İNTEGRATİF TIP DERGİSİ TURKISH JOURNAL OF INTEGRATIVE MEDICINE REVIEW / DERLEME Saltuk Aytaçoğlu 1, Lale Yeprem 2, Didem Tuba Akçalı 3, Ahmet Karamercan 4, Ayşe Karamercan 5, Demirhan Dıraçoğlu 6, Ahmet Ümit Sabancı 7, Coşkun Akay 8 1 Serbest Hekim, Kadın Hastalıkları Ve Doğum, Kıbrıs 2 Muayenehane, Göğüs Hastalıkları Uzmanı, İstanbul 3 Gazi Üniversitesi, Anesteziyoloji Ve Reanimasyon, Ankara 4 Gazi Üniversitesi, Genel Cerrahi, Ankara 5 Muayenehane, Fiziksel Tıp Ve Rehabilitasyon, Ankara 6 İstanbul Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp Ve Rehabilitasyon, İstanbul 7 Bursa Çekirge Devlet Hastanesi, Ortopedi Ve Travmatoloji, Bursa 8 Muayenehane, Ankara OZON TERAPİ Özet 1840 yılında Avusturyalı kimyager Christian Schönbein tarafından keşfinden bu yana ozon, birçok farklı kullanım alanı bulmuştur. Tedavide ozon uygulamalarında temel yöntemler majör otohemoterapi, rektal ozon terapi, torbalama, kupa, ozon sauna, intradiskal uygulama, ozonize su ve yağ ile minör uygulamalardır. Integr Tıp Derg. 2015;3(1):21-26. Anahtar kelimeler: Endikasyon, major otohomoterapi, ozon terapi OZONE THERAPY Abstract Since the discovery of ozone by Austrian chemist Christian Schönbein in 1840, ozone therapy has found wide field of application in medicine. Basic methods of ozone therapy are; major autohemotherapy, rectal ozone therapy, ozone bags, cupping, ozone sauna, intradiscal application, ozone water and oil and minor ozone therapy. Turk J Integr Med. 2015;3(1):21-26. Keywords: Indication, major autohemotherapy, ozone therapy Ozon terapi. Integr Tıp Derg. 2015;3(1):21-26. Yazışma Adresi: Hasan Tahsin Caddesi, 10/3, Lefkoşa-Kıbrıs E posta: Saltukay@hotmail.com Kabul Tarihi: 8 Mayıs 2015
Ozon, 1840 yılında Avusturyalı kimyager Christian Schönbein tarafından keşfedildi.1857 yılında H.W.Siemens ilk ozon jeneratörünün patentini aldı.1890 yılında ozonun dezenfekte edici özelliği olduğu bildirildi.1891 yılında Amerikada Dr.Kelloggs ozon terapi uygulamalarını yayınladı. I.Dünya savaşında Dr. Albert Wolff Alman askerlerinin kangren ve benzeri ciddi yaralanmalarında Ozon terapi uyguladı.1995 yılında ABD Sağlık Bakanlığı ozon terapiyi tamamlayıcı tıp uygulaması kabul ettikten sonra preklinik ve klinik akademik çalışmalar giderek artmış ve ozon terapi tüm dünyada medikal alanda yaygın uygulanır olmuştur (1-9). Ülkemizde ise, 27 Ekim 2014 tarihli Resmî Gazete de yayınlanan 29158 sayılı yönetmelik ile Ozon terapi tamamlayıcı tıp uygulaması olarak kabul edilmiştir. Dr. Harman 1956 yılında Serbest Radikal Teorisi ile yaşlanmayı tanımladı (10). 1989 yılına kadar oksidan ajanların toksik olduğu kabul edildi. R.Burdon düşük doz hidrojen peroksit verildiğinde hücrede proliferasyon olduğunu göstermesi ile serbest radikal teorisindeki oksidanlar zararlıdır görüşünde kırılma olmuştur (11). Bu gelişmeler ışığında Goldman, hormesis (yüksek dozda zararlı olan bir ajanın düşük dozda faydalı etki gösterebileceği) tanımını gündeme getirmiştir (12). 1990 lı yıllarda teknik olarak radikal olmamakla birlikte hücrelerde oksidatif hasara yol açan oksijen türleri (hidrojen peroksit ve aldehid) nedeni ile Oksidatif Stres Teorisi geliştirilmiştir (13). Reaktif Oksijen Türlerinin (reactive oxygen species -ROS) oksidan özellikleri yanı sıra doza bağımlı ikincil mesajcılar oldukları görüldü. Biyolojik yapıların oksidanlara cevabının doza bağımlı olduğu, düşük dozda uyarıcı, yüksek dozda baskılayıcı etki gösterdiği netleşmiştir. Medikal ozon terapi uygulamak için saf oksijenden jeneratör yardımı ile ozon-oksijen karışımı elde edilir. Kabul edilen terapötik doz aralığı: (% 0.05 O 3 ) + (% 99.05 O 2 ) = g/ml (% 5 O 3 ) + (% 95 O 2 ) = 100 g/ml Ağırlıklı olarak kullanılan sistemik tedavi doz aralığı 20-80 g/ml dir. Lokal tedavilerde 1-20 g/ml doz aralıkları sıklıkla kullanılmaktadır. Ozon Terapi Uygulama Yöntemleri 1) Majör Otohemoterapi 50 100 ml venöz kan alınarak, dış ortamda steril şartlarda eşit hacimdeki ve doğru dozdaki ozon-oksijen karışımı ile ex-vivo olarak birleştirilir. Plazmanın içerisindeki potent antioksidan kapasiteyi oluşturan hidrofilik, lipofilik ve hücresel enzimler ile 1 saniyede reaksiyona giren ozon, ROS üretimine neden olur. Kan ile birleşen ozon, çeşitli biyolojik fonksiyonların aktivasyonu için gerekli olan geçici oksidatif stresi yaratır. 22
PUFA ile olan reaksiyon en önemlisi olup ozonun potansiyel enerjisi sonuç olarak önemli habercilere, H 2 O 2 ve iki lipid oksidasyon ürünü -lipidoxidising product (LOP) dönüşür.(14) -R-CH=CH-R + H 2 O + O 3 <---> 2 RCHO + H 2 O 2 Plazma ve kan hücreleri arasında ortaya çıkan H 2 O 2 gradient farkına bağlı difüzyon ile hücre içerisine geçer.(15) Hücre içine hızla giren H 2 O 2 bir seri kimyasal reaksiyonu uyarmak için yeterli olur. - Eritrositlerde: Eritrosit içerisinde artan H 2 O 2, oksidasyon /redüksiyon zincirini aktifleyerek 2-3 DFG ve G6PDH ı aktive eder. Glikolizi uyarır. ATP üretimi artar. Oksijen saturasyon eğrisi sağa kayar.böylece doku oksijenizasyonu artmış olur.eritrosit, H2O2 in çoğunu katalaz ve glutation peroksidaz enzimleri ile su ve oksijene dönüştürür. - Lökositlerde: Lökositler içerisine difüz eden H 2 O 2 düşük dozda NFkB yi uyarıcı yüksek dozda ise baskılayıcı özellik taşır. Düşük dozda monosit ve lenfositlerde IkB fosforilasyonu ile tyrosin kinaz aktive olur. Böylece nüklear faktör kapa-b (NFkB) aktiflenir ve nükleusa ulaşarak, proinflamatuar Th1 fenotip hücrelerde (IL-1,IL-2,IL-18,INF,TNF ) ve Th2-fenotipik hücrelerde ( IL-3, IL-4, IL-5, IL-10, TGFβ1) doza bağlı immün ve inflamatuar yanıttan sorumlu bazı genlerin regülasyonunu sağlar. - Trombositlerde: Akut strese hassas olan trombositler ozon konsantrasyonuna bağlı olarak oluşacak H 2 O 2 dozuna bağlı olarak hormesis etkisi ile PDGF-AB, TGF IL-8 ve EGF salınımı kontrol edilir. Düşük doz ve ardışık kontrollü oksidatif stres, koruyucu moleküllerinin indüksiyonunda rol alarak antioksidan savunma sistemini güçlendirip oksidanlara karşı bir tür adaptasyon sağlar.(16-17) Kan ile birleşen terapötik yüksek doz ozon en fazla %1 oranında hemolize neden olmaktadır. Ortaya çıkan düşük miktardaki hem ve 4-HNE, HO-1(hemoksijenaz-1) indüksiyonuna yol açmaktadır.(18) 2)Rektal Ozon Terapi Rektal uygulama sırasında ozon, barsak mukozasındaki su, sekrete antioksidanlar, mukoproteinler ve glikokaliks ile reaksiyona girerek ROS ve LOP üretir. ROS kısa sürede detoksifiye edilirken LOP lar ve emilen O2 sistemik dolaşa katılır. 3) Torbalama / kupa 23
Hasarlı bölge ozona dayanıklı torba/kupa içerisine alınır. Vakum yapılarak hava boşaltılır ve lezyonda enfeksiyon var ise dokunun oksidatif yüküne ve antioksidan kapasitesine göre mümkün olan en yüksek doz ozon torba içerisine doldurularak uygun olacak süre kadar beklenir. 4) Ozon Sauna Cilt 1.5-1.7 m2 alanı ile ozon uygulamaya çok elverişli. Isıya, neme ve ozona dayanıklı kabin içerisinde 37 45 C ısı aralığında su buharı ile yüksek nem ortamı sağlanır. Bu ortam periferik vazodilatasyona yol açar. Dermis ve subkutan dokularında bulunan yoğun kapiller ve venöz yapılarda açılan arteriovenöz şantlar ile kardiyak atımın % 30 a varan hacmi sirküle olabilir. Isı transfer kapasitesi 8 kat artabilir. 5) İntradiskal Uygulama Genellikle 10 dakikalık tek seansın yeterli olduğu, anestezi gerekmeyen, klasik yöntemlerden çok daha emniyetli nükleolizis olarak tanımlanan son 15 yıl içerisinde 10 binlerce uygulamanın yapıldığı, tek başına veya steroid, anestetik veya intradiskal radyofrekans termokoagülasyon kombinasyonları ile %60 90 oranında klinik başarı bildirilen bir yöntemdir. 6) Ozonize su ve yağ Ozonize suyun bakterisit etkisi 120 yıldır bilinmekte. 110 yıla yakın süredir içme sularının dezenfeksiyonunda ve yara bakımında kullanılmaktadır. Ozonlu yağ elde etmek için genellikle zeytin yağı, ayçiçeği yağı ve susam yağına uzun süreli ozon gazı verilerek çift karbon bağları kırılır ve farklı dozlarda triolein-triozonidler oluşturulur. 7) Minör uygulama 2-5 ml kan alınarak eşit hacimde ozon ile birleştirilip IM olarak uygulanır. Endikasyon Alanları (2010 Madrid Deklerasyonu Kriterleri) Ozon terapi sırasında Ozon terapi etkinliği üç başlık altında özetlenebilir. 1- Ozon terapi tek başına uygulandığında yüksek başarı elde edilen hastalıklar. Modern tedaviye destek şeklinde de uygulanabilir. a) Osteomiyelit, plevral ampiyem, fistül ve abseler, enfekte yaralar, yatak yaraları, kronik ülserler, diyabetik ayak ve yanıklar. b) İlerlemiş iskemik hastalıklar. c) Yaşa bağlı maküler dejenerasyon (atrofik formu) d) Lokalize osteoartroz. 24
e) Kronik yorgunluk sendromu ve fibromiyalji. f) Primer diş kökü çürüklerinde özellikle çocuklarda. g) Oral kavitenin tekrarlayıcı veya kronik enfeksiyonları ğ) Bartolin ve vajinal candida enfeksiyonları h) Özellikle antibiyotik ve kimyasal dirençli bakteri, virüs ve mantarlar Akut ve kronik enfeksiyon hastalıkları. Hepatit, HIV, herpetik enfeksiyonlar ve herpes zoster, papillomavirus enfeksiyonları, onikomikoz ve candida enfeksiyonları v.b. 2 Ozon terapi uygulandığında şaşılacak sonuç elde edilebilen hastalıklar. - Kansere bağlı yorgunluk. Eldeki veriler ozon terapinin kansere bağlı yorgunluk ve yaşam kalitesini artırmada, kemoterapi, radyoterapinin vücuttaki yan etkilerini azaltmada etkili olduğunu göstermiştir. Henüz kanser tedavisinde kullanımı hakkında yeterli veri yoktur. - Astım, multifaktöryel olması nedeni ile çok iyi sonuç elde edilen hastalar olmakla birlikte zayıf sonuç alınanlar da vardır 3 Modern tedaviye destek olarak kullanıldığında başarının arttığı hastalıklar - Otoimmün hastalıklar (multipl skleroz, romatoid artrit, crohn,kolitis ülseroza, psoriazis) - Senil demans - Pulmoner hastalıklar (KOAH, idiopatik pulmoner fibroz) - Cilt hastalığı (psoriazis, atopik dermatit) - Metastatik kanser - Sepsis. Kaynaklar 1. Jonas WB. Alternative medicine - learning from the past, examining the present, advancing to the future. JAMA 1998; 280: 1616-8. 2. Bocci V, Borrelli E, Travagli V, Zanardi I: The ozone paradox: ozone is a strong oxidant as well as a medical drug. Med Res Rev 2009,29(4):646-682. 3. Bocci V, Di Paolo N: Oxygen-ozone therapy in medicine: an update. Blood Purif 2009, 28(4):373-376. 25
4. Guven A, Gundogdu G, Vurucu S, Uysal B, Oztas E, Ozturk H, Korkmaz A: Medical ozone therapy reduces oxidative stress and intestinal damage in an experimental model of necrotizing enterocolitis in neonatal rats. J Pediatr Surg 2009, 44(9):1730-1735. 5. Morsy MD, Hassan WN, Zalat SI: Improvement of renal oxidative stress markers after ozone administration in diabetic nephropathy in rats. Diabetol Metab Syndr 2010, 13(2(1)):29. 6. Steppan J, Meaders T, Muto M, Murphy KJ: A metaanalysis of the effectiveness and safety of ozone treatments for herniated lumbar discs. J Vasc Interv Radiol 2010, 21(4):534-548. 7. Demirbag S, Uysal B, Guven A, Cayci T, Ozler M, Ozcan A, Kaldirim U, Surer I, Korkmaz A: Effects of medical ozone therapy on acetaminopheninduced nephrotoxicity in rats. Ren Fail 2010, 32(4):493-497. 8. Uysal B, Yasar M, Ersoz N, Coskun O, Kilic A, Cayc T, Kurt B, Oter S,Korkmaz A, Guven A: Efficacy of hyperbaric oxygen therapy and medical ozone therapy in experimental acute necrotizing pancreatitis. Pancreas 2010, 39(1):9-15. 9. Di Filippo C, Luongo M, Marfella R, Ferraraccio F, Lettieri B, Capuano A,Rossi F, D Amico M: Oxygen/ozone protects the heart from acute myocardial infarction through local increase of enos activity and endothelial progenitor cells recruitment. Naunyn Schmiedebergs Arch Pharmacol 2010, 382(3):287-291. 10. Harman, D. (1956) J. Gerontol. 11, 298-300. 11. Burdon, R. H., Gill, V., and Rice-Evans, C. (1989) Cell proliferation and oxidative stress. Free Radical Res. Commun. 7, 149 159. 12. Goldman M: Cancer risk of low-level exposure.science 1996,271(5257):1821-1822. 13. Sohal RS, Weindruch R. Oxidative stress, caloric restriction, and aging. Science. 1996;273:59 63. 14. Travagli V, Zanardi I, Bernini P, Nepi S, Tenori L, Bocci V. Effects of ozone blood treatment on the metabolite profile of human blood. Int J Toxicol 2010; 29:165-74. 15. Antunes F, Cadenas E. Estimation of H2O2 gradients across biomembranes. FEBS Lett 2000; 475:121-6. 16. Dianzani MU. 4-Hydroxynonenal and cell signalling. Free Radic Res 1998; 28:553-60. 17. Petersen DR, Doorn JA. Reactions of 4-hydroxynonenal with proteins and cellular targets. Free Radic Biol Med 2004; 37:937-45. 18. Bocci V, Aldinucci C, Mosci F, Carraro F, Valacchi G. Ozonation of human blood induces a remarkable upregulation of heme oxygenase-1 and heat stress protein-70. Mediators Inflamm. 2007;2007:26785. 26