HEMŞİRE ÖĞRENENLER İÇİN UZAKTAN EĞİTİM TASARIMI Belgin BOZ*, Gülsün KURUBACAK** ÖZ Hemşirelik, psikomotor ve eleştirel düşünme becerilerinin bir arada kullanıldığı, sağlık gereksinimi olan bireye/topluma yardımla sonuçlanan bir meslektir. Sağlık alanında eleştirel düşünme becerilerilerine sahip hemşirelerin yer alması, sağlık sorunlarına bakışı ve çözümün niteliğini artıracaktır. Bu bağlamda bilim ve teknoloji alanındaki değişimler ve gelişmeler doğrultusunda hemşirelik eğitimi ve mezuniyet sonrasında da hemşirelik eğitiminin sürekliliği gerekmektedir. Hemşirelerin eğitimlerini sürdürmelerindeki engelleri ortadan kaldırmak amacıyla, dünyada Amerika, Kanada, Avustralya gibi ülkelerde ve Türkiye de uzaktan hemşirelik eğitim programları uygulanmaya başlanmıştır. Bu makalede, çeşitli ülkelerdeki uygulamaları da gözönüne alarak, hemşire öğrenenler için uzaktan eğitim tasarımının nasıl olması gerektiği tartışılacaktır. ABSTRACT Desıgn of Dıstance Educatıon for Nurse Learners Nursing is a profession, used together psychomotor and critical thinking skills, which helps individuals and society with health-needs. In the health field including nurses with critical thinking skills will enhance to problems look and qualitative of the solution. In this context, nursing education and continuity of nursing education after graduation necessitates changes and developments in the field of science and technology in line. In order to eliminate barriers of continuing education of nurses started to be implemented distance nursing education in the world such as countries USA, Canada, Australia and Turkey. In this article taking into account applications in various countries will be discussed how to design distance education for nurse learners. Anahtar Sözcükler: Hemşire öğrenenler, uzaktan eğitim, sürekli eğitim, eleştirel düşünme Key Words: Nurse learners, distance education, continuing education, critical thinking GİRİŞ Sağlık bakım hizmetlerinin sürdürülmesinde yeterli sayıda ve nitelikte hemşirelere gereksinim vardır. Nitelikli hemşire; sadece doktorun verdiği talimatlar doğrultusunda hasta bakımını uygulayan değil, kendi bilgi ve uygulama becerileri doğrultusunda hastada var olan ve/veya olası sorunları saptayabilen, sorunlara ilişkin hemşirelik girişimlerini planlayan, uygulayabilen ve sonuçları değerlendirebilen (Birol, 2007); bir başka deyişle, eleştirel düşünme becerileri ile hemşirelik sürecini etkili kullanabilen kişidir. Hemşireler, sadece var olan sağlık durumlarına ya da sorunlarına ilişkin değil olası durum ya da sorunlara ilişkin de farkındalık geliştirmek zorunda olduklarından bu onların eğitiminin daha önemli, özel ve aynı zamanda sürekli olmasını gerektirmektedir. Hemşirelerin gelişen ve değişen sağlık uygulamalarına; bilgi ve uygulama becerileri ile uyum sağlamalarında sürekli eğitim önemli olmakla birlikte; Beldarrin (2006); Atack ın da, (2003); belirttiği üzere, yetişkin yaşamına sahip hemşireler, geleneksel yollarla sunulan eğitim hizmetlerine günlük yaşam koşulları yüzünden devam edememekte ve buna ilişkin gerek bireysel gerek mesleksel gerek ailesel bağlamda sorunlar da yaşayabilmektedirler. * Öğr. Gör., Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Test Araştırma Birimi, Eskişehir ** Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi, Eskişehir 77
Örneğin; aile, vardiya usulü çalışma koşulları, coğrafi uzaklıklar ve zaman sınırlılıkları hemşirelerin eğitimlerini sürdürmelerinin önündeki engellerden bazılarıdır. Hemşirelerin gelişen ve değişen sağlık uygulamalarına; bilgi ve uygulama becerileri ile uyum sağlamalarında sürekli eğitim önemli olmakla birlikte; Beldarrin (2006); Atack ın da, (2003); belirttiği üzere, yetişkin yaşamına sahip hemşireler, geleneksel yollarla sunulan eğitim hizmetlerine günlük yaşam koşulları yüzünden devam edememekte ve buna ilişkin gerek bireysel gerek mesleksel gerek ailesel bağlamda sorunlar da yaşayabilmektedirler. Örneğin; aile, vardiya usulü çalışma koşulları, coğrafi uzaklıklar ve zaman sınırlılıkları hemşirelerin eğitimlerini sürdürmelerinin önündeki engellerden bazılarıdır. Hemşireler, söz konusu bu engelleri aşarak sürekli eğitim almak ve/veya mesleklerinde daha yüksek bir dereceye ulaşmak için yaşamlarına esneklik kazandırabilen; uzaktan eğitim programlarını daha fazla tercih etme eğilimindedirler (Buxton, 2004). Beldarrin (2006) ve Atack da (2003) bu yöne dikkat çekerek uzaktan eğitimin, hemşirelerin eğitimlerini sürdürmelerindeki engelleri ortadan kaldırdığını ve onlara yeni olanaklar sunduğunu ifade etmektedirler. Uzaktan eğitim, aynı zamanda kırsal bölgelerde bulunan ve merkezi yerlere ulaşma sorunu yaşayan hemşirelere eğitim olanağı sunduğundan eğitimde fırsat eşitliği sağlamaktadır. Örneğin, Doğu Bölgesi nde, en uzak bir köyde yaşayan hemşire için eğitimi olanaklı hale getirmektedir. Böylece ülkede, eğitime ulaşmada bölgeler arasındaki farklılıklar ve bunların yol açtığı sorunlarda ortadan kalkmaktadır. Moore ve Hart (2004), bu konunun önemini vurgulayarak uzaktan eğitimle sunulan hemşirelik programlarının; kırsal bölgelerde ve dönüşümlü vardiya usulü çalışan, geleneksel eğitime ulaşamayan hemşirelere yüksek eğitim olanakları sunduğunu belirtmektedir. Şekil 1. ALINE (Active Learning in Nursing Education) Modeli Etkin Öğrenme Yaklaşımı (Active Learning Approach) ) Öğrenen Merkezli Ortam (Learner-centered environment) Boz, Kurubacak Yukarıda bahsedildiği gibi uzaktan hemşirelik eğitiminin, hemşirelerin eğitimlerine devam etmelerinde yer, zaman sınırlılıkları gibi engellerini ortadan kaldırdığı kuşkusuz doğrudur. Ancak, önemli olan uzaktan hemşirelik eğitiminin nasıl olması gerektiği, örgün hemşirelik eğitiminde kabul edilen standartlara nasıl ulaşılacağıdır. Bir başka deyişle, hemşireler için uzaktan eğitim nasıl tasarlanmalı ve hangi eğitim düzeyindeki bireylere verilmelidir. Bu çerçevede, tartışılması gereken en önemli sorun, hemşirelik eğitiminin vaz geçilmezi olan uygulama aşamasının, uzaktan eğitimle nasıl bütünleştirileceğidir. Hemşire Öğrenenler ve Uzaktan Eğitim Hemşireler için uzaktan eğitim ortamları tasarlanırken, öncelikle odaklanılması gereken nokta, hedef kitlenin tanımlanmasıdır: Uzaktan eğitimle hizmet verilecek kişiler; hemşirelik mesleğine ilişkin kuramsal bilgi ve beceriye sahip kişiler mi; yoksa bu alanda hiçbir bilgiye sahip olmayan, hemşire olmak isteyen adaylar mı olacaktır? Bu sorunun cevabı eğitimi tasarlayan kişilere ya da kurumlara, uzaktan hemşirelik eğitiminde uygulamanın ne oranda olması gerektiğinin yanıtını verir. Uzaktan eğitimde uygulama aşamasının olup olmaması gerektiğini sorgulamak boşuna bir çabadır. Uzaktan eğitim tasarımı sürecinde görev alacak bütün uzmanların; hemşireliğin, çok farklı kültürlerden gelen insanlarla çalışılan ve gerçek ortamlarda uygulama olmadan öğrenilmesinin olanaksız bir meslek olduğunu bilmesi gerekir. Bu makalede Fay, Selz ve Johnson (2005) ın, Teksas Üniversitesi nde hala kullandıkları uzaktan eğitim için bir model olan A.L.I.N.E. (Active Learning In Nursing Education) modelinden yola çıkarak, hemşire öğrenler için uzaktan eğitiminin tasarımında olması gereken etmenler, yukarıda tartışılan konulara da yanıt oluşturmak doğrultusunda ele alınmıştır. Hemşirelik Yeterliliklerine Odaklanma Etkileşim (Nursing Competencies) (Interaction) Değerlendirme/Geribildirim (Evaluation/feedback) 78
Hemşire öğrenenler için tasarlanacak bir uzaktan eğitim uygulamasında, hangi etkinliklerin (yazma, dinleme, okuma, tartışma, görsel) kullanılacağı, öğrenen merkezli eğitimin nasıl verileceği, etkileşimin kimlerle ve nasıl sağlanacağı; gerekli kuramsal bilgi ve uygulama becerilerinin nasıl kazandırılacağı ve son olarak geribildirimin nasıl sunulacağı tasarımda dikkat edilmesi gereken konulardır. Öğrenme Etkinlikleri Suliman (2006), öğrenenlerin öğrenme biçimleri ve eleştirel düşünme eğilimlerinin onların gelişiminde kullanılan öğretme yöntemlerini etkilediğini söyler. Bu bağlamda, hemşire öğrenenler için tasarlanacak bir uzaktan eğitim uygulamasında eğitimcilerin, öğrenenlerin öğrenme biçimlerini ve eleştirel düşünme eğilimlerini belirlemeleri oldukça önemlidir. Andrusyszyn, Cragg ve Humbert (2001), hemşirelerin nasıl öğrenecekleri konusundaki tercihlerini; onların yaşam koşullarının, öğrenmeye yaklaşımlarının, içeriğin özel tipinin ve teknoloji ile ilgili deneyimlerinin belirlediğini ve öğrenenlerin en iyi nasıl öğrendiklerini sıralamaları istenildiğinde; önce okuma, tartışma, gözlem, uygulama ve son olarak yansıtmayı seçtiklerini belirtmişlerdir. Shuster, Birkholz ve Petri (2005), öğrenenlerin seçmeli, yazılı ve uygulamaya dayalı ödevleri daha çok sevdiklerini; Pelz (2004) ise en önemli öğrenme etkinliğinin, hemşireleri uzaktan öğrenenler olarak tartışmalara yönlendirmek olduğunu vurgulamışlardır. Bu çerçevede, hemşire öğrenenler için tasarlanacak bir uzaktan eğitim ortamında, görsel öğelerle destekleyerek kalıcılığı sağlama, temel bilimlerin (Anatomi, Fizyoloji, Patoloji, Biyokimya vb.) ve temel hemşirelik derslerinin kuramsal bilgilerinin şemalarla gösterilmesi, animasyonlarla sunumu, sunumda sesli öğelerin olması, metinlerin kitap şeklinde düzenlenmesi, konulara ilişkin yazılı metinlerin görsel sunumlarına yer verme, metinlerin anlaşılır olması, kısa yazılı metinlerin olması, yazılı metinlere ulaşım kolaylığı, dinlerken kısa not alma ve uygulama olanağının sağlanması mesleğe yeni başlayanları uygulama öncesinde daha hazır hale getirerek korku ve endişelerini hafifletebilir. Alanda çalışan hemşireler içinse, yaptıkları uygulamaları gözden geçirmek, neden sonuç ilişkisi kurabilmek; mesleki bilgi ve becerilerini güncellemek konusunda yararlı olabilir. Bu bağlamda, üç boyutlu animasyonlar, video görüntüleri, resimler, çizimler ve şemalar görselliğin vurgulanmasında kullanılabilir. Örneğin, kan dolaşım fizyolojisinin üç boyutlu animasyonlarla, bu konuda hazırlanmış belgesel görüntüleri ya da renkli çizimlerle gösterilmesinin; deri altına yapılan ilaç enjeksiyonunda, üç boyutlu animasyonların kullanılmasının, uygulamanın deri yüzeyinde görülen kısmının yanında enjektörün deri altına girdiği, görülemeyen kısmını ve ilacın deri altında meydana getirdiği etkiyi de göstermesi, hemşire öğrenenlere, deri altı enjeksiyon uygulamasının neden, nasıl ve hangi bölgeye yapıldığı konusunda tam ve kalıcı bir öğrenme imkanı verebilir. Bir başka örnek, doğum olayının, yazılı metinlerle anlatılırken, aynı sayfada bir yere tıkladığında bu süreci gösteren gerçek ya da animasyon görüntülerine ulaşılması, öğrenenlerin doğum sürecine ilişkin daha kalıcı bir öğrenme gerçekleştirmesini sağlayabilir. Öğrenen Merkezli Yaklaşım Uzaktan hemşirelik eğitiminde hemşire eğitimciler, merkezde olan ve bilgiyi sunan, içerik uzmanlığından; öğrenmeyi kolaylaştıran, danışman biçimine dönüşmektedir (Kurubacak, 2007). Hemşirelikte mesleki bilginin artması, sağlık bakım sistemindeki değişimler ve hemşirelerin değişen rolleri yüzünden gerekli hale gelen sürekli eğitim; onların daha etkin oldukları, bilgilerini güncelledikleri ve klinik yeterliliklerini sürdürebildikleri bir şekilde olmalıdır (Griscti ve Jacono, 2006). Uzaktan hemşirelik eğitimi ortamlarında eğitimin merkezinde hemşire öğrenenler bulunmaktadır. Egerton (2007), uzaktan hemşire eğitiminde, derslerin, öğrenen merkezli öğretimin ilkelerine dayanması gerektiğini belirtmektedirler: Bu ilkelere bakıldığında bilginin öğrenenler tarafından yapılandırılması, öğrenenlerin kendi öğrenme sorumluluğunu alması, öğrenenlerin öğrenmek istediklerinde güdülenmesi, derslerin konuşma ve yansıtma için olanak sağlaması, öğrenme etkinliklerinin, farklı öğrenme biçimlerine sahip öğrenenlere göre düzenlenmesidir. Reiners (2005), hemşirelerin, öğrenme durumlarına yaşam deneyimlerini getirdiklerini, en iyi etkin katılarak öğrendiklerini ve öğrendiklerini yaşama uyguladıklarında daha güdülendiklerini belirtmektedir. DiLello ve Vaast (2003), yetişkin yaşamına sahip olan hemşirelerin, öğrenme amaçlarının/özelliklerinin farklı olduğunu; uzaktan eğitim derslerinin tasarımında bu amaçlarının/özelliklerinin dikkate alınması gerektiğini vurgulamaktadır. Kenny (2002), uzaktan öğrenme yöntemlerinin hemşirelere, öğrenme hedeflerini ve gereksinimlerini tanımlamak, gerçekleştirmek için büyük bir sorumluluk/bağımsızlık verdiğini gözlemlemiştir. 79
Boz, Kurubacak Geleneksel hemşirelik eğitiminde, programlar hemşire öğrenenlerin aktif katılımcılar olmalarını sağlamaktan çok onları edilgen alıcılar konumuna getirmektedir (Griscti ve Jocano, 2006; Kenny, 2002). Hemşirelik eğitim programlarında yer alan derslerde hemşirelerin katılımının daha fazla olması önemlidir; çünkü hemşireler yetişkin öğrenenler oldukları için öğrenme sorumluluklarını aldıklarında, kendilerini geliştirmek için daha fazla çaba göstermekte ve daha fazla öğrenme isteği duymaktadırlar. Bu bağlamda uzaktan hemşirelik eğitim programlarının öğrenen merkezli yaklaşıma göre tasarlanması, kendi öğrenme sorumluluğunu alan hemşire öğrenenlerin kişisel ve mesleksel gelişimlerinin de sorumluluğunu almaları açısından önemli olabilir. Hemşirelik eğitim programlarının öğrenenlerin çalışma saatlerine ve koşullarına uygunluğu, ekonomik olması, istenilen zamanda, ders içeriğine-ders materyallerine ulaşımda sürekliliği ve derslerin farklı ortamlarla sunulması öğrenen merkezli yaklaşımın uygulamaları arasında sayılabilir. Etkileşim Etkileşim, uzaktan öğrenme ortamlarında öğrenen-ders yöneticisi, öğrenen-öğrenen ve öğreneniçerik arasında olmak üzere üç şekilde gerçekleşmektedir. Moore ve Kearsley (2005), hemşireler tarafından gerekli görülen ve eğitimciler tarafından desteklenen öğrenen-ders yöneticisi arasındaki etkileşimin; içeriğin sunumundan sonra öğreticilerin öğrencilerle etkileşerek bilgilenmenin olup olmadığını, becerilerin gösterimi ve/veya örnek olacak tutum ve değerlerin kazandırılmasında destek olabileceğini belirtmişlerdir. Christianson, Tiene ve Luft (2002), uzaktan hemşirelik eğitiminde etkileşimin çok önemli olduğunu; etkileşimin çevrimiçi ortamlarla daha da artırılabileceğini söylemişlerdir. Dennen, Darabi ve Smith (2007), öğrenen ve ders yöneticisi arasındaki fiziksel uzaklığın, psikolojik uzaklığa ve iletişim mesafesine yol açtığını, uzaktan öğrenenlerin, ders yöneticisini düzenli olarak göremediklerinde yalnızlık duygusu yaşadığını ya da iletişimin kesildiğini hissettiklerini, bazı hemşire öğrenenlerin ise ders yöneticisinin fiziksel olarak yokluğunun ve yeni öğrenme ortamlarının kullanılmasının onlarda korkuya neden olduğunu vurgulamıştır. Düzenlenecek uzaktan eğitim süreçleri ile kullanılan ortam ve öğrenen gereksinimlerine göre bu yalnızlık duygusunun üstesinden gelinebilir. Hemşire öğrenenler için tasarlanacak bir uzaktan eğitim ortamlarında, öğrenen ve ders yöneticisi arasındaki etkileşim, hemşire öğrenenlerin derse ilgisini ve güdülenmelerini sağlayarak kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almada öğrenenlere yardım edebilir. Ayrıca, hemşire öğrenenler, öğrenme ortamında ders yöneticisiyle etkileşime girerek soru/sorunlarına aldıkları yanıtlarla yalnızlık duygularını azaltabilirler. Öğrenenlerin kendi aralarındaki etkileşimle ilgili olarak Sit, Chung, Chow ve Wong (2005), öğrenenlerin, çevrimiçi öğrenmenin kendi hızlarında ve kendi istedikleri zaman diliminde öğrenme olanağı sunduğunu ifade ettiklerini; en büyük engel olarak ise bir konu üzerinde derinlemesine grup tartışmaları ve akranlarının desteğini oluşturmak için gerekli olan insan etkileşimi olanağının yetersizliğini gördüklerini belirtmişlerdir. Uzaktan öğrenme ortamlarında öğrenenlerin arkadaşlarıyla etkileşimi, onların öğrenmelerine katkı sağlayabilir. Thurmond ve Wambach (2004), eşzamansız çevrimiçi derste diğer öğrenenlerle daha yoğun etkileşime giren hemşire öğrenenlerin öğrenme algısının yüksek düzeylerde olduğunu; ve çevrimiçi ders tartışmalarına sonradan katılan öğrenenlerin, öğrenmelerini olumsuz bir şekilde etkilediklerini de ifade ettiklerini bildirmişlerdir. Hemşire öğrenenler, uzaktan öğrenme ortamlarında ülkenin farklı bölgelerinde ve şehirlerindeki diğer hemşire öğrenenlerle etkileşime girdiklerinde farklı deneyimler kazanabilirler. Ders konularına ilişkin ortak grup çalışmaları ve tartışma ortamları aracılığı ile aralarında gerçekleşen düşünce alış-verişi onların kişisel ve mesleksel gelişimlerine katkıda bulunabilir. Öğrenen- İçerik Arasındaki Etkileşime bakıldığında Moore ve Kearsley (2005), uzaktan öğrenmede her öğrenenin, içerikle etkileşerek onu kendi kişisel bilgisine dönüştürmek, kendi bilgisini oluşturmak zorunda olduğunu ve bu etkileşimin sonucunda öğrenenlerin anlayışlarında değişiklik meydana geldiğini ifade etmektedir. Dennen, Darabi ve Smith de (2007) buna benzer düşüncelerini; öğrenen-içerik etkileşiminin diğerlerine göre daha farklı ve durağan olduğunu; ancak, anlam çıkarabilmenin öğrenenlerin zihinsel becerilerine bağlı olduğu görüşü ile savunmaktadırlar. Benzer şekilde, Shuster, Birkholz ve Petri (2005), hemşire öğrenenlerin, akademisyenlerin bireysel farklılıklarına bağlı olarak ders tasarımının dersten derse değiştiğini; ders tasarımı ve örgütlenmesi ile ilgili bu değişikliklerin yeni derslere başlandığında kafa karıştıcı olduğunu, aynı zamanda akademisyenlerin ders ile ilgili beklentilerinin açık olmadığını bildirmişlerdir. Thurmond 80
ve Wambach (2004), öğrenen-içerik etkileşimini etkileyen ders içeriği ile sürekli temas, ders tasarımının açıklığı, zaman, çevrimiçi ders tartışmalarına katılım, ders içeriğinin sunum şekli gibi etmenlerin olduğunu belirtmektedir. Hemşire öğrenenler için tasarımı yapılacak uzaktan eğitim ortamlarında etkileşimin sağlanabilmesi; çok kültürlü öğrenme, ders yöneticisine ulaşabilmede kolaylık, ders yöneticisi ile iletişimde süreklilik, bireysel öğrenme, soru sorma, tartışma ve grup çalışma olanağı sunulması ile sağlanabilir. Hemşireler, çalışma ortamlarında, farklı bölgelerden gelen, farklı kültürler, farklı anlayışlar ve farklı iletişim tarzını kullanan insanlarla karşılaşmaktadırlar. Uzaktan öğrenme ortamlarında, farklı bölgelerde yaşayan hemşirelerin aralarında etkileşim kurmaları, bu farklılıkların öğrenilmesinde faydalı olabilir. Uzaktan hemşirelik eğitiminde derslerin tasarımında, Türkiye nin her bölgesine ilişkin farklılıklar, hastalıklara ilişkin örnek olayların sunumunda kullanılarak, hemşirelik bakımında bu farklılıkların nasıl ele alındığının görülmesi, çok kültürlü öğrenmede katkı sağlayabilir. Hemşireler, uzaktan hemşirelik eğitiminde, ders yöneticisine gereksinim duyduklarında öğrenme sırasında yaşadıkları sorunlarda, ders yöneticisine ulaşmalarında karmaşık olmayan yolların sunulması, hemşirelerin teknolojiye ve uzaktan öğrenmeye karşı ilgilerini artırabilir. Bu bağlamda ders yöneticisinin mesaj panosuna ofiste bulunacağı saatleri yazması ile eşzamanlı görüşme olanağının, sorunlarını yazılı olarak iletebilecekleri karşılığını yazılı olarak alabilecekleri eşzamansız ortamların yaratılması bu açıdan önemli olabilir. Ders yöneticisinin belirli gün ve saatlerde eşzamanlı danışmanlık yapması, düzenli olarak e-postalarını kontrol edip anında yanıtlaması öğrenenler açısından faydalı olabilir. Her ünite öncesinde/sonunda derslere ilişkin eşzamanlı ve her ay genel hemşireliğe ilişkin tartışma soruları sorularak eşzamansız tartışmaları, hemşire öğrenenlerin eleştirel düşünme becerilerinin gelişmesine katkı sağlayabilir. Uzaktan öğrenme ortamlarında, hemşire öğrenenlere, ortak araştırma ödevleri, hastalıklara ilişkin ortak bakım planları hazırlama, tartışma grupları oluşturma gibi etkinliklerle grup çalışma olanağı sunulabilir. Hemşirelik Yeterliliklerine Odaklanma Alliance for Nursing Accreditation (2002), uzaktan eğitim yöntemlerinin kullanıldığı hemşirelik eğitimi programlarının, örgün olarak sunulan programlardaki aynı akademik standart ve kabul ölçütlerini karşılaması gerektiğini savunmaktaddır. Singleton (2005), uzaktan hemşirelik eğitiminde hedefin; sorun çözme, karar verme, liderlik yeteneği, yeni bilginin oluşturulması, nedenleri sorgulama ve mesleki uygulamaların kazandırılması olduğunu, bu hedeflerin gerçekleştirilmesi ile mesleğin kalitesinde ve saygınlığında önemli gelişmelerin olabileceğini ifade etmektedir. Fay, Selz ve Johnson (2005), uzaktan eğitime ilişkin herhangi bir öğretim modelinde, öğrenme amaçları ve yeterliliklerini değerlendirebilen ölçütlerin yanı sıra hemşire olmanın yeterliliklerini sağlamak için gereken bilgi ve becerilerin de açıkça tanımlanması gerektiğini belirtmektedir. Shin ve ark. (2006), hemşirelik eğitiminin, hemşirelere klinik ortamlarda eleştirel düşünmeye dayalı olarak doğru karar verebilme yeteneğine sahip bir eğitim sunmak yerine bilgi temelli değerlendirmeye odaklanmakta olduğunu, bu yüzden eğitim programlarının eleştirel düşünmenin gelişimine katkı sağlayıp sağlamadığını gözlemenin bir zorunluluk olduğunu ifade etmişlerdir. Hemşirelik, kuramsal bilgi ve uygulama becerilerinin bütünleştiği bir meslektir. Öte yandan, 21. yüzyılın başında sahip olunan olanaklarla tasarlanacak uzaktan öğrenme ortamlarının sınırları da bellidir. Bu açıdan, hemşirelik bilgi ve becerisine sahip olmayan kişilere, gerçek ortamlarda uygulama etkinlikleri yaptırılmaksızın, hemşirelik yeterlilikleri kazandırmak olanaklı değildir. Ancak, hemşirelik eğitiminde uzaktan öğrenme ortamları kullanılarak anatomi, fizyoloji, patoloji, biyokimya gibi temel bilimlere ilişkin kuramsal bilgilerin ve temel hemşirelik derslerinin kuramsal kısmının, çok boyutlu animasyonlarla verilmesi hemşirelik eğitiminde örgün eğitimle karşılaştırıldığında öğrenenler açısından daha yararlı olabilir. Örneğin, hücre içi metabolik olaylar, büyük-küçük kan dolaşımı gibi temel bilimlere ilişkin konular; ameliyat sonrası hemşirelik bakımı, idrar sondası takma, enjeksiyon uygulamaları vb. temel hemşirelik girişimleri, sesli, çok boyutlu görsel animasyonlarla ve gerçek uygulama görüntüleri ile sunulabilir. Geribildirim Turmond ve Wambach (2004), geribildirimi, öğrenmenin artması ile sonuçlanan etkinlik; durum ya da süreç ile ilgili öğrenen ve öğretici arasındaki bilgi alışverişi olarak tanımlamaktadır. Etkin öğrenmede geribildirim, öğrenmenin kavranmasını, kalıcılığını güçlendirmek ve düzeltmek için bir yol sağladığından önemlidir. Fay, Selz ve Johnson (2005) sürekli verilen 81
Boz, Kurubacak geribildirimin, öğrenenleri kendi öğrenme durumları hakkında bilgilendirdiğini belirtmişlerdir. Uzaktan eğitimde sunulan derslerle ilgili yapılan araştırmalarda, bu derslerin geleneksel olarak sınıf ortamında sunulan derslerden daha etkili olduğu gözlenmiştir. Kearns, Shoaf ve Summey (2004), hemşire öğrenenlerin, çevrimiçi sunulan derslerde, ders kaynaklarına ulaşma ve öğreticiden aldıkları geribildirimlerden dolayı memnun olduklarını bildirmişlerdir. Moore ve Hart (2004), hemşire öğrenenlerin, ders yöneticisinden aldıkları geribildirimin güdülenmelerini artırdıklarını, kendilerine cesaret verdiğini ve araştırma dersini Internet ortamından almaktan çok memnun olduklarını ifade etmişlerdir. Kennedy (2007), hemşire öğrenenlerin çevrimiçi ortamlarda saklanamadıklarını ve eleştirel düşünme becerileri ile ders içeriğine ilişkin anında geribildirim alabildiklerini de belirtmişlerdir. Öte yandan, hemşire öğrenenlerin mesajlarını çevrimiçi yayınlamaları, ders yöneticisine, katılımcıların sürekli kaydını oluşturmasında yardımcı olmuştur. Hemşire öğrenenlerin, uzaktan öğrenme ortamlarında aldıkları geribildirim, onlara öğrendiklerini değerlendirebilme olanağı, yalnızlık duygularını yok etme ve öğrenme isteklerinin oluşturulması ya da artırılmasında önemli katkılar sağlayabilir. Aynı zamanda, geleneksel hemşirelik eğitiminde bir ayrıcalık olarak görülen öğretici ile yüz yüze etkileşime karşın uzaktan hemşirelik eğitiminde bire bir etkili ve yeterli geribildirim sunulması, hemşire öğrenenlerin öğrenmeleri üzerinde olumlu etkiler yapabilir. Geribildirim; uzaktan hemşirelik eğitiminde dersin yöneticisine ulaşabilmede kolaylık, soru sorma-yanıt almada kolaylık ve anında geribildirim sunma ile sağlanabilir. SONUÇ Bilim ve teknolojilerdeki gelişmelere paralel olarak sağlık bakım alanlarında nitelikli hemşirelerin yer alması; ancak, öğrenme ortamlarının zenginliği ve eğitimin sürekliliği ile olanaklıdır. Aile, vardiya usulü çalışma koşulları, coğrafi uzaklıklar ve zaman sınırlılıkları olan hemşireler, uzaktan sunulan öğrenme ortamları ile bilgi ve becerilerini güncelleme olanağına sahiptirler. Diğer yandan, günümüz uzaktan eğitim ortamlarıyla, alana ilişkin hiçbir altyapısı olmayan kişilere sadece uzaktan öğrenme ortamlarını kullanarak, uygulama olmaksızın hemşirelik becerileri kazandırılamaz. Gerçek ortamlarda uygulama; uzaktan hemşirelik eğitiminde yer alması zorunlu bir aşamadır. Hemşire öğrenenler için tasarlanan uzaktan eğitim ortalarında, öğrenenlerin öncelikle hangi etkinlikleri kullandıklarının (yazma, dinleme, okuma, tartışma, görsel), öğrenen merkezli eğitimin nasıl verileceğinin, etkileşimin kimlerle ve nasıl sağlanacağının; gerekli kuramsal bilgi ve uygulama becerilerinin nasıl kazandırılacağının ve geribildirimin nasıl sunulacağının belirlenmesi gerekmektedir. Genel olarak bakıldığında ise hemşire sunulacak uzaktan eğitim ortamlarının tasarımında; öğrenenlerin çalışma koşullarına-zamana uygunluk, görsel ve sesli öğelerle kalıcılığı sağlamak, temel derslerin sunumunda çok boyutlu animasyonlar kullanmak, kısa ve anlaşılır yazılı metinler, ders içeriğine-ders materyallerine ulaşımda kolaylık ve süreklilik, ekonomik olmak, farklı öğrenme ortamları yaratmak, çok kültürlü öğrenmeyi sağlamak, ders yöneticisine ulaşmada kolaylık, bireysel-grup çalışma, soru sorma-yanıt alma, tartışma olanağı yaratmak, anında geribildirim sunmak yer alması gereken önemli konulardır. KAYNAKLAR Alliance for Nursing Accreditation (2002) Statement on Distance Education Policies. ulaşıldı: 12 Haziran 2007 tarihinde Andrusyszyn MA, Cragg CE, Humbert, J (2001) Nurse practitioner preferences for distance education methods related to learning style, course content, and achievement. Journal of Nursing Education, 40(4): 163-170. Atack L (2003) Becoming a web-based learner: registered nurses experiences. Journal of Advenced Nursing, 44(3): 289-297. Beldarrain Y (2006) Distance education trends: Integrating new technologies to foster student interaction and collaboration. Distance Education, 27(2): 139-153. Birol L (2007) Hemşirelik Süreci: Hemşirelik Bakımında Sistematik Yaklaşım. Genişletilmiş (8. baskı). İzmir: Etki. Buxton TG (2004) Rn-Bsn Students Lived Experiences with Online Learning. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gonzaga Üniversitesi. Christianson L, Tiene D, Luft P (2002) Examining online instruction in undergraduate nursing education. Distance Education, 23(2): 213-229. 82
Dennen VP, Darabi AA, Smith, LJ (2007) Instructor-learner interaction in online courses: The relative perceived importance of particular instructor actions on performance and satisfaction. Distance Education, 28(1): 65-79. DiLello A, Vaast K (2003) Adult learning theory. 29 Kasım 2007 tarihinde ulaşıldı: Egerton EL (2007) Faculty And Students Perceptions of Learner-Centered Instruction in Online Nursing Education Courses. Yayınlanmamış Doktora Tezi, George Mason Üniversitesi. Fay VP, Selz N, Johnson J (2005) Active learning in nursing education. 3 Aralık 2007 tarihinde ulaşıldı: Griscti O, Jacono J (2006) Effectiveness of continuing education programmes in nursing: Literature Review. Journal of Advanced Nursing, 55(4): 449-456. http://digitalcommons.library.tmc.edu/cgi/viewcontent.cgi?artic le=1000&context=uthson_ceirpubs http://itdl.org/journal/jan_04/jan_04.pdf#page=17 http://www.aanp.org/nr/rdonlyres/e6t3mqabbihce674fdfrxaov wnb5klwiizlgwfr4na4nwrm6r7il633hvh32vbibwl46stqxvi2orj/alli ance+for+nursing+accreditat on.pdf http://www.clomedia.com/content/templates/clo_webonly.asp? articleid=176&zoneid=78 http://www.decadeconsulting.com/decade/papers/reiners.pdf http://www.uwex.edu/disted/conference/resourcelibrary/proceeding/05-1629.pdf Kearns LE, Shoaf JR, Summey MB (2004) Performance and satisfaction of second-degree bsn students in web-based and traditional course delivery environments. Journal of Nursing Education, 43(6): 280-285. Kenndy SJ (2007) Learning And Transfer Compared in Two Teaching Methods: Online Problem-Based Learning and The Traditional Lecture Method. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Capella Üniversitesi. Kenny A (2002) Online learning: Enhancing nurse education. Journal of Advenced Nursing, 38(2): 127-135. Kurubacak G (2007) Research categories and needs for online learning: A Delphi Study to promote excellence. Journal of School Educational Technology (New Learning and Teaching Models: Redefining Education), 4(1): 43-52. (ERIC Document Reproduction Service No. ED496093) Moore MG, Kearsley G (2005) Distance Education. A Systems View (Second Edition). Florence, KY: Thomson- Wadsworth. Moore P, Hart L (2004) Strategies for teaching nursing research online. International Nursing Rewiev, 51: 123-128. Pelz B (2004) Three principles of effective online pedagogy. JALN, 8(3), 17 Mayıs 2008 tarihinde ulaşıldı:http://www.sloanc.org/publications/jaln/v8n3/v8n3_pel z.asp Reiners G (2005) Nursing distance education. 14 Temmuz 2007 tarihinde ulaşıldı: Shin KR, Lee JH, Ha JY, Kim KH (2006) Critical thinking disposition in baccalaurate nursing students. Journal of Advenced Nursing, 56(2): 182-189. Shuster G, Birkholz G, Petri L (2005) Faculty and student evaluations of a web based nursing program. 19 Temmuz 2007 de ulaşıldı: Singleton ABC (2005) A Comparison of Critical Thinking Skills for Advanced Practice Nursing Students in Traditional and Distance Learning Cohort Formats. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Missouri Üniversitesi. Sit J, Chung J, Chow M, Wong T (2005) Experiences of online learning: Students perspective. Nurse Education Today, 25(2): 140-147. Suliman WA (2006) Critical thinking and learning styles of students in conventional and accelerated programmes. International Nursing Review 53: 73-79. Thurmond VA, Wambach K (2004) Understanding interactions in distance education: A rewiev of the literature. 29 Aralık 2007 tarihinde ulaşıldı: 83