaplanacak şekilde oluşturulmuş ve Ölçeğin yönergesi ve basımı buna uygun olarak yapılmıştır. Derecelendirme, Hiç uygun değil (1), pek uygun değil (2), uygun (3), oldukça uygun (4), tamamen uygun (5) şeklinde yapılmakta ve puanlardaki yükselme dış kontrol odağı inancını yansıtmaktadır ve olası puan ranjı 47-235 arasındadır. b- Yabancı Dil Öğrenme Motivasyonu Anketi Anketin hazırlanmasında McMunn ve Butler tarafından geliştirilen ASCD Assessment and Motivation (1999) isimli çalışmadan yararlanılarak Acat ve Demiral (2002) tarafından geliştirilmiştir. Hazırlanan anket öncelikle 43 kişilik tesadüfi yöntemle seçilen bir öğrenci grubuna uygulanarak aracın güvenilirliği test edilmiştir. Geçerlik çalışması için uzman görüşlerine başvurulmuş, okul iklimi, okul yönetimi ve dil öğrenmede motivasyon faktörü konusunda çalışmalar yapmış olan araştırmacı ve bilim adamları geliştirilen ölçeğin yabancı dil 4
öğreniminde motivasyon kaynakları ve motivasyona dayalı sorunları ölçebilecek nitelikte olduğu yönünde görüş belirtmişlerdir. Anket üç bölümden oluşmakta olup likert tipi bir ölçme aracıdır. Anketteki 19 maddelik bölüm Yabancı Dil Öğrenen Öğrencilerin Motivasyon Kaynakları konusundaki görüşlerini almak için hazırlanmıştır. Uygulama Uygulama çalışması 2004-2005 Eğitim Öğretim yılında Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu İngilizce Hazırlık sınıfında okuyan ve gönüllü olanlar arasından rastgele seçilen öğrencilerden oluşan bir örneklem üzerinde gerçekleştirilmiştir. Öğrencilere araştırma paketindeki anketlerin yapılış amacı ve nasıl cevaplandırılacağı hakkında bilgi verilmiş ve anket, araştırmaya katılmaya gönüllü olan 70 öğrenciye uygulanmıştır. Araştırma paketinin uygulanması için Yabancı Diller Yüksekokulu ndan izin alınmıştır. Öğrencilerin bir kısmıyla yüz yüze görüşülerek anketi hemen doldurmaları istenirken o an vakti olmayanlar ve araştırmaya katılmak isteyenlere ise araştırma paketi verilerek daha uygun bir zamanda cevaplandırmaları istenmiş ve daha sonra araştırmacıya teslim etmeleri önerilerek araştırmaya dahil edilmişlerdir. Bulgular Kontrol Odağı Ölçeğinde yer alan 47 sorudan her birine verilen derecelendirmenin aritmetik ortalamaları ve standart sapmaları alınmıştır. (Ek.1) Bu maddelerden aritmetik ortalamalarına göre en yüksek ve en düşük olan 5 madde aşağıdaki gibidir. Yorum ve Öneriler Araştırmaya katılan öğrencilerin 49 erkektir ve 21 bayandır. Araştırmaya konu olan öğrenciler yaş grup değişkeni açısından incelendiğinde, yaşın 19 ile 22 arasında değiştiği bulunmuştur.(x=47.39, SS=6.39, Ortanca = 47). Yönetim kademesi açısından grup 5
incelendiğinde, 30 yönetici (%65.2) ilköğretim ve 16 (% 34.8) yönetici ortaöğretim kademesinde görev yapmaktadır. Gruptaki yöneticilik sürelerine bakıldığında en az yöneticilik yapan okul müdürünün 1 yıl, en fazla yöneticilik yapanın ise 34 yıldır bu görevde bulunduğu tespit edilmiştir. Ortalama yöneticilik deneyimi 14.33 yıldır (SS= 8.74, Ortanca= 14.50). Araştırmaya katılan yöneticilerin en yüksek puan verdikleri ve zaman yönetimini etkin ve verimli kullanma konusunda kendilerini yeterli gördükleri ilk üç durum sırasıyla insanların beni bekleyip zaman kaybedeceklerini düşünerek randevularıma dikkat ederim, görevlerimi öncelik ve önem sırasına göre yürütürüm,neye/nelere karşı istek, beceri ve eğilimim olduğunun farkındayım olarak bulunmuştur. Burada yöneticilerin yaşları ve yöneticilik sürelerini dikkatle incelediğimizde zaman konusunda hassas olma durumunun yaş veya yöneticilik süresi ile doğrudan bağlantılı olmadığı, zamanı iyi yönetmek için bu konuda eğitim almak gerektiği ortaya çıkmıştır. Yapılan çalışmada yöneticilerin zamanlarını etkin ve verimli kullanma konusunda kendilerini tam yeterli görmedikleri ilk üç durum sırasıyla Müdür yardımcılarıma yardım ederim, önemli bir işle meşgulken telefona cevap vermemeyi tercih ederim, kendime yeterli zaman ayırırım olarak bulunmuştur. Yöneticilerin en zayıf yönlerinden bir tanesi ise genellikle yardımcılarına örnek olmak ve yetki devretmek yerine, onların işlerini kendilerinin yapmaya kalkışmasıdır. Araştırmayı uygulama aşamasında ve anketlerin doldurulması sırasında yöneticilerin zaman yönetimi konusunda seminerlere ihtiyaçlarının olduğunu belirtmeleri ve bazen anketin sonucunun nasıl değerlendirileceği konusundaki endişeleri aslında belli aralıklarla bu konuda hizmetiçi seminerler verilmesi gerektiğini ortaya çıkarmıştır. 6
Kaynaklar Heider, F. (1958). The Psychology of Interpersonal Relations. New York: Wiley. Weiner, B. (1974). Achievement motivation and attribution theory. Morristown, N.J.: General Learning Press. 7