U. Ü. ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2007, Cilt 21, Sayı 2, 41-48 (Joural of Agricultural Faculty of Uludag Uiversity) Ephestia kuehiella Zeller (Lepidoptera: Pyralidae) Yumurtalarıı Işılaıp Depolamasıı Yumurta Parazitoidi Trichogramma evaesces Westwood (Hymeoptera: Trichogrammatidae) i Ömür Uzuluğua Etkisi * Ülkü Capolat 1, Fahriye Sümer 1, Sevca Öztemiz 2, Aydı Tuçbilek 1 1 Erciyes Üiversitesi, Fe Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 38039 Kayseri, 2 Zirai Mücadele Araştırma Estitüsü, 01321 Adaa e-posta: uadiyama@erciyes.edu.tr Özet: Bu çalışmada farklı dozlarda ışılaa (0, 50, 100, 150 ve 200 Gy) Ephestia kuehiella Zeller (Lepidoptera: Pyralidae) yumurtalarıı farklı sürelerde (0, 1 ve 2 ay) 4 o C de depolamasıı yumurta parazitoidi Trichogramma evaesces Westwood (Hymeoptera: Trichogrammatidae) i ömür uzuluğua etkisi icelemiştir. Deeme souçlarıa göre, iki ay depolamada sora parazitlemiş yumurtalarda çıka T. evaesces dişileri e uzu 200 Gy de yaşarke, 1 ay depolamış yumurtalarda çıka dişiler yie yüksek dozlarda (150-200 Gy) daha uzu süre yaşamıştır. Erkekleri ömür uzuluğu açısıda ışılama dozları icelediğide, yie yüksek dozda (150 Gy) ışılaa yumurtalarda çıka erkekleri daha uzu süre yaşadığı kaydedilmiştir. Bu deemede ışılamaı ve düşük sıcaklıkta depolamaı parazitoidi ömür uzuluğu üzerie etkili olduğu, böylelikle ışılamak sureti ile E. kuehiella yumurtalarıı depolaabilir ve gerektiğide biyolojik mücadelede Trichogramma kültürlerii devamlılığı içi kullaılabilir olduğu soucua ulaşılmıştır. Aahtar Kelimeler: Trichogramma evaesces, Ephestia kuehiella, gamma radyasyou, depolama, ömür uzuluğu. The Effect of Storaged ad Irradiated Eggs of Ephestia kuehiella Zeller (Lepidoptera: Pyralidae) o Logevity of Trichogramma evaesces Westwood (Hymeoptera: Trichogrammatidae) Abstract: The effects of storaged differet times (0, 1 ve 2 moth) at 4 o C of Ephestia kuehiella Zeller (Lepidoptera: Pyralidae) eggs irradiated with differet doses (0, 50, 100, 150 ad 200 Gy) o * Çalışma, 9. Ulusal Nükleer Bilimler ve Tekolojileri Kogresi de sözlü bildiri olarak suulmuştur, Ege Üiversitesi / İzmir 14-16 Eylül 2005. 41
the logevity of Trichogramma evaesces Westwood (Hymeoptera: Trichogrammatidae) were determied i the study. The females of parasitoid emerged from the parasitized eggs storaged for two moths, lived i the logest period i dose of 200 Gy, however the female parasitoid emerged from the parasitized eggs storaged for oe moth, lived agai log at high doses (150-200 Gy). Whe the logevities of males irradiated with differet doses were examied, it was recorded that the males emerged from parasitized eggs irradiated at high dose (150 Gy) lived more loger tha the other doses. As a result, the irradiatio ad storage at low temperature affect to the logevity of parasitoid i the study. I this maer E. kuehiella eggs irradiated ca be stored ad used for cotiue the Trichogramma cultures if eeded i biological cotrol. Key Words: Trichogramma evaesces, Ephestia kuehiella, gamma irradiatio, storage, logevity. Giriş Kültür bitkileride zararlı ola böcekler ile yapıla kimyasal mücadelei bu zararlıı mücadelesie katkısı yaıda pek çok soruu ortaya çıkmasıa da ede olmuştur. Bu sorular araştırıcıları kimyasal mücadeleye alteratif olabilecek veya birlikte kullaıldığıda olumsuz etkilerii azaltacak yei tarımsal mücadele yötemlerii geliştirilmesie yöeltmiştir. Bu tip yötemleri e öemlisi zararlılar üzerideki doğal baskı usurlarıı etkiliğii isalar tarafıda arttırılmasıı amaçlaya biyolojik mücadeledir. Yumurta parazitoidlerii, kültür bitkileride birçok Lepidoptera takımıa bağlı zararlı popülasyolarıı baskı altıa alıması içi kullaımı ilk kez 1900'lü yılları başlarıda gerçekleşmiştir. Bir yumurta parazitoidii popülasyou doğada yeterli yoğulukta değil ise, laboratuarda uygu bir koukçu üzeride kitle halide üretilmesi ve doğaya destekleme salımlarıı yapılması gerekmektedir. Laboratuarda besi kayağı olarak geellikle depolamış ürülerde zararlı böcekler kullaılmaktadır. Laboratuarda kitle üretimi doğadaki zararlı popülasyo yoğulukları ile mücadele edecek düzeyde ve eş zamalı olmalıdır. Pratikte bu üretim doğadaki zararlı popülasyou mücadele zamaı ile geellikle eş düşmemektedir. Bu edele buları uygu koşullarda depolaması ve ihtiyaç duyuldukları zamalarda salım uygulamalarıda kullaılmaları büyük öem arz etmektedir. Güümüzde bu yüzde biyolojik mücadele etmelerii depolaması bir tekoloji halie gelmektedir. Salıvermelerde isteildiği ada, isteile miktarlarda parazitoide sahip oluabilmesi içi kitle halide elde edile koukçu yumurtalarıı parazitlemede öce veya sora depolaabilmesi gereklidir (Kılıçer ve ark., 1990). Biyolojik mücadele etmeleri arasıda yumurta parazitoidi Trichogramma türleri e çok kullaılalardır. Özellikle çeşitli kültür bitkileride Lepidoptera takımıa ait zararlılara karşı mücadelede başarılı bir şekilde kullaılmaktadır. Kalıtı bırakmaya, isa ve çevre sağlığı açısıda risk taşımaya biyolojik mücadele yötemlerii doğru kullaılması içi parazitoit ve koukçusuu iyi taıması, koukçu-parazitoit ilişkilerii öcelikle icelemesi gerekmektedir (Uzu, 1994) Bu çalışmada ışılamaı ardıda, soğukta depolamış yumurtaları parazitlemesiyle oluşa Trichogramma evaesces i ömür uzuluğuu asıl etkilediğii belirlemesi amaçlamıştır. Böylelikle biyolojik mücadelede parazitoidi salım uygulamalarıda yoğu kullaıma başladığı aylarda, öcede laboratuvar koukçusuu yumurtalarıı depolama avatajlarıda yararlama yolları belirleecektir. 42
Materyal ve Yötem Çalışmalar sırasıda kullaıla U güvesi, E. kuehiella Zeller (Lepidoptera:Pyralidae) Akara Üiversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü'de sağlamıştır. Yumurta parazitoidi T. evaesces Westwood (Hymeoptera: Trichogrammatidae), Adaa Zirai Mücadele Araştırma Estitüsü'de parazitlemiş yumurtalar halide alııp Erciyes Üiversitesi, Fe-Edebiyat Fakültesi, böcek yetiştirme laboratuarıda kültürü oluşturulmuştur. Besi ortamıı hazırlaması: Besi ortamlarıda istemeye zararlıları yok edilmesi (sterilizasyo) içi besi yeri hazırlamada kullaıla u 65ºC ye ayarlı etüvde 10 saat süreyle bekletilmiştir. Steril edile besi polietile torbalarda saklamıştır. E. kuehiella yumurtaları 1 kg u içerisie % 5 bira mayası ve 30 g buğday tohumu ilave edilerek hazırlaa besi yerleride kültüre alımıştır. Kültür, 27±1ºC ve %70±5 ispi eme ve 16 saat aydılık 8 saat karalık ışıklama süresie ayarlamış yetiştirme odasıda üretilmiştir (Ahmad, 1989). T. evaesces i yetiştirilmesi: T. evaesces kültürü Adaa Zirai Mücadele Araştırma Estitüsü'de koukçu yumurtası içideki pupalar halide laboratuara getirilmiştir. Bu pupalar, 27±1ºC ve % 70+5 ispi eme ve 16 saat aydılık 8 saat karalık ışıklama süresie ayarlamış yetiştirme odasıda kültüre alımıştır. Işıklama süresi zama ayarlı floresa lambalarla kotrol edilmiştir. Bu deemede gamma radyasyouu 0-24 saatlik (depolamamış) ve depolamış koukçu yumurtalarıa doz ve süre düzeyide etkileri araştırılmıştır. Beş farklı dozda ışılamış (0, 50, 100, 150 ve 200 Gy) E. kuehiella yumurtaları ışılamada heme sora T. evaesces ergilerie suulmuştur. Her bir tekerrür içi bir dişi kullaılmış ve dişi 24 saat souda deey tüpüde uzaklaştırılmıştır. Parazitlee yumurtalarda ergi çıkışı oldukta sora ömür uzuluğua bakmak içi her bir dozda 10 dişi ve 10 erkek T. evaesces tesadüfi olarak seçilmiş ve takip edilmiştir. Ayı işlemler ışılaa yumurtalar 1 ve 2 ay 4 o C de depoladıkta sora tekrar edilmiştir. Işılamalar içi gamma kayağı olarak 60 C o ve doz oraıı ayarlamak içi Fricke dosimetri kullaılmıştır. Araştırma Souçları E. kuehiella yumurtaları 0, 50, 100, 150 ve 200 Gy lik dozlarda ışılamış ve 0 (depolamamış), 1 ve 2 ay sürelerle 4 o C de depolamıştır. Işılamış yumurtalar her bir depolama süreside sora T. evaesces ergileri tarafıda parazitlemiştir. Parazitlemiş yumurtalarda çıka T. evaesces dişilerii ömür uzulukları her bir depolama süresi içi takip edilmiştir. Depolamamış, 0, 50 ve 200 Gy lik dozlarda ışılamış yumurtalarda çıka dişileri 10. güde acak % 10 u yaşarke, 100 ve 150 Gy lik dozlarda % 30 u yaşamıştır (Çizelge 1). 43
Çizelge 1. Işılamış ve taze (depolamamış) yumurtaları parazitlemesiyle çıka dişileri ömür uzuluğu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 0 10 10 10 10 9 7 4 3 2 2 1 1 1 0 50 10 10 10 10 9 9 5 3 3 3 1 0 - - 100 10 10 10 10 10 9 8 8 5 4 3 1 0-150 10 10 10 10 10 10 9 7 7 4 3 3 2 0 200 10 10 10 10 9 9 7 6 4 4 1 1 1 0 Bir ay depolamış 100 ve 200 Gy lik dozlarda ışılamış yumurtalarda çıka dişileri 11. güde % 20 si yaşarke, 150 Gy de % 30 u yaşamıştır. Bu depolama süreside, 0 Gy (kotrol) ve 50 Gy de ise 11. güde dişileri tamamı ölmüştür (Çizelge 2). İki ay depoladıkta sora parazitlemiş yumurtalarda çıka dişileri ömür uzuluğu ise 200 Gy lik dozda e uzu olmuştur (Çizelge 3). Çizelge 2. Işılamış ve bir ay depolamış koukçu yumurtaları parazitlemesiyle çıka dişileri ömür uzuluğu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 0 10 10 10 10 9 9 6 5 4 4 0 - - - 50 10 10 10 10 10 9 4 3 3 2 0 - - - 100 10 10 10 10 10 9 8 8 6 6 3 2 0-150 10 10 10 10 10 10 10 8 6 5 3 3 1 0 200 10 10 10 10 10 9 8 8 7 6 4 2 2 0 Çizelge 3. Işılamış ve iki ay depolamış yumurtalarda çıka dişileri ömür uzuluğu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 0 10 10 10 10 10 9 7 6 5 3 3 0-50 10 10 10 10 10 9 5 3 1 0 - - - 100 10 10 10 10 8 7 6 4 3 0 - - - 150 10 10 10 10 10 9 7 6 3 1 1 0-200 10 10 10 10 10 10 9 7 7 6 4 1 0 Ayı koşullarda tutulmuş E. kuehiella yumurtalarıda çıka erkek T. evaesces ergilerii ömür uzuluğu takip edildiğide ise, depolamamış, 0 ve 150 Gy lik dozlarla ışılamış yumurtalarda çıka erkekleri 5. güde % 10 u yaşarke, 50, 100 ve 200 Gy lik dozlarla ışılamış yumurtalarda çıka erkekleri hepsi ölmüştür (Çizelge 4). 44
Çizelge 4. Işılamış ve depolamamış yumurtalarda çıka erkekleri ömür uzuluğu 1 2 3 4 5 6 7 0 10 10 10 4 1 1 0-50 10 10 10 3 1 0 - - 100 10 10 9 6 2 0 - - 150 10 10 10 10 5 1 1 0 200 10 10 10 7 3 0 - - Bir ay depolamış yumurtalarda çıka erkekleri 5.güde 0 Gy de % 70 i, 50 Gy de % 50 si, 100 Gy de % 20 si, 150 Gy de % 50 si ve 200 Gy de % 30 u yaşamıştır (Çizelge 5). Çizelge 5. Işılamış ve bir ay depolamış yumurtalarda çıka erkekleri ömür uzuluğu 1 2 3 4 5 6 7 8 0 10 10 10 10 10 7 2 1 0 50 10 10 10 9 5 5 1 1 0 100 10 10 8 7 6 2 1 1 0 150 10 10 10 9 6 5 4 3 0 200 10 10 10 7 5 3 1 0 - İki ay depolamış yumurtalarda çıka erkekleri ise 5. güde 0 Gy de % 60 ı, 50 Gy de % 90 ı, 100Gy de % 80 si, 150 Gy de % 90 ı ve 200 Gy de % 40 ı yaşamıştır (Çizelge 6). Çizelge 6. Işılamış ve iki ay depolamış yumurtalarda çıka erkekleri ömür uzuluğu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 10 10 10 10 9 6 3 0 - - - 50 10 10 10 9 9 9 5 1 0 - - 100 10 10 10 9 9 8 2 1 0 - - 150 10 10 10 9 9 9 8 7 7 1 0 200 10 10 10 10 7 4 2 0 - - - Farklı sürelerde depolamış ve ışılamış yumurtalarda çıka dişi ve erkekleri ortalama ömür uzulukları icelediğide, 200 Gy lik dozla ışıladıkta sora iki ay süre depolaa ve parazitlee yumurtalarda çıka dişileri ortalama ömrü e uzuke, erkekleri 150 Gy lik dozda e uzu yaşadığı belirlemiştir (Çizelge 7 ve 8). 45
Çizelge 7. Farklı sürelerde depolamış (depolamamış,1 ve 2 ay depolamış) ve ışılamış yumurtalarda çıka T. evaesces dişilerii ortalama ömür uzuluğu Dişi Ortalama ömür±sd Depolamamış 1ay depolamış 2 ay depolamış 0 4.61±3.98 6.7±3.43 6.63±3.52 50 5.72±3.92 6.10±4.04 6.44±4.21 100 6.50±3.72 6.83±3.48 6.44±3.53 150 6.53±3.66 6.61±3.82 6.09±4.11 200 5.53±3.90 6.61±3.52 7.00±3.61 Çizelge 8. Farklı sürelerde depolamış (depolamamış,1 ve 2 ay depolamış) ve ışılamış yumurtalarda çıka T. evaesces erkekleri ortalama ömür uzuluğu Erkek Ortalama ömür±sd Depolamamış 1 ay depolamış 2 ay depolamış 0 4.33±4.58 6.25±4.49 6.85±4.01 50 4.80±4.86 5.12±4.19 6.25±4.10 100 5.40±4.33 4.37±3.81 6.12±4.32 150 6.16±4.44 5.87±3.60 7.00±3.59 200 6.00±4.41 5.14±4.06 6.14±4.18 Tartışma Depolama sorası parazitlemiş yumurtalarda çıka dişi ve erkek bireyler ömür uzuluğu bakımıda ortalama değerler alıarak icelediğide depolama süresii artmasıı dişileri ömür uzuluğuda kısalmaya, erkek bireylerde ise uzamaya ede olduğu soucua varılmıştır. Gamma radyasyo dozlarıa göre değerledirildiğide ise yüksek dozlarda ışılamış yumurtalarda çıka dişi ve erkek bireyleri daha uzu süre yaşadığı kaydedilmiştir. Bu araştırma souçlarıa bezer olarak, Vercosa ve ark. (2003), Pastrogylus megistus (Burmeister) (Hemiptera: Reduviidae) u ömür uzuluğu ve çoğalma kapasitesi üzerie gamma radyasyouu etkisi üzerie yaptıkları araştırmada, radyasyo dozları ile ömür uzuluğu arasıda doğrusal bir ilişkii olduğuu gözlemişlerdir. Araştırmada erkek bireyleri dişilere orala radyasyoa karşı daha duyarlı oldukları tespit edilmiştir. Bu araştırmada Ephestia kuehiella yumurtaları farklı ışı dozlarıa maruz bırakılarak, düşük sıcaklıkta (4 o C) değişik sürelerde depolamış, bu yumurtaları parazitleye T. evaesces dişi ve erkek bireylerii ömür uzulukları ise 27±1ºC ve % 70+5 ispi eme ayarlamış yetiştirme odasıda yetiştirilerek icelemiştir. Hase ve Jese (2002) de Trichogramma turkestaica Meyer ı düşük sıcaklıkta bekletilmesii ömür uzuluğuu, parazitlemesii ve koukçuda beslemesii arttırdığıı bulmuşlardır. Parazitoidi beslemesi de dişileri ömür uzuluğu üzerie etki etmektedir. Nitekim Greeberg ve ark. (2000), Trichogramma miitum Riley u, Hohma ve ark. (1988), Trichogramma plateri Nagarkatti i beslemiş dişilerii beslememiş dişilerie göre öemli derecede uzu yaşadığıı bulmuşlardır. Uçka ve Gülel (2001), Apateles galleriae 46
Wilkiso (Hymeoptera: Bracoidae) i de, düşük sıcaklığı parazitoidi ergi ömür uzuluğu, yumurta verimi ve eşey oraıı öemli ölçüde etkilediği soucua varmışlardır. Trichogramma türlerii yetiştirildiği koukçular da oları ömür uzuluğuu etkilemektedir. Nitekim Navaraja ve ark. (1981), Trichogramama chilois Ishii ve T. exiguum u koukçu olarak Sitotroga cerealella (Olivier) (Lepidoptera: Gelechiidae) kullaıldığıda ömür uzuluğu ve verimliliği e düşük olduğu soucua varmışlardır. Bu araştırmada T. evaesces i laboratuar koukçusu olarak E. kuehiella kullaılmış olup, Özpıar (1997), T. evaesces içi, Uzu (1994), T. brassicae Bezdeko içi, bezer şekilde E. kuehiella yumurtalarıda parazitoid ergi ömrüü yaklaşık 7-8 gü olduğuu ve sıcaklık artıkça ömür uzuluğuu kısaldığıı belirlemişlerdir. Bu çalışmada ışılaa yumurtaları T. evaesces i depolama süresie katkı sağladığı ve bu yumurtalarda çıka dişi ve erkek bireyleri ışılamaya yumurtalarda çıkalara göre daha uzu süre yaşadığı bulumuştur. Böylelikle bu souç biyolojik mücadele uygulamalarıda faydalı böcekleri kitle üretimleri içi avatajlar sağlayacaktır. Kayaklar Ahmad, T.R., 1989. Respose of irradiated adult males of carob moth Ephestia calidella (Gue) to virgi female traps ad effect of gamma radiatio o the ability of the adult female moth to attack males, J. Appl. Etomol., 107: 312-324. Greeberg, S. M., D. A. Nordlud ad Z. Wu, 2000. Effect of Trichogramma miutum (Hymeoptera: Trichogrammatidae) adult utritio o logevity ad ovipositio, Subtropical Plat Sciece, 52: 42-46. Hase, L.S., ad K.M.V. Jese, 2002. Effect of temperature o parasitism ad hostfeedig of Trichogramma turkestaica (Hymeoptera Trichogrammatidae) o Ephestia kuehiella (Lepidoptera: Pyralidae). J. Eco. Etomol., 95 (1): 50-56. Hohma, C. L., R.F. Luck ad E.R. Oatma, 1988. A compariso of logevity ad fecudity of adult Trichogramma plateri (Hymeoptera: Trichogrammatidae) reared from eggs of the cabbage looper ad the Agumouis grai moth, with ad without access to hoey. J. Eco. Etomol. 81 (5): 1307-1312. Kılıçer, N., M.O. Gürka ve H. Bulut, 1990. Trichogramma turkeiesis Kastadiov ve Trichogramma embryophagum tarafıda asalaklamış u güvesi (Ephestia kuehiella Zeller) yumurtalarıı depolaması üzerie araştırmalar, Türkiye 2. Biyolojik Mücadele Kogresi, Akara, 15-23, Eylül, s. 26-29. Navaraja Paul, A.V., R. Dass, ad B. Parshad, 1981. Ifluece of differet hosts o parasitism by Trichogramma chilois Ishii ad Trichogramma exiguum Pito ad Plater (Hymeoptera: Trichogrammatidae). Z. Ag. Et. 92: 160-164. Özpıar A., 1997. Ephestia kuehiella Zeller ve Sitotroga cerealella (Olivier) yumurtaları üzeride Trichogramma. evaesces i bazı biyolojik özelliklerii karşılaştırılması. Bitki Koruma Bültei 37 (1-2): 59-65. Uçka, F., ad A. Gülel, 2001. The effects of cold storage o the adult logevity, fecudity ad sex ratio of Apeteles galleriae Wilkiso (Hym.: Bracoidae), Turk J Zool., 25: 187-191. 47
Uzu, S., 1994. Değişik sıcaklıklarda Trichogramma brassicae Bezdeko (Hymeoptera: Trichogrammatidae) i U Güvesi (Ephestia kuehiella Zell.) yumurtalarıda koukçu-parazit ilişkileri ve depolaması üzerie araştırmalar, Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Kogresi, İzmir, 25-28 Ocak, s. 431-439. Vercosa, P., P.H. Falcao ad A.F. Furtado, 1993. Effects of gamma irradiatio o the reproductive capacity ad the logevity of Pastrogylus megistus (Hemiptera: Reduviidae), Mem. Ist. Oswaldo Cruz., 88 (2): 195-201. 48