ENERJİ SEKTÖRÜ Dr. Ali CAN 10.03.2010 24
3.ENERJİ - 3.1. Yakıt Yanması IPCC ye göre, enerji sektöründen kaynaklanan emisyon büyük ölçüde yakıt yanmasını içermektedir. Hemen hemen bütün ülkelerde görülebildiği gibi, enerji sektörü Türkiye de sera gazları emisyonunda anahtar konumdadır. Toplam CO 2 emisyonunun yaklaşık %90 ı enerji tüketiminden salınmaktadır. Enerji sektöründeki sera gazlarının hesaplanması sırasında, alt sektörler enerji denge tablolarına göre kategorize edilmiştir. Bu sektörler çevrim ve enerji sektörü, sanayi sektörü, ulaştırma ve diğer sektörler (konut, tarım). Enerji sektörü, ulaştırma sektörü ve elektrik üretimi hariç IPCC Tier 1 yaklaşımıyla tahmin edilmiştir. Fakat bu iki sektör için, faaliyetlere dayanan yakıt tüketimi Tier 2/3 metodolojisi ile emisyonlar tahmin edilmiştir. 10.03.2010 25
3.ENERJİ- 3.1. Yakıt Yanması Karbondioksit (CO 2 ): CO 2 Dünya sera gazı etkisinin %60 ını oluşturduğundan dolayı en önemli sera gazıdır. Yakıt yanması kaynaklı CO 2 emisyonunun sektörlere dağılımı 1994 yılına kadar büyük bir değişim göstermemekle birlikte düşük bir yükselme vardır. 1995 ve 1997 yılları arasındaki artma ise dikkat çekicidir. 1997, 1998 ve 1999 trendi sabit bir pozisyon içerirken 2000 yılında 207 milyon ton ile en yüksek değerine ulaşmıştır. Bu yıldan sonra CO 2 emisyonu düşmekte ve daha sonra 282 milyon ton değeri ile 2007 yılına kadar sürekli bir yükselme göstermektedir. 10.03.2010 26
CO 2 emisyon ve çevrim faktörleri 10.03.2010 27
Sektörlere göre yakıt yanması kaynaklı CO 2 emisyonu En yüksek emisyon artışı % 213.4 ile elektrik üretiminde görülmüştür. Bunu % 113.2 ile imalat sanayi, %96.5 ile ulaştırma, ve % 53.6 ile diğerleri takip etmektedir. Toplam CO 2 emisyonu 2007 yılında 1990 yılı ile karşılaştırıldığında % 122.9 artış göstermiştir. 10.03.2010 28
3.ENERJİ- 3.1. Yakıt Yanması Nitrozoksit (N 2 O): Yakıt yanmasından kaynaklanan N 2 O emisyonu 1990-2007 periyodunda yaklaşık olarak %59.6 artmıştır. 1990 yılı ile karşılaştırıldığında en yüksek artış %149.6 ile ulaştırma sektöründe gözlenirken sanayi sektöründe %101.2 lik bir artış gözlenmiştir. Sonuç olarak; enerji talebindeki artış N 2 O emisyonunun artışına neden olmuştur. Metan (CH 4 ): Yakıt yanmasından kaynaklanan CH 4 emisyonu zaman içerisinde oldukça azalma göstermiştir. Toplam azalma %19 civarındadır. Azalmanın ana nedeni ise konutlardaki taş kömürü ve linyit kullanımının yerini doğal gaz kullanımının almış olmasıdır. 10.03.2010 29
Yakıt yanmasından kaynaklanan CH 4, N 2 O, NO X, CO, NMVOC emisyonları 10.03.2010 30
3.1.1 Çevrim ve enerji sektörü (1.A.1) Kaynak kategori tanımı: Bu kaynak genel olarak elektrik üretimini ve petrol rafinerilerindeki fosil yakıt kullanımını içermektedir. Türkiye tarafından kullanılan temel fosil yakıtlar taş kömürü, linyit ve doğal gaz olup bu sektör için genel yakıt tüketim verileri enerji denge tablolarından alınır. (ETKB, 2007). Yöntemsel Konular: Yakıt tüketim verileri doğrudan ve dolaylı sera gazı emisyonlarının tahmininde emisyon faktörleri ile çarpılır. Termik santraller için, emisyon hesaplamaları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hesaplanmıştır. Bu sektörün emisyon tahmini her bir yakıt tipi için ayrı ayrı dikkate alınarak hesaplanmıştır. Toplulaştırılmış emisyon verileri daha sonra tüketim ve emisyon faktörünün basit çarpımıyla hesaplanarak karşılaştırılmıştır. Buradaki amaç emisyon tahminlerindeki farklı tahminlere göre büyük sapmaları ortaya çıkarmaktır. 10.03.2010 31
3.1.1.2 Petrol Rafinerileri (1.A.1.b) Petrol Rafinerileri" (1.A.1.b) hayvansal ve bitkisel atık yakıt, doğal gaz ve rafineri gaz tüketiminden kaynaklı CO 2 emisyonu için anahtar kategoridir. Petrol rafinerilerinin toplam emisyona katkısı ortalama %2.1 ile % 3.3 arasında seyretmektedir. Rafineri istasyonlarının yakıt girdileri ETKB nin enerji denge tablolarından alınmaktadır. Emisyon faktörleri IPCC metodolojisindeki varsayılan faktörlerdir. Verinin (activity data) belirsizliği ETKB uzmanları tarafından tahmin edilmiştir. 10.03.2010 32
3.1.1.3 Katı yakıt üretimi ve diğer enerji sanayi (1.A.1.c) Bu bölüm elektrik üretimi kısmından ayrılmamıştır. Bu yüzden 1.A.1.a yada 1.B.1.a kısmı altında göz önünde bulundurulmuştur. Bazı taraflar (Parties) taş kömürü ve linyit madenciliğini bu kısımda değerlendirmesine rağmen, Ulusal Emisyon Envanterimizde bu şekilde yapılmamaktadır. 10.03.2010 33
3.1.2 Sanayi Sektörü (1.A.2) Kaynak Kategori Tanımı: Bu kategori IPCC sınıflaması ile yakın uyum içinde tanımlanan alt kaynak sınıflarını içermektedir. Fakat, kağıt hamuru, kağıt ve baskı (1.A.2.d) ve Gıda işleme, meşrubat ve tütün (1.A.2.e) diğer (1.A.2.f) kısmı altında değerlendirilmiştir. 1990 ve 2004 yılları için Çimento üretimi, Şeker üretimi, Gübre sanayi ve diğer sanayiler toplulaştırılmış olarak verilmiş; fakat 2005 yılından sonra 4 alt kaynak kategorisine ayrıştırılmıştır. Çimento üretimi Şeker Gübre Diğer sanayiler Sanayilerin yanma ve elektrik üretim için kullandıkları yakıt miktarları enerji denge tablolarında ayrılmamıştır. Bu yüzden emisyon hesaplamalarıda denge tablolarına göredir. 10.03.2010 34
3.1.2.1 Demir Çelik Sanayi (1.A.2.a) Sanayi Sektörü demir ve çelik kaynak kategorisi CO 2 seviyesine göre anahtar kategoridir. Demir çelik sanayindeki ikincil yakıt kömürü dahil, yakıt kullanım miktarı, ETKB enerji denge tablolarından alınmıştır. Süreç boyunca kömürün yanmasından dolayı, demir çelik sanayisinden kaynaklanan emisyon diğer sektörlerle karşılaştırıldığında hayli yüksektir. Demir çelik sanayisindeki yakıt yanmasından kaynaklanan emisyon, sadece büyük ölçekli demir çelik sanayilerinde kullanılan yakıtın yanmasının sonucudur. Küçük ve orta ölçekli girişimlerden kaynaklanan emisyon, ayrı olarak enerji denge tablolarından elde edilemediğinden dolayı diğer sanayilerin içinde yer almıştır. 10.03.2010 35
3.1.2.2 Demir harici metaller (1.A.2.b) Demir harici metaller doğal gaz yanmasından kaynaklanan CO 2 emisyonuna göre anahtar kategoridir. CO 2 emisyonu petrol yanmasından kaynaklanan CO 2 emisyonu ile karşılaştırıldığında payı, %0.3 ile %0.6 arasında değişmektedir. 3.1.2.3 Kimyasallar (1.A.2.c) Kimyasallar, fuel-oil ve doğalgaz yanmasından kaynaklanan CO 2 emisyonuna göre anahtar kategoridir. 10.03.2010 36
3.1.2.4 Kağıt hamuru, Kağıt ve Baskı (1.A.2.d) Kağıt hamuru, kağıt ve baskı ürünleri için kullanılan enerji, enerji denge tablolarından ayrıştırılamamaktadır. Bu yüzden yanma sürecinde kullanılan yakıtlardan kaynaklanan emisyon ile santrallerin kendi güç üretimleri tarafından kaynaklanan emisyon ayrı ayrı listelenememiş ve diğer (1.A.2.f) kısmı altında özetlenmiştir. 3.1.2.5 Gıda işleme, Meşrubat ve Tütün (1.A.2.e) Bu kısım da diğer (1.A.2.f) kısmı altında özetlenmiştir. Yanma sürecinde ve güç üretiminde kullanılan yakıtlar enerji denge tablolarında ayrı olarak bulunmadığından dolayı diğer(1.a.2.f) kısmı altında toplulaştırılmıştır. 10.03.2010 37
3.1.2.6 Diğer Çimento üretimi (1.A.2.f) Çimento üretimi, cürufun yanmasında önemli yakıt ikameleri içerir. Süreçte, linyit, kok kömürü, petrol koku gibi yakıtlar kullanılır. Çimento Üretimi kaynak kategorisi CO 2 emisyonu bakımından anahtar kategoridir. 3.1.2.7 Diğer Şeker (1.A.2.f) Şeker Sanayi, CO2 emisyonu açısından anahtar kategoridir. Enerji denge tabloları için, yakıt verileri ETKB tarafından sanayi sektörü yıllık ilerleme raporundan alınmıştır. 10.03.2010 38
3.1.2.8 Diğer Gübre (1.A.2.f) Enerji denge tabloları için yakıt verileri ETKB tarafından sanayi sektörü yıllık ilerleme raporundan alınmıştır. 3.1.2.8 Diğer (1.A.2.f) Diğer, taş kömürü, linyit, doğal gaz ve artık yakıtlardan kaynaklanan CO 2 emisyonu bakımından anahtar kategoridir. 10.03.2010 39
3.1.4 Diğer Sektörler (1.A.4) Kaynak kategori tanımı: Bu kategorideki emisyonlar genel olarak, konutlardan ( kurumsal dahil olmak üzere hanelerdeki yakıt yanmasından kaynaklanan emisyonlar) ve tarımdan(ormancılık, balıkçılık ve diğer tarımcılık faaliyetlerinden kaynaklanan yakıt kaynaklı emisyonlar) gelmektedir. Enerji denge tablolarındaki sınıflamadan dolayı (1.A.4.a) ve (1.A.4.b) birlikte dikkate alınmıştır. 10.03.2010 40
3.1.4.1 Ticari/Kurumsal (1.A.4.a) Ticari/kurumsal enerji tüketimi enerji denge tablolarında ayrı olarak yer almamaktadır. Bu yüzden yakıt kullanımından kaynaklanan emisyonlar ayrı olarak listelenmemiştir ve Konut (1.A.4.b) altında verilmiştir. 10.03.2010 41
3.1.4.2 Konut(1.A.4.b) doğal gaz, linyit, LPG, taş kömürü yanması sonucu ortaya çıkan CO 2 emisyonu bakımından anahtar kategoridir. İlgili yakıt kullanım miktarları enerji denge tablolarından alınmaktadır. Konut ve kurumlarda kullanılana yakıt miktarları tablolarda ayrılamamasına rağmen emisyonun büyük bir kısmı hanelerden kaynaklanmaktadır. Linyit ve petrol tüketiminden kaynaklanan toplam CO 2 emisyonuna konutların katkısı 1990 yılındaki katkısı ile büyük oranda aynı olup %7.3 tür. Fakat linyit ve petrol için olan bu oran son yıllarda linyitin yerini doğal gaz almasından dolayı önemli ölçüde azalmıştır. 10.03.2010 42
3.1.4.3 Tarım/Ormancılık/Balıkçılık (1.A.4.c) Tarım/Ormancılık/Balıkçılık kategorisi mobil kaynakları içermemektedir. Bu tip emisyonlar ulaştırma emisyonları (1.A.3) e eklenmiştir. Bu kaynak kategorisi gaz yağı/dizel bakımından anahtar kaynaktır. 10.03.2010 43
3.2 Yakıtlardaki kaçak emisyon Yakıt üretiminin yada kullanımının her safhasında, kaçak emisyonlar oluşmaktadır. CH 4 emisyonu katı yakıtlar ve özellikle Kömür madenciliği (1.B.1.a) kaynak kategorilerinin en önemli emisyonudur. Diğer alt sektörlerde emisyon oluşmadığından yada veri bulunmadığından (1.B.1.b de olduğu gibi) değerlendirmeye alınmamıştır. 10.03.2010 44
3.2 Yakıtlardan kaynaklanan kaçak emisyonlar Metan (CH 4 ): Türkiye de, esas kaçak emisyon kömür madenciliği, özellikle yer altı ve yerüstü madenlerdeki linyit ve taş kömürü madenciliğinden kaynaklanan CH 4 dır. Yer altı madenlerden çıkarılan kömürün payı yaklaşık olarak %4.3 Yer altı ve yerüstü madenlerin emisyon faktörleri önemli derecede fark etmektedir ve emisyon hesabında IPCC Tier 1 yaklaşımı kullanılmıştır. Kömür madenciliğinden kaynaklanan CH 4 emisyonu 58.54 Gg. ile 87.48 Gg. arasında değişmektedir. En yüksek CH 4 emisyonu 2007 yılında, en düşük emisyon değeri ise 2004 yılında görülmüştür. 10.03.2010 45
Kömür madenciliğinden kaynaklanan CH 4 emisyonu 10.03.2010 46
Kömür Madenciliği Yer altı kömür madenciliği yıllar itibariyle düşüş göstermektedir. 1990 yılında, yaklaşık olarak toplam çıkarılan kömürün %5.8 i yer altı madenciliğinden gelirken, bu oran 2007 yılında % 3.3 tür. Kömür madenciliği, kömür kullanımının yerini doğalgaz kullanımı aldığından dolayı 1990 yılından beri düşüş göstermektedir. 10.03.2010 47