BANKA KARLILIK PERFORMANSININ ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ: TİCARİ BANKALAR İLE KATILIM BANKALARINDA BİR UYGULAMA

BANKA KARLILIK PERFORMANSININ ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ: TİCARİ BANKALAR İLE KATILIM BANKALARINDA BİR UYGULAMA Yrd. Doç. Dr. Ali Cüneyt ÇETİN Süleymn Demirel Üniversitesi, İİBF, etin@iibf.sdu.edu.tr ÖZET İbrhim Anıl BITIRAK Süleymn Demirel Üniversitesi, SBE, ibrhimnilbitirk@hotmil.om Bu çlışmd, özel kesim tiri bnklr ile ktılım bnklrının 2005:12 2007:12 dönemi mli tblolrındn elde edilen finnsl ornlrı kullnılrk, finnsl performnslrının değerlendirilmesine yönelik bir krlılık nlizi ypılmıştır. Bu mçl ilk olrk finnsl ornlr seçilmiş, dh sonr Anlitik Hiyerrşi Sürei (AHS) ile modelin ktsyılrı belirlenmiştir. AHS her bir bnk için yrı yrı çlıştırılmış ve her bir bnknın performnsı hesplnmıştır. Bu çlışmnın sonuund elde edilen bulgulr bkıldığınd, söz konusu dönemde tiri bnklr içerisinde Akbnk, ktılım bnklrı içerisinde Bnk Asy en iyi finnsl performnsı göstermiştir. Sonuçt, bnkılık sektörüne ytırım krrlrının verilmesinde AHS nin kullnımı bir krr meknizmsı olrk düşünülmüştür. Anhtr Kelimeler: nlitik hiyerrşi sürei, bnkılık, performns nlizi ANALYTIC HIERARCHY PROCESS APPROACH IN BANK PERFORMANCE EVALUATION: AN APPLICATION IN THE COMMERCIAL BANKS AND PARTICIPATION BANKS ABSTRACT In this study, by using finnil rtios of the privte setor ommeril bnks nd prtiiption bnks from finnil sttements for 2005 Deember to 2007 Deember, profitbility nlysis, whih ims to mesure these bnks finnil performne is mde. Firstly, finnil rtios re seleted, fter oeffiients re lulted by using Anlyti Hierrhy Proess (AHP). AHP is run for eh bnk nd bnk performnes re obtined. Aording to the result of the study, Akbnk mong ommeril bnks nd Bnk Asy mong prtiiption bnks hd best finnil performne. AHP is introdued s deision mking tool for the evlution of investment lterntives in the bnking setor. Keywords: nlyti hierrhy proess, bnking, performne nlysis

A.C.ÇETİN-İ.A.BITIRAK/Bnk Krlılık Performnsının 1. GİRİŞ Ekonomideki birimler, rekbet vey çevresel etkenlerdeki olumsuz değişikliklerin yrttığı kr mrjı zlmlrın krşı ykt klbilmek için verimli çlışmyı öğrenmek zorunddırlr. Bu nedenle, etkinlik, verimlilik gibi performns boyutlrının nlizi tüm işletmeler son deree önemlidir. Performns ile rekbet rsındki büyük etkileşim, yoğun rekbetin yşndığı dönemlerde işletmelerin performns ölçümlerinin önem kznmsın ve kriz zmnlrınd bu önemin dh d rtmsın neden olmktdır (Albyrk ve Erkut, 2005: 47). Türkiye ekonomisinin önemli bir kısmını bnkılık sektörü oluşturmktdır. Bu nedenle bnkılık sektöründeki bşrı ve gelişmeler iktisdi gelişmeyi doğrudn etkilemektedir. Dünyd ypıln bzı çlışmlrd genel olrk bnkılık sektöründeki bşrısızlıklrın ülke ekonomilerindeki mkro ekonomik çevrenin zyıf olduğu dönemlerde orty çıktığını göstermektedir. Dolyısıyl bnkılık sektöründe gösterilen performnsın düşük vey yüksek olmsı tüm iktisdi birimler çısındn önemlidir (Ünsl ve Dumn, 2005: 1). Bnklr prsını ytırn tsrruf shipleri ile bnk ortklrı, bnk ile ilişki içerisindeki şirketler, kredi veren yurt içi ve yurt dışı mli kuruluşlr ve Merkez Bnksı, bnklrın finnsl ypılrı hkkınd bilgi shibi olmk istemektedirler. Bu ise bnklrın finnsl performns değerlendirmesine yönelik krlılık ve risk nlizlerinin ypılmsını gerekli kılmktdır. Türkiye de özellikle 1999 ve 2000 yıllrınd yşnn mli krizler sonrsınd, bnkılık kesiminde risk yönetimi konusund yeniden ypılnm süreine girilmiştir. Bnkılıkt meydn gelen söz konusu ypılnm mpirik çlışmlrın ypılmsını gerekli kılmıştır. Bnkılıkl ilgili son yıllrd ypıln mpirik çlışmlr inelendiğinde, bnkılıkt düzenleme, sektörün işleyişi ve performnsı üzerinde yoğunlşıldığı görülmektedir. Bu lnd ypıln çlışmlrın bir çoğu, bnkılık düzenleme politiklrının ve bnklrın idri ypılrının bnklrın performnsı üzerinde etkili olduğunu orty koymktdır. Bnkılık sistemi gibi çok syıd girdi ve çıktı içeren krr birimlerinde sğlıklı bir performns değerlendirme için, tüm kıstslrın ynı nd ve ynı sistem içinde inelenmesi gerekmektedir. Ank tüm bu kıstslrın ortk bir birime dönüştürülememesi, diğer bir ifdeyle birimler itibriyle homojen olmmsı söz konusudur. Dolyısıyl bu şmd, sorunu prçlrın yırıp lt sistemler hlinde ineleyebilme imknı veren, konu ile ilgili frklı kıstslr frklı trtılr uygulybilen, finnsl kıstslrın kullnımını sğlybilen ve çeşitli etmenler rsı etkileşimleri orty koybilen çok mçlı ve çok kıstslı bir krr verme yöntemi oln Anlitik Hiyerrşi Süreinin (AHS) kullnılmsı gerekmektedir. Uluslrrsı litertürde AHS nin bnkılık sektöründe uygulnışı ile ilgili birçok çlışmnın ypıldığı görülmektedir. Bunlrdn (Arbel ve Orger 1990; Frei vd. 1999; Frei ve Hrker, 1999) çlışmlrınd AHS yi bnk süreç performnsı değerlendirilmesinde kullnmışlr ve bnk süreç performnsı ile 76

Alny İşletme Fkültesi Dergisi 2/2 (2010)75-92 finnsl performns rsınd belirgin bir ilişki olduğunu orty koymuşlrdır. T ve Hr (2000) bnk müşterilerinin memnuniyetine yönelik finnsl olmyn kriterleri kullnrk bnklrın seçim krrlrınd AHS yi kullnbileeklerini göstermişlerdir. Ulusl litertürde ise Atn vd. (2004) ile Atn ve Mden (2005) çlışmlrı bulunmktdır. Söz konusu çlışmlrd bir bnkdn kredi tlep edenlerin değerlendirilmesinde AHS kullnılrk kredi tlebinin ve kredi miktrının kbulü yd reddine krr verilmesi ile kredibilitenin ölçümlenmesi mçlnmıştır. AHS temel lınrk (Hfeez vd, 2001; Millet ve Sty, 2000; Sty, 1994) tiri bnklrın performnsını ölçmeye yönelik bir Anlitik Hiyerrşi Performns Modeli (AHPM) geliştirmişlerdir. Albyrk ve Erkut (2005) yptıklrı benzer bir çlışmd tiri bnklr yönelik; krlılık ve risk kriterleri ile hizmet klitesi ve müşteri memnuniyeti gibi performns kriterlerinin birlikte kullnılmsın imkn tnıyn bir nlitik hiyerrşi performns modeli önermişlerdir. Byrkdroğlu ve Ege (2008) bnkılık sektöründe fliyet gösteren bnklrın mli tblolrındn elde edilen ornlrı kullnrk, AHS yöntemiyle bnklrın finnsl performnslrının değerlendirilmesine yönelik bir model geliştirmişlerdir. Söz konusu çlışmd genel olrk sistemde yer ln mevdut bnklrının en iyi finnsl performns ship olduğu, bun krşın en kötü performnsı ybnı sermyeli klkınm ve ytırım bnklrının sergilediği orty konulmuştur. Bu çlışmd ise, bnk performnsını ölçmeye yönelik geliştirilen Anlitik Hiyerrşi Performns Modeli kullnılrk, özel kesim Türk Bnkılığının ktif büyüklük sırlmsındki ilk dört tiri bnk ile ktılım bnklrının performnslrı 2005 2007 dönemi verilerine göre nliz edilmiştir. Böylelikle söz konusu bnklrın gelir getirii ktiflerinin ölçümünü gerçekleştirmek ve bugünkü performnslrının ynınd geleekteki finnsl sğlığın it bir gösterge elde edilebilmesi mçlnmıştır. Çlışmnın ilk bölümünde, uygulnn metodoloji ile ilgili yrıntılr yer lmktdır. İkini bölümde, modelin çlıştırılmsı sonuund elde edilen krlılık ölçütüne dylı performns skorlrın yer verilmiştir. Çlışmnın üçünü bölümü ise sonuç ve değerlendirmeyi içermektedir. 2. MATERYAL VE METOT Özel kesim bnklrındn 2005 2007 yılı verilerine göre ktif büyüklük sırlmsındki ilk dört tiri bnk ile ktılım bnklrı belirlenmiştir. Bu bnklr sırsıyl ktif büyüklüklerine göre, Türkiye İş Bnksı, Akbnk, Grnti Bnksı, Ypı ve Kredi Bnksı dır. Ktılım bnklrı ise, Albrk Türk, Bnk Asy, Kuveyt Türk ve Türkiye Finns Ktılım Bnksı dır. Bnk krlılık performnsının belirlenmesinde finnsl ornlr geniş bir kullnım lnın shiptirler. Bu nedenle inelemeye lınn bnklrın krlılık 77

A.C.ÇETİN-İ.A.BITIRAK/Bnk Krlılık Performnsının performnslrının belirlenmesinde kullnıln finnsl ornlr bnklrın mli tblo verilerinden (Ek 1) elde edilmiştir. Bnklrın krlılık performnsının ölçümünde kullnıln finnsl ornlr ile lt ornlrın isimleri ve simgeleri Tblo 1 de gösterilmektedir. Krlılık Kriterleri Sermye Yeterliliği (X1) Aktif Klitesi (X2) Likidite (X3) Kârlılık (X4) Gelir ve Gider Ypısı (X5) Tblo 1. Finnsl Ornlr ve Alt Ornlr Ornlr (Alt Kriterler) S1: Öz kynklr / Risk ğırlıklı vrlıklr S2: Öz kynklr / Toplm Aktifler S3: (Öz kynklr Durn Aktifler) / Toplm Aktifler A1: Toplm Krediler / Toplm Aktifler A2: Tkipteki Krediler (net) / Toplm Krediler A3: Özel krşılıklr / Tkipteki Krediler A4: Durn Aktifler / Toplm Aktifler L1: Likit ktifler / Toplm Aktifler L2: Likit Aktifler / Kıs Vdeli Yükümlülükler K1: Dönem net krı / Toplm Aktifler K2: Dönem net krı / Toplm Öz kynklr G1: Net fiz geliri / Toplm Aktifler G2: Net fiz geliri / Toplm fliyet Gelirleri G3: Fiz Dışı Gelirler / Toplm Aktifler G4: Fiz Dışı Gelirler / Toplm Fliyet Gelirleri Not: Ktılım bnklrınd fiz gelirleri yerine kr pyı gelirleri kullnılmıştır. Anlitik hiyerrşik performns modelinde Altmn ın çok değişkenli diskriminnt nliz tekniği ile oluşturduğu diskriminnt fonksiyonu kullnılmıştır. Diskriminnt fonksiyonund beş bğımsız ve bir bğımlı değişken bulunmktdır. Bğımlı değişken her bir bnknın performns skorunu, bğımsız değişkenler ise firmlrın finnsl tblolrındn elde edilen orn gruplrını temsil etmektedir (Altmn, 1998: 1721-1744). Z = αx1 + βx2 + ΦX3 + ΨX4 + ζx5 Bğımlı Değişken: Z : Kredibilite Skoru Bğımsız Değişkenler: X1 : Sermye Yeterliliği Ornlrı X2 : Aktif Klitesi Ornlrı X3 : Likidite Ornlrı X4 : Krlılık Ornlrı X5 : Gelir ve Gider Ypısı Ornlrı 78

Alny İşletme Fkültesi Dergisi 2/2 (2010)75-92 Modelde yer ln bğımsız değişkenlerin ktsyılrı belirlenirken Anlitik Hiyerrşi Süreinden yrrlnılmıştır. Ayrı ynı metodoloji kullnılrk finnsl ornlrın d göreli önelikleri hesplnmıştır. 2. 1. Hiyerrşik Ypının Oluşturulmsı Arştırmnın ikini bsmğınd bnklr için hiyerrşik ypı oluşturulmuştur. Bnk performns değerlendirme sisteminin hiyerrşik ypısı Şekil 1 de verilmiştir. Şekil 1. Bnk Performns Değerlendirme Sisteminin Hiyerrşik Ypısı Hiyerrşinin mı ve birini seviyesi, bnklrın krlılık performnsının değerlendirilmesidir. Hiyerrşinin ikini seviyesinde, sermye yeterliliği, ktif klitesi, likidite, krlılık ve gelir gider ypısı krlılık ölçütleri lınmıştır. Üçünü seviyede, krlılık ölçütlerinin çılımı oln lt ornlr yer lmıştır. 79

A.C.ÇETİN-İ.A.BITIRAK/Bnk Krlılık Performnsının Dördünü seviyede ise, üçünü seviyedeki kriterlerle değerlendirileek oln bnklr bulunmktdır. 2. 2. Hiyerrşinin Değerlendirilmesi Hiyerrşinin değerlendirilmesine yönelik üçünü şmd, Sty (1986) trfındn önerilen ikili krşılştırmlr ölçeğine göre (Tblo 2), ikili krşılştırmlr mtrisleri düzenlenmiştir. İkili krşılştırmlr mtrisinde, performnsı en yüksek bnknın belirlenmesi mın yönelik, hiyerrşinin ikini ve üçünü seviyesinde yer ln finnsl ornlrın önemlilik dereeleri elde edilmiştir. Tblo 2. İkili Krşılştırmlr Ölçeği Önem Dereesi Tnım Açıklm 1 Eşit dereede önemli İki seçenek de eşit dereede öneme ship Terübe ve yrgı, bir ölçütü 3 Ort dereede önemli diğerine krşı birz üstün kılmkt Terübe ve yrgı, bir ölçütü 5 Kuvvetli dereede önemli diğerine krşı oldukç üstün kılmkt 7 Çok kuvvetli dereede Bir ölçüt diğerine göre üstün önemli syılmıştır Bir ölçütün diğerinden üstün 9 Kesin önemli olduğunu gösteren knıt çok büyük güvenilirliğe shiptir Uzlşm gerektiğinde 2, 4, 6, 8 Ar değerler kullnılmk üzere iki rdışık yrgı rsındki değerler İkili krşılştırmlr ölçeğini kullnrk finnsl ornlrın önemlilik dereelerini belirlemek için, krşılştırıln iki finnsl orndn hngisi, bnklrın krlılık performnsını dh iyi gösterir? şeklinde bir soru sorulmuştur. Bu soru tüm krlılık ölçütleri ile lt ölçütlerin diğer bir ifdeyle finnsl ornlrın ikili krşılştırmlrı için evplnmış ve önemlilik değerleri sptnmıştır. Tblo 2 deki değerlendirme kümesini ifde etmek için Tblo-3 de verilen ikili krşılştırmlr mtrisi kullnılmıştır. Bu mtriste bir öğenin kendisiyle krşılştırılmsı 1 syısı ile ifde edileeğinden mtrisin köşegenlerine 1 değerleri yerleştirilmiştir. 80

Alny İşletme Fkültesi Dergisi 2/2 (2010)75-92 Tblo 3. İkili Krşılştırmlr Mtrisi A 1 A 2... A n A w w w w 1 1 1 1 2 1 A w w w w 2 2 1 2 2 2 w w... n w w... n : : : : : A n w n w1...... w n wn n elemnlı bir mtriste n.(n - l) / 2 det krşılştırm ypılmıştır. Bunun nedeni, mtrisin diygonl köşegeninde öğelerin kendileriyle krşılştırılmlrındn dolyı 1 değerlerinin yer lmsıdır. Mtriste diygonl köşegenin üst trfındki elemn syısı kdr değerlendirme ypılmsı gereklidir. Çünkü diygonl köşegenin ltınd kln değerlendirmeler, köşegenin üstünde ypıln değerlendirmelerin tersidir. Tblo 3 de gösterilen ilişkiler mtemtiksel olrk; w i w j = ij (i, j=1,2,...n) (1) ile ifde edilmiştir (Soyuer ve Komz, 2003: 673-684). Bu durumd A mtrisinin tüm ij ij değerleri; w i w j değerine eşit, pozitif ve = 1/ özelliğine ship değerlerdir. Böylee krşılştırmlr mtrisi (A), ij 1 1 ij A =... 1 in ij 1............ 1... in...... 1 (2) durumun dönüşmüştür. 2. 2. 1. Krlılık Kriterlerinin Önem Sırlrının Belirlenmesi Bu şmd krlılık kriterleri için önelik vektörü elde edilmiştir. Bu nedenle, beş n kriter için ikili krşılştırm mtrisi diğer bir ifdeyle yrgı mtrisi oluşturulmuştur (Tblo 4). Krşılştırmlr bir üst düzey yni mç düşünülerek ypılmıştır. Yrgılr verilirken şu soru sorulmuştur. "Genel mç düşünüldüğünde her bir kriter bir diğerinden ne kdr dh önemlidir?" Yrgılr, AHS için önerilen ikili krşılştırmlr ölçeği (Tblo- 2) kullnılrk verilmiştir. 81

A.C.ÇETİN-İ.A.BITIRAK/Bnk Krlılık Performnsının Hiyerrşinin birini düzeyine it ve krlılık kriterleri oln; sermye yeterliliği, ktif klitesi, likidite, krlılık ve gelir gider ypısı ornlrının ikili krşılştırılmsı sonuu elde edilen mtrisin ondlık syılrl ifde edilmiş hli Tblo 4 de verilmiştir. Tblo 4 de görüldüğü üzere mtris köşegeni üzerindeki değerler her zmn 1 olmk zorunddır. Tblo 4 de, X1, X5 e göre kesin önemli X2 e göre ort dereede önemlidir. Tblo 4. Birini Düzey İçin İkili Krşılştırmlr Mtrisi X1 X2 X3 X4 X5 X1 1,00 3,00 5,00 7,00 9,00 X2 0,33 1,00 3,00 5,00 7,00 X3 0,20 0,33 1,00 3,00 5,00 X4 0,14 0,20 0,33 1,00 3,00 X5 0,11 0,14 0,20 0,33 1,00 Birini düzey için ikili krşılştırmlr mtrisinden de önelik vektörleri elde edilmiştir (Tblo 5). Önelik vektörlerini hesplmk için ilk olrk birini düzey ikili krşılştırmlr mtrisinin kresi lınmıştır. İkili krşılştırmlr mtrisinin kresinin lınmsı şu şekilde gerçekleştirilmiştir: A = 11 21 31 41 51 12 22 32 42 52 13 23 33 43 53 14 24 34 44 54 15 25 35 45 55 A 2 = 11 21 31 41 51 12 22 32 42 52 13 23 33 43 53 14 24 34 44 54 15 25 35 45 55 A mtrisi kresi lınk mtristir. A mtrisi kresi lındıktn sonr şekline 2 2 A dönüşmüştür. Bun göre, A mtrisinin birini stırının ilk değeri oln C 11 şu şekilde bulunmuştur: C 11 = ( 11. 11) + ( 21. 12) + ( 31. 13) + ( 41. 14) + ( 51. 15) = (1 x 1) + (0,33 x 3,00) + (0,20 x 5,00) + (0,14 x 7,00) + (0,11 x 9,00) = 5.00 Sırsıyl ynı işlemler birini stırın C 12, C 13, C 14 ve C 15 değerlerini ve diğer dört stırın her bir elemnını hesplmk için ypılmıştır. 82

Alny İşletme Fkültesi Dergisi 2/2 (2010)75-92 Dh sonr mtrisinin her stırı toplnmış ve stır toplmlrı genel toplm bölünerek stırlr normlize edilmiş ve böylee birini düzeye it önelik vektörleri hesplnmıştır. 2 Dh sonr A mtrisinin her stırı toplnmış ve stır toplmlrı genel toplm bölünerek stırlr normlize edilmiş ve böylee birini düzeye it önelik vektörleri hesplnmıştır. Tblo 5. Birini Düzey İkili Krşılştırmlr Mtrisinin Kresi ve Önelik Vektörleri Stırlrın Önelik X1 X2 X3 X4 X5 Toplmlrı Vektörleri X1 5.00 10.35 23.13 47.00 85.00 170.49 0.51 X2 2.76 5.00 10.73 23.67 47.00 89.16 0.27 X3 1.50 2.58 5.00 10.73 23.13 42.94 0.13 X4 0.75 1.37 2.58 5.00 10.35 20.05 0.06 X5 0.36 0.75 1.50 2.76 5.00 10.36 0.03 TOPLAM 333.01 1.00 Tblo 5 de, metodolojide bhsedilen Z = αx1 + βx2 + ΦX3 + ΨX4 + ζx5 denklemindeki α, β, Φ,Ψ, ζ ktsyılrı böylee elde edilmiştir. Önelik vektörlerine bkıldığınd, krlılık ölçütlerine göre bnk performns değerleme genel mın ulşmd, sermye yeterliliği (X1) ornı %51 değeri ile diğer ornlr nispeten en önemli performns kriteri olmuştur. Tblo 4 de yer ln önelik ktsyılrının tutrlı olup olmdığını rştırmk için bir tkım hesplmlr ypılmıştır. Önelikle, tutrlılık vektörlerinin ortlmsı (λmx) hesplnmıştır. Tblo 4 deki sütun toplmlrı ile Tblo 5 deki önelik vektörleri diğer bir ifdeyle göreli ğırlıklr çrpılrk λmx 5,16 bulunmuştur. Bun göre kriter syısı oln n = 5 ile λmx değeri birbirine oldukç ykındır. Burdn d yrgılrın kendi içinde tutrlı olduğu sonuun vrılmıştır. Krşılştırm mtrisinin büyüklüğüyle (n) söz konusu ölçümün normlleştirilmesini, Sty, Tutrlılık İndeksi (Tİ) olrk tnımlmıştır (Golden ve Wng, 1989). Tİ= (λmx n) /( n 1) olduğundn Tİ: 0.04 dür. Fktörler rsınd krşılştırm yprken tutrlı dvrnıp dvrnılmdığını ölçmek için oluşturuln her bir krşılştırm mtrisi için Tutrlılık Ornı (TO) hesplnmıştır. TO, tutrlılık indeksinin ynı boyuttki mtrise krşılık gelen rsgele indeks (Rİ) ornıdır. Tutrlılık ornının %10'dn küçük olmsı önerilmektedir. TO için %10 üst sınır olrk kbul edilmiştir. Eğer tutrlılık ornı %10'dn dh büyükse tutrlılık ornını istenilen seviyeye düşürmek için yrgılrın yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Tblo 6 d n mtris boyutun göre rsgele tutrlılık indeksleri verilmektedir. 83

A.C.ÇETİN-İ.A.BITIRAK/Bnk Krlılık Performnsının Tblo 6. Rsgele İndeks Syılrı N RG N RG 1 0 9 1.45 2 0 10 1.49 3 0.58 11 1.51 4 0.9 12 1.48 5 1.12 13 1.56 6 1.24 14 1.57 7 1.32 15 1.59 8 1.41 Tblo-6 d, beş boyutlu mtris için rsgele indeks syısı 1,12 olduğun göre; TO= Tİ / Rİ = 0.04/1,12 = 0.035, bu değer %10'un ltınd olduğu için ikili krşılştırmlr mtrisi kendi içinde tutrlı çıkmıştır. 2. 2. 2. Alt Kriterlerin Önem Sırsını Belirleme Bu kısımdki hesplmlrd, ikini düzeyin yni lt kriterlerin her bir üst kritere göre önem sırsı belirlenmiştir. Böylee üçünü düzeyin ikini düzey elemnlrı ile tek tek krşılştırılmsı ypılmıştır. Çünkü AHS ne göre bir lt düzey bir üstü ile krşılştırılmsı gerekmektedir (Sty, 2000). Bu nedenle örneğin, sermye yeterliliği kriteri (X1) e göre lt kriterlerin (S1, S2 ve S3) krşılştırılmsınd ilk olrk ikili krşılştırmlr ölçeği göre ikili krşılştırmlr mtrisi oluşturulmuştur. Burdn elde edilen önem sırsı, bnklrın performnslrının belirlenmesinde etken rol oynyn X1 kriteri yönünden hngi lt kriterin önelikli olduğunu göstermektedir. Sermye yeterliliği kriteri için ikili krşılştırmlr mtrisi Tblo 7 de gösterilmektedir. Tblo 7. Sermye Yeterliliği Kriteri İçin İkili Krşılştırmlr Mtrisi X1 S1 s2 S3 S1 1.00 7.00 5.00 S2 0.14 1.00 0.33 S3 0.20 3.00 1.00 Dh sonr, Tblo 7 deki mtrisin kresi lınmış, elde edilen yeni mtrisin stırlrı toplnrk normlleştirilmiş ve Tblo 8 de gösterilen sermye yeterliliği kriteri için ikini düzey önelik vektörleri elde edilmiştir. Diğer dört kriter için de Sty trfındn oluşturuln yönteme göre ynı işlemler tekrrlnrk bnklrın performnslrını belirlemede krlılık kriterlerine etki eden lt kriterlerin öneliklendirilmesi sğlnmıştır. 84

Alny İşletme Fkültesi Dergisi 2/2 (2010)75-92 Tblo 8. Sermye Yeterliliği Kriteri İçin İkini Düzey Önelik Vektörleri S1 S2 S3 Genel Toplm Stırlrın Toplmlrı 44.33 4.73 11.23 60.30 Önelik Vektörleri 0.74 0.08 0.19 İkini düzeyde X1 kriteri çısındn S1 (özkynklr / risk ğırlıklı vrlıklr) kriteri 0.74 değeri ile diğer kriterlere göre kıyslndığınd bnk performnsı göstergesi olbileek en önemli (önelikli) fktördür. Arştırmd kullnıln tiri bnklrın mli tblo verilerinden (Ek 1) hesplnn finnsl ornlr Tblo 9 d gösterilmektedir. Tblo 9. Tiri Bnklrın Finnsl Ornlrı Ypı ve Kredi İş Bnksı Akbnk Grnti Bnksı Bnksı S1 0.29 0.15 0.26 0.18 S2 0.14 0.08 0.14 0.10 S3 0.05 0.00 0.11 0.06 A1 0.39 0.51 0.49 0.53 A2 0.04 0.07 0.02 0.03 A3 1.00 0.81 1.00 0.67 A4 0.09 0.08 0.02 0.04 L1 0.50 0.14 0.47 0.34 L2 0.68 0.20 0.80 0.54 K1 0.02-0.01 0.03 0.03 K2 0.13-0.18 0.21 0.30 G1 0.04 0.04 0.05 0.04 G2 0.55 0.56 0.67 0.59 G3 0.03 0.03 0.02 0.03 G4 0.45 0.44 0.33 0.41 Ktılım bnklrının mli tblo verilerinden (Ek 1) elde edilen finnsl ornlr ise Tblo 10 d yer lmktdır. 85

A.C.ÇETİN-İ.A.BITIRAK/Bnk Krlılık Performnsının S1 Tblo 10. Ktılım Bnklrının Finnsl Ornlrı Albrk Türk Bnk Asy Kuveyt Türk Türkiye Finns 0,134705 0,164335 0,107793 0,115294 S2 0,118037 0,136766 0,092845 0,100163 S3 0,097283 0,087377 0,048992 0,07325 A1 0,72061 0,677084 0,723688 0,741991 A2 0,018514 0,053741 0,053147 0,027792 A3 0,841108 0,659027 0,484062 0,548061 A4 0,020755 0,049389 0,043853 0,026912 L1 0,198329 0,207428 0,184477 0,168799 L2 0,282199 0,434007 0,275123 0,232011 K1 0,010439 0,035434 0,015247 0,028689 K2 0,08844 0,259089 0,164225 0,286424 G1 0,044469 0,062664 0,039571 0,053482 G2 0,590379 0,580647 0,545914 0,658063 G3 0,030854 0,045257 0,032915 0,02779 G4 0,409625 0,419353 0,454091 0,34194 İkini düzey önelik vektörlerinin hesplnışınd birini düzey için tkip edilen şmlrın benzeri burd d ypılmıştır. Örneğin, S1, S2, S3 bğımsız değişkenlerinin ktsyılrı α1, β1, Φ1 Anlitik Hiyerrşi Sürei yrdımı ile bulunduktn sonr; X1 = α1s1 + β1s2 + Φ1S3 denkleminde yerine konulrk Sermye Yeterliliği (X1) bulunmuştur. Bu yöntem izlenerek her bir Xi (0<i<5) bulunduktn sonr Tblo 10 d gösterilen tiri bnklrın finnsl ornlrındn yrrlnrk hiyerrşinin lt kollrı hesplnmıştır. Kriterlerin toplm bileşik göreli önemlerinin hesbını ypmk için; krlılık kriterlerinin (birini düzey) önelik vektörleri ile lt kriterlerin (ikini düzey) krlılık kriterlerine göre önelik vektörleri çrpılmıştır. Örneğin Akbnk için; X1 kriteri bileşik önem vektörü; (0.74*0.26)+(0.08*0.14)+( 0.19*0.11) = 0.22 X2 kriteri bileşik önem vektörü; (0.04*0.50)+(0.10*0.02)+ (0.26*1)+ (0.60*0.02) = 0.30 X3 kriteri bileşik önem vektörü; (0.11* 0.47) + (0.89* 0.80) = 0.76 X4 kriteri bileşik önem vektörü; (0.14* 0.03)+ (0.90* 0.21) = 0.18 X5 kriteri bileşik önem vektörü; 86

Alny İşletme Fkültesi Dergisi 2/2 (2010)75-92 (0.25*0.05)+(0.62*0.67)+(0.05*0.02)+(0.08*0.33) = 0.45 Burdn toplm bileşik önem vektörü: (0.51*0.22)+(0.27*0.30)+(0.13*0.76)+(0.06*0.18)+(0.03*0.45) = 0.32 bulunur. Aynı işlemler diğer tiri bnklr için de ypılrk, kriterlerin toplm bileşik göreli önemleri belirlenmiştir. Ktılım bnklrı için de kriterlerin toplm bileşik göreli önemleri hesplnmıştır. Bileşik göreli önem hesbını ypmk için; krlılık kriterlerinin (birini düzey) önelik vektörleri ile lt kriterlerin (ikini düzey) krlılık kriterlerine göre önelik vektörleri çrpılmıştır. Örneğin Bnk Asy için; X1 kriteri bileşik önem vektörü; (0.74*0.16)+(0.08*0.14)+(0.19*0.09) = 0.15 X2 kriteri bileşik önem vektörü; (0.04*0.70)+(0.10*0.05)+(0.26*0.70)+(0.60*0.05) = 0.23 X3 kriteri bileşik önem vektörü; (0.11* 0.21)+ (0.89*0.43) = 0.41 X4 kriteri bileşik önem vektörü; (0.143* 0.04)+ (0.86* 0.26) = 0.23 X5 kriteri bileşik önem vektörü; (0.25*0.06)+(0.62*0.60)+(0.05*0.05)+(0.08* 0.42) = 0.41 Burdn toplm bileşik önem vektörü: (0.51*0.15)+(0.27*0.23)+(0.13*0.41)+(0.06*0.23)+(0.03*0.41) = 0.22 Aynı işlemler diğer ktılım bnklr için de ypılrk, kriterlerin toplm bileşik göreli önemleri belirlenmiştir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI Tiri bnklrın her biri için hesplnn toplm bileşik önem vektörü değerlerinin bir ry getirilmesiyle performns skorlrı elde edilmiştir (Tblo 11). Tblo 11. Tiri Bnklrın Performns Skorlrı Sırlm Tiri Bnklr Performns Skoru 1 Akbnk 0,32 2 İş Bnksı 0,31 3 Grnti Bnksı 0,23 4 Ypı ve Kredi Bnksı 0,16 Performnsı en yüksek bnkyı belirleme krr süreinde AHS nin uygulnmsı sonuund Tblo 11 de yer ln önelik vektörleri rsınd Akbnk ilk sırd bulunmktdır. Ktılım bnklrının performns skorlrı ise Tblo 12 de gösterilmektedir. 87

A.C.ÇETİN-İ.A.BITIRAK/Bnk Krlılık Performnsının Tblo 12. Ktılım Bnklrının Performns Skorlrı Sırlm Ktılım Bnklrı Performns Skoru 1 Bnk Asy 0,22 2 Albrk Türk 0,19 3 Türkiye Finns 0,16 4 Kuveyt Türk 0,15 AHS nin uygulnmsı sonuund ktılım bnklrı rsınd performns skoru en yüksek bnk Bnk Asy olmuştur. 4. SONUÇ Bu çlışmnın mı, bir hizmet sektörü oln ve etkin çlışmsı ekonomi çısındn yrı bir önem tşıyn bnkılık sisteminin performns değerlendirmesinde krlılık kriterlerini kullnrk performns üzerindeki etkisini göstermektir. Elde edilen sonuçlr bkıldığınd, Türkiye de fliyette bulunn ve ktif büyüklük sırlmsınd ilk dört sırd yer ln özel kesim tiri bnklr ile ktılım bnklrının 2005 2007 dönemi verileri nliz edildiğinde, krlılık ölçütlerinden sermye yeterliliği ornlrının (X1) bnk finnsl performnsını belirlemede tşıdıklrı önem çısındn ilk sıry ship olduklrı görülmüştür. Bu durumu sermye yeterliliği konusund ypıln bir dizi düzenlemeye bğlybiliriz. Çünkü sermye yeterliliğinden mç, bnknın borçlrını zmnınd ve tm olrk ödeyebilmesine olnk sğlyk büyüklükte sermyeye ship olmsının istenmesidir. Yeterli sermye yeterlilik ornlrını elde eden bnklrın, herhngi bir zmnd ypğı yüklü ödemelerde borçlrı ödeyememe sorunu ile krşılşm riskinin z olğı ifde edilmektedir. Sermye yeterliliği ornlrı içerisinde öz kynklr/risk ğırlıklı vrlıklr ornı (S1) diğer ornlr göre kıyslndığınd bnk performnsı göstergesi olbileek en önemli (önelikli) fktördür. Bu fktör ise, söz konusu dönemde nliz edilen bnklrın risklerine krşı elinde bulundurmsı gereken minimum sermye miktrın dikkt ettiklerini göstermektedir. İnelenen dönemde performnsı en yüksek bnkyı belirleme krr süreinde AHS nin uygulnmsı sonuund tiri bnklr rsınd Akbnk, ktılım bnklrı rsınd ise Bnk Asy ilk sırd yer lmıştır. 88

Alny İşletme Fkültesi Dergisi 2/2 (2010)75-92 EKLER Ek 1. Arştırmd Kullnıln Tiri Bnklrın Mli Tblo Verileri (bin TL) Ypı ve İş Grnti Kredi Akbnk Bnksı Bnksı Bnksı Öz kynklr 9.897.121 3.308.302 8.006.483 5.151.012 Risk ğırlıklı vrlıklr Toplm ktifler 34.588.971 22.493.988 30.999.341 28.852.867 73.032.714 41.035.532 59.287.291 51.444.545 Durn ktifler 6.601.494 3.335.567 1.445.778 2.068.617 Toplm Krediler Tkipteki krediler Özel krşılıklr 28.182.670 20.773.099 29.152.905 27.168.524 1.237.232 1.493.308 652.741 732.688 1.237.232 1.205.900 652.741 489.427 Likit ktifler 36.176.469 5.701.422 27.602.668 17.735.089 Kıs vdeli yükümlükler Dönem net krı 52.986.418 29.085.944 34.613.428 32.654.841 1.255.551-591.617 1.677.593 1.542.558 Net fiz geliri 2.687.537 1.648.723 2.791.087 2.126.856 Toplm fliyet geliri 4.864.601 2.967.425 4.175.879 3.594.766 Fiz dışı gelirler 2.177.064 1.318.702 1.384.792 1.467.910 Not: Değerler 2005, 2006, 2007 yıllrı dönem sonu tblolrındn üç yılın ritmetik ortlmsı lınrk hesplnmıştır. Kynk: (TBB, 2008) 89

A.C.ÇETİN-İ.A.BITIRAK/Bnk Krlılık Performnsının Ek 2. Arştırmd Kullnıln Ktılım Bnklrının Mli Tblo Verileri (bin TL) Albrk Türk Bnk Asy Kuveyt Türk Türkiye Finns Öz kynklr Risk ğırlıklı vrlıklr Toplm ktifler Durn ktifler Toplm krediler Tkipteki krediler Özel krşılıklr 320.725 594.970 283.002 426.176 2.380.946 3.620.473 2.625.414 3.696.425 2.717.147 4.350.283 3.048.109 4.254.834 56.394 214.856 133.670 114.508 1.958.004 2.945.507 2.205.880 3.157.048 36.251 158.294 117.235 87.742 30.491 104.320 56.749 48.088 Likit ktifler 538.889 902.369 562.306 718.210 Kıs vdeli yükümlükler Dönem krı net Net kr pyı geliri Toplm fliyet gelirler Kr pyı dışı gelirler 1.909.608 2.079.159 2.043.835 3.095.589 28.365 154.150 46.476 122.067 120.830 272.606 120.618 227.557 204.665 469.487 220.947 345.798 83.836 196.881 100.330 118.242 Not: Değerler 2005, 2006, 2007 yıllrı dönem sonu tblolrındn 3 yılın ritmetik ortlmsı lınrk hesplnmıştır. Kynk: (TKBB, 2008) 90

Alny İşletme Fkültesi Dergisi 2/2 (2010)75-92 KAYNAKÇA ALBAYRAK, Y. E. ve ERKUT, H. (2005), Bnk Performns Değerlendirmede Anlitik Hiyerrşi Süreç Yklşımı, İTÜ Mühendislik Dergisi, Cilt: 4, Syı: 6, 2005, 47 58. ALTMAN, E. I. ve SAUNDERS, A. (1998), Credit Risk Mesurement: Developments Over The 20 Yers, Journl of Bnking nd Finne, 21: 1721 1744. ARBEL A. ve ORGER, Y. E. (1990), An Applition of AHP to Bnk Strtegi Plnning: The Merger nd Aquisitions Proess, Europen Journl of Opertionl Reserh, 48(1): 27 37. ATAN, M., MADEN, U. ve AKYILDIZ, E. (2004), Anlitik Hiyerrşi Sürei (AHS) Kullnımı ile Bir Bnkd Kredi Tleplerinin Değerlendirilmesi, VIII. Ulusl Finns Sempozyumu, İstnbul Teknik Üniversitesi İşletme Fkültesi, İstnbul. ATAN, M. ve MADEN, U. (2005), Bireysel ve Kurumsl Kredibilitenin Anlitik Hiyerrşi Sürei ile Çözümlenmesi, 4. İsttistik Kongresi, Belek, Antly. BAYRAKDAROĞLU, A. ve EGE, İ. (2008), Türkiye deki Bnklrın Performnsının Anlitik Hiyerrşi Sürei İle Değerlendirilmesi Üzerine Bir Model Önerisi, TÜİK, 17. İsttistik Arştırm Sempozyumu Bildiriler Kitbı, 32 49. FREI, F. X. ve HARKER, P. T. (1999), Mesuring Aggregte Proess Performne Using AHP, Europen Journl of Opertionl Reserh, 116: 436 442. FREI, F. X., KALAKOTA, R., LEONE, A. J. ve MARX, L. (1999), Proess Vrition s A Determinnt of Bnk Performne: Evidene from the Retil Bnking Study, Mngement Siene, 45: 1210 1220. GOLDEN, L. B. ve WANG, Q. (1989) An lternte mesure of onsisteny, Golden, B. L., Wsil, E. A. ve Hrker P. T. (der.), The Anlyti Hierrhy Proess içinde, Springer Verlg, New York, 69 81. HAFEEZ K., ZHANG, Y. B. ve MALAK, N. (2001). Determining key pbilities of firm using nlyti hierrhy proess, Interntionl Prodution Eonomis, 76: 39 51. MILLET, I. ve SAATY T. L. (2000), On the reltivity of reltive mesuresommodting both rnk preservtion nd rnk reversls in the AHP, Europen Journl of Opertionl Reserh, 121: 205 212. SAATY, T. L. (1986), "How to Mke A Deision: The Anlyti Hierrhy Proess", Interfes, 24(6): 19-43. SAATY, T. L. (1994), Fundmentls of Deision Mking nd Priority Theory with the Anlyti Hierrhy Proess, RWS Publitions, Pittsburgh. 91

A.C.ÇETİN-İ.A.BITIRAK/Bnk Krlılık Performnsının SAATY, T. (2000), The Anlyti Hierrhy nd Anlyti Network Proesses, MCDM XV-th Interntionl Conferene, Ankr. SOYUER, H. ve KOCAMAZ, M. (2003), İşletmelerde Bilgisyr Destekli İnsn Kynğı Değerlendirme ve Seçme Sürei, II. Ulusl Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi: Bildiriler, İzmit, 673 684. TA, H. P. ve HAR, K. Y. (2000), A Study of Bnk Seletion Deisions in Singpore Using the Anlytil Hierrhy Proess, Interntionl Journl of Bnk Mrketing, 18 (4): 170 180. ÜNSAL, A. ve DUMAN, S. (2005), Türkiye deki Bnklrın Performnslrının Temel Bileşenler Yklşımı İle Krşılştırmlı Anlizi, VII. Ulusl Ekonometri ve İsttistik Sempozyumu, Myıs, 1 20. TBB (2008). Türkiye Bnklr Birliği, İsttistiki Rporlr, http://www.tbb.org.tr/net/donemsel/, 09.05.2008 TKBB (200). Türkiye Ktılım Bnklrı Birliği, İsttistikler, http://www.tkbb.org.tr/, 09.05.2008 92