Semih Batur KAYA Karadeniz Teknik Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi ANAYASA MAHKEMESİ KARAR GEREKÇELERİNİN BAĞLAYICILIĞI SORUNU
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII İÇİNDEKİLER... IX GİRİŞ...1 Birinci Bölüm 1. Genel Olarak Anayasa Yargısı...7 1.1. Kavram...7 1.2. Anayasa Yargısının Doğuşu...9 1.3. Anayasa Yargısının İşlevi...12 1.3.1. Genel Olarak...12 1.3.2. Anayasacılık Düşüncesi...14 1.3.3. Anayasa Yargısı ve Hukuk Devleti... 20 1.3.4. Anayasa Yargısı ve Demokrasi... 26 1.4. Anayasa Yargısının Meşruiyeti...31 1.4.1. Genel Olarak Meşruiyet...31 1.4.2. Anayasa Yargısının Hak ve Özgürlükler Bakımından Meşruluğu... 34 1.4.2.1. Biçimsel Açıdan Meşruluk... 34 1.4.2.2. Maddi Açıdan Meşruluk... 38
X 1.4.3. Anayasa Yargısının Demokratik Meşruiyeti...42 1.5. Türkiye de Anayasa Yargısının Kurumsallaşması...55 1.5.1. Genel Olarak...55 1.5.2. 1961 Anayasası Öncesi Anayasa Yargısı... 56 1.5.3. 1961 Anayasası Sonrası Anayasa Yargısı...61 1.5.4. Türkiye de Anayasa Yargısının Doğuşu ve Hegemonik Koruma Tezi... 63 1.6. Anayasa Yargısında Yorum... 68 1.6.1. Genel Olarak Yorum... 68 1.6.2. Anayasa Yargısı ve Yorum...76 1.7. Hukuk ve Siyaset Arasındaki Kaygan Zeminde Anayasa Yargısının Sınırları Sorunu... 84 1.7.1. Genel Olarak Anayasa Yargısı ve Siyaset... 84 1.7.2. Anayasa Mahkemesinin Hukuk ve Siyasetin Ortak Alanındaki İşlevi ve Sınırı... 86 1.7.2.1. Genel Olarak... 86 1.7.2.2. Türkiye de Anayasa Mahkemesinin Siyasete Karşı Konumu... 87 1.7.2.3. Anayasa Mahkemesi ve Yerindelik Yasağı... 92 1.7.2.4. Anayasaya Uygunluk Denetiminde Bir Sınır İhlali Olarak Yargısal Aktivizm... 102 1.7.2.4.1. Kavram... 102 1.7.2.4.2. Türkiye de Yargısal Aktivizm Tartışmaları... 105 İkinci Bölüm 2. Anayasa Mahkemesi Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu...117 2.1. Anayasa Mahkemesi Kararlarına Genel Bir Bakış...117 2.1.1. Genel Olarak Mahkeme Kararları...117 2.1.1.1. Genel Olarak Anayasa Mahkemesi Kararları... 120 2.1.2. Anayasa Mahkemesinin Kanunların Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı ve Sonuçları... 124
2.1.2.1. Anayasa Mahkemesinin Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı... 124 2.1.2.1.1. Şekil Bakımından Denetim... 125 2.1.2.1.2. Kanunların Esas Bakımından Denetimi... 129 2.1.2.1.3. Anayasaya Uygunluk Denetimi Yolları... 135 2.1.2.1.4. Soyut Norm Denetimi... 135 2.1.2.1.5. Somut Norm Denetimi... 137 2.1.2.1.6. Bireysel Başvuru Yolu... 138 2.1.2.2. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Görünüm Biçimleri ve Hukuk Düzenine Etkisi... 139 2.1.2.2.1. Kararların Görünüm Biçimleri... 139 2.1.2.2.2. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Hukuk Düzenine Etkisi... 142 2.1.2.2.2.1. Kararların Erga Omnes Etkisi... 142 2.1.2.2.2.2. Kararların Res Judicata Etkisi... 144 2.1.2.2.2.3. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Yürürlülüğe Girmesi Sorunu... 147 2.2. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı Sorunu... 150 2.2.1. Kavram Olarak... 150 2.2.2. Genel Olarak Mahkeme Kararlarının Bağlayıcılığı... 152 2.2.3. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı Sorunu.. 154 2.2.4. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Oluşum Biçimi... 158 2.2.5. Anayasa Mahkemesinin Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu... 164 2.2.5.1. Genel Olarak... 164 2.2.5.2. Muhakeme Hukuku Teorisinde Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı... 166 2.2.5.3. Anayasa Mahkemesinin Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu... 168 2.2.5.3.1. Karar Gerekçelerinin Bağlayıcı Olduğunu Savunan Görüşler... 169 2.2.5.3.2. Karar Gerekçelerinin Bağlayıcı Olmadığını Savunan Görüşler...178 XI
XII 2.2.5.3.3. Gerekçenin Bağlayıcılığına İlişkin Anayasa Mahkemesinin Görüşü... 188 2.2.5.3.4. Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorununa İlişkin Karşılaştırmalı Bir Bakış... 196 2.2.5.3.5. Anayasa Mahkemesinin Karar Gerekçelerinin Bağlayıcı Sorununa İlişkin Genel Değerlendirme...204 2.2.5.3.5.1. Sorunun Muhakeme Teorisi Açısından Değerlendirilmesi... 205 2.2.5.3.5.2. Sorunun Gerekçelerin Niteliği Bağlamında Değerlendirilmesi...207 2.2.5.3.5.3. Sorunun Fiilen Uygulamanın İmkansız Olması Bakımından Değerlendirilmesi... 212 2.2.5.3.5.4. Sorunun Hukuk ve Siyasal Alan Üzerindeki Olumsuz Etkisi Bakımından Değerlendirilmesi...214 2.2.5.3.5.5. Sorunun İnsan Hakları Bakımından Değerlendirilmesi... 218 2.2.5.3.6. Sorunun Sistematik İmkansızlık Bağlamında Değerlendirilmesi... 223 2.2.5.3.7. Sorunun Anayasa Mahkemesi İçin Bağlayıcı Olup Olmaması Açısından Değerlendirilmesi...224 2.2.5.3.8. Anayasa Mahkemesinin Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Ekseninde Gelişen Bazı Sorunlar... 231 2.2.5.3.8.1. Sorunların Görünüm Biçimleri... 232 2.2.5.3.8.1.1. Anayasaya Uygun Yorum Sorunu... 232 2.2.5.3.8.1.1.1. Genel Olarak... 232 2.2.5.3.8.1.1.2. Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu Ekseninde Anayasaya Uygun Yorum... 233 2.2.5.3.8.1.1.3. Anayasa Mahkemesinin Anayasa Uygun Yorum Konusundaki İçtihadı... 242 2.2.5.3.8.1.2. Anayasa Mahkemesinin Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığının Yasama Organı Üzerindeki Etkisi Sorunu... 250 2.2.5.3.8.1.2.1. Anayasa Mahkemesinin Kanun Koyucu Gibi Hareketle Yeni Bir Uygulamaya Yol Açacak Biçimde Hüküm Tesis Etme Sorunu... 251
XIII 2.2.5.3.8.1.2.2. Anayasa Mahkemesinin Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu Ekseninde Yasama Organı ile İlişkisi... 261 2.2.5.3.8.1.2.3. Anayasa Mahkemesinin Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu Ekseninde Anayasaya Uygunluk Denetiminde Sınır İhlali.271 2.2.5.3.9. Anayasa Mahkemesinin Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorununun Çözümüne Yönelik Geliştirilebilecek Bir Öneri...284 SONUÇ... 289 YARARLANILAN KAYNAKLAR... 299