İÇİNDEKİLER YAZARLARIN ÖZ GEÇMİŞİ... İİİ ÖN SÖZ...V İÇİNDEKİLER... Vİİ TABLO LİSTESİ... XV ŞEKİL LİSTESİ... XVİİ 1. BÖLÜM LOJİSTİK VE TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ 1.1. LOJİSTİK YÖNETİMİ...1 1.1.1. Lojistik Kavramı... 1 1.1.2. Lojistiğin Tarihsel Gelişimi... 3 1.1.3. Lojistik İş Süreçleri... 5 1.1.4. Lojistik Sisteminin Amacı ve Prensipleri... 5 1.1.5. Lojistik Faaliyetleri... 7 1.1.5.1. Talep Tahmini... 8 1.1.5.2. Stok Yönetimi... 8 1.1.5.3. Depolama... 9 1.1.5.4. Müşteri Hizmetleri... 9 1.1.5.5. Taşıma... 10 1.1.5.6. Elleçleme... 13 1.1.5.7. Ambalajlama... 14 1.1.5.8. Sipariş İşleme... 15 1.1.5.9. Satınalma... 15 1.1.5.10. Satış Sonrası Servis Desteği... 16 1.1.5.11. Gümrükleme... 16 1.1.6. Lojistik Maliyetleri... 16 1.1.7. Lojistikte Dış Kaynak Kullanımı... 17 1.1.7.1. Dış Kaynak Kullanımında Tarafların Fonksiyonları... 18 1.1.8. Sağlık Kuruluşlarında Lojistik Yönetimi... 19 1.1.9. Sağlık Kuruluşlarında Tersine Lojistik... 22 vii
1.2. TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ... 23 1.2.1. Tedarik Zinciri Yönetimi Kavramı... 23 1.2.2. Tedarik Zinciri Üyeleri... 26 1.2.2.1. Üreticiler... 28 1.2.2.2. Distribütörler... 34 1.2.2.3. Toptancılar/Depocular... 35 1.2.2.4. Perakendeciler... 36 1.2.2.5. Hizmet Sağlayıcılar/Sunucular... 37 1.2.2.6. Son Kullanıcı... 39 1.2.3. Tedarik Zinciri Temel Fonksiyonları... 40 1.2.3.1. Üretim... 40 1.2.3.2. Stok Yönetimi... 40 1.2.3.3. Taşıma ve Dağıtım... 41 1.2.3.4. İletişim ve Bilgi Teknolojileri... 41 1.2.4. Tedarik Zinciri Yönetiminin Avantaj ve Dezavantajları... 43 1.2.5. Tedarik Zinciri Yönetimi Felsefesi... 44 1.2.6. Tedarik Zinciri Yönetimi Süreçleri... 44 1.2.6.1. Müşteri İlişkileri Yönetimi... 45 1.2.6.2. Müşteri Hizmet Yönetimi... 45 1.2.6.3. Talep Yönetimi... 45 1.2.6.4. Sipariş İşleme... 46 1.2.6.5. Üretim Akış Yönetimi... 46 1.2.6.6. Tedarik ve Tedarikçi İlişkileri Yönetimi... 46 1.2.6.7. Ürün Geliştirme ve Ticarileştirme... 47 1.2.6.8. İadelerin Yönetimi... 47 1.2.7. Tedarik Zinciri Yönetiminde Başa Çıkılması Gereken Sorunlar... 48 2. BÖLÜM SAĞLIK KURULUŞLARINDA MALZEME YÖNETİMİ 2.1. ÜRETİM YÖNETİMİ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ... 53 2.1.1. Üretim Yönetimi Yaklaşımları... 56 2.1.1.1. Esnek Üretim Sistemleri... 56 2.1.1.2. Toplam Kalite Yönetimi... 57 2.1.1.3. Yalın Üretim... 57 2.1.1.4. Süreç Odaklı Yönetim... 59 2.1.1.5. Tedarik Zinciri Yönetimi... 59 2.1.1.6. Tam Zamanında Üretim... 59 2.1.1.7. Altı Sigma... 60 2.1.1.8. Maliyet Yönetimi... 60 2.1.2. Sağlık Kuruluşlarında Üretim Yönetimi... 60 2.2. MALZEME YÖNETİMİ İLE İLGİLİ GENEL KAVRAMLAR... 63 2.2.1. Malzeme Yönetiminin Tanımı... 63 2.2.2. Malzemelerin Sınıflandırılması... 65 2.2.2.1. Üretilen Ürünün İçerisinde Yer Alıp Almamasına Göre Sınıflandırma... 65 2.2.2.2. Kullanım Türüne Göre Malzemelerin Sınıflandırılması... 65 2.2.2.3. Sağlık Kuruluşlarında Kullanılan Malzemelerin Sınıflandırılması... 66 viii
2.2.2.4. Taşınır Mal Yönetmeliğine Göre Sınıflandırma... 66 2.2.3. Malzemelerin Kodlandırılması... 68 2.2.4. İlaçların Sınıflandırılması... 68 2.2.5. Malzeme Yönetiminin Önemi... 71 2.2.6. Malzeme Yönetiminin Amaçları... 75 2.2.7. Malzeme Yönetiminin Faydaları... 77 2.2.8. Sağlık Kuruluşlarında Malzeme Yönetim Organizasyonu... 78 2.2.8.1. Merkezî Malzeme Yönetim Organizasyonu... 79 2.2.8.2. Merkezî Olmayan Malzeme Yönetim Organizasyonu... 81 2.2.8.3. Sağlık Kuruluşlarında Malzeme Yönetim Organizasyonu Yapısı... 81 2.2.9. Malzeme Yönetiminde Etkililiği Artırma Yöntemleri... 86 2.2.10. Malzeme Yönetimi Mevzuatı... 87 2.2.10. Malzeme Yönetim Fonksiyonları... 93 3. BÖLÜM MALZEME İHTİYAÇ TESPİTİ 3.1. Talep Tahmin Yöntemleri... 100 3.1.1. Kalitatif Tahmin Yöntemleri... 102 3.1.1.1. Delphi Tekniği... 103 3.1.1.2. Kolektif Düşünce (Görüş Toplama) Yöntemi... 103 3.1.1.3. Yöneticilerin Düşünceleri Yöntemi... 103 3.1.1.4. Talebin Geçmiş Deneyimler Yoluyla Tahmini... 103 3.1.2. Kantitatif Yöntemler... 104 3.1.2.1. Zaman Serileri Yöntemleri... 104 3.1.2.2. Nedensel Tahmin Yöntemleri... 111 4. BÖLÜM SATINALMA YÖNETİMİ 4.1. SATINALMA YÖNETİMİNE GİRİŞ... 117 4.2. SATINALMA KAVRAMI... 118 4.3. SATINALMA YÖNTEMLERİ... 121 4.4. SATINALMA SÜREÇLERİ... 127 4.5. KAMU HASTANELERİNDE SATINALMA... 128 4.5.1. Temel Kavramlar... 128 4.5.1.1. Tanımlar... 128 4.5.2. Satınalma Temel İlkeleri... 130 4.5.3. İhalelerde Uygulanacak Yasaklar ve Cezai Sorumluluklar... 132 4.5.4. İhale Usulleri ve Satınalıma Yöntemleri... 134 4.5.4.1. Açık İhale Usulü... 134 4.5.4.2. Belli İstekliler Arasında İhale Usulü... 135 4.5.4.3. Pazarlık Usulü... 135 4.5.4.4. Doğrudan Temin... 139 4.5.5. Sağlık Kuruluşlarında İhale Süreci... 140 4.5.5.1. İhtiyacın Ortaya Çıkması... 140 ix
4.5.5.2. Teknik Şartnamenin Hazırlanması... 141 4.5.5.3. Yaklaşık Maliyetin Hazırlanması... 142 4.5.5.4. İhaleye Katılımda Yeterlik Kurallarının Belirlenmesi... 144 4.5.5.5. İhale ve Ön Yeterlik Dokümanlarının Hazırlanması... 144 4.5.5.6. İhale Onayının Alınması... 145 4.5.5.7. İhale İşlem Dosyası Oluşturma... 147 4.5.5.8. İhale İlanları... 148 4.5.5.9. İhale Kayıt Numarası (İKN) Alınması... 149 4.5.5.10. İhale Komisyonunun Kurulması... 149 4.5.5.11. İhale Dokümanının Görülmesi ve Satın Alınması... 150 4.5.5.12. İhale Dokümanlarında Açıklama veya Değişiklik Yapılması... 150 4.5.5.13. İhale Saatinden Önce İhalenin İptal Edilmesi... 150 4.5.5.14. Tekliflerin Sunulması ve İhalenin Yapılması... 151 4.5.5.15. Tekliflerin İhale Komisyonunca Teslim Alınması ve Açılması... 151 4.5.5.16. Tekliflerin Değerlendirilmesi ve İhalenin Onaylanması... 152 4.5.5.17. Aşırı Düşük Teklifler... 152 4.5.5.18. Ekonomik Açıdan En Avantajlı Teklifin Belirlenmesi... 152 4.5.5.19. İhalenin Karara Bağlanması... 153 4.5.5.20. İhale Kararının (Sonucunun) İsteklilere Bildirilmesi... 153 4.5.5.21. İhale Kararına İtiraz... 153 4.5.5.22. Sözleşme Yönetimi... 154 4.6. E- Satınalma... 156 4.7. Çerçeve Anlaşmalar... 159 5. BÖLÜM STOK YÖNETİMİ 5.1. STOK KAVRAMININ TANIMI VE ÖNEMİ... 163 5.2. STOKLARIN SINIFLANDIRILMASI... 164 5.2.1. Stoklanan Malzemenin Türüne Göre Sınıflandırılma... 164 5.2.2. Stokların Fonksiyonlarına Göre Sınıflandırılma... 165 5.2.3. Stokların Toplam Stok Yatırımı İçindeki Paya Göre Sınıflandırılması... 166 5.2.4. Tüketim Hızına Göre Sınıflandırma... 166 5.2.5. Taşınır Mal Yönetmeliğine Göre Sınıflandırılması... 167 5.2.6. Diğer Sınıflandırma... 167 5.2.7. Sağlık Kurumlarında Stokların Sınıflandırılması... 167 5.3. STOKLARIN FONKSİYONLARI... 167 5.4. STOK MALİYETLERİ... 168 5.5. İŞLETMELERDE STOK BULUNDURMA NEDENLERİ... 170 5.5.1. Belirsizliklere Karşı Hazırlıklı Olma... 170 5.5.2. Ölçek Ekonomilerinden Yararlanma... 171 5.5.3. Spekülatif Amaçlı Nedenler... 171 5.5.4. İşletme Faaliyetlerinin Sürekliliğini Sağlama... 171 5.6. STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ... 171 5.7.1. İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi... 171 5.7.2. Son Giren İlk Çıkar (LİFO) Yöntemi... 172 x
5.7.3. Bir Sonra Girecek Olan İlk Çıkar (NIFO) Yöntemi... 172 5.7.4. Ortalama Maliyet Yöntemi... 172 5.7.5. Piyasa Fiyatı Yöntemi... 173 5.7.6. Standart Maliyet Yöntemi... 173 5.7. STOK KONTROL YÖNTEMLERİ... 173 5.7.1. Gözle Kontrol Yöntemi... 174 5.7.2. Çift Kutu Yöntemi... 175 5.7.3. Sabit Sipariş Miktarı Yöntemi... 175 5.7.4. Sabit Sipariş Periyodu Yöntemi... 175 5.7.5. ABC Yöntemi... 176 5.7.6. VED Yöntemi... 177 5.7.7. ABC-VED Matris Yöntemi... 179 5.7.8. Maksimum-Minimum Yöntemi... 181 5.7.9. Ekonomik Sipariş Miktarı Modeli (ESMM- Economic Order Quantity/EOQ)... 181 5.7.10. Maliyet Minimizasyonu Esasına Göre Geliştirilen Modeller... 183 5.7.11. Kâr Maksimizasyonu Esasına Göre Geliştirilmiş Modeller... 184 5.8.12. Diğer Stok Kontrol Yöntemleri... 184 6. BÖLÜM MALZEME YÖNETİMİNİN DİĞER FONKSİYONLARI 6.1. DEPO YÖNETİMİ... 185 6.1.1. Depolama Fonksiyonları... 186 6.1.2. Depo Faaliyetleri... 187 6.1.3. Depo Yönetiminin Unsurları... 187 6.1.4. Depo Türleri... 192 6.1.5. Depo Zemini ve Boyutları... 193 6.2. MALZEMELERİN TAŞIMASI... 195 6.3. MALZEMELERİN DAĞITIMI... 199 6.4. KALİTE KONTROL... 200 6.4.1. Malzeme Standardizasyonu... 203 6.4.2. Sağlık Kuruluşlarında Muayene ve Kabul İşlemleri... 203 6.5. ATIKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ... 206 7. BÖLÜM MODERN MALZEME YÖNETİMİ TEKNİKLERİ VE SİSTEMLERİ 7.1. MODERN MALZEME YÖNETİM TEKNİKLERİ... 213 7.1.1. Malzeme İhtiyaç Planlaması (MRP I)... 214 7.1.2. Üretim Kaynak Planlaması (MRP II)... 216 7.1.3. Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP)... 216 7.1.4. Tam Zamanında Üretim Sistemi (JIT)... 218 7.1.4.1. JIT Sisteminde Toplam Kalite Yönetimi... 221 7.1.4.2. Tam Zamanında Satınalma Sistemi... 222 7.1.4.3. Kanban... 222 7.1.5. Stoksuz Malzeme Yönetim Sistemi... 223 xi
7.2. Malzeme Yönetiminde Yardımcı Teknikler... 226 7.2.1. Bar-Kod Sistemi... 226 7.2.2. Radyo Frekans İle Tanımlama (RFID)... 228 7.2.3. Kare-Kod... 233 7.2.4. Otomatik İlaç Dağıtım ve İzleme Sistemleri... 234 7.2.4.1. Otomatik İlaç Dağıtım ve İzleme Sisteminin Faydaları... 236 7.2.4.2. Pyxis İlaç Yönetim Sistemi... 237 7.2.4.3. Diğer Yardımcı Malzeme Yönetim Sistemleri... 240 8. BÖLÜM MALZEME YÖNETİMİ BİLGİ SİSTEMLERİ 8.1. TÜRKİYE DE UYGULANAN MALZEME YÖNETİM BİLGİ SİSTEMLERİ... 244 8.1.1. Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi ve Sağlık Net... 244 8.1.2. Çekirdek Kaynak Yönetimi Sistemi (ÇKYS)... 245 8.1.3. Malzeme Kaynakları Yönetim Sistemi (MKYS)... 246 8.1.3.3. Taşınırların Sorumluluğu... 259 8.1.3.4. Sağlık Bakanlığı Malzeme Yönetimi Uygulamaları... 260 8.1.4. İlaç Takip Sistemi... 264 8.1.5. e-reçete... 268 8.1.6. e- Rapor... 268 8.1.6. Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Ulusal Bilgi Bankası (TİTUBB) Sistemi... 268 8.1.7. Medula Sistemi... 277 8.1.8. Elektronik Kamu Alımları Platformu (EKAP)... 278 8.1.9. Döner Sermaye Mali Yönetim Sistemi (DMİS)... 280 8.1.10. Ürün Takip Sistemi (ÜTS)... 280 9. BÖLÜM MALZEME YÖNETİMİNDE GERİ ÖDEME SİSTEMLERİ 9.1. TIBBİ MALZEMELERDE GERİ ÖDEME SİSTEMLERİ... 283 9.2. TIBBİ MALZEME TEMİN ESASLARI... 288 9.2.1. Ayakta Tedavilerde Kullanılan Tıbbi Malzemeler... 290 9.2.2. Yatarak Tedavilerde Kullanılan Tıbbi Malzemeler... 292 9.3. TIBBİ MALZEME BEDELLERİNİN ÖDENMESİ... 294 9.3.1. Kamu İhale Kanununa Tabi Resmî Sağlık Kurum ve Kuruluşları... 294 9.3.2. Sözleşmeli Özel Sağlık Kurumları... 296 9.3.3. Özel Şahıs... 297 9.3.4. Sözleşmesiz Sağlık Kuruşları... 298 9.4. BAZI TIBBİ MALZEMELERİN TEMİN EDİLME ESASLARI... 298 9.5. Tıbbi Malzeme ve İlaçlarda Katılım Payı... 299 9.5.1. Tıbbi Malzeme Katılım Payı... 299 9.5.2. İlaç Katılım Payı... 300 9.6. TÜRKİYE DE İLAÇ GERİ ÖDEMESİ... 301 9.6.1. İlaç İlgili SUT Düzenlemeleri... 302 9.6.2. İlaç Geri Ödeme ve Fiyatlandırma... 305 xii
10. BÖLÜM MALZEME YÖNETİMİNDE PERFORMANS YÖNETİMİ 10.1. PERFORMANS TANIMI, BOYUTLARI, ÖLÇÜMÜ VE YÖNTEMLERİ... 309 10.2. MALZEME YÖNETİMİ DEPARTMANININ PERFORMANS ÖLÇÜMÜ... 312 10.2.1. Hizmet Düzeylerini Değerlendirmede Kullanılan Göstergeler... 312 10.2.2. Satınalma Performansı Değerlendirme Göstergeleri... 312 10.2.3. Stok Yönetimini Değerlendirmede Kullanılan Göstergeler... 314 10.2.4. Malzeme Fiyat Düzeylerini Değerlendirmede Kullanılan Göstergeler... 315 10.2.5. Stok Kontrol ile İlgili Performans Göstergeleri... 316 10.2.6. Kalite Performans Göstergeleri... 316 10.2.7. Genel Bir Başarı Değerleme Ölçütü... 317 10.3. MALZEME VE CİHAZ YÖNETİMİ STANDARTLARI... 319 10.4. TEDARİKÇİ PERFORMANSININ ÖLÇÜMÜ VE TEDARİKÇİ SEÇİMİ... 324 10.5. KAMU SAĞLIK KURULUŞLARINDA TEDARİKÇİ SEÇİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ... 328 11. BÖLÜM TIBBİ TEKNOLOJİ YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ 11.1. TIBBİ TEKNOLOJİ YÖNETİMİ... 331 11.1.1. Sağlık Teknolojisi Kavramı... 333 11.1.2. Tıbbi Cihaz Teknolojisi Kavramı... 333 11.1.3. Tıbbi Cihazların Taşıması Geren Temel Gerekler... 334 11.1.4. Tıbbi Cihaz Teknolojilerinin Sınıflandırılması... 335 11.1.5. Tıbbi Teknoloji Yönetimi Süreci... 336 11.1.5.1. Tıbbi Cihaz İhtiyacının Belirlenmesi... 338 11.1.5.2. Planlama ve Bütçeleme... 338 11.1.5.3. Satınalma... 340 11.1.5.4. Kullanım ve İdame... 344 11.1.5.5. Bakım ve Onarım... 344 11.1.5.6. Kullanım Dışı Bırakılma... 348 11.1.5.7. Hastane Otomasyon Sistemi İle Entegrasyon... 349 11.1.6. Biyomedikal Mühendisliği Biriminin Tıbbi Cihaz Yönetimindeki Rolü... 350 11.1.7. Tıbbi Cihazlar ve Hasta Güvenliği... 351 1.1.1.8. Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu... 354 11.2. SAĞLIK TEKNOLOJİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (STD)... 356 11.2.1. Sağlık Teknolojileri Değerlendirme (STD)... 357 11.2.2. Sağlık Teknolojileri Değerlendirme Yöntemleri... 359 12. BÖLÜM MALZEME YÖNETİMİNDE ETİK 12.1. ETİK VE MALZEME YÖNETİMİNDE ETİK KAVRAMI... 363 12.2. TEMEL ETİK DEĞERLER VE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR... 365 12.3. SAĞLIK HİZMETLERİNDE ETİK... 367 12.3.1. Hekimler ile İlaç Endüstrisi Arasındaki İlişkiler... 368 12.3.2. Firma Mümessilleri-Hekim İlişkilerinde Hekim Beklentileri... 372 xiii
12.4. SAĞLIK SEKTÖRÜNDE YOLSUZLUK... 372 12.5. MALZEME YÖNETİMİNDE KAMU ZARARI ve REKABET SINIRLAMALARI... 374 12.6. MALZEME YÖNETİM SÜRECİNDEKİ GÖREVLİLERİN SORUMLULUKLARI... 376 12.7. MALZEME YÖNETİMİ KAPSAMINDA GÖRÜLEN ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR... 377 KAYNAKÇA... 379 EKLER... 415 EK 1: Açık İhale Usulüne İlişkin Akış Şeması... 415 xiv