20062066 RUHSAT NO LU KALKER OCAĞI VE KIRMA-ELEME TESİSİ KAPASİTE ARTIŞI ÇED RAPORU ANKARA İLİ, POLATLI İLÇESİ, KARAKUYU KÖYÜ

TAMTAŞ YAPI MALZEMELERİ 20062066 RUHSAT NO LU KALKER OCAĞI VE KIRMA-ELEME TESİSİ KAPASİTE ARTIŞI ÇED RAPORU ANKARA İLİ, POLATLI İLÇESİ, KARAKUYU KÖYÜ Bahçelievler Mah. 52. Sok. (Eski 6. Sok) No: 15/4 ÇANKAYA / ANKARA TEL : + 90 312 223 36 00 FAKS : + 90 312 223 31 32 web : www.ankatekmuhendislik.com.tr e-posta : info@ankatekmuhendislik.com.tr ÇED Raporu Nihai ÇED Raporu ANKARA HAZİRAN - 2013

PROJENİN SAHİBİNİN ADI ADRESİ TELEFON VE FAKS NUMARALARI PROJENİN ADI PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN ADI, MEVKİİ PROJE BEDELİ PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZON RUHSAT NUMARASI 20062066 PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) PTD RAPORUNU HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADI PTD HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARALARI PTD SUNUM TARİHİ (GÜN, AY, YIL) TAMTAŞ YAPI MALZEMELERİ SAMSUN YOLU ÜZERİ 35. KM. ELMADAĞ/ANKARA TEL. : 0 312 864 04 26 FAKS : 0 312 864 04 28 20062066 NO LU KALKER OCAĞI VE KIRMA ELEME TESİSİ KAPASİTE ARTIŞI ÇED RAPORU ANKARA İLİ, POLATLI İLÇESİ, KARAKUYU KÖYÜ Yatırım Tutarı = 565.000 TL Proje Alanı Sınır Koordinatları Koordinat No Sağa Yukarı Enlem - Boylam Datum Ed-50 WGS-84 Türü UTM Coğrafik DOM 33 --- ZON 36 --- Ölçek 6 Derecelik --- Nokta Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam 1. Nokta 430542 4368915 39,465419 32,192157 2. Nokta 431400 4368730 39,463821 32,202150 3. Nokta 431400 4368950 39,465803 32,202127 4. Nokta 431650 4368850 39,464922 32,205043 5. Nokta 431650 4368676 39,463354 32,205061 6. Nokta 432130 4368573 39,462464 32,210651 7. Nokta 432127 4368310 39,460095 32,210643 8. Nokta 432001 4368307 39,460058 32,209179 9. Nokta 431887 4368333 39,460283 32,207851 10. Nokta 431865 4368298 39,459966 32,207599 11. Nokta 431833 4368287 39,459864 32,207228 12. Nokta 431342 4368348 39,460375 32,201515 13. Nokta 431347 4368365 39,460528 32,201571 14. Nokta 431028 4368423 39,461025 32,197858 15. Nokta 431026 4368365 39,460503 32,197840 16. Nokta 430918 4368355 39,460404 32,196586 17. Nokta 430918 4368363 39,460476 32,196585 18. Nokta 430521 4368441 39,461147 32,191963 Alan = 67,27 17.07.2008 Tarih ve 26939 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan ÇED Yönetmeliği EK 1 Madde 28 Madencilik Faaliyetleri, a bendi 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler ve d bendi Kırma-eleme-yıkama tesisleri (3213 sayılı Maden Kanunu 1. (a) ve 2. (a) grup madenler ile hafriyat malzemeleri 400.000 ton/yıl) ANKATEK ÇEVRE MAD. MÜH. MÜŞ. TURZ. TAAH. VE TİC. LTD. ŞTİ. Bahçelievler Mah. 52. Sok. (Eski 6. Sok) No: 15/4 Çankaya/ANKARA TEL : 0 312 223 36 00 (pbx) FAKS : 0 312 223 31 32 28.06.2013

İÇİNDEKİLER LİSTESİ Sayfa No İÇİNDEKİLER LİSTESİ... 1 TABLOLAR DİZİNİ... 5 ŞEKİLLER DİZİNİ... 7 EKLER LİSTESİ :... 8 BÖLÜM 1: PROJENİN TANIMI VE AMACI... 10 1.1. Tanımı, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği, Projenin Zamanlama Tablosu... 10 1. 1. 1. Tanımı... 10 1. 1. 2. Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği... 12 1. 1. 3. Projenin Zamanlama Tablosu... 13 BÖLÜM 2: PROJE ALANI VE ETKİ ALANINA AİT MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ VE ÖZELLİKLERİ... 14 (PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT DURUMU VE PLANLANAN DURUMU İLE İLGİLİ OLARAK ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN BELİRTİLMESİ)... 14 2.1. Proje İçin Seçilen Yerin Konumu... 14 2.1.1. Proje Yer Seçimi (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan yerin, Onanlı Çevre Düzeni Planı veya İmar Planı sınırları içinde ise bu alan üzerinde, değil ise mevcut arazi kullanım haritası üzerinde koordinatları ile birlikte gösterimi, projenin kapladığı alan ve koordinatları)... 15 2.1.2. Proje Kapsamındaki Ünitelerin Konumu... 17 2.1.2.1. Ocak... 19 2.1.2.2. Kırma-Eleme Tesisi... 20 2.1.2.3. Stok Alanı... 20 2.1.2.4. Bitkisel Toprak Depo Alanı... 21 2.1.2.5. Şantiye / İdari Bina... 21 2.1.2.6. Nakliye Güzergahı... 21 2.1.2.7. Diğer... 22 2.2. Proje Etki Alanının Belirlenmesi ve Etki Alanındaki Mevcut Durum... 22 2.3. Projenin Özellikleri... 24 2.3.1. Proje Kapsamında Kullanılacak Üretim Yöntemleri, Üretim Miktarları, İş Akım Şeması, Çalışacak Personel Sayısı... 24 2.3.1.1. Proje Kapsamında Kullanılacak Üretim Yöntemleri, Üretim Miktarları... 24 2.3.1.2. Proje İş Akım Şeması... 28 2.3.1.3. Çalışacak Personel Sayısı... 31 2.3.2. Üretimde Kullanılacak Makinelerin, Araçların ve Aletlerin Miktar ve Özellikleri... 31 2.3.3. Üretim Sırasında Tehlikeli, Toksik, Parlayıcı ve Patlayıcı Maddelerin Kullanım Durumları, Taşınmaları ve Depolanmaları... 32 2.3.4. Proje Kapsamındaki Ulaştırma Altyapısı Planı (Ulaştırma Güzergahı, Güzergah Yollarının Mevcut Durumu ve Kapasitesi, Hangi Amaçlar İçin Kullanıldığı, Mevcut Trafik Yoğunluğu, Yerleşim Yerlerine Göre Konumu, Yapılması Düşünülen Tamir, Bakım ve İyileştirme Çalışmaları vb.)... 37 BÖLÜM 3: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI... 39 3.1. Proje ve Etki Alanının Mevcut ve Planlanan Sosyo-Ekonomik Özellikleri... 39 3.1.1. Ekonomik Özellikler (Yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler)... 39 3.1.2. Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfusun yaş sınıflarına göre dağılımı, hane halkı yapısı)... 41 3.1.3. Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar)... 42 3.1.4. İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Faaliyetler... 43 3.1.5. Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri... 44 3.1.6. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri)... 44 3.1.7. Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik / Sosyal Altyapı İhtiyaçları... 45 3.1.8. Projenin Fayda-Maaliyet Analizi... 45 1

3.1.9. Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri... 48 3.1.10. Projenin Ekonomik Ömrü... 49 3.1.11. Zamanlama Tablosu... 49 3.2. Diğer Hususlar... 49 BÖLÜM 4: MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER VE DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI.. 50 (BÖLGESEL VE ÇALIŞMA ALANI BAZ ALINARAK MEVCUT VE PLANLANAN DURUM VERİLMELİDİR)... 50 4.1. Arazi Kullanım ve Mülkiyet Durumu... 50 4.1.a. Tarım ve Hayvancılık... 51 4.1.a.1. Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü... 51 4.1.a.2. Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları... 52 4.1.a.3. Hayvancılık Türleri, Adetleri ve Beslenme Alanları... 58 4.1.b. Orman Alanları... 59 4.1.b.1. Ağaç Türleri ve Miktarları veya Kapladığı Alan Büyüklükleri... 59 4.1.b.2. Ocak Yerinin İşlediği Mescere Haritası ve Yorumu... 59 4.1.b.3. Sahanın Yangın Görüp Görmediği... 59 4.1.c Proje Yerinde Elden Çıkarılacak Alanın Değerlendirilmesi... 60 4.1.c.1 Proje Sırasında Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Orman Yangınları ve Alınacak Önlemler... 60 4.1.c.2 Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Arazi Kullanım Kabiliyeti... 60 4.1.c.3 Etkilenecek Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı... 60 4.1.c.4. Proje Alanında Kültür ve Tabiat Varlıkları Durumu... 61 4.1.c.5. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası)... 61 4.2. Toprak Özellikleri... 62 4.2.a. Toprak Yapısı ve Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflaması... 62 4.2.b. Yamaç Stabilitesi... 66 4.2.c. Erozyon... 66 4.2.d. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemlar Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası)... 67 4.3. Jeolojik Özellikler... 68 4.3.a. Bölge Jeolojisi... 71 4.3.b. Proje Alanı Jeolojisi... 71 4.3.c. Cevherleşme... 73 4.3.d. Depremsellik... 73 4.3.e. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Jeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası)... 75 4.4. Hidrojeolojik Özellikler... 76 4.4.a. Bölge ve Proje Alanı Hidrojeolojik Özellikler... 76 4.4.b. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri... 76 4.4.c. Yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri (Su Seviyeleri, Miktarları, Emniyetli Çekim Değerleri, Kaynakların Debileri, Mevcut ve Planlanan Kullanımı)... 78 4.4.d. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrojeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası)... 81 4.5. Hidrolojik Özellikler... 82 4.5.a. Bölge ve Proje Alanı Hidrolojik Özellikleri... 82 4.5.b. Projenin Göl, Baraj, Gölet, Akarsu ve Diğer Sulak Alanlara Göre Konumu... 85 4.5.c. Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Su Ürünleri İstihsali, Ulaşım, Turizm, Elektrik Üretimi, Diğer Kullanımlar)... 87 4.5.d. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası)... 88 4.6. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler... 88 4.6.a. Bölgesel ve Proje Alanı Meteorolojik ve İklimsel Özellikler... 88 4.6.b. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Sırasında Yerel ve Bölgesel İklimde Oluşabilecek Meteorolojik ve İklimsel Etkiler ile Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası)... 108 4.7. Flora-Fauna... 108 4.7.a. Proje Alanı ve Proje Etki Alanı Flora-Fauna... 109 2

4.7.b. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Flora-Fauna Üzerine Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası)... 129 4.8. Koruma Alanları (EK-V deki Duyarlı Yöreler Listesi Kapsamında)... 131 4.8.a. Proje Alanı ve Proje Etki Alanı Koruma Alanları... 131 4.8.b. Proje Kapsamında Yapılacak İş Ve İşlemler Kapsamında Koruma Alanlarına Etkiler Ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme Ve İşletme Sonrası)... 137 4.9. Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, 7/16349 sayılı bakanlar kurulu kararı ile "sınırlandırılmış alanlar" v.b.)... 137 4.9.a. Proje Alanı ve Proje Etki alanı... 137 4.9.b. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası)... 137 BÖLÜM 5: PROJE KAPSAMINDAKİ FAALİYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 138 (İLGİLİ YÖNETMELİKLER KAPSAMINDA VE KÜMÜLATİF OLARAK GEREKLİ DEĞERLENDİRME YAPILACAKTIR)... 138 5.1. Emisyon Hesaplamaları (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası)... 138 5.1.1. İşletme Aşamasında Oluşacak Emisyonlara İlişkin Hesaplamalar... 138 5.1.2. Hava Kalitesi Modelleme Çalışması... 143 5.1.3. Toz Emisyonlarına Karşı Alınacak Önlemler... 146 5.2. Su Kullanımı ve Bertarafı (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere temin edileceği kaynaklar, su miktarları, içme ve kullanma suyu ve diğer kullanım amaçlarına göre miktarları, kullanımı sonrası oluşacak atık suların miktarı ve bertarafı)... 147 5.2.1. Su Kullanımı... 147 5.2.2. Atık Suların Bertarafı... 149 5.3. Atıklar (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere atık türleri, miktarları, bertarafı)... 150 5.3.1. Evsel Nitelikli Katı Atıklar... 150 5.3.2. Ambalaj Atıkları... 150 5.3.3. Atık Yağlar... 150 5.3.4. Bitkisel Atık Yağlar... 152 5.3.5. Tehlikeli Atıklar... 153 5.4. Gürültü Kaynakları ve Seviyeleri... 153 5.4.1. Gürültü Kaynakları ve Seviyeleri... 153 5.4.2. Vibrasyon... 158 5.5. Sağlık Koruma Bandı Mesafesi... 163 5.6. Doğaya Yeniden Kazandırma Çalışmaları ve Rehabilitasyon Planı... 163 5.7. Risk Analizi... 167 5.7.a. Proje Alanı ve Proje Etki Alanı Analizi... 169 5.7.b. Proje Kapsamında Yapılacak İş Ve İşlemler Kapsamında Risk Durumlarında Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme Ve İşletme Sonrası)... 171 5.8. Diğer Hususlar... 173 BÖLÜM 6: PROJENİN ALTERNATİFLERİ... 174 (BU BÖLÜMDE TEKNOLOJİ, ALINACAK ÖNLEMLERİN ALTERNATİFLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI YAPILACAK VE TERCİH SIRALAMASI BELİRTİLECEKTİR.)... 174 BÖLÜM 7: İZLEME PROGRAMI... 175 7.1. Projenin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Projenin İşletmesi Ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı Ve Acil Müdahale Planı... 175 7.2. ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığı 4. Maddesinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi İle İlgili Program... 180 BÖLÜM 8: HALKIN KATILIMI... 181 (PROJEDEN ETKİLENMESİ MUHTEMEL YÖRE HALKININ NASIL VE HANGİ YÖNTEMLERLE BİLGİLENDİRİLDİĞİ, PROJE İLE İLGİLİ HALKIN GÖRÜŞLERİNİN VE KONU İLE İLGİLİ AÇIKLAMALARIN ÇED RAPORUNA YANSITILMASI)... 181 BÖLÜM 9: SONUÇLAR... 183 3

(YAPILAN TÜM AÇIKLAMALARIN ÖZETİ, PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİNİN SIRALANDIĞI VE PROJENİN GERÇEKLEŞMESİ HALİNDE OLUMSUZ ÇEVRESEL ETKİLERİN ÖNLENMESİNDE NE ÖLÇÜDE BAŞARI SAĞLANABİLECEĞİNİN BELİRTİLDİĞİ GENEL BİR DEĞERLENDİRME)... 183 4

TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo 1. Projenin Zamanlama Tablosu... 13 Tablo 2. 20062066 Ruhsat No lu Saha Sınır Koordinatları... 16 Tablo 3. ÇED Proje Alanı Sınır Koordinatları... 16 Tablo 4. 20062066 no'lu Sahanın İşletme İzin Alanı Sınır Koordinatları... 17 Tablo 5. 20062066 no'lu Sahanın ÇED Gerekli Değildir Belgesi Alınan Alan Sınır Koordinatları... 17 Tablo 6. Kırma-Eleme Tesisi Alanı Sınır Koordinatları... 18 Tablo 7. Cevher Stok Alanı Sınır Koordinatları... 18 Tablo 8. Üretim Miktarları ve Çalışma Süreleri... 24 Tablo 9. Çalışacak Personel Listesi... 31 Tablo 10. Proje Kapsamında Kullanılan Makine Ekipman Listesi... 31 Tablo 11. 20062066 No lu Kalker Ocağı Patlatma Yönteminin Teknik Özellikleri ve Patlatma Sayısı Bilgileri... 34 Tablo 12. 20062066 No lu Kalker Ocağında Yapılacak Patlatmada Kullanılacak Patlayıcı Madde Miktarları... 35 Tablo 13. Türkiye, Ankara ve Polatlı İlçesi ne Ait Kentsel ve Kırsal Nüfus Verileri... 41 Tablo 14. Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus Verileri... 42 Tablo 15. Yatırım Analiz Tablosu... 46 Tablo 16. Yıllık İşletme Giderleri Tablosu... 46 Tablo 17. Proforma Gelir Tablosu... 47 Tablo 18. Tarım Arazilerinin Sulama Durumu... 51 Tablo 19. Arazi Kullanım Sınıfları... 51 Tablo 20. Tarım Arazilerinin Dağılımı... 51 Tablo 21. İldeki Tarla Ürünleri Üretim Tablosu (2012 Yılı)... 52 Tablo 22. İldeki Meyve Ağaçları Üretim ve Veri Tablosu (2012)... 53 Tablo 23. İlde Sebze Üretimi ve Miktarı (2012)... 54 Tablo 24. Organik Tarım Bilgi Sistemi (OTBİS) Verileri Tablosu... 55 Tablo 25. Polatlı İlçesi Tarım Alanı İstatistikleri... 55 Tablo 26. Polatlı İlçesinde Üretilen Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünler (CPA Sınıflamasına Göre)... 56 Tablo 27. Polatlı İlçesinde Üretilen Sebzeler (CPA Sınıflamasına Göre)... 57 Tablo 28. Polatlı İlçesinde Üretilen Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkileri (CPA Sınıflamasına Göre)... 57 Tablo 29. Ankara İli Topraklarının Verimlilik Kriterlerinin % Olarak Dağılımı... 62 Tablo 30. Ankara İli Büyük Toprak Grupları (ha)... 65 Tablo 31. Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları (AKK) (ha)... 65 Tablo 32. Yeraltı Suyu Havzaları Yeri ve İşletme Rezervleri... 79 Tablo 33. Proje Alanı Civarındaki Kuyu, Çeşme Ve Kaynaklara Ait Bilgiler... 79 Tablo 34. Polatlı İlçesi Jeotermal Enerji Durumu... 80 Tablo 35. Ankara İli Doğal Gölleri... 83 Tablo 36. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Basınç Dağılımı (hpa)... 89 Tablo 37. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Sıcaklık Dağılımı ( C)... 90 Tablo 38. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Yağış Dağılımı... 91 Tablo 39. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Nispi Nem Dağılımı... 92 Tablo 40. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Buharlaşma Dağılımı... 93 Tablo 41. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Sayılı Günler Dağılımı... 94 Tablo 42. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Maksimum Kar Kalınlığı... 95 5

Tablo 43. Yönlere Göre Rüzgârın Aylık, Mevsimlik ve Yıllık Esme Sayılarının Dağılımları... 96 Tablo 44. Yönlere Göre Rüzgârların Aylık, Mevsimlik ve Yıllık Esme Hızları Dağılımları (m/sec)... 97 Tablo 45. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Rüzgar Verileri, Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Tablosu... 103 Tablo 46. Hakim Rüzgar Yönleri Karşılaştırma Tablosu... 105 Tablo 47. Rüzgar Hızlarına Göre Frekans Dağılım Tablosu... 106 Tablo 48. Kararlılık Sınıflarına Göre Frekans Dağılım Tablosu... 106 Tablo 49. Flora Listesi... 115 Tablo 50. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Amphibia (İki Yaşamlı) Türleri... 126 Tablo 51. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Reptilia (Sürüngen) Türleri... 126 Tablo 52. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Aves (Kuş) Türleri... 127 Tablo 53. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Mammalia (Memeliler) Türleri... 128 Tablo 54. Ankara ili'nde Bulunan Taşınmaz Kültür Varlıkları ve Sit Alanları... 133 Tablo 55. Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak SKHKKY Emisyon Faktörleri... 138 Tablo 56. Kirletici Parametrelerin Yerleşim Birimindeki (Karakuyu Köyü) Konsantrasyonları... 144 Tablo 57. Üretimde Oluşacak Toz Emisyon Debisi ve Alınacak Önlemler... 147 Tablo 58. Proje Alanı İşletme Aşamasında Su Temini ve Kullanımlarına Göre İhtiyaç Duyulan Su Miktarları... 149 Tablo 59. Endüstriyel Tesisler için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri... 154 Tablo 60. Arka Plan Ölçüm Sonuçları... 155 Tablo 61. Proje Alanında Muhtemel Gürültü Kaynakları Ve Ses Gücü Düzeyleri... 155 Tablo 62. İşletme Aşamasında Çalışacak İş Makinelerinin Mesafelere Göre Gündüz Gürültü Düzeyleri... 156 Tablo 63. Yerleşim Yerlerinde Bulunan Yapılarda Hesaplanan Gürültü Düzeyleri... 156 Tablo 64. Yerleşim Yerlerinde Bulunan Yapılarda Hesaplanan Toplam Gürültü Düzeyleri ve Değerlerin Sınır Değerler İle Karşılaştırılması... 157 Tablo 65. Mesafeye Göre Titreşim Hızı Değerleri (W = 35,63 kg)... 160 Tablo 66. Bina temeli titreşim hızı (Vo) değerlerine bağlı olarak patlatma nedeniyle hasar görebilecek bina türleri (Forssbland,1981)... 161 Tablo 67. Maden ve Taş Ocakları ile Benzeri Alanlarda Patlama Nedeniyle Oluşacak Titreşimlerin En Yakın Yapının Dışında Yaratacağı Zemin Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri... 162 Tablo 68. Patlatma yapılan kaya türü ve bina temeli altındaki kayaç türüne bağlı olarak değişim gösteren K katsayısı asgari ve azami değerleri(armac Printing Company) 162 Tablo 69. Risk Analizinde Kullanılan Değerlendirme Verileri... 168 Tablo 70. Risk Matrisinin Kabul Edilebilirlik Değerleri... 169 Tablo 71. Proje Alanı Olası Tehlikelerin Değerlendirilmesi... 169 Tablo 72. Proje Etki Alanı Olası Tehlikelerin Değerlendirilmesi... 170 6

ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1. Ocak Alanını Gösterir Topografik Harita... 19 Şekil 2. Kırma Eleme Tesisi ve Stok Alanını Gösterir Topografik Harita... 20 Şekil 3. Stok Alanını Gösterir Fotoğraf... 21 Şekil 4. Tehlikeli Atık Depolama Alanını Gösterir Fotoğraf... 22 Şekil 5. Proje Genel İş Akım Şeması... 28 Şekil 6. Kırma Eleme Tesisi İş Akım Şeması... 30 Şekil 7. Örnek patlatma tasarımı ve delik geometrisi şematiksel anlatımı... 36 Şekil 8. 2012 Yılı Trafik Hacmi Haritası... 37 Şekil 9. Proje Alanı Arazi Varlığı Haritası... 63 Şekil 10. Ankara ve Çevresi Genelleştirilmiş Stratigrafik Dikme Kesiti ( Kasapoğlu, 2000 )... 69 Şekil 11. Haymana- Polatlı Yöresi Litostratigrafi Birimleri Karşılaştırma Çizelgesi... 70 Şekil 12. Ankara İli ve Çevresinde Meydana Gelen Depremler (M>4.0, 1900-2010)... 75 Şekil 13. Proje Alanı ve Çevresi Su Kaynaklarını Gösterir Harita... 78 Şekil 14. Ankara İli Jeotermal Alanları Gösterir Harita... 81 Şekil 15. Proje Alanı Çevresi Su Yüzeylerini Gösterir Harita... 86 Şekil 16. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Basınç (hpa) Değerleri Grafiği... 89 Şekil 17. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Sıcaklık ( C) Dağılımı.... 90 Şekil 18. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Ortalama Toplam Yağış ve Maksimum Yağış Dağılımı Grafiği... 91 Şekil 19. Polatlı İlçesi Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Bağıl Nemin Aylara Göre Değişimi... 92 Şekil 20. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Buharlaşma Dağılımı... 93 Şekil 21. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Sayılı Günler Grafiği.... 94 Şekil 22. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Maksimum Kar Kalınlığı Grafiği.... 95 Şekil 23. Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı... 98 Şekil 24. Esme Hızlarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı... 98 Şekil 25. Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları... 99 Şekil 26. Rüzgar Esme Sayılarına Göre İlkbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı... 101 Şekil 27. Rüzgar Esme Sayılarına Göre Yaz Mevsimi Rüzgar Diyagramı... 101 Şekil 28. Rüzgar Esme Sayılarına Göre Sonbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı... 102 Şekil 29. Rüzgar Esme Sayılarına Göre Kış Mevsimi Rüzgar Diyagramı... 102 Şekil 30. Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayısı Grafiği... 103 Şekil 31. Ortalama ve Maksimum Rüzgar Hızı Dağılımı Grafiği... 104 Şekil 32. Uzun Yıllar ve 2005 Yılı Esme Sayıları Dağılımı... 105 Şekil 33. 2005 Yılı Rüzgar Hızlarına Göre Rüzgar Gülü... 107 Şekil 34. 2005 Yılı Kararlılık Sınıflarına Göre Rüzgar Gülü... 107 Şekil 35. 2005 Yılı Kararlılık Sınıflarının Yıllık Dağılımı... 108 Şekil 36. Türkiye nin Flora Bölgeleri ve Grid Kareleme Sistemi (Davis - 1971)... 109 Şekil 37. Proje Alanı Çevresinde Bulunan Bitki Türleri... 113 Şekil 38. Patlatma Sonucu Oluşan Titreşim ve Hava Şoku... 158 Şekil 39. Mesafeye Göre Bina Temelindeki Titreşim Hızı Değerleri... 161 Şekil 40. Risk SKOR Derecelendirme Matrisi... 168 Şekil 41. Acil Müdahale Planı... 178 Şekil 42. Halkın Katılımı Toplantısı Gazete İlanları... 181 Şekil 43. Halkın Katılımı Toplantısı Fotografları... 182 7

EKLER LİSTESİ : EK - 1.A EK - 1.B EK - 2 EK - 3 EK - 4 EK - 5 EK - 6 EK - 7 EK - 8.A EK - 8.B EK - 9 EK - 10 EK - 11 EK - 12 EK - 13.A EK - 13.B EK - 14 EK - 15 EK - 16 20062066 No lu Sahaya Ait İşletme Ruhsatı 20062066 No lu Sahaya Ait İşletme İşletme İzni 20062066 Ruhsat No lu Sahanın 24,98 Hektarlık Kısmını Kapsayan ÇED Gerekli Değildir Belgesi Kırma Eleme Tesisi Kapasite Raporu 20062066 No lu Sahaya Ait İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı 20062066 No lu Ruhsat Sahasını Gösterir Yer Bulduru Haritası 20062066 No lu Ruhsat Sahasını ve Civarını Gösterir Ulaşım Ağı Haritası 20062066 No lu Ruhsat Sahası ve Proje Alanını Gösterir 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita 20062066 No lu Ruhsat Sahası, Proje Alanı ve Mülkiyet Durumunu Gösterir 1/10.000 Ölçekli Vaziyet Planı 1/2.000 Ölçekli Kırma-Eleme Tesisi, Stok Alanı, Sosyal Tesis, Yatakhane, Kantar ve Atık Depolama Alanını Gösterir Vaziyet Planı Arazi Mülkiyet Durumunu Gösterir 1/5.000 Ölçekli Kadastro Haritası 20062066 No.lu Saha İçerisinde 13 Hektarlık Arazinin Mera Vasfının Değiştirildiğine Dair Yazı 20062066 No.lu Saha İçerisinde 13 Hektarlık Arazinin Mera Vasfının Değiştirilmesine İlişkin Ankara İl Özel İdaresi Tarafından Hazırlanan Toprak Etüt Raporu Ankara Büyükşehir Belediyesi'nin 20062066 No'lu Sahanın Mücavir Alan Sınırları Dışında Kaldığını Belirtir Yazısı 20062066 No lu Ruhsat Sahası ve Proje Alanını Gösterir 1/10.000 Ölçekli Jeoloji Haritası 1/10.000 Ölçekli Jeoloji Haritası Kesitleri 20062066 No lu Ruhsat Sahasını Gösterir Ankara İli Deprem Haritası 20062066 No lu Sahaya Ait Fotoğraflar 20062066 Ruhsat No lu Sahayı Gösterir Uydu Fotoğrafları 8

EK - 17 20062066 No lu Ruhsat Sahası İçinde Bulunan Ocak Alanının 1/1.000 Ölçekli 2012 Yılı İmalat Haritası EK - 18 EK - 19 EK - 20 EK - 21 EK - 22 EK - 23 EK - 24 EK - 25 EK - 26 EK - 27 EK - 28 EK - 29 EK - 30 EK - 31 EK - 32 EK - 33 EK - 34 EK - 35 20062066 Ruhsat No lu Saha ya Ait Üretim Termin Planı ve Kesiti 20062066 Ruhsat No lu Saha ya Ait Son Durum İmalat Planı ve Kesiti Polatlı Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Meteorolojik Verileri (1970-2012) Polatlı Meteoroloji İstasyonu (1938-2010) Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri ve Tekerrür Eğrileri Grafiği Polatlı-Ankara İstasyonunda Uzun Yıllar Fevk Hadiseleri Tablosu 20062066 No.lu Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Geçici Faaliyet Belgesi Hava Kalitesi Modelleme Raporu 20062066 No lu Sahanın Yer altı Su Kuyusuna Ait Yeraltısuyu Kullanım Belgesi Hidrojeolojik Etüt Raporu Fosseptik Planı ve Vidanjör Makbuzu 20062066 No.lu Sahanın Gürültü Konulu Çevre İzninden Muaf Olduğuna Dair Yazı. Arka Plan Gürültüsü Akustik Raporu Titreşim Tesis Raporu 20062066 No lu Sahaya Ait Patlayıcı Madde Satın Alma ve Kullanma İzin Belgesi İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Kurum Görüşü 20062066 No lu Sahada Bulunan Kalker Cevheri Analiz Raporu Elektrik Satış Sözleşmesi Kırma Eleme Tesisi Elektrifikasyon Projesi 9

BÖLÜM 1: PROJENİN TANIMI VE AMACI 1.1. Tanımı, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği, Projenin Zamanlama Tablosu 1. 1. 1. Tanımı Proje konusu faaliyet Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü civarında 1/25.000 ölçekli J28 a2 paftasında yer alan 20062066 ruhsat no lu 100 hektarlık sahada işletilen kalker ocağı ve kırma eleme tesisinde gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artışıdır. 20062066 No lu 100 hektarlık II. Grup işletme ruhsatı 18.05.2006 tarihinde; işletme izni ise 10.08.2006 tarihinde Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenmiştir (Bkz. EK 1.A ve EK 1.B). 20062066 no lu 100 hektarlık sahanın 24,82 hektarlık kısmı için 06.06.2006 tarihinde 247.000 ton/yıl ( 98.800 m 3 /yıl) üretim miktarı için Ankara Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nden ÇED Gerekli Değildir Belgesi alınmıştır (Bkz. EK 2). ÇED Gerekli Değildir Kararı alınan 24,82 hektarlık alanda bulunan kalker ocağı ve kırma eleme tesisinde üretim faaliyetlerinde bulunulmaktadır. Kırma eleme tesisine ait 115.200 ton üretim miktarı için 06.11.2009 tarihli Kapasite Raporu ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 3). 20062066 no.lu kalker ocağı ve kırma eleme tesisi için İş Yeri Açma ve Çalışma Ruhsatı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 4). Projeye konu 20062066 ruhsat no lu sahada işletilen kalker ocağında ve kırma eleme tesisinde üretim kapasitesinin 1.000.000 ton a (400.000 m 3 ) çıkarılması planlanmakta olup bu doğrultuda, 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı ÇED Yönetmeliği Madde 7, c bendi gereği, ÇED süreci başlatılmıştır. Proje kapsamında 20062066 no lu 100 hektarlık sahanın ÇED Gerekli Değildir kararı alınan 24,82 hektarlık kısmında faaliyette olan kalker ocağı ve kırma eleme tesisi işletmeciliğinde kapasite artışına ve alan genişletmeye gidilecektir. Kapasite artışı ile birlikte 20062066 ruhsat no lu 100 hektarlık sahanın 67,27 hektarlık kısmı proje alanı olarak belirlenmiş olup, bu alanda yıllık 1.000.000 ton/yıl kalker cevheri üretimi gerçekleştirilecektir. Söz konusu 67,27 hektarlık proje alanının 1,21 hektarlık kısmı kırmaeleme tesisi alanı olarak, 1,13 hektarlık kısmı stok alanı olarak, 63,06 hektarlık kısmı ise ocak alanı olarak kullanılacaktır. Proje alanı içerisindeki kullanım alanlarını gösterir 1/10.000 ölçekli arazi mülkiyet durumunu da içerir Vaziyet Planı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 8.A). Ayrıca kırma eleme tesisi yerleşimi, stok alanları ve sosyal kullanım alanları ekler bölümünde sunulan 1/2.000 ölçekli yerleşim planında gösterilmiştir (Bkz. EK 8.B). 20062066 no.lu 100 hektarlık ruhsat sahasının büyük bir kısmı 909 ve 910 no.lu parseller (eski 906 no.lu parsel) içerisinde kalmaktadır. 910 no.lu parsel mera vasıflı arazi niteliğindedir. 909 no.lu parsel ise eski 906 no.lu mera parseli üzerinden mera vasfı değiştirilerek hazine adına tescil edilmiştir. Ruhsat sahasının güney kesimlerinde ise tapulu şahıs parselleri bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 32,7 hektarlık alanı kaplayan tapulu şahıs 10

arazilerinde üretim faaliyetlerinde bulunulması düşünülmemekte olup, bu alanlar çalışma alanı kapsamında değerlendirilmemiş ve belirlenen proje alanı dışında bırakılmıştır. Dolayısıyla 67,27 hektarlık proje alanının tamamı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Ruhsat sahası içerisinde bulunan mera vasıflı arazinin 13,0 hektarlık kısmı (yeni 909 no.lu parsel) için mera vasfı değişikliği yapılmış olup, bu alanda üretim faaliyetlerinde bulunulmuştur. Kapasite artışının gerçekleştirilmesi ile birlikte mera vasıf değişikliği yapılan alanda üretim faaliyetlerine devam edilecektir. İlerleyen faaliyet dönemlerinde proje alanı içerisindeki diğer mera vasıflı arazilerde çalışılması durumunda, bu alanlar için mera vasıf değişikliği yapılacaktır. Arazi mülkiyet durumunu gösterir Vaziyet Planı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 8.A). Kapasite artışının gerçekleştirileceği proje alanında yer yer cevher yüzeyde gözlenmektedir. Ocak alanında sıyrılabilecek nitelikte üst örtü tabakası bulunmamaktadır. Dolayısıyla sahada üretime yeni başlanacak alanlarda, üst örtü tabakası dekapajı yapılması söz konusu değildir. 20062066 no lu sahada kalker üretimi iş makineleri ve patlayıcı madde kullanılarak yapılmaktadır. Üretilen kalker cevheri, kamyonlar vasıtası ile proje alanı içerisinde kurulu bulunan kırma eleme tesisine nakledilmektedir. Kırma eleme tesisi'nde istenilen ebatlara getirilen malzeme tesisin yanında yer alan stok alanı nda stoklanmaktadır. Stoklanan malzeme hazır beton santrallerine ve piyasaya satışa sunulmaktadır. Kapasite artışı ile üretim yönteminde herhangi bir değişiklik yapılmayacaktır. Sahada yapılan üretim faaliyetlerinde kullanılan patlayıcı madde için Ankara Emniyet Müdürlüğü nden gerekli izin alınmıştır (Bkz. EK 31). Sahada topografik yapı ve cevher kalınlığının değişimi dikkate alınarak proje alanında güneyde 7, kuzeyde 1 basamak oluşturulabileceği öngörülmektedir. Sahada nihai durumda basamak yüksekliklerinin 10 m ve basamak genişliklerinin 5 m civarında olması, öngörülmektedir. Ayrıca nihai durumda zeminin duraylı olması nedeniyle sahada basamak şev açısının 80, genel şev açısının 55-60 dereceyi geçmemesine özen gösterilecektir (Madencilik Faaliyetleri Detay, Bölüm 2.3.1.2, sayfa 25-26). 20062066 ruhsat no lu saha için işletme ruhsatı alımı sırasında işletme projesi hazırlanarak Maden İşleri Genel Müdürlüğü ne sunulmuştur. İşletme projesinde beyan edilen yıllık üretim miktarının üzerinde üretim yapılması planlanması durumunda revize işletme projesi hazırlanarak Maden İşleri Genel Müdürlüğü ne sunulacaktır. Proje alanında yılda 12 ay (312 gün), ayda 26 gün, günde tek vardiya, 8 saat olarak üretim faaliyetlerinde bulunulacaktır. Proje alanı, Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü nün yaklaşık olarak 1,1 km kuzeybatısında yer almaktadır. Sahaya Polatlı-Yunak Karayolunun 11. km.sinden ayrılan Karsaklı Köyü yolu ile ulaşmak mümkündür. Proje alanı, söz konusu yolun 4,3. km.sinden ayrılan Türkkarsak-Karakuyu köyleri yolunun 3,6. km.sinde yer almaktadır. Yol güzergahının; ocak içi yollar ve nakliye güzergahının bir kısmı dahil olmak üzere toplam 2 km.si toprak-stabilize niteliktedir. Söz konusu toprak-stabilize yolların faaliyetten kaynaklı olarak bozulması durumunda bakım ve onarımı firma tarafından yapılacaktır. 20062066 no lu sahayı gösterir Yer Bulduru Haritası ve Topografik Harita sırasıyla ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz EK 5, EK 7). 11

Projeye konu alana en yakın yerleşim birimi, proje alanının (kuşuçuşu) 1,1 km güneydoğusunda yer alan Karakuyu Köyü dür. Ayrıca sahanın 1,7 km kuzeybatısında da Türkkarsak Köyü yer almaktadır. Proje alanı içerisinde ocak alanı olarak belirlenen alanın büyük bir kısmında kalker cevherleşmesi mevcut olup, cevherin yüzeyde görünen kısımları kirli bej-sarımsı ve gri rengindedir. Sahada mevcut cevherin yoğunluğu ortalama 2,5 gr/cm 3 tür. Ocak alanından kapasite artışı ile birlikte yıllık 1.000.000 ton kalker cevheri üretimi yapılması planlanmaktadır. Ocaktan üretimi gerçekleştirilecek kalker cevherinin tamamı kırma-eleme tesisinde işlemden geçirilerek boyutlandırılacaktır. 20062066 ruhsat no lu kalker sahasında üretim ve kırma eleme tesisi işletme faaliyetleri taşeron firma tarafından yapılmaktadır. Ocak üretim faaliyetleri ve tesislerin işletilmesi sırasında toplam 7 personel işletmelerde çalışmaktadır. Kapasite artışı ile personel sayısında bir değişiklik yapılması planlanmamaktadır. Ruhsat sahası ve proje alanı sınırları 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerine işlenmiştir (Bkz. EK 7). 1. 1. 2. Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği 20062066 no lu ocak sahasından kalker üretimi iş makineleri ve patlayıcı madde kullanılarak yapılmaktadır. Üretilen kalker cevheri, kamyonlar vasıtası ile proje alanı içerisinde kurulu bulunan kırma-eleme tesisine nakledilmektedir. Kırma eleme tesisi nde istenilen ebatlara getirilen malzeme tesisin yanında yer alan stok alanı nda stoklanmaktadır. Stoklanan malzeme hazır beton santrallerine ve piyasaya satışa sunulmaktadır. Kapasite artışı ile üretim yönteminde herhangi bir değişiklik yapılmayacaktır. Proje alanında yapılacak çalışmalar doğrultusunda üretilecek kalker cevherinin inşaat ve alt yapı sektöründe değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Böylelikle ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır. Yukarıda tanımlanan yatırımın, çevre üzerine etkilerini ayrıntılı araştırmak ve olumsuz etkileri minimize etmenin teknik koşullarını sağlamak amacıyla bu proje hazırlanmıştır. 12

1. 1. 3. Projenin Zamanlama Tablosu Proje kapsamındaki zamanlama tablosu aşağıda sunulmuştur. Tablo 1. Projenin Zamanlama Tablosu AÇIKLAMA Proje Tanıtım Dosyasının Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na Sunulması Yerel ve Ulusal Gazete İlanlarının Verilmesi Halkın Katılım Toplantısı ve Kapsam Belirleme Toplantısının Yapılması ÇED Özel Formatının Alınması ÇED Raporunun Hazırlanması ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na Sunulması İDK Toplantısının Yapılması Nihai ÇED İşlemleri ve Karar Süreci İzinlerin Tamamlanması ve Üretim Çalışmaları YIL 2012 2012 2012 2012 2013 2013 2013 2013 Aylar- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

BÖLÜM 2: PROJE ALANI VE ETKİ ALANINA AİT MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ VE ÖZELLİKLERİ (PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT DURUMU VE PLANLANAN DURUMU İLE İLGİLİ OLARAK ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN BELİRTİLMESİ) 2.1. Proje İçin Seçilen Yerin Konumu Proje konusu faaliyet Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü civarında 1/25.000 ölçekli J28 a2 paftasında yer alan 20062066 ruhsat no lu 100 hektarlık sahada işletilen kalker ocağı ve kırma eleme tesisinde gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artışıdır. Projeye konu 20062066 ruhsat no lu sahada işletilen kalker ocağında ve kırma eleme tesisinde üretim kapasitesinin 1.000.000 ton a (400.000 m 3 ) çıkarılması planlanmaktadır. Proje kapsamında 20062066 no lu 100 hektarlık sahanın ÇED Gerekli Değildir kararı alınan 24,82 hektarlık kısmında faaliyette olan kalker ocağı ve kırma eleme tesisi işletmeciliğinde kapasite artışına ve alan genişletmeye gidilecektir. Kapasite artışı ile birlikte 20062066 ruhsat no lu 100 hektarlık sahanın 67,27 hektarlık kısmı proje alanı olarak belirlenmiş olup, bu alanda yıllık 1.000.000 ton/yıl kalker cevheri üretimi gerçekleştirilecektir. Söz konusu 67,27 hektarlık proje alanının 1,21 hektarlık kısmı kırmaeleme tesisi alanı olarak, 1,13 hektarlık kısmı stok alanı olarak, 63,06 hektarlık kısmı ise ocak alanı olarak kullanılacaktır. Proje alanı içerisindeki kullanım alanlarını gösterir 1/10.000 ölçekli arazi mülkiyet durumunu da içerir Vaziyet Planı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 8.A). Ayrıca kırma eleme tesisi yerleşimi, stok alanları ve sosyal kullanım alanları ekler bölümünde sunulan 1/2.000 ölçekli yerleşim planında gösterilmiştir (Bkz. EK 8.B). Proje alanı sınırları 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerine işlenmiş ve ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 7). Ayrıca proje alanını gösterir Yerbulduru Haritası da ekler bölümünde verilmiştir (Bkz. EK 5). Proje alanı, Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü nün yaklaşık olarak 1,1 km kuzeybatısında yer almaktadır. Sahaya Polatlı-Yunak Karayolunun 11. km.sinden ayrılan Karsaklı Köyü yolu ile ulaşmak mümkündür. Proje alanı, söz konusu yolun 4,3. km.sinden ayrılan Türkkarsak-Karakuyu köyleri yolunun 3,6. km.sinde yer almaktadır. Yol güzergahının; ocak içi yollar ve nakliye güzergahının bir kısmı dahil olmak üzere toplam 2 km.si toprak-stabilize niteliktedir. Söz konusu toprak-stabilize yolların faaliyetten kaynaklı olarak bozulması durumunda bakım ve onarımı firma tarafından yapılacaktır. 20062066 no lu sahayı gösterir Yer Bulduru Haritası ve Topografik Harita sırasıyla ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz EK 5, EK 7). Projeye konu alana en yakın yerleşim birimi, proje alanının (kuşuçuşu) 1,1 km güneydoğusunda yer alan Karakuyu Köyü dür. Ayrıca sahanın 1,7 km kuzeybatısında da Türkkarsak Köyü yer almaktadır. 14

2.1.1. Proje Yer Seçimi (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan yerin, Onanlı Çevre Düzeni Planı veya İmar Planı sınırları içinde ise bu alan üzerinde, değil ise mevcut arazi kullanım haritası üzerinde koordinatları ile birlikte gösterimi, projenin kapladığı alan ve koordinatları) 20062066 no.lu 100 hektarlık ruhsat sahasının büyük bir kısmı 909 ve 910 no.lu parseller (eski 906 no.lu parsel) içerisinde kalmaktadır. 910 no.lu parsel mera vasıflı arazi niteliğindedir. 909 no.lu parsel ise eski 906 no.lu mera parseli üzerinden mera vasfı değiştirilerek hazine adına tescil edilmiştir. Ruhsat sahasının güney kesimlerinde ise tapulu şahıs parselleri bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 32,7 hektarlık alanı kaplayan tapulu şahıs arazilerinde üretim faaliyetlerinde bulunulması düşünülmemekte olup, bu alanlar çalışma alanı kapsamında değerlendirilmemiş ve belirlenen proje alanı dışında bırakılmıştır. Dolayısıyla 67,27 hektarlık proje alanının tamamı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Ruhsat sahası içerisinde bulunan mera vasıflı arazinin 13,0 hektarlık kısmı (yeni 909 no.lu parsel) için mera vasfı değişikliği yapılmış olup, bu alanda üretim faaliyetlerinde bulunulmuştur. Kapasite artışının gerçekleştirilmesi ile birlikte mera vasıf değişikliği yapılan alanda üretim faaliyetlerine devam edilecektir. İlerleyen faaliyet dönemlerinde proje alanı içerisindeki diğer mera vasıflı arazilerde çalışılması durumunda, bu alanlar için mera vasıf değişikliği yapılacaktır. Arazi mülkiyet durumunu gösterir Vaziyet Planı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 8.A). Mera vasfının değiştirildiğini gösterir kurum yazıları ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 10). Arazi mülkiyetini gösterir 1/5.000 ölçekli Kadastro Haritası ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 9). Ankara İli için onanmış çevre düzeni planı bulunmamaktadır. Ayrıca ruhsat sahası Ankara Büyükşehir Belediyesi mücavir alan sınırları dışında kalmaktadır. Dolayısıyla saha, Ankara Büyükşehir Belediye Meclisi nin 16.02.2007 tarih ve 525 sayılı karar ile onaylanan 2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı sınırları dışında yer almaktadır. Ankara Büyükşehir Belediyesi'nin sahanın mücavir alan sınırları dışında kaldığını belirtir yazısı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 12). ÇED proje alanı içerisinde Ankara İl Özel İdaresi tarafından yapılmış bir imar planı bulunmamaktadır. Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü civarında yer alan 20062066 ruhsat no lu sahanın 67,27 hektarlık kısmı Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi işletmeciliği için kullanılacaktır. Söz konusu ruhsatlı saha ve proje alanı 1/25.000 ölçekli J28-a2 paftasında yer almaktadır. Ruhsat sahasının ve proje alanının, koordinatları sırasıyla Tablo 2 ve Tablo 3 te verilmiştir. 15

Tablo 2. 20062066 Ruhsat No lu Saha Sınır Koordinatları UTM (6 derecelik) Coğrafi Koordinat Noktaları Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam 1. Nokta 430542 4368915 39,465419 32,192157 2. Nokta 431400 4368730 39,463821 32,202150 3. Nokta 431400 4368950 39,465803 32,202127 4. Nokta 431650 4368850 39,464922 32,205043 5. Nokta 431650 4368676 39,463354 32,205061 6. Nokta 432130 4368573 39,462464 32,210651 7. Nokta 432125 4367970 39,457031 32,210654 8. Nokta 430516 4368335 39,460191 32,191916 Alan 100,00 hk. Tablo 3. ÇED Proje Alanı Sınır Koordinatları UTM (6 derecelik) Coğrafi Koordinat Noktaları Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam 1. Nokta 430542 4368915 39,465419 32,192157 2. Nokta 431400 4368730 39,463821 32,202150 3. Nokta 431400 4368950 39,465803 32,202127 4. Nokta 431650 4368850 39,464922 32,205043 5. Nokta 431650 4368676 39,463354 32,205061 6. Nokta 432130 4368573 39,462464 32,210651 7. Nokta 432127 4368310 39,460095 32,210643 8. Nokta 432001 4368307 39,460058 32,209179 9. Nokta 431887 4368333 39,460283 32,207851 10. Nokta 431865 4368298 39,459966 32,207599 11. Nokta 431833 4368287 39,459864 32,207228 12. Nokta 431342 4368348 39,460375 32,201515 13. Nokta 431347 4368365 39,460528 32,201571 14. Nokta 431028 4368423 39,461025 32,197858 15. Nokta 431026 4368365 39,460503 32,197840 16. Nokta 430918 4368355 39,460404 32,196586 17. Nokta 430918 4368363 39,460476 32,196585 18. Nokta 430521 4368441 39,461147 32,191963 Alan 67,27 hk. 20062066 ruhsat no'lu sahanın 9,98 hektarlık kısmı için Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından işletme izni düzenlenmiştir. Ocak işletmeciliğinin yapıldığı işletme izin alanı koordinatları Tablo 4'te verilmiştir. 16

Tablo 4. 20062066 no'lu Sahanın İşletme İzin Alanı Sınır Koordinatları UTM (6 derecelik) Coğrafi Koordinat Noktaları Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam 1. Nokta 431400 4368600 39,462650 32,202163 2. Nokta 431500 4368700 39,463559 32,203315 3. Nokta 431750 4368620 39,462858 32,206229 4. Nokta 431800 4368570 39,462411 32,206816 5. Nokta 431800 4368360 39,460519 32,206837 6. Nokta 431400 4368440 39,461208 32,202180 Alan 9,98 hk. 20062066 no lu sahanın ÇED Gerekli Değildir Belgesi alınan alan koordinatları aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tablo 5. 20062066 no'lu Sahanın ÇED Gerekli Değildir Belgesi Alınan Alan Sınır Koordinatları UTM (6 derecelik) Coğrafi Koordinat Noktaları Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam 1. Nokta 431150 4368660 39,463170 32,199251 2. Nokta 431400 4368730 39,463821 32,202150 3. Nokta 431400 4368950 39,465803 32,202127 4. Nokta 431650 4368850 39,464922 32,205043 5. Nokta 431650 4368676 39,463354 32,205061 6. Nokta 431800 4368610 39,462772 32,206811 7. Nokta 431800 4368360 39,460519 32,206837 8. Nokta 431150 4368400 39,460828 32,199278 Alan 24,82 hk. 2.1.2. Proje Kapsamındaki Ünitelerin Konumu Proje kapsamında 20062066 ruhsat no lu 100 hektarlık sahanın, kapasite artışı ile birlikte 67,27 hektarlık kısmı projeye konu faaliyetler kapsamında kullanılacaktır. Söz konusu 67,27 hektarlık proje alanının 1,21 hektarlık kısmı kırma-eleme tesisi alanı olarak, 1,13 hektarlık kısmı stok alanı olarak, 63,06 hektarlık kısmı ise ocak alanı olarak kullanılacaktır. Proje alanı içerisindeki kullanım alanlarını gösterir 1/10.000 ölçekli arazi mülkiyet durumunu da içerir Vaziyet Planı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 8.A). Ayrıca kırma eleme tesisi yerleşimi, stok alanları ve sosyal kullanım alanları ekler bölümünde sunulan 1/2.000 ölçekli yerleşim planında gösterilmiştir (Bkz. EK 8.B). Proje alanında kurulu bulunan kırma eleme tesisi ve mevcut stok alanı koordinatları aşağıdaki tablolarda sunulmuştur. 17

Tablo 6. Kırma-Eleme Tesisi Alanı Sınır Koordinatları UTM (6 derecelik) Coğrafi Koordinat Noktaları Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam 1. Nokta 431460 4368840 39,464817 32,202836 2. Nokta 431570 4368840 39,464826 32,204114 3. Nokta 431570 4368730 39,463835 32,204126 4. Nokta 431460 4368730 39,463826 32,202847 Alan 1,21 Hektar Tablo 7. Cevher Stok Alanı Sınır Koordinatları UTM (6 derecelik) Coğrafi Koordinat Noktaları Sağa (Y) Yukarı (X) Enlem Boylam 1. Nokta 431460 4368880 39,465177 32,202832 2. Nokta 431480 4368890 39,465269 32,203063 3. Nokta 431550 4368880 39,465184 32,203878 4. Nokta 431620 4368850 39,464920 32,204695 5. Nokta 431620 4368730 39,463839 32,204707 6. Nokta 431570 4368730 39,463835 32,204126 7. Nokta 431570 4368840 39,464826 32,204114 8. Nokta 431460 4368840 39,464817 32,202836 Alan 1,13 Hektar 18

2.1.2.1. Ocak Ruhsat Sahası (100 Hk) ÇED Proje Alanı (67,27 Hk) Ocak Alanı ( 63,06 Hk) Şekil 1. Ocak Alanını Gösterir Topografik Harita 20062066 ruhsat no'lu saha içerisinde projeye konu faaliyetler kapsamında kapasite artışı ile birlikte 67,27 hektarlık proje alanı belirlenmiş olup, bu alanın yaklaşık olarak 63,06 hektarlık kısmı kalker üretimi için ocak alanı olarak kullanılacaktır. Ocak alanı Şekil 1 de verilen topografik haritada gösterilmiştir. 19

2.1.2.2. Kırma-Eleme Tesisi 20062066 ruhsat no'lu saha içerisinde 67,27 hektarlık proje alanının 1,21 hektarlık kısmı kırma-eleme tesisi alanı olarak kullanılacaktır. Tesis alanı Şekil 2 de verilen topografik haritada gösterilmiştir. Kırma Eleme Tesisi alanı koordinatları Tablo 6 da verilmiştir. Şekil 2. Kırma Eleme Tesisi ve Stok Alanını Gösterir Topografik Harita 2.1.2.3. Stok Alanı 67,27 hektarlık proje alanının yaklaşık 1,13 hektarlık kısmı kırma eleme tesisinde boyutlandırılan malzeme için stok alanı olarak kullanılacaktır. Stok alanı koordinatları Tablo 7 de verilmiş olup, alan yerleşimi Şekil 2 de gösterilmiştir. Stok alanını gösterir bir fotograf Şekil 3 te verilmiştir. 20

Şekil 3. Stok Alanını Gösterir Fotoğraf 2.1.2.4. Bitkisel Toprak Depo Alanı Kapasite artışı ile birlikte üretim çalışmalarının yapılacağı ocak alanında yer yer cevher yüzeyde gözlenmektedir. Ocak alanında sıyrılabilecek nitelikte üst örtü tabakası bulunmamaktadır. Dolayısıyla sahada bitkisel toprak depolama alanı oluşturulmayacaktır. 2.1.2.5. Şantiye / İdari Bina Proje alanı içerisinde personel ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla sosyal tesis/şantiye binası ve yatakhane bulunmaktadır. Sosyal tesis/şantiye binası ve yatakhane yerleşimi ekler bölümünde sunulan 1/2.000 Ölçekli Vaziyet Planında gösterilmiştir (Bkz. EK 8.B) 2.1.2.6. Nakliye Güzergahı Proje alanı, Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü nün yaklaşık olarak 1,1 km kuzeybatısında yer almaktadır. Sahaya Polatlı-Yunak Karayolunun 11. km.sinden ayrılan Karsaklı Köyü yolu ile ulaşmak mümkündür. Proje alanı, söz konusu yolun 4,3. km.sinden ayrılan Türkkarsak-Karakuyu köyleri yolunun 3,6. km.sinde yer almaktadır. Yol güzergahının; ocak içi yollar ve nakliye güzergahının bir kısmı dahil olmak üzere toplam 2 km.si toprak-stabilize niteliktedir. Söz konusu toprak-stabilize yolların faaliyetten kaynaklı olarak bozulması durumunda bakım ve onarımı firma tarafından yapılacaktır. 20062066 no lu sahayı gösterir Yer Bulduru Haritası ve Topografik Harita sırasıyla ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz EK 5, EK 7). 21

2.1.2.7. Diğer Proje alanı içerisinde tesisten kaynaklanan tehlikeli atıkların depolandığı atık depolama alanı bulunmaktadır. Atık Depolama Alanını gösterir fotoğraf aşağıda verilmiştir. Şekil 4. Tehlikeli Atık Depolama Alanını Gösterir Fotoğraf 2.2. Proje Etki Alanının Belirlenmesi ve Etki Alanındaki Mevcut Durum Proje etki alanı, sahada gerçekleştirilecek üretim faaliyetlerinden kaynaklanan çevresel etkilerin ilgili yönetmelikler çerçevesinde değerlendirilip, söz konusu yönetmeliklerdeki sınır değerlerin altına indiği mesafeler göz önüne alınarak belirlenir. Bu tür faaliyetlerde etki alanı belirlemesindeki en önemli faktörlerden toz emisyonları ve gürültü dağılımları dikkate alınarak civardaki yerleşim yerleri ve hassas alanlara göre aşağıdaki değerlendirmeler yapılmıştır. Faaliyetin Toz Emisyonları Açısından Değerlendirilmesi : Proje alanında yapılacak üretim faaliyetlerinden kaynaklanan toz kütlesel debileri için modelleme çalışmaları yapılmış olup, Hava Kalitesi Modelleme Raporu ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 24). Modelleme çalışmaları sonucu hesaplanan UVD Uzun Vadeli Değer) ve KVD (Kısa Vadeli Değer) ler, 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği UVS ve KVS sınır değerlerinin altında kalmaktadır. Sahada üretim 22

faaliyetleri sırasında gerekli tüm önlemler alınacaktır. Üretim faaliyetleri sırasında ocak ayna önü ve ocak içi ve bağlantı yolları mevsim şartlarına uygun olarak sulanarak nemlendirilecektir. Ayrıca üretim sırasında malzemenin kamyonlara savurma yapmadan yüklenmesine, nakliye sırasında kamyonlarda malzeme üstünün branda ile örtülmesine ve araçların hız sınırlamalarına uymasına özen gösterilecektir. Asfalt yola bağlantıyı sağlayacak, nakliye yolunun faaliyetten kaynaklı olarak bozulması durumunda, söz konusu bağlantı yolu rehabilite edilecektir. Proje kapsamındaki faaliyetler için yapılan toz modellemesi incelendiğinde toz konsantrasyonlarının proje alanı sınırında sınır değerlerin altına indiği görülmektedir (Bkz. EK 24). Faaliyetin Gürültü Kirliliği Açısından Değerlendirilmesi : Sahada yapılacak üretim faaliyetleri sırasında çalışacak makine ekipmandan kaynaklı olarak gürültü oluşması söz konusudur. Sahada oluşması muhtemel gürültünün çevreye olabilecek etkilerinin incelenebilmesi amacıyla 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği esaslarına uygun olarak arka plan ölçümleri yapılarak Akustik Rapor hazırlatılmış ve rapor içerisinde dağılım hesaplamaları verilmiştir (Bkz. EK 29). Faaliyetten kaynaklı gürültü dağılımı incelendiğinde, oluşması muhtemel gürültü düzeyinin yaklaşık olarak 100 metre mesafede yönetmelik sınır değerlerinin altına indiği görülmüştür. Çalışma alanında gerçekleştirilecek kapasite artışı faaliyetlerinden kaynaklanan çevresel etkilerin emisyon ve gürültü dağılımları incelendiğinde yaklaşık olarak 100 metre mesafede yönetmeliklerdeki sınır değerlerinin altına inildiği görülmekte olduğundan, proje alanı sınırından itibaren etki mesafesi 100 m olarak belirlenmiştir. Proje alanı sınırından itibaren etki mesafesi olan 100 metre yarıçaplı alanda herhangi bir yerleşim birimi yoktur. Bu alan içerisinde tarım ve mera vasıflı arazi bulunmaktadır. Faaliyetlerden kaynaklı toz ve gürültü hesaplamaları yapılırken etki mesafesinden daha geniş bir alan dikkate alınmış ve modelleme çalışmaları toz için 5.500 m x 5.500 m olmak üzere yaklaşık 3.025 hektarlık alanda yapılmıştır. Bununla birlikte gürültü hesaplamaları ve dağılımı ise proje alanında itibaren 3.000 m yarıçaplı bir alan dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. 23

2.3. Projenin Özellikleri 2.3.1. Proje Kapsamında Kullanılacak Üretim Yöntemleri, Üretim Miktarları, İş Akım Şeması, Çalışacak Personel Sayısı 2.3.1.1. Proje Kapsamında Kullanılacak Üretim Yöntemleri, Üretim Miktarları 20062066 ruhsat no lu saha 100 hektarlık alanı kapsamaktadır. Ruhsatlı saha içerisinde kapasite artışı ile birlikte proje kapsamındaki faaliyetler için 67,27 hektarlık alan kullanılacaktır. Proje alanından kapasite artışı ile birlikte yıllık 1.000.000 ton kalker cevheri üretimi yapılması planlanmaktadır. Üretilen cevherin tamamı kırma eleme tesisinde işlemden geçirilecektir. 20062066 no lu sahada kalker üretimi iş makineleri ve patlayıcı madde kullanılarak yapılmaktadır. Üretilen kalker cevheri, kamyonlar vasıtası ile proje alanı içerisinde kurulu bulunan kırma eleme tesisine nakledilmektedir. Kırma eleme tesisi'nde istenilen ebatlara getirilen malzeme tesisin yanında yer alan stok alanı nda stoklanmaktadır. Stoklanan malzeme hazır beton santrallerine ve piyasaya satışa sunulmaktadır. Kapasite artışı ile üretim yönteminde herhangi bir değişiklik yapılmayacaktır. Sahada mevcut cevherin yoğunluğu ortalama 2,5 gr/cm 3 tür. Sahada yılda 12 ay, ayda 26 gün çalışma yapılacaktır. Üretim miktarlarına yönelik ayrıntılar aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tablo 8. Üretim Miktarları ve Çalışma Süreleri Üretim Miktarları Yıllık Üretim Aylık Üretim (ortalama) Günlük Üretim (ortalama) Saatlik Üretim (ortalama) Çalışma Süreleri Yılda Çalışılacak Ay Sayısı Ayda Çalışılacak Gün Sayısı Yılda Çalışılacak Gün Sayısı Vardiya sayısı 1.000.000 ton/yıl (400.000 m 3 /yıl) 83.333 ton/ay 3205 ton/gün 400,6 ton/saat 12 ay 26 gün 312 gün 8 Saat / 1 Vardiya 24

Ruhsat alanında kalker cevherinin kalınlığı yer yer değişmekle birlikte ortalama 60 metre olarak belirlenmiştir. Üretim faaliyetlerinin gerçekleştirileceği yaklaşık olarak 63,06 hektarlık ocak alanındaki cevher yayılımı ve ortalama kalınlığı göz önüne alınarak görünür rezerv miktarı hesaplanmıştır. Bu rezervin işletilebilirlik yüzdesi yaklaşık olarak % 70 kabul edildiğinde; Toplam Rezerv Miktarı = 630.600 m 2 * 60 m * 2,5 ton/m 3 * 0,7 Toplam Rezerv Miktarı = 66.213.000 ton dur. Kapasite artışı ile birlikte proje alanından yılda 1.000.000 Ton/Yıl (400.000 m 3 /yıl) kalker üretimi yapılması planlanmaktadır. Sahaya ait işletme ruhsatı süresi 2016 yılına kadar devam edecektir. Süre bitimine kadar sahadan 4.000.000 ton üretim yapılması planlanmaktadır. Ruhsatlı sahada rezerv miktarı 66.213.000 ton olduğundan, sahanın bu projede beyan edilen maksimum üretim miktarına göre ömrü yaklaşık olarak 67 yıldır. Günün ekonomik koşulları ve rezerv durumu göz önüne alınarak ruhsat süresi sonunda temdit (süre uzatımı) taleplerinde bulunulacaktır. Böylece temdit ruhsat dönemlerinde de sahada faaliyetlere devam edilecektir. Ayrıca rezerv ve üretim miktarına bağlı olarak da proje süresi değişebilecektir. 20062066 ruhsat no lu saha için işletme ruhsatı alımı sırasında işletme projesi hazırlanarak Maden İşleri Genel Müdürlüğü ne sunulmuştur. İşletme projesinde beyan edilen yıllık üretim miktarının üzerinde üretim yapılması planlanması durumunda revize işletme projesi hazırlanarak Maden İşleri Genel Müdürlüğü ne sunulacaktır. Proje alanında kalker üretimi gerçekleştirilecek olup, ocak alanında istihsal edilecek kalker cevheri kırma eleme tesisinde boyutlandırılacaktır. üretim yöntemine ilişkin ayrıntılı açıklama aşağıdaki bölümlerde yapılmıştır. Ocak İşletmeciliği Kalker Üretim Faaliyetleri Kalker madeni işletmeciliğinin basit açık işletme yöntemlerinden bir farkı yoktur. Proje alanında alınan izinler doğrultusunda üretim çalışmaları devam etmektedir. ÇED Olumlu Belgesinin alınması ile birlikte sahada kapasite artışı gerçekleştirilerek üretim çalışmalarına devam edilecektir. Sahada açılmış bir ocak alanı bulunmaktadır. Mevcut ocak alanını gösterir 2012 Yılı İmalat Haritası ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 17). Proje alanınında yapılacak ocak üretim faaliyetlerinin Üretim Termin Planı ve üretim sonucu sahanın nihai durumunu gösterir Son Durum Restorasyon Planı sırasıyla ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 18, EK 19). Kalker üretimi gerçekleştirilecek alanlarda cevher yüzeyde gözlenmektedir. Ocak alanında sıyrılabilecek nitelikte üst örtü tabakası bulunmamaktadır. Dolayısıyla sahada üretime yeni başlanacak alanlarda, üst örtü tabakası dekapajı yapılması söz konusu değildir. 25

Ocak alanında bulunan kalker cevherinin kalınlığı yer yer değişmekle birlikte ortalama 60 m civarındadır. Üretim teknolojisi bu tür madenler için sık olarak kullanılan açık işletme yöntemi olup, topografik yapıya uygun olarak basamaklarda delme patlatma yapılarak kalker üretimi gerçekleştirilmektedir. Kalker üretimi iş makineleri ve patlayıcı madde kullanılarak yapılmaktadır. Ocak alanında patlayıcı madde kullanılarak yerinden sökülen cevher, iş makineleri ile kamyonlara yüklenerek, kırma eleme tesisine nakledilmektedir. Kapasite artışı ile birlikte ocak üretim yönteminde herhangi bir değişiklik yapılmayacaktır. Kırma Eleme Tesisi Üretim Faaliyetleri Ocak alanından üretimi gerçekleştirilen kalker cevherinin tamamı kırma eleme tesisinde boyutlandırılmaktadır. Kapasite artışı ile birlikte ocaktan alınacak kalkerin tamamı kırma eleme tesisinde işlemden geçirilecektir. Kırma eleme tesisinin genel anlatımı aşağıda açıklanmıştır. Tesise nakledilen cevher doğrudan kırma eleme tesisinin kaya besleyici ünitesine (bunker) getirilecektir. Kaya besleyici ünitesine getirilen malzeme by-pass eleğinden geçirilerek 2cm den küçük malzeme ayrılarak by-pass stoğuna gönderilecektir. Kalan malzeme primer kırıcıya gönderilecektir. Primer kırıcıdan çıkan malzeme elek ünitesine gönderilecektir. Elek ünitesinde elenen malzemenin nispeten büyük boyutlu olan elek üstü kalan kısmı buradan sekonder kırıcıya gönderilecektir. Sekonder kırıcıda tekrar kırılan malzeme elek ünitesine gönderilecektir. Elekte elenen malzeme boyutlarına göre sınıflandırılacaktır. Kırma Eleme Tesisi nde nihai ürün olarak; 0 4 mm, 4 7 mm, 7 15 mm ve 15 25 mm olmak üzere 4 fraksiyon olacaktır. Beyleyici (Bunker) : Tesise gelen malzeme ilk olarak bunkere beslenir. Titreşimli besleyici ağır hizmet tipi çelik konstrüksiyon olarak, çelik kopresyon yayları üzerine imal edilir. Kaya beslemesinde kullanılırlar. Ağır darbeli yükleme koşullarına dayanıklıdır. Hazne hacimlerine göre besleme kapasiteleri değişebilmektedir. Özellikler Primer kırıcılara malzeme beslemekte kullanılırlar. Sabit debide malzeme beslemesi yapabilir niteliktedir. Kırma eleme tesisine, titreşimli besleyici ile girecek malzemenin boyutu maksimum 110 cm olabilecektir. Malzeme besleyiciden by-pass elek ünitesine geçecek ve burada elenecektir. Eleme işlemi sırasında malzemenin yaklaşık olarak % 10 u by-pass malzeme olarak ayrılacaktır. Dolayısıyla tesise beslenen malzemenin en fazla % 90 ı primer kırıcıya gönderilecektir. Primer Darbeli Kırıcı : Orta ve yüksek sertlikte malzemeleri (kireçtaşı, dolomit, granit, bazalt vb.) asfalt ve beton agregası iriliğinde kıran kırıcılardır. İri malzeme beslenebilme, kübik ürün, yüksek küçültme oranı, yüksek kapasite, düşük yatırım ve işletme maliyeti bu tip kırıcıları, kırma eleme tesislerinde çoğunlukla sekonder kırıcı olarak kullanılmaktadır. Ancak bazı 26

durumlarda malzemenin sertliği ve boyutları göz önüne alınarak primer kırıcı olarak da kullanılmaktadır. Üretimi gerçekleştirilen kalker cevheri, kırma eleme tesisinin besleyici ünitesine getirilecek ve by-pass eleğinde elenecektir. Malzemenin yaklaşık olarak %10 luk kısmı bypass malzeme (0-25 mm) olarak ayrılacaktır. Geriye kalan % 90 oranında malzeme primer kırıcıya beslenecektir. Primer kırıcıda kırılan malzeme bant konveyörler yardımıyla çok katlı elek ünitesine gönderilecek ve buradaki elek üstü malzeme (+25 mm) de sekonder (darbeli) kırıcıya gönderilecektir. Sekonder kırıcıya giren malzeme miktarı toplam malzeme miktarının % 65 i kadardır. Sekonder Darbeli Kırıcı : Primer darbeli kırıcıda kırılarak belirli ebatlara küçültülen malzeme çok katlı elek vasıtasıyla elenerek sekonder darbeli kırıcıya gönderilir. Bu makinede kırılan malzemeler istenilen ebatlarda ise daha sonraki işlem bölgesine geçer; bir sonraki işleme geçemeyecek kadar büyük olan parçalar elek, konveyör vb. ekipmanlar ile tekrar sekonder darbeli kırıcılara verilir. Böylece malzeme istenilen ebatlara düşürülene kadar bu işlem devam eder. Sekonder kırıcıda kırılarak istenen ebatlara getirilen malzeme, boyutlarına göre ayrılmak üzere çok katlı elek ünitesine gönderilir. Malzeme boyutları faaliyet kapsamında hazır beton tesislerine ve piyasada hammadde olarak kullanılacak malzeme boyutlarına uygun olarak belirlenmiştir. Titreşimli elek ünitesi ile malzeme 4 fraksiyonda (0-4 mm, 4-7 mm, 7-15 mm, 15-25 mm) sınıflandırılarak depolanacaktır. 25 mm. üstünde kalan malzeme ise tekrar sekonder kırıcıya gönderilecektir. Tersiyer Kırıcı : Tersiyer ve sekonder kırıcı 0-5 mm kum elde etmekte kullanılır. Çarpma takozlarının özel dizaynı ve yüksek hızda dönen rotor sayesinde filler oranı ve aşınmalar düşük, kum elde etme oranı yüksektir. Rotor her iki yöne döner. Her iki tarafta tam açılır kapaklarla kolay bakım yapılır. İlk yatırım maliyetleri düşüktür. Elekte 5 mm.nin üzerinde kalan malzeme, ihtiyaca göre tekrar boyutlandırılması için tersiyer kırıcı ünitesine (üçüncül kırıcı) gönderilir. Tersiyer kırıcıya giren malzeme miktarı toplam malzeme miktarının % 30 u kadardır. Tekrar kırılan malzeme ayrı bir konveyör bant yardımı ile elek ünitesine iletilir. Elek üstünde kalan malzeme, nihai ürün boyutuna ulaşana kadar kırıcı sistemine geri gönderilir. Tesiste kırılarak istenilen boyuta getirilen nihai ürün bunkerden kamyonlara yüklenerek nakledilir. Kırma eleme tesisinde işlemden geçirilen malzeme hazır beton tesislerine ve piyasaya satışa sunulacaktır. Proje alanında kurulu bulunan kırma eleme tesisi üniteleri, Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) yayımlanmış 08.07.2009 tarih ve 40174 sayılı genelge gereği kapalı sisteme alınmış ve toz indirgeme sistemi (pulvarize su sistemi) kurulmuştur. 27

2.3.1.2. Proje İş Akım Şeması Sahada gerçekleştirilen üretim faaliyetlerinin önemli adımları, aşağıda Şekil 5 te verilen iş akım şemalarında gösterilmektedir. ÜRETİM (Basamaklarda Delme Patlatma Yöntemi ile Üretim) (Toz ve Gürültü) YÜKLEME (Kepçe ile Kamyonlara Yükleme) (Toz ve Gürültü) NAKİL (Kırma - Eleme Tesisi ne Nakil) (Toz ve Gürültü) KIRMA ELEME TESİSİ Stok Alanı Piyasaya Satış Hazır Beton Tesisi Şekil 5. Proje Genel İş Akım Şeması Kalker Cevheri Üretimi : Kalker üretimi gerçekleştirilecek alanlarda cevher yüzeyde gözlenmektedir. Ocak alanında sıyrılabilecek nitelikte üst örtü tabakası bulunmamaktadır. Dolayısıyla sahada üretime yeni başlanacak alanlarda, üst örtü tabakası dekapajı yapılması söz konusu değildir. Sahada dekapaj işlemi yapılmayacağından doğrudan üretim faaliyetlerinde bulunulacaktır. Kalker cevheri sert bir yapı arz ettiğinden, proje alanında basamaklarda delme patlatma yapılarak cevher üretimi gerçekleştirilecektir. Kalker üretimi iş makineleri ve patlayıcı madde kullanılarak yapılacaktır. Sahada açılmış bir ocak alanı bulunmaktadır. Mevcut ocak alanını gösterir 2012 Yılı İmalat Haritası ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 17). 28

Üretimin gerçekleşeceği ocak alanında bulunan kalker cevherinin kalınlığı yer yer değişmekle birlikte ortalama 60 m civarındadır. Topografik yapı ve cevher kalınlığının değişimi dikkate alınarak proje alanında güneyde 7, kuzeyde 1 basamak oluşturulabileceği öngörülmektedir. Basamak genişliklerinin iş makinelerinin rahatlıkla hareket edebileceği genişlikte ve basamak yüksekliklerinin de kepçe bom yüksekliğini geçmeyecek şekilde olmasına özen gösterilecektir. Sahada nihai durumda basamak yüksekliklerinin 10 m civarında olması, basamak genişliklerinin 5 m olması öngörülmektedir. Ayrıca nihai durumda zeminin duraylı olması nedeniyle sahada basamak şev açısının 80, genel şev açısının 55-60 dereceyi geçmemesine özen gösterilecektir. Proje alanınında yapılacak ocak üretim faaliyetlerinin Üretim Termin Planı ve üretim sonucu sahanın nihai durumunu gösterir Son Durum Restorasyon Planı sırasıyla ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 18, EK 19). Ocak alanından delme-patlatma ile üretilen cevher iş makineleri ile kamyonlara yüklenecektir. Cevher kamyonlar vasıtasıyla kırma-eleme tesisine beslenecektir. Kırma Eleme Tesisi : Ocak alanından üretimi gerçekleştirilen kalker cevherinin tamamı kırma eleme tesisinde boyutlandırılmaktadır. Kapasite artışı ile birlikte ocaktan alınacak kalkerin tamamı kırma eleme tesisinde işlemden geçirilecektir. Kırma eleme tesisine girecek malzemenin boyutu maksimum 110 cm olabilecektir. Üretimi gerçekleştirilen kalker cevheri, kırma eleme tesisinin besleyici ünitesine (bunker) getirilecek ve by-pass eleğinde elenecektir. Malzemenin yaklaşık olarak %10 luk kısmı by-pass malzeme (0-25 mm) olarak ayrılacaktır. Geriye kalan % 90 oranında malzeme primer kırıcıya beslenecektir. Primer kırıcıda kırılan malzeme bant konveyörler yardımıyla çok katlı elek ünitesine gönderilecek ve buradaki elek üstü malzeme (+25 mm) de sekonder (darbeli) kırıcıya gönderilecektir. Sekonder kırıcıda kırılarak istenen ebatlara getirilen malzeme, boyutlarına göre ayrılmak üzere çok katlı elek ünitesine gönderilir. Malzeme boyutları faaliyet kapsamında hazır beton tesislerine ve piyasada hammadde olarak kullanılacak malzeme boyutlarına uygun olarak belirlenmiştir. Titreşimli elek ünitesi ile malzeme 4 fraksiyonda (0-4 mm, 4-7 mm, 7-15 mm, 15-25 mm) sınıflandırılarak depolanacaktır. 25 mm. üstünde kalan malzeme ise tekrar sekonder kırıcıya gönderilecektir. Elekte 5 mm.nin üzerinde kalan malzeme, ihtiyaca göre tekrar boyutlandırılması için tersiyer kırıcı ünitesine (üçüncül kırıcı) gönderilecektir. Tersiyer kırıcıya giren malzeme miktarı toplam malzeme miktarının % 30 u kadardır. Tekrar kırılan malzeme ayrı bir konveyör bant yardımı ile elek ünitesine iletilecektir. Elek üstünde kalan malzeme, nihai ürün boyutuna ulaşana kadar kırıcı sistemine geri gönderilecektir. Tesiste kırılarak istenilen boyuta getirilen nihai ürün bunkerden kamyonlara yüklenerek nakledilecektir. Kırma eleme tesisinde işlemden geçirilen malzeme hazır beton tesislerine ve piyasaya satışa sunulacaktır. Kırma Eleme Tesisi çalışma prensibini gösterir iş akım şeması aşağıda sunulmuştur. 29

Şekil 6. Kırma Eleme Tesisi İş Akım Şeması 30

2.3.1.3. Çalışacak Personel Sayısı Sahada üretim faaliyetleri maden mühendisi nezaretinde yapılacaktır. ünvanlarına göre çalışacak personel sayısı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Tablo 9. Çalışacak Personel Listesi Ünvan Personel Sayısı Teknik Nezaretçi (Maden Mühendisi) 1 Operatör 2 Kamyon Şoförü 3 İşçi 1 TOPLAM 7 Üretim faaliyetleri sırasında toplam 7 kişi çalışmaktadır. Proje alanında üretim faaliyetleri taşeron firma tarafından yapılmakta olup personel gideri de taşeron firma tarafından karşılanmaktadır. Kapasite artışı ile birlikte alanda 7 personel çalışmaya devam edecektir. Sahada çalışacak olan personelin sosyal ihtiyaçları, sahada bulunan sosyal tesis / şantiye binası ve yatakhaneden karşılanmaktadır. 2.3.2. Üretimde Kullanılacak Makinelerin, Araçların ve Aletlerin Miktar ve Özellikleri Kalker cevheri üretimi sırasında ocakta kullanılacak makine ekipman ile tesisin makine ekipman listeleri aşağıda verilmiştir. Tablo 10. Proje Kapsamında Kullanılan Makine Ekipman Listesi Ocak Alanı Kırma Eleme Tesisi Makine-Ekipman Adedi Makine-Ekipman Adedi Yükleyici 1 Çeneli Kırıcı (Primer Kırıcı) 1 Ekskavatör 1 Darbeli Kırıcı (Sekonder Kırıcı) 1 Kırma-Eleme Tesisi 1 Tersiyer Kırıcı 1 Kompresör 1 Bypass Eleği 1 Wagondrill 1 Çok Katlı Elek 1 Kamyon 3 Konveyör Bant 11 31

2.3.3. Üretim Sırasında Tehlikeli, Toksik, Parlayıcı ve Patlayıcı Maddelerin Kullanım Durumları, Taşınmaları ve Depolanmaları 20062066 ruhsat no lu sahada kalker cevherleşmesi sert bir yapı gösterdiğinden ocak işletmeciliği delme patlatma yöntemi kullanılarak gerçekleştirilecektir. Patlayıcı madde ocakta kalker üretiminde kullanılacak olup, ruhsat alanında depolanması söz konusu değildir. Patlayıcı madde, yetkili firmalardan ihtiyaca göre temin edilecektir. Sahada yapılan üretim çalışmalarında kullanılan patlayıcı madde miktarlarına göre Ankara Emniyet Müdürlüğü nden gerekli izin alınmıştır (Bkz. EK 31). Söz konusu izin, kapasite artışı ile ilgili ÇED süreci tamamlandıktan sonra, yıllık üretim için gerekli olan patlayıcı madde ihtiyacı üzerinden yenilenecektir. Patlatmaların amacı kazıcı-yükleyici makineler ile kazılamayan sert kaya formasyonlarının patlayıcı maddelerle gevşetilmesi ve kolay taşınabilir hale getirilmesidir. Bu işlem yapılırken en ekonomik delme maliyeti ile en uygun patlayıcı madde ve ateşleme sistemlerinin kullanılması, patlatma sonrası en iyi ve ekonomik sonucun en hızlı şekilde alınmasını ve tüm bu işlemler sırasında iş yerinde çalışan başta personelin sonrasında makinelerin emniyetinin sağlanması ve çevreye zarar vermeden faaliyetlerin sürdürülmesini sağlamaktadır. Ocak alanında kalker üretimi için gecikmeli sistem patlatma yöntemi kullanılacaktır. Gecikmeli Sistem olarak adlandırılan patlatma yöntemi yaygın olarak açık maden işletmeciliğinde kullanılmaktadır. Patlatmalarda gecikmeli kapsül kullanılmasının başlıca amacı her delik için bir serbest yüzey oluşturarak sıralı patlamaları sağlamak, sıkışmayı önlemek ve patlatma verimini artırmaktır. Patlatmalarda birim gecikme başına patlayan patlayıcı madde miktarı çevresel etkilerin temelini oluşturmaktadır. Bu sistemde her bir delik ayrı ayrı patlatıldığı ve delikler arası milisaniye cinsinden gecikme verilerek patlatma işlemi gerçekleştirildiğinden patlatmanın çevreye olan etkisi çok daha az hissedilmektedir. Patlatma sonrası malzemenin kolay ve emniyetli yüklenmesi sağlanır, patlatma gürültüsü, hava şoku ve yer sarsıntısı azalır. Proje alanı için tanımlanan üretim yönteminde, dört sıra olarak tanımlanan delikler delindikten sonra ateşleme yapılarak bir patlatmadan ortalama 15.000 ton malzeme ana kayadan koparılmış olacaktır. Yaklaşık 1.000.000 ton olarak hedeflenen yıllık üretimin gerçekleşebilmesi için yılda ortalama 67 kez patlatma yapılması gerekecektir. Yıllık çalışma süresi içinde yaklaşık olarak 5 günde bir patlatma yapılacaktır. Patlatma İşlemi Aşamaları 1. Deliklerin Delinmesi Basamaklar oluşturularak gerçekleştirilen üretimlerde, işin ilk aşamasını patlatma deliklerinin delinmesi işlemi oluşturmaktadır. Delik paterni, patlatma parametrelerine uygun olarak seçilmelidir. 32

Ocak üretiminde delik dizaynı belirlendikten sonra, delik çapı, delikler arası mesafe ve delik boyları hesaplanır. Pnömatik deliciler vasıtasıyla delme işlemi gerçekleştirilir. Deliklerin delinmesi sırasında toz ve gürültü oluşacaktır. Ana kayaç üzerinde delik düzeni dört sıra halinde olacaktır. Her patlatma grubu ortalama 4 sıradan teşekkül edecek olup sıralar arası mesafe ortalama 2,5 m olarak ayarlanacaktır. Her sırada delikler arası mesafe ortalama 2,2 metre olacaktır. Delik boyları yaklaşık 11 m ve delik çapları 90 mm civarında olacaktır. 4 sıra halinde delinecek delik sayısı toplam 112 olup bir sırada 28 adet delik delinmesi planlanmaktadır. Yıllık Üretim Miktarı = 1.000.000 ton/yıl Bir Patlatmada Alınacak Malzeme Miktarı = 15.000 ton Bir Yılda Yapılacak Patlatma Sayısı Bir patlatma için delinecek delik sayısı Bir yılda delinecek delik sayısı Bir delikten alınacak malzeme miktarı = 67 Adet = 112 Adet (ortalama) = 7.504 Adet (ortalama) = 134 Ton (ortalama) 2. Deliklere Patlayıcının Doldurularak Patlatmanın Yapılması Patlatma delikleri oluşturulduktan sonra, deliklerin patlayıcı ile doldurulması işlemi gerçekleşmektedir. Alanda ortalama 11 m. derinliğinde açılacak patlatma deliklerine, kapsül, yemleyici, çoğunlukla anfo, gerek duyulduğu takdirde emulite 150 kullanılacak ve sıkılama malzemesi yerleştirildikten sonra ateşleme işlemi yapılacaktır. Ateşlemede Excel veya Nonel elektriksiz kapsüller kullanılacaktır. Bu sistemde tüm delikler tek tek patlatılarak delikler arasında gecikme verilecektir. Ateşleme düzeni, çevresel etkileri azaltmak ve iş güvenliğini artırmak amacıyla elektriğe duyarsız elektriksiz kapsüller (yaklaşık 25 ile 75 ms arası gecikmeli) kullanılarak yapılacaktır. ANFO kullanılması durumunda her delikte 1 yemleyici kapsül (Excell kapsül) ve kapsüle duyarlı 0,5 kg powergell kullanılacaktır. Deliklerde 3 m sıkılama payı bırakılacaktır. Her patlatmada bir delik için kullanılacak ANFO miktarı yaklaşık 35,63 kg olacaktır. Dolayısıyla bir patlatmada toplam 3.990,56 kg ANFO kullanımı ile sahada yılda toplam 267.368 kg patlayıcı madde kullanılması planlanmaktadır. Bir delik için kullanılacak ANFO miktarı = πr 2 x Toplam Şarj Boyu x Yoğunluk = 3,14 x (0,045 m) 2 x 8 m x 0,7 gr/cm 3 35,63 kg 33

Sahada kullanılacak patlayıcılara ilişkin yıllık miktarlar aşağıda hesaplandığı gibidir. Yılda kullanılacak ANFO miktarı: 35,63 kg * 112 * 67 = 267.368 kg/yıl Yılda kullanılacak olan powergel miktarı: 0,5 kg * 112 * 67 = 3.752 kg / yıl Yılda kullanılacak olan kapsül adedi: 1 * 112 * 67 = 7.504 adet/yıl Patlayıcı maddelerin kullanımlarında, taşıma ve depolanmalarında "Tekel dışı bırakılan patlayıcı maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin üretimi, ithali, taşınması, saklanması, depolanması, satışı, kullanılması, yok edilmesi, denetlenmesi usul ve esasları" na ilişkin 29.09.1987 tarih ve 19589 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 87/12028 karar sayılı Tüzük hükümlerine uygun şekilde çalışılacaktır. Ruhsat sahasında kullanılması planlanan patlatma paternine yönelik açıklamalar aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Bilgileri Tablo 11. 20062066 No lu Kalker Ocağı Patlatma Yönteminin Teknik Özellikleri ve Patlatma Sayısı Patlatma Sayısı Bilgileri ve Her Bir Patlatmada Açılacak Delik Sayısı 112 Yılda Delinecek Toplam Delik Sayısı 7.504 Her Delik Başına Elde Edilecek Malzeme Miktarı 134 ton (ortalama) Her Patlatma Başına Elde Edilecek Malzeme Miktarı 15.000 ton Yapılacak Patlatma Aralığı (Kaç Günde Bir) 4-5 günde bir patlatma Bir Ayda Yapılacak Patlatma Sayısı 5 (yaklaşık) Bir Yılda Yapılacak Patlatma Sayısı 67 Patlatma Paterni Teknik Özellikleri Delik Çapı (mm) 90 Delik Başına Patlayıcı Madde Miktarı (kg) 35,63 Sıra Sayısı 4 Sıralar Arası Mesafe Ort. (m) 2,5 Delikler arası Mesafe Ort. (m) 2,2 Delik Boyu Ort. (m) 11 Şarj Boyu (m) 8 Sıkılama Boyu Ort. (m) 3 Gecikmeli patlatma sisteminde, alanda kullanılacak tahmini yıllık patlayıcı miktarları aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. 34

Tablo 12. 20062066 No lu Kalker Ocağında Yapılacak Patlatmada Kullanılacak Patlayıcı Madde Miktarları İhtiyaç Duyulan Patlatma Miktarları Anfo Powergell Kapsül Delik Başına 35,63 kg 0,5 kg 1 adet Patlatma Başına 3.990,56 kg 56 kg 112 adet Bir Ayda (5 patlatma üzerinden) 19.953 kg 280 kg 560 adet Bir Yılda 267.368 kg 3.752 kg 7.504 adet Kullanılması Planlanan Patlayıcı Maddelerin Teknik Bilgileri Ateşleme : EXEL Handidet Kapsül Gecikme : Yüzey gecikmesi = 25 ms 42 ms Delik içi gecikme = 475 ms Sıralar arası gecikme = 24-42 ms (EXEL Kapsül) Yemleme : Powergel Magnum Kartuş Boyutları = 50 x 225 mm Kartuş Ağırlığı = 500 gr 1000 gr Yoğunluk = 1,2 gr/cm 3 Şarj : ANFO Yoğunluk = 0,7 gr/cm 3 35

Şekil 7. Örnek patlatma tasarımı ve delik geometrisi şematiksel anlatımı 36

TAMTAŞ YAPI MALZ. 2.3.4. Proje Kapsamındaki Ulaştırma Altyapısı Planı (Ulaştırma Güzergahı, Güzergah Yollarının Mevcut Durumu ve Kapasitesi, Hangi Amaçlar İçin Kullanıldığı, Mevcut Trafik Yoğunluğu, Yerleşim Yerlerine Göre Konumu, Yapılması Düşünülen Tamir, Bakım ve İyileştirme Çalışmaları vb.) Proje alanı Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü civarında yer almaktadır. Projeye konu alana en yakın yerleşim birimi, proje alanının (kuşuçuşu) 1,1 km güneydoğusunda yer alan Karakuyu Köyü dür. Ayrıca sahanın 1,7 km kuzeybatısında da Türkkarsak Köyü yer almaktadır. Proje alanının bulunduğu bölgenin Ulaşım Ağı Haritası ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 6). Proje alanı, Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü nün yaklaşık olarak 1,1 km kuzeybatısında yer almaktadır. Sahaya Polatlı-Yunak Karayolunun 11. km.sinden ayrılan Karsaklı Köyü yolu ile ulaşmak mümkündür. Proje alanı, söz konusu yolun 4,3. km.sinden ayrılan Türkkarsak-Karakuyu köyleri yolunun 3,6. km.sinde yer almaktadır. Yol güzergahının; ocak içi yollar ve nakliye güzergahının bir kısmı dahil olmak üzere toplam 2 km.si toprak-stabilize niteliktedir. Söz konusu toprak-stabilize yolların faaliyetten kaynaklı olarak bozulması durumunda bakım ve onarımı firma tarafından yapılacaktır. 20062066 no lu sahayı gösterir Yer Bulduru Haritası ve Topografik Harita sırasıyla ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz EK 5, EK 7). T.C Ulaştırma Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen Trafik Hacim Haritası çalışması kapsamında proje alanı civarındaki karayolları 2012 yılı trafik hacmi haritası aşağıda verilmiştir. 1 2 Şekil 8. 2012 Yılı Trafik Hacmi Haritası 37

Projeye konu alanda yapılacak çalışmalar sırasında taşıt yükünün 113 taşıt/gün (108 kamyon, 5 özel araç) olması beklenmektedir. Projeye konu alandaki mevcut çalışmalar sırasında üretilen malzemenin tesis dışına nakliyesi için günlük ortalama taşıt yükü 62 taşıt (sefer)/gün civarındadır. Kapasite artışı sonrası yapılacak çalışmalar neticesinde tesis dışına nakliye sırasında taşıt yükünün 113 taşıt(sefer)/gün olması beklenmektedir. Dolayısıyla malzemenin nakli için kullanılacak yollarda toplam 51 taşıt/gün lük bir artış olması beklenmektedir. Proje alanında, kırma eleme tesisinde boyutlandırılmış cevherin bir kısmı, hazır beton ve asfalt piyasaya sunulacaktır. Proje alanından nakliye sırasında çoğunlukla Polatlı Ankara karayolu kullanılacaktır. Söz konusu karayolunun Polatlı mevkiindeki yükü yukarıda verilen trafik hacmi haritasında işaretlenmiştir. İşaretlenen her iki yolda da üretilen malzemenin nakli ile yük artışı gerçekleşecektir. Yük artışı yüzdeleri aşağıda hesaplanmıştır; 1. Güzergah için : (51 / 18.582) * 100 = % 0,27 lik bir artış 2. Güzergah için : (51 / 3.129) * 100 = % 1,63 lik bir artış oluşması beklenmektedir. Tesiste proje kapsamında yeni herhangi bir makine-ekipman eklenmesi düşünülmemekte olup, tesisteki emisyon yayıcı tüm ünitelerin üzeri kapalı durumdadır. Dolayısıyla faaliyet kapsamında ağır ve geniş araçların kullanılması söz konusu değildir. Faaliyetler sırasında çalışacak işçilerin tamamı yakın yerleşim birimlerinden geleceği için servis saatlerinde ana ulaşım yollarındaki yoğunluğa olumsuz bir katkı söz konusu olmayacaktır. Sahada yapılacak faaliyetler sırasında 2918 sayılı Trafik Kanunu ve Karayolları ile ilgili tüm kanun ve yönetmeliklere riayet edilecektir. 08.07.2005 tarih ve 25869 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Trafikte Seyreden Motorlu Kara Taşıtlarından Kaynaklanan Egzoz Gazı Emisyonlarının Kontrolüne Dair Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Nakliye esnasında gerekli bütün emniyet tedbirleri alınacaktır. Bu doğrultuda kamyon şoförlerine gerekli eğitimler verilecektir. Nakliye esnasında kamyonların hız sınırlarına uymasına dikkat edilecek ve malzemenin üzeri branda ile örtülecektir. Kamyonlara aks yükü doğrultusunda yükleme yapılacak olup, aşırı yükleme söz konusu olmayacaktır. Nakliye için faaliyet kapsamında yeni yol açılması planlanmamaktadır. Yeni yol açılması durumunda Ankara İl Özel İdaresi tarafından belirlenen 6 ton/dingil köy yolları standartlarına uyulacaktır. 38

BÖLÜM 3: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI 3.1. Proje ve Etki Alanının Mevcut ve Planlanan Sosyo-Ekonomik Özellikleri 3.1.1. Ekonomik Özellikler (Yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler) Ankara nüfusunun dörtte üçü hizmet sektöründe çalışır ve bu sektör ilin gayrisafi hasılasında en büyük paya sahiptir. Sektörün bu kadar gelişmesinin nedeni, göçle gelen nüfusa istihdam sağlayacak kadar büyük sanayinin bulunmamasıdır. İl, Türkiye gayrisafi milli hasılasının % 9 una sahiptir. Ülkenin toplam vergi gelirlerinin % 12 si, bütçe gelirlerinin % 12,3 ü buradan toplanır; buna karşılık ilin ülke bütçesinden aldığı pay % 6,4 tür. 2006 yılında Ankara bütçe vergi gelirlerine 16,5 milyar TL, toplam bütçe gelirlerine de 21,1 milyar TL katkıda bulunmuş, bütçeden ise 11,3 milyar TL pay almıştır. 2001 yılı itibariyle gayrisafi yurtiçi hasılasının Ankara'ya düşen kısmının % 45 i ticaretten, % 23 ü ulaştırma ve haberleşmeden, % 14 ü devlet hizmetinden kaynaklanmaktadır. Ankara ilinde özel sektörün katma değer içindeki payı % 85 in üzerindedir. İlin sanayisi başlıca küçük ve orta boy işletmelerden oluşur. Bunların % 40 ı, savunma ve taşıt üretimi yapan büyük kuruluşların talep gösterdiği makine ve metal alanında üretim yapmaktadır. Bunun ardından gıda ve tekstil sanayileri gelir. Üretim açısından en önemli sektörler, gıda (şeker, un, makarna, süt, içki), taşıt, makine (tarım araçları, taşıt, traktör), savaş, çimento ve dokumadır (yünlü dokuma, trikotaj, konfeksiyon). Ayrıca tarım ilaçları, mobilya, şekercilik ve matbaacılık da önemlidir. Savunma sanayii, yazılım ve elektronik sektörlerinde Ankara Türkiye'de başta gelir. Ankara Sanayi Odası'na (ASO) kayıtlı yaklaşık 3500 şirket vardır. Türkiye'nin en büyük 500 şirketinin 48 inin ASO'ya bağlı olmasıyla Ankara, 2009 yılında İstanbul'dan sonra Türkiye'nin 2. sanayi merkezi sayılmaktadır. Ankara'daki sanayi üretimin büyük kısmı Sincan, Akyurt, Çubuk ve il merkezine yakın olan İvedik ile Ortadoğu Sanayi ve Ticaret merkezi (OSTİM) Organize Sanayi bölgelerinde gerçekleşmektedir. OSTİM, Türkiye'nin en büyük küçük ve orta boy sanayi üretim alanıdır. 2009 da Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi tarafından hazırlanan bir çalışmaya göre, en rekabetçi il Ankara'dır. Ankara, "rekabetçilik" endeksini oluşturan alt endeksler arasında insanî sermaye, yaratıcı sermaye ve sosyal sermaye endekslerinde ilk sırada yer almıştır. Üniversite ve öğretim üyesi sayısının yüksekliği, patent ve benzeri başvurular gibi faktörler Ankara yı özellikle yaratıcı sermaye endeksinde Türkiye'de birinci yapmaktadır. Tarım, hayvancılık ve ormancılık : Ankara il genelinde toprakların % 60 ı tarım alanı olarak kullanılır ve bu oran Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir. En önemli tarla ürünleri buğday, arpa ve şeker pancarıdır. Diğer önemli ürünler kavun, karpuz, domates, havuç, armut, elma, vişne ve üzümdür. Tarla arazilerinin yaklaşık % 24 ünde buğday, % 23 ünde arpa, kalanında ise diğer ürünler 39

yetiştirilmektedir. Polatlı Türkiye nin ikinci büyük "tahıl ambarı" olması dolayısıyla en aktif tahıl borsalarından birine sahiptir. Ankara rakım ve mera özellikleri açısından, küçükbaş hayvancılığa daha elverişlidir. Hayvancılık il ekonomisinde önceleri önemli olan yerini giderek kaybetmektedir. İlde koyun (ak ve karaman cinsi) ve sığır beslenir. Tavuk yetiştiriciliği de önemli boyuttadır. Ankara keçisi olarak bilinen tiftik keçisi sayısı 1970'lerdeki sayılarının onda birinin altındadır ve korunması amacıyla, günümüzde yetiştiricilerine ücret verilmektedir. Ankara orman varlığı bakımından pek zengin değildir. 2007 verilerine göre ilin % 13 ü ormanlarla kaplı olup, yüzölçümünün % 7 sini bozuk ormanlar, % 6 sını ise normal ormanlar oluşturmaktadır. Kayda değer bir ormancılık üretimi yoktur. Ancak, Türkiye çapında mobilyacılık, döşemecilik gibi alanları kapsayan önemli düzeyde bir ağaç işleri sektörü gelişmiştir. Enerji : Nallıhan da Çayırhan Termik Santrali linyit (634 MW güçlü), Esenboğa termik santrali ise fuel oil (54 MW) yakarak enerji üretir. Ayrıca, Sarıyar Barajı (160 MW), Hirfanlı Barajı (Evren) (128 MW) ve Kesikköprü Barajı (76 MW) hidrolelektrik enerji üretir. Madencilik : Ankara, Türkiye'nin madencilik potansiyeli fazla olan illerindendir. İlin Beypazarı ve Nallıhan ilçelerinde Türkiye nin en önemli linyit yataklarından bazıları bulunur. Ayrıca Tuz Gölü ve çevresinde tuz çıkarılır. Türkiye de İzmir'deki Çamaltı Tuzlası'ndan sonra en fazla tuz çıkarılan yer, Tuz Gölü ve çevresidir. İlde ayrıca, Beypazarı ve Kızılcahamam çevresinde sodacılık gelişmiştir. Ankara Taşı olarak da bilinen Andezit Gölbaşı ilçesine özgü önemli değerlerden biridir. Heykel yapımında da kullanılan Andezit taşından yapılmış çalışmalar Andezit Taşı Heykel Açık Hava Müzesi nde sergilenmektedir. Su kaynakları : Hidroelektrik enerji sağlayan barajların yanı sıra, Ankara'da içme suyu ve sulama suyu sağlayan barajlar da bulunmaktadır. Bunlardan Çubuk-1 Barajı, Çubuk-2 Barajı, Bayındır Barajı, Kesikköprü Barajı ve Çamlıdere Barajı içme suyu sağlar, Asartepe Barajı sulama suyu sağlar, Kurtboğazı Barajı ise hem içme hem sulama suyu sağlar. Bu su kaynakları büyüyen şehrin ihtiyacını karşılamaya yetmediği için, 2008 de Kızılırmak tan da başkente su getirilmeye başlanmıştır. Yeni baraj inşaat projeleri görüşülmektedir. Sanayi : Sanayi ve ticaret bakımından memleketimizin başta gelen merkezlerindendir. Sanayi, imalat ve gıda kolunda oldukça gelişmiştir. Un, makarna, şeker, yağ, dokuma fabrikaları, süt, tereyağı, et kombinaları, deri ve trikotaj tesisleri vardır. Çimento, tuğla, kiremit ve inşaat makinaları imal eden fabrikalar hızla artmaktadır. Merkezi ve ilçelerinde fabrika sayısı oldukça fazladır. Şehir, 1956 dan bu yana Enterkonnekte enerji sistemine bağlıdır. İlin enerji ihtiyacının çoğu Hirfanlı, Sarıyar, Kesikköprü, Çatalağzı ve Çayırhan hidroelektrik santrallarından karşılanır. Ankara ilinde tehlikeli boyutlara ulaşan hava kirliliği son yıllarda alınan tedbirlerle azaltılmıştır. 40

Savunma sanayinin oluşturduğu altyapı ve talep sonucu makine ve metal sanayi İl ekonomisinde önemli bir seviyeye ulaşmıştır. Bugün sanayi kuruluşlarının % 40 ının üretim yaptığı alan, makine ve metal sanayidir. Ankara nın ülke içindeki merkezi ve savunmaya uygun konumu, yetişmiş insan gücü ile sektör içinde yer alan kuruluşların oluşturduğu potansiyel, bu sektörde büyük kuruluşların doğmasına sebep olmuştur. MKE Kurumu, Türk Havacılık ve Uzay Sanayi (TAI), Aselsan, Roketsan ve Havelsan gibi savunma sanayi ile ilgili büyük ölçekli yatırımlar İlde gerçekleştirilmiştir. Bunların yanı sıra 50 den fazla orta ölçekli firma ile teknoloji geliştirme ve organize sanayi bölgelerinde yerleşik sayıları yüzlerle ifade edilebilecek küçük tasarım ve imalat işyerleri bu sektörde faaliyet göstermektedir. Projeye konu ruhsatlı sahanın bağlı bulunduğu Polatlı İlçesi ekonomisi tarıma dayalıdır. Yöre topraklarında en fazla üretilen ürünler buğday, arpa, şeker pancarı, kavun ve soğandır. İlçede hayvancılık; büyükbaş, küçükbaş ve kümes hayvancılığına dayalıdır. İlçede sanayi gün geçtikçe gelişmektedir. 20062066 no lu sahaya en yakın yerleşim birimi olan Karakuyu Köyü nün geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Köyde çoğunlukla buğday, arpa, yulaf, ayçiçeği ve kavun karpuz ekimi yapılır. Köyde küçük ve büyük baş hayvan besiciliği yapılmaktadır. 3.1.2. Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfusun yaş sınıflarına göre dağılımı, hane halkı yapısı) Ankara İli 38 33' ve 40 47' kuzey enlemleri ile 30 52' ve 34 06' doğu boylamları arasında yer almaktadır. İç Anadolu Bölgesi ndedir. Ankara ilinin ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine göre 2008 Nüfus Sayımı sonuçlarına göre Ankara ilinin yıllık nüfus artış hızı 2007-2008 dönemi için % 18,23 olarak gerçekleşmiştir. Proje alanının içerisinde yer aldığı Ankara İli ve Polatlı İlçesi ne ait ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine göre 2012 yılı nüfus verileri ile Türkiye nin nüfus verileri aşağıdaki tabloda karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Tablo 13. Türkiye, Ankara ve Polatlı İlçesi ne Ait Kentsel ve Kırsal Nüfus Verileri Şehir Nüfusu Belde/Köy Nüfusu Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Türkiye 29.100.201 29.348.230 58.448.431 8.571.015 8.607.938 17.178.953 37.671.216 37.956.168 75.627.384 Ankara 2.428.973 2.413.163 4.842.136 62.113 61.293 123.406 2.491.086 2.474.456 4.965.542 Polatlı 50.366 50.646 101.012 8.921 9.416 18.337 59.287 60.062 119.349 *Kaynak: TUİK ADNKS, www.tuik.gov.tr Polatlı ilçesinin nüfusu devamlı artış göstermektedir. 2000 yılı genel nüfus sayımında 116.400 kişi olan nüfus, 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) göre 119.349 kişi olmuştur. Şehir Merkezi : 101.012 kişi Köyler : 18.337 kişi Toplam Nüfus : 119.349 kişidir. 41

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2012 Nüfus Sayımı sonuçlarına göre Ankara ilinin Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus verileri aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tablo 14. Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus Verileri YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN 0-4 355.901 182.806 173.095 5-9 353.374 181.780 171.594 10-14 373.983 191.689 182.294 15-19 375.363 190.643 184.720 20-24 422.401 220.628 201.773 25-29 434.580 217.706 216.874 30-34 454.187 225.933 228.254 35-39 409.089 203.376 205.713 40-44 372.014 184.519 187.495 45-49 346.866 171.465 175.401 50-54 295.839 147.488 148.351 55-59 243.639 120.931 122.708 60-64 177.968 85.824 92.144 65-69 123.460 57.318 66.142 70-74 92.446 40.511 51.935 75-79 64.940 27.213 37.727 80-84 43.913 16.462 27.451 85-89 20.074 6.722 13.352 90+ 5.505 1.442 4.063 TOPLAM 4.965.542 2.474.456 2.491.086 Kaynak: TUİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi(ADNKS) 2012 Sonuçları Proje alanına en yakın yerleşim birimi olan Karakuyu Köyü nün 2012 yılı nüfusu 92 kişidir. 3.1.3. Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar) Ülkede kişi başına en fazla yatağın düştüğü Ankara sadece kendi nüfusuna hizmet etmekle sınırlı değildir. Ülkenin en gelişmiş sağlık kentidir. İlde bulaşıcı hastalık olarak tüberkülozlu hasta sayısı 1999 yılında 632 olarak kayıtlı olup, bu değer 2009 yılında 708 olarak belirlenmiştir. Polatlı Kaymakamlığı resmi WEB sitesinden alınan bilgilere göre, ilçede Sağlık Grup Başkanlığı na bağlı hizmet veren sağlık kuruluşları aşağıda listelenmiştir; - 1 Adet Devlet Hastanesi (Polatlı Duatepe Devlet Hastanesi), - 1 Adet Ana Çocuk Sağlığı Merkezi - 4 Adet Sağlık Evi - 8 Adet Sağlık Ocağı - 3 Adet Özel Poliklinik Karakuyu Köyü nde sağlık kuruluşu bulunmamaktadır. Köy ile ilgili olarak belirlenen bir bulaşıcı hastalık verisine ulaşılamamıştır. 42

3.1.4. İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Faaliyetler Proje alanında kalker cevheri üretimi açık işletme yöntemi ile gerçekleştirilecektir. Kapasite artışı ile birlikte sahadan yıllık maksimum 1.000.000 ton kalker üretimi yapılması planlanmaktadır. Ocak alanında üretim faaliyetleri açık işletme yöntemi ile basamaklarda delme-patlatma yapılarak gerçekleştirilecektir. Sahada patlatma işlemi sırasında ve sonrasında aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir: 1. Kapsül kablolarına ilave edilecek uzatma kablolarının bağlantıları itina ile yapılacak ve izole bantla iyi bir şekilde izole edilecektir. 2. Yemleyici dinamitin kartuşları kablo ile bir demet şeklinde bağlanacak ve bu demet, kablo yardımı ile sarkıtılarak indirilecektir. 3. Sıkılama sırasında elektrik kablolarının zedelenmemesine dikkat edilecektir. 4. Ateşleme devresi kabloları manyetoya bağlanmadan önce ohm-metreyle devrenin direnç kontrolü yapılacaktır. 5. Ateşleme yapmadan önce siren ile alarm verilecek ve ayrıca flamalı gözcüler önemli noktalara dikilecektir. 6. Ateşleme kablosu uygun bir uzaklıktaki ateşleme cebine kadar uzatılarak vakit geçirmeden ateşleme yapılacaktır. 7. Yağışlı havalarda statik elektrik tehlikesi göz önüne alınarak gerektiğinde ateşlemeden vazgeçilecektir. 8. Ateşleme sahasına yetkililerden başkası girmeyecektir. 9. Patlatma işlemi uzman kişiler tarafından yapılacaktır. 10. Patlayıcı maddeler ateşleme yerine özel bir araçta getirilecek, dinamit ve kapsüller ayrı ayrı araçlarda nakledilecektir. 11. Patlamayan delikler için gereken emniyet tedbirleri alınacak ve usulüne uygun olarak zararsız hale getirilecektir. 12. Ateşleme yapıldıktan sonra ateşleme bölgesi sorumlu kişiler tarafından kontrol edilecek ve iş makinelerini tehlikeye sokacak bloklar, basamak şevinde askıda kalmış ise gerekli önlemler alınacaktır. Patlatma işlemleri sırasında, faaliyet alanında Parlayıcı, Patlayıcı ve Tehlikeli Zararlı Maddelerle Çalışan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük ün ilgili hükümlerine uyulacaktır. Ocaktan üretilen kalker cevherinin tamamı kırma eleme tesisinde boyutlandırılacaktır. Boyutlandırılan malzeme stok alanında depolanacak ve buradan piyasaya satışa sunulacaktır. Proje alanında üretim, kırma-eleme tesisi faaliyetleri ile yükleme ve nakliyeden dolayı tozuma söz konusudur. İşletme faaliyetleri sırasında oluşması muhtemel tozdan dolayı yakın çevrenin olumsuz yönde etkilenmelerin en aza indirilmesi için; - 4857 Sayılı İş Kanunu ve İş Kanunu uyarınca çıkartılan yönetmelik, tüzük, genelge ve yönergelere vb. uyulacaktır. Ayrıca 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ilgili hükümlerine uyulacaktır. 43

- 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nde belirtilen ilgili hususlara uyulacaktır. - İşçilerin toz ve gürültüden etkilenmemeleri için gerektiğinde toz maskesi ve kulaklık kullanmaları sağlanacaktır. - Kırma eleme tesisi üniteleri kapalı sisteme alınmış olup, tesise toz indirgeme sistemi (pulvarize su sistemi) kurulmuştur. Kırma eleme tesisi çalışmalarında pulvarize su sistemi düzenli olarak çalıştırılacaktır. Ayrıca personel çalışma saatleri 8 saat ile sınırlıdır. Bundan sonraki faaliyet dönemlerinde makine ve ekipman sürekli bakımda tutulacak ve gerekli önlemler alınacaktır. Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayabilmek için 4857 sayılı yasaya ve bu yasaya bağlı olarak hazırlanıp yayınlanmış olan ve yürürlükte bulunan mevzuata uyulacaktır. Kullanılan teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek kaza riskine karşı 22.10.1984 tarih ve 18553 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Maden ve taşocakları işletmelerinde ve tünel yapımında alınacak işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerine ilişkin tüzüğe uyulacaktır. Bu tüzüğe göre sahanın teknik nezaretçisi, işçi sağlığı ve iş güvenliği gereklerinin yerine getirilmesinden ve işletmenin teknik esaslar çerçevesinde çalıştırılmasından sorumlu olacaktır. 3.1.5. Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri Sahada üretim faaliyetleri maden mühendisi nezaretinde yapılmaktadır. 20062066 no lu sahada yapılacak üretim faaliyetleri esnasında toplam 7 personel görev alacaktır. Personelin görev dağılımları (ünvanları) Bölüm 2.3.1.3 Tablo 9 da verilmiştir. İnşaat sektöründeki gelişmelere paralel olarak hammadde ihtiyacı gün geçtikçe önem kazanmakta, gelişen inşaat ve altyapı yatırımları doğrultusunda hızla artmaktadır. Sektörde artan talebi karşılamak için mevcut yatırımlarda kapasite artırımına ve yeni işletme çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Söz konusu faaliyet nüfus hareketine neden olacak kadar büyük bir istihdam yaratmayacaktır. Projeye konu faaliyetlerin gerçekleştirilmesi çerçevesinde mal ve hizmet sektöründe (lojistik, yedek parça, konaklama, araç bakım ve onarım atölyesi, restaurant, kafeterya, market, kantin, dinlenme tesis, akaryakıt istasyonu, v.b.) yörede ilave bir hareketlilik olacaktır. 3.1.6. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri) Projeye konu alana en yakın yerleşim birimi, proje alanının (kuşuçuşu) 1,1 km güneydoğusunda yer alan Karakuyu Köyü dür. Ayrıca sahanın 1,7 km kuzeybatısında da Türkkarsak Köyü yer almaktadır. Proje alanına en yakın yerleşim birimi olan Karakuyu Köyü nde ilköğretim okulu yoktur, taşımalı eğitimden yararlanılmaktadır. Köyün içme suyu şebekesi vardır, ancak kanalizasyon şebekesi yoktur. 44

Karakuyu Köyü nün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. 2012 yılı nüfus sayımına göre köyün nüfusu 92 dir. Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup, elektrik ve sabit telefon vardır. 3.1.7. Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik / Sosyal Altyapı İhtiyaçları Proje kapsamında sahada 7 personel görev almaktadır. Kapasite artışı ile sahada personel sayısında değişiklik yapılmayacaktır. Çalışan personelin sosyal ihtiyaçları sahada bulunan sosyal tesis/idari binadan (WC, Lavabo, Mutfak vs.)karşılanmaktadır. Ayrıca sahada personel konaklaması için yatakhane (Duş, WC vs) bulunmaktadır. Bununla birlikte yörede ikamet eden personeller de sahada çalışmaktadır. Sahada elektrik ihtiyacı gerekli izinler alınarak elektrik hattı çekilmesi suretiyle karşılanmaktadır. Elektrik temini için İçtaş Çelik Enerji Tersane ve Ulaşım San. A.Ş. ile elektrik satış sözleşmesi yapılmış olup, ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 32). Tesisin elektrik teminine ilişkin Elektrifikasyon Projesi ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 33). Proje alanı, Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü nün yaklaşık olarak 1,1 km kuzeybatısında yer almaktadır. Sahaya Polatlı-Yunak Karayolunun 11. km.sinden ayrılan Karsaklı Köyü yolu ile ulaşmak mümkündür. Proje alanı, söz konusu yolun 4,3. km.sinden ayrılan Türkkarsak-Karakuyu köyleri yolunun 3,6. km.sinde yer almaktadır. Yol güzergahının; ocak içi yollar ve nakliye güzergahının bir kısmı dahil olmak üzere toplam 2 km.si toprak-stabilize niteliktedir. Söz konusu toprak-stabilize yolların faaliyetten kaynaklı olarak bozulması durumunda bakım ve onarımı firma tarafından yapılacaktır. 20062066 no lu sahayı gösterir Yer Bulduru Haritası ve Topografik Harita sırasıyla ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz EK 5, EK 7). 3.1.8. Projenin Fayda-Maaliyet Analizi Proje kapsamında kapasite artışı ile birlikte yılda 1.000.000 ton kalker üretimi yapılacaktır. Proje sahasından kalker üretimi iş makineleri ve patlayıcı madde kullanılarak yapılacaktır. Üretilen kalker cevheri, kamyonlar vasıtası ile sahada kurulması planlanan Kırma-Eleme Tesisi ne nakledilecekdir. Kırma Eleme Tesisi nde istenilen ebatlara getirilen malzeme kırma-eleme tesisi alanının yanında belirlenen stok alanında stoklanacaktır. Stoklanan boyutlandırılmış malzeme, talep doğrultusunda hazır beton santrallerine ve piyasaya satışa sunulacaktır. Kırma-Eleme Tesis Kapasitesi 1.000.000 ton/yıl olacaktır. Üretilen 1.000.000 ton kalkerin kırma-eleme tesisinde % 10 unun by-pass malzeme olacağı kabul edildiğinde agrega olarak 900.000 ton/yıl malzeme elde edilmiş olacaktır. Bu malzemenin tamamı talep doğrultusunda piyasaya satışa sunulacaktır. Satış fiyatları günün ekonomik koşullarına göre farklılık gösterebilmektedir. 45

Mali yönden söz konusu proje kapsamında yapılacak yatırım tutarı ve giderlere ait tahmini hesaplamalar aşağıya çıkarılmış olup, milli gelire katkısı ifade edilmiştir. Tablo 15. Yatırım Analiz Tablosu YATIRIM TUTARI HARCAMA ÇEŞİDİ Ruhsat için harç, teminat vs. Çevre Uyum Teminatı Etüt, Plan, Faal.Rap., Proje ve Harita Hazırlanması Numune alma, analiz ve Teknolojik Etüt Gideri Beklenmeyen Proje Giderleri MADEN YATIRIM GİDERLERİ Arsa alımı, Mülkiyet İzni (Mera Tahsis Değişiklik İşlemleri) Tesis -Makine- Ekipman Bakım, Onarım, Yedek Parça Altyapı-Ulaştırma yatırımları ARA TOPLAM BEKLENMEYEN GİDERLER SABİT SERMAYE YAT. TUTARI TOPLAM YATIRIM TUTARI TUTAR 20.000 TL 5.000 TL 50.000 TL Analizler Firma bünyesindeki laboratuarda yaptırılmaktadır. 10.000 TL 200.000 TL 100.000 TL 100.000 TL 485.000 TL 30.000 TL 50.000 TL 565.000 TL Yıllık giderler belirlenirken işletme giderleri ve yıllık yapılacak resmi harcamalar (harç, çevre teminatı, vs.) ile beklenmeyen giderler dikkate alınmıştır. Tablo 16. Yıllık İşletme Giderleri Tablosu Gider Cinsi Akaryakıt Gideri Elektrik Gideri İşçilik-Personel Gideri Bakım-Onarım Gideri Patlayıcı Gideri Genel Giderler Amostisman Gideri Yedek Parça-Malzeme Alımı TOPLAM Tutarı (TL) 680.000 TL 400.000 TL 110.000 TL 20.000 TL 350.000 TL 20.000 TL 20.000 TL 30.000 TL 1.630.000TL 46

Yıllık İşletme Gelirleri Yılda 1.000.000 Ton kalker cevheri üretilmesi durumunda (% 10 by-pass hesaba katıldığında), Agrega Satış Geliri = 900.000 Ton x 6,00 TL/Ton = 5.400.000 TL By-Pass Malzeme Geliri = 100.000 Ton x 1,50 TL/Ton = 150.000 TL TOPLAM GELİR = 5.550.000 TL Yıllık İşletme Karı Yıllık İşletme Karı = Yıllık İşletme Geliri Yıllık İşletme Gideri Yıllık İşletme Karı = 5.550.000 TL 1.630.000 TL = 3.920.000 TL Tablo 17. Proforma Gelir Tablosu AÇIKLAMALAR TUTAR Proje Gelirleri 5.550.000 TL Proje Giderleri Toplamı 1.630.000 TL Proje Karı 3.920.000 TL Uzun Vadeli Borç ---- Gayri Safi Kar 3.920.000 TL Brüt Kar 3.920.000 TL Kurumlar Vergisi (% 20) 784.000 TL Net Kar 3.136.000 TL Yatırımın Kendini Geri Ödeme Süresi: Toplam yatırımın, projenin sağlayacağı net karın amortisman tutarı ile toplamından elde edilen nakit gelirine oranı suretiyle yatırımın geri dönüş süresi bulunmuştur. ToplamYatırıı 565.000TL Tesis Geri Ödeme Süresi 0, 18YIL Net Kar Amortismanlar 3.156.000TL Milli Gelire Katkı: Milli Gelire Katkı = Brüt Kar + İşçilik-Personel Gideri = 3.920.000 TL + 110.000 TL = 4.030.000 TL Yukarıdaki yapılan hesaplamaların sonuçlarından projenin rantabl olduğu anlaşılmaktadır. 47

Çevresel Fayda-Maliyet Analizi: Madenler ancak bulundukları yerde üretilebilmektedir. Bu nedenle başka bir alanda üretme imkanı yoktur. Bu yer altı servetlerinin işletilerek ekonomiye kazandırılmasının yanı sıra çevreye karşı gerekli duyarlılığın gösterilmesi önemlidir. Bu nedenle söz konusu proje kapsamında bir tarafta ilgili kanun ve yönetmeliklere uygun olarak üretim faaliyetlerinde bulunarak ekonomiye katkı sağlanırken diğer taraftan söz konusu çevrenin yeniden düzenlenerek; çevresel etkilerin minimuma indirilmesi için gerekli tedbirler alınacaktır. Zaten 24.06.2010 tarih ve 27621 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Maden Kanununda Ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un ilgili maddesi gereği her bir ruhsat için yıllık ruhsat harcı kadar Çevre Uyum Teminatı yatırılması zorunlu hale getirilmiştir. Bu doğrultuda her yıl söz konusu proje alanı (ruhsat sahası) için yıllık Çevre Uyum Teminatı yatırılacaktır. Ayrıca 23.01.2010 tarih ve 27471 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği nin kapsamı dışında kalan mera sayılan alanların rehabilitasyon çalışmaları için sunulan Rehabilitasyon Planı doğrultusunda gerçekleştirilecektir. Proje alanının 13 hektarlık kısmı için mera vasfı değişikliği yapılmıştır. Bu alan dışında mera vasfı kaldırılacağı zaman 20 yıllık ot bedelleri ve teminat ilgili kurum tarafından belirlenen değer üzerinden ödenecektir. Ayrıca bu alanlar için ek devlet hakları yıllık olarak ödenecektir. Sonuç olarak bu alanlarda yapılacak kalker işletmeciliğinin bölge ekonomisine katkısı daha fazla olacaktır. Yürürlükteki ilgili kanun ve yönetmelikler çerçevesinde projeye konu faaliyet için ilgili kurumların öngördüğü bedeller süresinde ödenecektir. Tahmini çevreye geri kazanımla ilgili olarak 250.000 TL lik bir bütçe öngörülmektedir. Bu projenin gerçekleştirilmesi ile inşaat sektörünün hammadde ihtiyacının karşılanması sağlanacak, ayrıca yöre halkına sağladığı istihdam imkanları ve bölgesel olarak yaratacağı ek katma değerler ile ülke ekonomisine önemli katkısı olacaktır. Proje alanında, ocak üretim faaliyetleri sırasında toplam olarak 7 personel çalıştırılmaktadır. Personelin sosyal ihtiyaçlarının yöreden karşılanması, yöre ekonomisine katkı sağlayacaktır. Her bir personelin ortalama 5 kişilik bir aileye katkı sağlayacağı düşünüldüğünde toplam 35 kişi geçimini bu işletmeden sağlamış olacaktır. 3.1.9. Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri Projeye konu alana en yakın yerleşim birimi, proje alanının (kuşuçuşu) 1,1 km güneydoğusunda yer alan Karakuyu Köyü dür. Ayrıca sahanın 1,7 km kuzeybatısında da Türkkarsak Köyü yer almaktadır. 48

3.1.10. Projenin Ekonomik Ömrü Proje kapsamında kapasite artışı ile birlikte ocak alanından yılda yaklaşık 1.000.000 ton kalker üretimi yapılması planlanmaktadır. Proje alanı için belirlenen toplam rezerv miktarı 66.213.000 tondur. Kapasite artışı ile birlikte proje alanından yılda 1.000.000 Ton/Yıl (400.000 m 3 /yıl) kalker üretimi yapılması planlanmaktadır. Sahaya ait işletme ruhsatı süresi 2016 yılına kadar devam edecektir. Süre bitimine kadar sahadan 4.000.000 ton üretim yapılması planlanmaktadır. Ruhsatlı sahada rezerv miktarı 66.213.000 ton olduğundan, sahanın bu projede beyan edilen maksimum üretim miktarına göre ömrü yaklaşık olarak 67 yıldır. Günün ekonomik koşulları ve rezerv durumu göz önüne alınarak ruhsat süresi sonunda temdit (süre uzatımı) taleplerinde bulunulacaktır. Böylece temdit ruhsat dönemlerinde de sahada faaliyetlere devam edilecektir. Ayrıca rezerv ve üretim miktarına bağlı olarak da proje süresi değişebilecektir. Projenin ekonomiye katkı değeri Bölüm 3.1.8 de açıklanmıştır. 3.1.11. Zamanlama Tablosu Proje kapsamındaki zamanlama tablosu Bölüm 1.1.3 Tablo 1 de verilmiştir. 3.2. Diğer Hususlar Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır. 49

BÖLÜM 4: MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLER VE DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI (Bölgesel ve çalışma alanı baz alınarak mevcut ve planlanan durum verilmelidir) 4.1. Arazi Kullanım ve Mülkiyet Durumu Proje kapsamında 20062066 no lu 100 hektarlık sahanın ÇED Gerekli Değildir kararı alınan 24,82 hektarlık kısmında faaliyette olan kalker ocağı ve kırma eleme tesisi işletmeciliğinde kapasite artışına ve alan genişletmeye gidilecektir. Kapasite artışı ile birlikte 20062066 ruhsat no lu 100 hektarlık sahanın 67,27 hektarlık kısmı proje alanı olarak belirlenmiş olup, bu alanda yıllık 1.000.000 ton/yıl kalker cevheri üretimi gerçekleştirilecektir. Söz konusu 67,27 hektarlık proje alanının 1,21 hektarlık kısmı kırmaeleme tesisi alanı olarak, 1,13 hektarlık kısmı stok alanı olarak, 63,06 hektarlık kısmı ise ocak alanı olarak kullanılacaktır. Proje alanı içerisindeki kullanım alanlarını gösterir 1/10.000 ölçekli arazi mülkiyet durumunu da içerir Vaziyet Planı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 8.A). Ayrıca kırma eleme tesisi yerleşimi, stok alanları ve sosyal kullanım alanları ekler bölümünde sunulan 1/2.000 ölçekli yerleşim planında gösterilmiştir (Bkz. EK 8.B). 20062066 no.lu 100 hektarlık ruhsat sahasının büyük bir kısmı 909 ve 910 no.lu parseller (eski 906 no.lu parsel) içerisinde kalmaktadır. 910 no.lu parsel mera vasıflı arazi niteliğindedir. 909 no.lu parsel ise eski 906 no.lu mera parseli üzerinden mera vasfı değiştirilerek hazine adına tescil edilmiştir. Ruhsat sahasının güney kesimlerinde ise tapulu şahıs parselleri bulunmaktadır. Sahanın mülkiyet durumu ekler bölümünde sunulan Vaziyet Planında gösterilmiştir (Bkz. EK 8.A). Ayrıca parselasyon durumunu gösterir onaylı 1/5.000 ölçekli Kadastro Haritası ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 9). 20062066 no.lu saha içerisinde yaklaşık olarak 32,7 hektarlık alanı kaplayan tapulu şahıs arazilerinde üretim faaliyetlerinde bulunulması düşünülmemekte olup, bu alanlar çalışma alanı kapsamında değerlendirilmemiş ve belirlenen proje alanı dışında bırakılmıştır. Dolayısıyla 67,27 hektarlık proje alanının tamamı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Ruhsat sahası içerisinde bulunan mera vasıflı arazinin 13,0 hektarlık kısmı (yeni 909 no.lu parsel) için mera vasfı değişikliği yapılmış olup, bu alanda üretim faaliyetlerinde bulunulmuştur. Ruhsat sahası içerisindeki 13 hektarlık alanın mera vasfı değişikliğine dair Ankara Valiliği Defterdarlık Milli Emlak Dairesi Başkanlığı ve Maden İşleri Genel Müdürlüğü'nün kurum yazıları ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 10). 13 hektarlık alanın mera vasfı değişikliği ile ilgili olarak Ankara İl özel İdaresi tarafından Arazi Kullanım ve Kabiliyet Sınıf Raporu hazırlanmıştır (Bkz. EK 11). Söz konusu rapor doğrultusunda arazi VII. sınıf arazi olup, alan dik (%18-20) meyilli, toprak yapısı çok sığ profilli, orta bünyeli ve orta yavaş geçirgenlidir. Söz konusu alanda ana kayalar yer yer yüzeye çıkmıştır. Kapasite artışının gerçekleştirilmesi ile birlikte mera vasıf değişikliği yapılan alanda üretim faaliyetlerine devam edilecektir. İlerleyen faaliyet dönemlerinde proje alanı içerisindeki diğer mera vasıflı arazilerde çalışılması durumunda, bu alanlar için 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamında mera vasıf değişikliği yapılacaktır. 50

4.1.a. Tarım ve Hayvancılık 4.1.a.1. Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü Ankara İli nin toplam yüzölçümü 3.071.500 hektar olup su yüzeyleri hariç 2.570.600 hektardır. 2012 yılında ilin topram tarım alanı 11.535.471 dekar olup bu alanın 193.837 hektarı sulanabilecek alandır. Sulanabilecek alanların il tarım alanlarına oranı %15 tir. İlde toplam sulanan alan 93.055 hektar olup toplam sulanabilir alana oranı 48 dir. Sulanan arazilerin 67.325,9 hektarı (%72) devlet sulaması ve 25.729,1 hektarı (%28) halk sulaması şeklindedir. Ankara İli tarım arazilerinin sulama durumu aşağıda tablo halinde verilmiştir. Tablo 18. Tarım Arazilerinin Sulama Durumu ARAZİNİN ADI ALANI(HA) Devlet tarafından sulanan arazi 67.325,9 Halk tarafından sulanan arazi 25.729,1 Toplam sulanan tarım arazisi 93.055,5 Sulanabilir tarım arazisi 193.837,0 Toplam tarım arazisi 1.265.973,1 Kaynak: Ankara Valiliği, İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü,2011-Ankara İli İl Çevre ve Durum Raporu-2011 Ankara İli nde sulu tarımın yoğunlaştığı yer Polatlı İlçesi dir. Karışık tarım alanları Haymana, Bala ve Gölbaşı ilçelerinde yoğunlaşırken çıplak alanlar şehrin batısında, orman örtüsü ise şehrin kuzeyinde yoğunlaşmıştır. İl genelinde susuz tarım arazilerinde özellikle hububat üretimi, sulu tarımın yapıldığı alanlarda ise endüstriyel bitkiler, meyve ve sebze üretimi gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Ankara İli nde organik tarım ile de ürün yetiştiriliciği yapılmaktadır. Ankara İli genel ve Polatlı İlçesi arazi kullanım sınıfları aşağıdaki gibidir. İL/İLÇE Tablo 19. Arazi Kullanım Sınıfları Sulu Tarım (Ha) Kuru Tarım (Ha) Karışık Tarım (Ha) Mera Orman Şehir ve Endsütriyel Kullanım Sulak Alanlar Tuzsuz Çıplak Alan İç Sular Tuzlu Sular Toplam ANKARA 331.783 396.961 655.994 549.168 172.218 101.270 15.058 238.859 59.938 2.321 2.523.567 Polatlı 125.137 89.003 46.226 51.207 1083 5.953 58 34.297 80 --- 353.045 Kaynak: Tarımsal Araştırma Genel Müdürlüğü, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Ens.-CBS UA Bölümü,2010 2011 Yılı Ankara İl Çevre Durum Raporu İL/İLÇE Tablo 20. Tarım Arazilerinin Dağılımı Tahıl Alanı (Ha) Baklagil Alanı (Ha) Endüstri Bitkileri Alanı (Ha) Yağlı Tohumlu Bitkiler Alanı (Ha) Yem Bitkileri Alanı (Ha) Yumru Bitkileri Alanı (Ha) Toplam Tarla Alanı (Ha) ANKARA 792.719 35.831,5 19.552,2 23.891 7.247,5 12.620,4 891.861,6 Polatlı 157.980 3.595 9.016,2 2.875 6.360,5 2.261 182.087,7 Kaynak: Ankara Valiliği, İl Gıda,Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2011 2010 Yılı Ankara İl Çevre Durum Raporu 51

Projeye konu 67,27 hektarlık proje alanının tamamı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Ruhsat sahası içerisinde bulunan mera vasıflı arazinin 13,0 hektarlık kısmı için mera vasfı değişikliği yapılmış olup, bu alanda üretim faaliyetlerinde bulunulmuştur. Kapasite artışının gerçekleştirilmesi ile birlikte mera vasıf değişikliği yapılan alanda üretim faaliyetlerine devam edilecektir. İlerleyen faaliyet dönemlerinde proje alanı içerisindeki diğer mera vasıflı arazilerde çalışılması durumunda, bu anlalar için mera vasıf değişikliği yapılacaktır. Proje alanı içinde sulu tarım yapılan arazi yoktur. 4.1.a.2. Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları Ankara da yetiştirilen ürünlere ait bilgiler aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Tablo 21. İldeki Tarla Ürünleri Üretim Tablosu (2012 Yılı) Grup adı Patates-Kuru Baklagiller- Yenilebilir Kök Ve Yumrular Parfümeri-Eczacılık Vb.Bitkiler-Sekerpancarı Ve Yem Bitkileri Tohumları Saman Ve Ot Tahıllar Şeker İmalatında Kullanılan Bitkiler Yağlı Tohumlar Ürün adı Ekilen Hasat edilen alan(dekar) alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) Bakla (Yemeklik) 60 60 10 167 Fasulye (Kuru) 8.733 8.733 1.302 149 Mercimek (Kırmızı) 40 40 4 100 Mercimek (Yeşil) 35.780 35.780 3.080 86 Nohut 153.355 153.355 18.069 118 Patates (Diğer) 1.120 1.109 2.971 2.679 Patates (Tatlı) 60 60 100 1.667 Yerelması 530 530 810 1.528 Fiğ (Dane) 162.179 160.662 16.032 100 Burçak (Yesil Ot) 109 108 45 417 Fiğ (Yeşil Ot) 65.857 65.242 49.584 760 Hayvan Pancarı 399 395 1.549 3.922 Korunga (Yeşil Ot) 7.702 7.594 4.684 617 Mısır (Hasıl) 253 251 829 3.303 Mısır (Silajlık) 32.275 32.275 149.460 4.631 Mürdümük (Yeşil Ot) 60 60 9 150 Sorgum (Yeşil Ot) 301 299 551 1.843 Tritikale (Yeşil Ot) 48 48 20 417 Yonca (Yeşil Ot) 44.854 44.431 73.543 1.655 Yulaf (Yeşil Ot) 2.049 1.788 747 418 Arpa (Biralık) 153.495 153.495 44.709 291 Arpa (Diğer) 2.043.074 2.043.074 506.260 248 Buğday (Diğer) 3.943.368 3.943.368 967.093 245 Buğday (Durum) 372.973 372.973 86.721 233 Çavdar 49.185 49.185 12.146 247 Çeltik 1.450 1.450 1.198 826 Mısır (Dane) 3.971 3.971 2.217 558 Tritikale (Dane) 6.200 6.200 1.373 221 Yulaf (Dane) 93.759 93.759 19.816 211 Şekerpancarı 82.695 82.695 402.777 4.871 Aspir 49.050 49.050 7.406 151 Ayçiçeği (Çerezlik) 248.950 248.950 25.163 101 Ayçiçeği (Yağlık) 54.836 54.836 11.649 212 Susam 97 96 4 42 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu-Bitkisel Üretim İstatistikleri,2012 52

Grup adı Diğer Meyveler-Taş Çekirdekliler Ve Yumuşak Çekirdekliler Tablo 22. İldeki Meyve Ağaçları Üretim ve Veri Tablosu (2012) Ürün adı Toplu meyveliklerin alanı(dekar) Üretim(ton) Ağaç başına ortalama verim(kg) Meyve veren yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı Elma (Golden) 18.155 15.800 42 376.050 81.010 457.060 Elma (Starking) 7.971 7.735 43 180.274 64.120 244.394 Elma (Amasya) 4.386 4.534 42 108.945 21.457 130.402 Elma (Grannysmith) 265 891 47 18.960 5.655 24.615 Elma (Diğer) 3.174 4.569 42 108.674 28.333 137.007 Armut 11.679 17.037 39 436.238 65.020 501.258 Ayva 1.248 2.402 38 63.610 20.893 84.503 Muşmula 0 46 15 3.040 1.960 5.000 Şeftali (Nektarin) 81 112 30 3.765 800 4.565 Şeftali (Diğer) 325 752 25 30.263 7.300 37.563 Erik 1.242 2.854 32 88.855 20.863 109.718 Kayısı 3.392 4.989 37 134.707 65.605 200.312 Zerdali 70 1.573 40 39.255 8.725 47.980 Kiraz 5.813 6.050 33 182.425 41.018 223.443 Vişne 32.457 27.698 34 824.375 94.243 918.618 Kızılcık 0 20 20 1.000 200 1.200 İğde 0 606 24 25.680 4.150 29.830 Çilek 9 15 1.667 9 0 9 Dut 247 4.525 54 83.220 29.685 112.905 Nar 243 99 10 9.850 11.000 20.850 Trabzon Hurması 0 1 40 25 20 45 Baharat Bitkileri Kimyon 138.399 8.506 61 138.399 0 138.399 (İşlenmemiş) Muz-İncir- Avokado- İncir 5 14 10 1.380 0 1.380 Kivi Üzüm Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) 48.105 34.046 708 48.105 0 48.105 Üzüm (Sofralık- Çekirdeksiz) 70 16 229 70 0 70 Üzüm (Diğer) Üzüm (Şaraplık) 9.145 6.155 673 9.145 0 9.145 Zeytin Ve Diğer Sert Kabuklular Badem 5.932 2.120 26 80.876 138.865 219.741 Ceviz 14.393 3.500 38 91.691 51.492 143.183 Antep Fıstığı 0 19 1 16.900 15.000 31.900 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu-Bitkisel Üretim İstatistikleri,2012 53

Tablo 23. İlde Sebze Üretimi ve Miktarı (2012) Grup adı Meyvesi İçin Yetiştirilen Sebzeler Kök Ve Yumru Sebzeler Diğer Sebzeler (Başka Yerde Sınıflandırılmamış) Tahıllar Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu-Bitkisel Üretim İstatistikleri,2012 Ürün adı Ekilen alan(dekar) Üretim(ton) Domates (Sofralık) 32.888 154.015 Domates (Salçalık) 1.080 4.502 Hıyar (Sofralık) 5.138 11.836 Hıyar (Turşuluk) 2.910 4.303 Acur 170 340 Biber (Salçalık) 105 260 Biber (Dolmalık) 1.302 1.709 Biber (Sivri) 6.664 8.103 Bamya 110 71 Patlıcan 1.130 2.201 Kabak (Sakız) 7.946 26.461 Balkabağı 6.919 11.676 Kabak (Çerezlik) 10.075 576 Fasulye (Taze) 7.272 6.487 Börülce (Taze) 10 5 Bakla (Taze) 60 83 Barbunya Fasulye (Taze) 263 139 Kavun 167.458 196.019 Karpuz 45.138 143.426 Soğan (Taze) 9.192 18.329 Soğan (Kuru) 88.507 268.224 Sarımsak (Taze) 88 61 Sarımsak (Kuru) 150 149 Pırasa 400 527 Havuç 23.820 132.965 Turp (Bayır) 96 231 Turp (Kırmızı) 1.817 6.049 Karnıbahar 160 230 Brokoli 100 150 Lahana (Beyaz) 575 995 Lahana (Kırmızı) 850 1.759 Lahana (Brüksel) 20 40 Marul (Kıvırcık) 3.931 10.440 Marul (Göbekli) 8.733 26.335 Marul (Aysberg) 13.170 40.615 Enginar 710 1.420 Ispanak 13.852 26.716 Pazı 65 60 Semizotu 30 56 Maydonoz 403 159 Roka 160 63 Tere 267 97 Nane 97 30 Dereotu 115 42 Mantar (Kültür) 0 196 54

Tablo 24. Organik Tarım Bilgi Sistemi (OTBİS) Verileri Tablosu İLÇE ÇİFTÇİ SAYISI ALAN(da) YETİŞTİRİLEN ÜRÜN Ayaş 1 9.58 Nohut, Kabak Bala 13 3.585 Arpa, Buğday,Kimyon,Mısır Beypazarı 2 213 Elma, Domates, Biber, Patlıcan Elmadağ 3 44 Elma, Armut Gölbaşı 1 10 Elma, Armut, Kayısı, Erik Kalecik 6 3.746 Bağ, Badem, Domates, Biber, Patlıcan Kazan 1 3 Elma, Armut Polatlı 8 1.695 Buğday, Arpa, Kimyon Sincan 1 12 Elma, Armut Nallıhan 1 377 Tarla TOPLAM 36 9.696 İŞLETME SAYISI FAALİYET ALANI 17 Kaynak: Ankara İl Çevre ve Durum Raporu-2011 Ankara Valiliği, İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2011 Organik Gıda Üretim Ve Satışı Organik Gübre Üretimi Organik Hububat İşlemesi Organik Bağ Üretim Alanı Organik Ceviz Ve Badem İlde başta buğday olmak üzere, arpa, ayçiçeği, fiğ, nohut, soğan ve şeker pancarı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Proje alanının sınırları içerisinde bulunduğı Polatlı İlçesi hem iklim hem de arazi olarak hububat ekimine elverişli olduğu için bölgenin ikinci hububat ambarı durumundadır. Polatlı İlçesi e ait 2012 yılı tarım alanı istatistikleri aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tablo 25. Polatlı İlçesi Tarım Alanı İstatistikleri Tarım Alanları Ekilen alan (dekar) Tahıllar ve diğer bitkisel ürünler 1.537.427,00 Nadas alanı 379.566,00 Sebze bahçeleri alanı 126.919,00 Meyveler, içecek ve baharat bitkileri 53.318,00 TOPLAM 2.097.230,00 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu-Tarım Alanı İstatistikleri-2012 İlçede 2012 yılı itibariyle bitkisel ürünlerin önemli ekilişleri ve verim miktarları aşağıda tablo olarak verilmiştir. 55

Tablo 26. Polatlı İlçesinde Üretilen Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünler (CPA Sınıflamasına Göre) Grup adı Patates-Kuru Baklagiller- Yenilebilir Kök Ve Yumrular Ürün adı Ekilen alan(dekar) Hasat edilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) Nohut 22.000 22.000 2.640 120 Fasulye (Kuru) 730 730 159 218 Mercimek (Kırmızı) 0 Mercimek (Yeşil) 14.000 14.000 1.120 80 Fiğ (Yeşil Ot) 2.655 2.631 1.981 753 Saman Ve Ot Yonca (Yeşil Ot) 19.916 19.730 14.028 711 Korunga (Yeşil Ot) 145 143 72 502 Mısır (Silajlık) 4.200 4.200 21.000 5.000 Hayvan Pancarı 97 96 401 4.180 Buğday (Durum) 9.028 9.028 3.021 335 Buğday (Diğer) 1.098.406 1.098.406 299.854 273 Tahıllar Mısır (Dane) 455 455 217 477 Arpa (Diğer) 240.000 240.000 64.120 267 Çavdar 16.000 16.000 4.080 255 Şeker İmalatında Kullanılan Bitkiler Yağlı Tohumlar Yulaf (Dane) 45.000 45.000 9.000 200 Şekerpancarı 42.000 42.000 178.677 4.254 Ayçiçeği (Yağlık) 10.495 10.495 2.159 206 Ayçiçeği (Çerezlik) 10.000 10.000 2.040 204 Aspir 2.300 2.300 389 169 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu-Bitkisel Üretim İstatistikleri,2012 Yukarıdaki tablo incelendiği zaman, ilçede birinci sırada buğday üretimi, ikinci sırada ise şekerpancarı üretiminin ön planda olduğu görülmektedir. 56

Tablo 27. Polatlı İlçesinde Üretilen Sebzeler (CPA Sınıflamasına Göre) Grup adı Kök Ve Yumru Sebzeler Meyvesi İçin Yetiştirilen Sebzeler Diğer Sebzeler (Başka Yerde Sınıflandırılmamış) Tahıllar Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu-Bitkisel Üretim İstatistikleri,2012 Ürün adı Ekilen alan(dekar) Üretim(ton) Soğan (Taze) 680 1.632 Soğan (Kuru) 66.387 192.497 Sarımsak (Taze) 60 42 Domates (Sofralık) 1.354 6.627 Domates (Salçalık) 950 4.173 Hıyar (Sofralık) 232 483 Hıyar (Turşuluk) 120 240 Acur 135 257 Biber (Dolmalık) 310 202 Biber (Sivri) 410 295 Patlıcan 270 338 Kabak (Sakız) 325 650 Balkabağı 300 600 Kabak (Çerezlik) 950 48 Fasulye (Taze) 850 765 Barbunya Fasulye (Taze) 160 67 Kavun 28.000 50.400 Karpuz 25.000 91.250 Marul (Kıvırcık) 22 12 Marul (Göbekli) 192 136 Ispanak 212 134 Grup adı Baharat Bitkileri (İşlenmemiş) Diğer Meyveler-Taş Çekirdekliler Ve Yumuşak Çekirdekliler Üzüm Zeytin Ve Diğer Sert Kabuklular Tablo 28. Polatlı İlçesinde Üretilen Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkileri (CPA Sınıflamasına Göre) Ürün adı Toplu meyveliklerin alanı(dekar) Üretim(ton) Ağaç başına ortalama verim(kg) Meyve veren yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı Kimyon 49.488 3.088 63 49.488 0 49.488 Elma (Golden) 325 722 100 7.220 2.570 9.790 Elma (Starking) 269 657 100 6.570 2.710 9.280 Elma (Amasya) 238 497 100 4.970 1.250 6.220 Elma (Diğer) 0 244 80 3.050 1.150 4.200 Armut 409 981 80 12.260 4.610 16.870 Ayva 0 202 60 3.360 2.340 5.700 Şeftali (Nektarin) 0 36 50 720 200 920 Erik 325 123 45 2.730 2.960 5.690 Kayısı 880 1.639 67 24.460 22.875 47.335 Zerdali 0 792 60 13.200 5.350 18.550 Kiraz 274 611 60 10.180 2.370 12.550 Vişne 475 1.157 60 19.275 5.385 24.660 İğde 0 137 38 3.600 1.430 5.030 Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) 310 93 0 310 0 310 Badem 0 95 40 2.380 985 3.365 Ceviz 325 238 70 3.400 4.590 7.990 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu-Bitkisel Üretim İstatistikleri,2012 57

Projeye konu alan Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü civarında yer almaktadır. Karakuyu Köyü nde buğday, arpa, yulaf, ayçiçeği, kavun ve karpuz üretimi yapılmaktadır. 4.1.a.3. Hayvancılık Türleri, Adetleri ve Beslenme Alanları Ankara İl geneli ve Polatlı İlçesi için Türkiye İstatistik Kurumundan alınan 2012 yılına ait veriler aşağıda verilmiştir. Büyük Baş Hayvancılık Ankara İli a- Sığır (Kültür) 87.247 Adet b- Manda 855 Adet c- Sığır (Melez) 121.173 Adet d- Sığır (Yerli) 66.530 Adet Polatlı İlçesi a- Sığır (Kültür) 13.790 Adet b- Sığır (Melez) 6.290 Adet c- Sığır (Yerli) 3.920 Adet Küçük Baş Hayvancılık Ankara İli a- Koyun (Yerli) 425.496 Adet b- Keçi (Kıl) 39.209 Adet c- Keçi (Tiftik) 85.749 Adet d- Koyun (Merinos) 345.452 Adet Polatlı İlçesi a- Koyun (Yerli) 49.150 Adet b- Keçi (Tiftik) 7.000 Adet c- Koyun (Merinos) 78.850 Adet Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi ) Ankara İli a- Et Tavuğu 4.785.360 Adet b- Yumurta Tavuğu 3.516.538 Adet c- Hindi 11.957 Adet d- Kaz 5.101 Adet e- Ördek 4.908 Adet Polatlı İlçesi a- Et Tavuğu 520.000 Adet b- Yumurta Tavuğu 16.000 Adet c- Hindi 800 Adet d- Kaz 400 Adet e- Ördek 200 Adet 58

Arıcılık Ankara İli a- Yeni Kovan 64.893 Adet b- Eski Kovan 2.775 Adet c- Toplam Kovan 67.668 Ton d- Bal Üretimi 555.558 Ton e- Balmumu Üretimi 17.175 Ton Polatlı İlçesi a- Yeni Kovan 1.900 Adet b- Eski Kovan 120 Adet c- Toplam Kovan 2.020 Ton d- Bal Üretimi 27.56 Ton e- Balmumu Üretimi 0,92 Ton Tek Tırnaklılar Ankara İli a- At 799 Adet b- Katır 296 Adet c- Eşek 2.419 Adet Polatlı İlçesi a- At 13 Adet b- Eşek 230 Adet Proje alanının bulunduğu bölgede tarımsal faaliyetlere bağlı olarak hayvan yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Proje alanının yeraldığı Karakuyu Köyü nde büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. 4.1.b. Orman Alanları Projeye konu 67,27 hektarlık alanın tamamı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Proje alanı içinde orman alanı bulunmamaktadır. 4.1.b.1. Ağaç Türleri ve Miktarları veya Kapladığı Alan Büyüklükleri Projeye konu alan yukarıda belirtildiği üzere ormanlık bölge kapsamında değildir. 4.1.b.2. Ocak Yerinin İşlediği Mescere Haritası ve Yorumu Proje alanı ormanlık bölge kapsamına girmemektedir. Bu sebeple bölgeye ait mescere haritası bulunmamaktadır. 4.1.b.3. Sahanın Yangın Görüp Görmediği Proje alanı ormanlık bölge kapsamına girmemektedir. Bu sebeple proje alanının yangın görüp görmediği hususunda bilgi bulunmamaktadır. 59

4.1.c Proje Yerinde Elden Çıkarılacak Alanın Değerlendirilmesi Proje kapsamında 20062066 ruhsat nolu 100 hektarlık sahanın 67,27 hektarlık kısmı projeye konu faaliyetler kapsamında kullanılacaktır. 20062066 ruhsat nolu sahanın ve proje alanının arazi mülkiyet durumunu gösterir vaziyet planı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 8.A). 20062066 no.lu 100 hektarlık ruhsat sahasının büyük bir kısmı 909 ve 910 no.lu parseller (eski 906 no.lu parsel) içerisinde kalmaktadır. 910 no.lu parsel mera vasıflı arazi niteliğindedir. 909 no.lu parsel ise eski 906 no.lu mera parseli üzerinden mera vasfı değiştirilerek hazine adına tescil edilmiştir. Ruhsat sahasının güney kesimlerinde ise tapulu şahıs parselleri bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 32,7 hektarlık alanı kaplayan tapulu şahıs arazilerinde üretim faaliyetlerinde bulunulması düşünülmemekte olup, bu alanlar çalışma alanı kapsamında değerlendirilmemiş ve belirlenen proje alanı dışında bırakılmıştır. Dolayısıyla 67,27 hektarlık proje alanının tamamı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Ruhsat sahası içerisinde bulunan mera vasıflı arazinin 13,0 hektarlık kısmı (yeni 909 no.lu parsel) için mera vasfı değişikliği yapılmış olup, bu alanda üretim faaliyetlerinde bulunulmuştur. Kapasite artışının gerçekleştirilmesi ile birlikte mera vasıf değişikliği yapılan alanda üretim faaliyetlerine devam edilecektir. İlerleyen faaliyet dönemlerinde proje alanı içerisindeki diğer mera vasıflı arazilerde çalışılması durumunda, bu alanlar için mera vasıf değişikliği yapılacaktır. 4.1.c.1 Proje Sırasında Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Orman Yangınları ve Alınacak Önlemler Üretim faaliyetlerinin gerçekleştirildiği proje alanı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Proje alanı ormanlık bölge kapsamına girmemektedir. Sahada faaliyetler kapsamında kesilmesi gereken ağaç bulunmamaktadır. 4.1.c.2 Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Arazi Kullanım Kabiliyeti 20062066 nolu sahanın güney kesimlerinde yaklaşık 32,7 hektarlık alanı kaplayan tapulu sahış arazileri bulunmaktadır. 32,7 hektarlık alanı kaplayan tapulu şahıs arazilerinde üretim faaliyetlerinde bulunulması düşünülmemekte olup, bu alanlar çalışma alanı kapsamında değerlendirilmemiş ve belirlenen proje alanı dışında bırakılmıştır. Yukarıda belirtildiği gibi proje alanı mera arazisi niteliğindedir. Proje alanı içinde tarım arazisi bulunmamaktadır. 4.1.c.3 Etkilenecek Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı Çalışma yapılacak sahanın bulunduğu bölgeye ait flora listesi Bölüm 4.7 de verilmiştir. Proje kapsamında 20062066 ruhsat nolu 100 hektarlık sahanın 67,27 hektarlık kısmı projeye konu faaliyetler kapsamında kullanılacaktır. Proje alanının tamamı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Çalışma alanı mera vasıflı arazi niteliğinde olduğundan 23.01.2010 tarih ve 27471 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği nin kapsamı dışında yer almakta olup, üretim faaliyetleri sonrasında alanın İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık 60

Müdürlüğü nün görüşleri doğrultusunda rehabilite edilmesi ve doğal bitki örtüsünün geri kazanılması sağlanacaktır. 4.1.c.4. Proje Alanında Kültür ve Tabiat Varlıkları Durumu Proje alanı içerisinde ve yakın civarında herhangi bir kültür ve tabiat varlığı bulunmamaktadır. Proje alanı ve yakın civarının Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği nin EK-V Duyarlı Yöreler Listesi dikkate alınarak yapılan değerlendirmesi Bölüm 4.1.8 de detaylı olarak açıklanmıştır. 4.1.c.5. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası) 20062066 ruhsat nolu sahada mevcut ocak alanında ve kırma eleme tesisinde yıllık üretim miktarında kapasite artışına gidileceği için herhangi bir arazi hazırlık ve inşaat faaliyeti gerçekleştirilmeyecektir. 20062066 ruhsat no lu 100 hektarlık sahanın kapasite artışı kapsamında 67,27 hektarlık kısmı proje alanı olarak belirlenmiştir. Söz konusu 67,27 hektarlık proje alanının 1,21 hektarlık kısmı kırma-eleme tesisi alanı olarak, 1,13 hektarlık kısmı stok alanı olarak, 63,06 hektarlık kısmı ise ocak alanı olarak kullanılacaktır. Ocaktaki üretim aşamalarında; delme-patlatma, yükleme, taşıma faaliyetleri ile tesisin çalışması esnasında toz çıkışı söz konusu olacaktır. Patlatmalar sonrası oluşacak toz iri taneli olacağı için fazla dağılmadan ocak sahası içerisinde çökecektir. Tozlanmaya karşı önlem olarak savurma yapılmadan yükleme-boşaltma yapılmasına dikkat edilecektir. Malzeme nakil işlemleri sırasında oluşacak tozlanmaya ilişkin olarak, nakil işlemleri sırasında hız sınırlamalarına dikkat edilecek, kamyonların üzeri branda ile kapatılacak ve tesis bağlantı yolları düzenli olarak temizlenecek ve sulanacaktır. Bu doğrultuda kamyon şoförlerine gerekli eğitimler verilecektir. Kamyonlara aks yükü doğrultusunda yükleme yapılacak olup, aşırı yükleme söz konusu olmayacaktır. Ayrıca kırma eleme tesisi çalışmaları sırasında oluşan tozlanmaya ilişkin olarak tesis tamamen kapatılmış ve toz indirgeme sistemi kurulmuştur. Ocaktan alınan malzeme stok alanında depolanacaktır. Depolanan malzemede toz oluşumunun engellenmesi amacıyla malzeme yüzeyi düzenli aralıklarla sulanacaktır. Ayrıca sahadan üretilecek malzemenin nakli sırasında yerleşim yeri, tarım alanları ve hayvanların otlatıldığı bölgelerden geçilirken hız sınırlamalarına riayet edilecektir. Üretim faaliyetleri için mera alanları ile ilgili izin alınırken verilecek geri kazanım ve toprak koruma projelerine uygun olarak rehabilitasyon çalışmalarında bulunulacaktır. Ocak üretiminin yapıldığı veya tamamlandığı alanlarda çevre ve insan güvenliliğini tehlikeye sokabilecek yüksek şevlerin veya çukur alanların oluşmaması sağlanacaktır. Oluşması halinde bu alanların çevresi tel çitle çevrilerek, uyarı levhaları konacak ve gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır. Sahada üretim çalışmaları sırasında sahaya yabancı kişilerin girmesi önlenecektir. Sahada bekçi bulundurulacaktır. Ocak alanı ve etrafına gerekli uyarı levhaları konacaktır. 61

Ocak alanına halkın ve yetiştirdiği hayvanların girmemesi ve zarar görmemesi açısından gerekli önlemler alınarak faaliyette bulunulacaktır. 4.2. Toprak Özellikleri 4.2.a. Toprak Yapısı ve Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflaması Toprak bünyesi, toprak verimlilik düzeyini belirleyen önemli fiziksel özelliklerdendir. Gübreleme yönünden büyük önem taşır. Su tutma kapasitesi, havalanma, KDK, toprak amenajmanı vs. gibi verimlilik faktörlerinin üzerinde direk etkisi vardır. Bunun yanında ph, % kireç içeriği, organik madde kapsamı, bitki besin maddeleri içeriklerinin miktarı ve % tuzluluk durumları da toprakların verimliliğinde baz alınan kriterler olup gübreleme yönünden bilinmesi gereken kriterlerdir. Tablo 29. Ankara İli Topraklarının Verimlilik Kriterlerinin % Olarak Dağılımı BÜNYE Kategori Kumlu Tınlı Killi Tınlı Killi Ağır Killi % Dağılım 2,4 67,1 29,5 1 --- ph Kategori K.Asit O.Asit H.Asit Nötr H.Alkali K.Alkali % Dağılım --- --- 0,6 13,8 85,4 0,2 Organik Kategori Çok Az Az Orta İyi Yüksek Madde % Dağılım 29,1 51,3 16,4 2,6 0,6 Çok Fazla Kategori Az Kireçli Kireçli Orta Kireçli Fazla Kireçli Kireç Kireçli % Dağılım 6,4 14,9 42,7 23,7 12,3 Toplam Tuz Kategori Tuzsuz Hafif Tuzlu Orta Tuzlu Çok Tuzlu % Dağılım 95,6 3,8 0,4 0,2 K 2 O Kategori Az Orta Yeter Yüksek % Dağılım 0,60 1,25 1,80 96,35 P 2 O 5 Kategori Çok Az Az Orta Yüksek Çok Yüksek % Dağılım 13 28 26,3 10,8 21,9 Kaynak: Ankara Valiliği, İl Tarım Müdürlüğü, 2009 2010 Yılı Ankara İl Çevre Durum Raporu Projeye konu 67,27 hektarlık proje alanı tamamen mera vasıflı arazi içerisinde kalmaktadır. Proje alanını gösterir arazi varlığı haritası aşağıda verilmiştir. 62

Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları-Ankara İli Arazi Varlığı-1992 Şekil 9. Proje Alanı Arazi Varlığı Haritası Arazi Varlığı Haritasından da görüleceği üzere proje alanının tamamı mera arazisi kapsamında kalmaktadır. Ayrıca alan kahverengi topraklar üzerinde yer almakta olup VII. sınıf arazi niteliğindedir. Kahverengi topraklar çeşitli ana maddelerden oluşan A, B ve C profilli topraklardır. Oluşumlarında kalsifikasyon rol oynar. Bu işlem sonucu profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur. Erozyona uğrayanlarında A ve C horizonları görülür. Doğal drenajları iyidir. A1 horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi 10-15 cm kalınlığında ve granüler yapıdadır. Organik madde içeriği ortadır. Reaksiyonu nötr veya kalevidir. B horizonu açık kahverengiden koyu kahverengiye değişir ve kaba yuvarlak köşeli blok yapıdadır. Bu horizon tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi, çok kireçli ana maddeye geçiş yapar. Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B horizonunun altında beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bunun altında da jips birikme katı vardır. Bu topraklar yazın uzun periyotlar kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikleri yavaştır. 63

Projeye konu alan arazi kullanım kabiliyeti bakımından VII.sınıf arazi niteliğindedir. VII. sınıf araziler çok dik eğim, erozyon, toprak sığlığı, taşlılık, yaşlılık, tuzluluk ve sodiklik gibi kültür bitkilerinin yetişmesini engelleyen çok şiddetli sınıflandırmalara sahip olup toprak işlemeli tarıma elverişsiz arazilerdir. 64

İl / İlçe Tablo 30. Ankara İli Büyük Toprak Grupları (ha) Su, Yerleşim vb. Alüvyal Kahverengi Topraklar Kestane rengi Topraklar Kırmızımsı Kahverengi Topraklar Hidromorfik Alüvyal Topraklar Kolüvyal Topraklar Regoseller Kahverengi Orman Toprakları Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları Organik Topraklar Kireçsiz Kahverengi Topraklar ANKARA 103672 144075 1456645 934 152553 5581 62874 23 235380 271395 547 35870 2469549 Polatlı 2797 36530 296056 --- 6807 842 7703 --- 269 1234 517 --- 352755 Kaynak: Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, TARLA Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü-CBS UA Bölümü, 2010 ; Ankara İl Çevre Durum Raporu,2010 Not: Alan bilgileri 1:25 000 ölçekli Türkiye Toprak Veri Tabanı haritasından Coğrafi Bilgi Sistemi Analizi ile elde edilmiştir. Toplam Tablo 31. Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları (AKK) (ha) İl Su, Yerleşim I II III IV V VI VII VIII Toplam İlçe vb. ANKARA 75574 197421 303817 350975 280315 4225 273684 955183 28355 2469549 Polatlı 2608 33422 61385 92825 55846 1359 33363 71752 195 352755 Kaynak: Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, TARLA Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü-CBS UA Bölümü, 2010 ; Ankara İl Çevre Durum Raporu,2010 Not: Alan bilgileri 1:25 000 ölçekli Türkiye Toprak Veri Tabanı haritasından Coğrafi Bilgi Sistemi Analizi ile elde edilmiştir. 65

4.2.b. Yamaç Stabilitesi Proje alanının genel arazi yapısı ve topografisi incelendiğinde, sahanın orjinalinde eğimli bir arazi yapısına sahip olduğu görülmektedir. Bugüne kadarki faaliyetler sonucunda proje alanındaki topografik durumda değişiklikler meydana gelmiştir. Mevcut durumda veya kapasite artışı sonrası dönemde kalker üretim faaliyetleri topografik yapı dikkate alınarak basamaklar şeklinde üst kotlardan alta doğru gerçekleştirilecektir. 4.2.c. Erozyon Ankara Yeşil Kuşak Ağaçlandırma Projesi ile Ankara da hava kirliliğine karşı bir tedbir alınması ile şehrin sel ve taşkınlardan korunması düşünülmüş ve günümüzde büyük önem kazanan rekreasyon alanlarının çoğaltılması ve düzensiz yerleşmelerinin önüne yeşil bir set çekilmesi, gecekondunun durdurulması hedeflenmiştir. Ayrıca erozyonla mücadele çerçevesinde ağaçlandırmaya büyük önem verilmiştir. Ankara ilinde ciddi toprak sorunlarından olan erozyon taban araziler hariç her yerde kendini az veya çok göstermektedir. İl içinde ırmak taşkınları, su yüzeyleri ve çıplak kayalıkların dışında kalan alanların 2.940.773 hektarında su erozyonu, 505 hektarında da rüzgar erozyonu hüküm sürmektedir. Erozyona maruz 2.941.278 hektar toprakların 530.090 hektar tutan % 18,02 lik kısmı hiç erozyona uğramamış veya çok az uğramıştır. Proje alanındaki topraklar % 20-30 arasında eğime sahip, toprak derinliği 0-20 cm arasında değişen çok sığ olan, erozyon derecesi bakımından çok şiddetli erozyon sorunu olan bir yapıdadır. Proje alanı içerisinde akışı olan herhangi bir dere bulunmamaktadır. Ancak çevresinde yağışlara bağlı olarak geçici akış gösteren kuru dere yatakları bulunmaktadır. Faaliyet alanının yağış olduğu zamanlarda yüzeysel su erozyonuna maruz kalabileceği düşüncesi ile aşağıda su erozyonu tanımlanmış ve alınacak önlemler açıklanmıştır. Su Erozyonu Su erozyonu diğer erozyon çeşitleri içerisinde en yaygın ve etkilisidir. Eğimli arazilerde vejetasyon zayıflığı veya vejetasyonun tamamı yok olduğu zaman yere düşen yağmur damlaları darbe etkisi ile toprak parçalarını yerinden koparır, parçalar ve yüzeysel akışa geçen yağmur suları bu toprak parçalarını sürükleyerek aşağılara taşırlar. Su erozyonunu meydana getiren ana faktörler, hareket halinde bulunan suyun hidrolik, mekanik ve çözücü (eritici) etkileridir. Su erozyonuna etki eden faktörler ise iklim, topografya, vejetasyon, toprak ve insandır. Yüzey Erozyonu Yüzey erozyonu, eğimli bir arazi üzerinde toprak parçacıklarının yağmur sularının etkisi ile yerlerinden oynatılıp, eğim yönünde aşağıya doğru taşınması olayıdır. Arazi eğiminin muntazam ve yüzeyin düz olduğu yerlerde, yüzeysel akışın çizgi halinde veya derecikler şeklindeki belli kanallarda yoğunlaşmadığı durumlarda, yağmur damlacıklarının 66

etkisi ile yerinden kopan toprak parçacıklarının, yüzeysel akışa geçen suların taşınması ile meydana gelen erozyondur. Değişik kullanımlar altındaki yamaç arazilerde, erozyon olayının durdurulmasında genellikle iki ilkeden hareket edilmektedir: - Yağmur damlasının toprak yüzeyi üzerindeki tahripkar etkisini ortadan kaldırmak, - Yüzeysel akışın tehlikesiz bir şekilde akmasını ve toprak içine infiltrasyonunu sağlamak. Bu ilkelerden yola çıkarak faaliyet sahasında üretim aşamasında erozyonla mücadele ile ilgili gerekli önlemler alınacaktır. Ocak alanında açık işletme yöntemi ile basamaklar oluşturularak üretim yapılmaktadır. Basamakların şev açıları kaymaya mahal vermeyecek şekilde ayarlanacaktır. Basamakların nihai genel şev açısı 55-60 derece civarında olacaktır. Yağış sularının üretim alanına gelmesini engellemek amacıyla en üst kotlarda yaklaşık % 0,5 1,0 eğimli, çevirici-akıtıcı kanal yapılacaktır. Bu sayede çevirici kanaldan akacak olan yağış sularının topraktaki infiltrasyon süresi uzatılacağı gibi üretim nedeniyle açılan alandan malzemenin yağış etkisiyle sürüklenmesi önlenmeye çalışılacaktır. Ayrıca çevirici kanala girmesi engellenemeyen ve üretim alanına düşen yağış sularının erozyon etkisini azaltmak amacıyla basamaklar şevlere doğru % 0,5-1,0 eğimli olarak yapılacaktır. Böylece üst kotlardan alt kotlara doğru akışa geçecek olan yağış suları her basamaktaki içe doğru % 0,5-1,0 lik eğimin etkisiyle kendisine topografyaya paralel bir akış kanalı oluşturacaktır. Böylece faaliyet alanında oluşabilecek suyun yüzey erozyonu etkisi en aza indirilmeye çalışılacaktır. 4.2.d. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemlar Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası) 20062066 ruhsat nolu sahada mevcut ocak alanında ve kırma eleme tesisinde yıllık üretim miktarında kapasite artışına gidileceği için herhangi bir arazi hazırlık ve inşaat faaliyeti gerçekleştirilmeyecektir. Projeye konu sahada ÇED sürecinin olumlu tamamlanması durumunda kapasite artışı gerçekleştirilecektir. 20062066 ruhsat no lu 100 hektarlık sahanın kapasite artışı kapsamında 67,27 hektarlık kısmı proje alanı olarak belirlenmiştir. Söz konusu 67,27 hektarlık proje alanının 1,21 hektarlık kısmı kırma-eleme tesisi alanı olarak, 1,13 hektarlık kısmı stok alanı olarak, 63,06 hektarlık kısmı ise ocak alanı olarak kullanılacaktır. 67,27 hektarlık proje alanının tamamı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Ruhsat sahası içerisinde bulunan mera vasıflı arazinin 13,0 hektarlık kısmı için 11.05.2011 tarih ve 2011/19 sayılı İl Mera Komisyonu kararı ile mera vasfı değişikliği yapılmış olup, bu alanda üretim faaliyetlerinde bulunulmuştur. Kapasite artışının gerçekleştirilmesi ile birlikte mera vasıf değişikliği yapılan alanda üretim faaliyetlerine devam edilecektir. İlerleyen faaliyet dönemlerinde proje alanı içerisindeki diğer mera vasıflı arazilerde çalışılması durumunda, bu anlalar için mera vasıf değişikliği yapılacaktır. Üretilen kalker cevheri, kamyonlar vasıtası ile proje alanı içerisinde kurulu bulunan kırma eleme tesisine nakledilmektedir. İşletme aşamasında tesisin makine, ekipmanlarının yağlanması sırasında atık yağ oluşabilecektir. Oluşması muhtemel atık yağlar 14.03.2005 67

tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine ve ayrıca 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyularak bertaraf edilecektir. Faaliyetler kapsamında oluşacak atık yağlar ve tehlikeli atıkların depolanması için sahada geçici atık depolama alanı oluşturulmuştur. Söz konusu atıklar bu alnda sızdırmasız beton zemin üzerinde depolanacaktır. Proje alanında kurulu bulunan kırma eleme tesisi üretim çalışmaları bittikten sonra kaldırılacaktır. Proje alanında yapılacak çalışmalar fiziksel nitelikte olduğu için, üzerinde yer aldığı toprağın yapısını bozacak nitelikte değildir. İşletme faaliyete kapandıktan sonra ve işletme sırasında herhangi bir yan ürün olmadığından toprağa herhangi bir etki, katkı veya madde karışımı söz konusu olmayacaktır. 4.3. Jeolojik Özellikler Ankara il sınırları içindeki sahaların jeolojik, jeomorfolojik, hidrojeolojik, mühendislik jeolojisi ve jeoteknik, afet tehlikeleri özeliklerine yönelik verilerin elde edilmesi amacıyla MTA, Afet İşleri, DSİ Genel Müdürlüğü gibi kurumlar ve üniversiteler tarafından önemli çalışmalar yapıldığı bilinmektedir. Ankara'nın jeolojisine ilişkin ilk çalışmaların 1850 li yıllara kadar uzanır. Ayrıntı çalışmalar ise 1930'lu yıllardan itibaren başlamıştır. İlk önemli çalışma E.Chaput (1931)'e aittir. Ankara il sınırları içinde kalan alanlar Torid Anatolit Platformu ve Kırşehir Bloku üzerinde olup farklı jeolojik özelliklere sahip kayaçlardan oluşmaktadır. En yaşlı birimler, derinleşen bir denize ait çökellerin bugüne gelen izleri olan Triyas yaşlı metamorfiklerdir. Kıta şevinden kopan daha yaşlı (Karbonifer-Permiyen ) kayaç blokları çökelime eşlik etmiştir. Okyanusun, Paleotetisin, kapanması sonucu su üstüne çıkan bu kayalar Liyasta açılmaya başlayan yeni bir okyanusun, Neotetis, çökelleri ile örtülmeye başlamıştır. Aynı dönemdeki volkanik aktivite ürünü kayaçlar (aglomera, tüf, bazalt) gelişmeye başlamıştır. Kretase den itibaren bölgede etkin olan sıkışma sonucu Neotetisin malzemesi kıta kabuğu üzerinde çıkarak Eldivan Ofiyolit topluluğu ve Dereköy Ofiyolitli Melanjı olarak adlandırılan kayaç karmaşıkları meydana gelmiştir. Tektonik aktiviteler sonucu Üst Kretase den itibaren başlayan derinleşme ile derin deniz kayaçları türbiditler çökelmeye başlamıştır. Paleosen de önemli bir granitik mağma sokulumu yaşanmıştır. Esosen döneminde karasallaşma başmış ve hem denizel hemde karasal ortamlarda kayaçlar oluşmuştur. Oligosen de ise evoporitik göllerde jipsler çökelmiştir. Miyosen döneminde tektonik etkiler önemli volkanik aktiviteleri tetiklemiş ve andezit, tüf, aglomera oluşumları genişalanları kaplamıştır. En gençvolkanik aktivite pliyosen yaşlı Bozdağ bazaltıdır. Pliyosen sonlarında volkanik aktivite durmuştur. Ankara ilindeki en genç jeolojik oluşumlar ise eski ve güncel alüvyonlardır. Ankara ili ve çevresi genelleştirilmiş stratigrafik kesiti aşağıda sunulmuştur. 68

Kaynak : 2023 Ankara Başkent Nazım İmar Planı Açıklama Raporu, 2007 Ankara İl Çevre Durum Raporu, 2011 Şekil 10. Ankara ve Çevresi Genelleştirilmiş Stratigrafik Dikme Kesiti ( Kasapoğlu, 2000 ) Haymana-Polatlı Yöresi Litostratigrafi Birimleri Karşılaştırma Çizelgesi Şekil 11 de verilmiştir. 69

Şekil 11. Haymana- Polatlı Yöresi Litostratigrafi Birimleri Karşılaştırma Çizelgesi (Kaynak: Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c. 19, 159-176, Ağustos 1976 Haymana-Polatlı yöresinin (güneybatı Ankara)Üst Kretase-Alt Tersiyer stratigrafisi ve paleocoğrafik evrimi 70

4.3.a. Bölge Jeolojisi Ruhsat sahası, proje alanı ve çevresini gösterir jeoloji haritası ekler kısmında sunulmuştur (Bkz. EK 13-A). Ruhsatlı saha Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü nün yaklaşık 1.100 m kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Çalışma alanı J28 a2 paftasında yer almaktadır. Polatlı İlçesi nin 10 km güneyinde, Üst Jura, Paleosen, Eosen ve Neojen yaşında kaya birimleri yüzeylenmektedir. Proje alanı ve civarında Neojen (N) ve Dizilitaşlar Formasyonu (Tdi) gözlenmektedir. Bu birimlerin açıklaması yaşlıdan gence aşağıda verilmiştir. Dizilitaşlar Formasyonu (Tdi) Çakıltaşı, kumtaşı, şeyl, killi kireçtaşı, kırıntılı kireçtaşlarından oluşmuştur. Formasyon, tabanda kırmızı ve alacalı renkte çakıltaşı ve resifal kireçtaşları ile başlamaktadır. Birim, batıda regresif, doğuda ise türbitik ortamlarda çökelmiş kayalar içermektedir. Dizilitaşlar Formasyonu, batıda Üst Kretase kayaları üzerine uyumsuz olmasına karşın, Ankara ve doğusunda Üst Kretase kayaları ile geçişli özellikler taşımaktadır. Dizilitaşlar Formasyonu, Paleosen yaştadır. Neojen (N) Karasal çökeller ve volkanitlerden oluşan Neojen, Üst Kretase-Alt Tersiyer yaşlı birimleri açısal uyumsuzlukla örtmektedir. Bu birim kireçtaşı, kumtaşı, çamurtaşı, çakıltaşı ve kiltaşı ardalanmasından oluşmuştur. Ayrıca birim içerisinde andezit silleri gözlenmiştir. Killi kireçtaşı ve marnlar beyaz, sarımsı renklerde, orta tutturulmuş, ince ve orta tabakalı olup silttaşı-kumtaşlarıyla ardalanmalıdır. Silt taşları gri renkli, az tutturulmuş, ince tabakalı ve laminalıdır. Konglomera ve kumtaşları sarımsı, boz renkli, az tutturulmuş ve tabakalanması belirsizdir. 4.3.b. Proje Alanı Jeolojisi Proje alanı ruhsat sahasının kuzeyinde 67,27 hektarlık bir alanı kapsamaktadır. Kalker ocağı işletmeciliğinin yapıldığı ocak alanının incelenmesi sonucunda, proje alanındaki kalkerlerin beyazımsı, kirli bej-sarımsı ve gri tonlarında olduğu gözlenmiştir. Genelde kalkerleşme tabakalı bir yapı arz etmekte olup, tabakalar tektonizma etkisi ile kıvrılmış durumdadır. Kalker cevherleşmesi çoğunlukla çatlaklı ve kırıklı olup, yer yer masif görünümlü, sedimanter bir oluşumdur. Sahada 2005 yılında yaptırılan sondaj çalışmalarına istinaden kalkerin (kireçtaşının) yer yer kırıklı, erime boşluklu, kil ve ikincil olarak kalsit, aragonit dolgulu olduğu belirlenmiştir. Kalker cevherleşmesi sondaj kuyu sonu 71

olan 91,5 metrede de tespit edilmiştir. Ocak alanı Dizilitaşlar Formasyonu içerisinde yer almaktadır. Sahadaki kalker cevherleşmesinden alınan numuneler üzerinde MTA tarafından yapılan Minerolojik ve Petrografik Analiz sonuçlarına göre kayaç ince taneli olup, ana bileşen olarak başlıca karbonat minerallerinden, fosil tane ve kavkıları ile eser miktarda intraklast tanelerinden oluşmaktadır (Bkz. EK 33). Kayaç içerisinde, ana bileşen olarak bulunan karbonat minerallerinin genellikle kripto-mikrokristalin taneler halinde bulundukları gözlenmiştir. Bunlar dışında ince çatlak ve damarlar içerisinde ikincil rekristalize karbonat oluşumlarına da rastlanılmıştır. Sahip olduğu mineralojik bileşime ve dokusal özelliklere bakılarak Folk (1962) kireçtaşı sınıflaması dikkate alınarak, kayaca kireçtaşı (biyomikrit) adı verilmiştir. Yapısal Jeoloji : Ankara İli alanı Kuzey Anadolu Fayı (KAF) güneyinde Anatolit tektonik kuşağı içerisinde yer alır. Tektonik yapısını ise Alpin Orojenik evresi ile kazanmıştır. Bölgede Paleotetis okyanusunun izlerine Ankara Grubunu oluşturan kayatürlerinde, Neotetis okyanusunun izlerine ise bölgede yaygın olarak gözlenen Eldivan ofiyolit topluluğunu oluşturan kayatürlerinde rastlanır. I- Uyumsuzluklar: Bölgede ilk uyumsuzluk Triyas yaşlı Ankara Grubu ile Jura yaşlı Hasanoğlan formasyonu arasında gözlenir. Bölgede iç düzeni kısmen korunmuş olarak görülen Eldivan ofiyolit topluluğu ve/veya Dereköy ofiyolitli melanjı ile Kılıçlar grubunu oluşturan Hisarköy formasyonu ve/veya Karadağ formasyonu arasında görülen uyumsuzluk ise Neotetis okyanusunun kayatürlerinin kalıntılarını gösterir. Oligosen yaşlı Miskincedere formasyonu ile Miyosen yaşlı volkanitler ve çökeller arasındaki uyumsuzluk ise bölgede denizel çökelmenin sona erdiğini ve karasal rejimin egemen olduğu çökellerin varlığını gösterir. Bölgedeki volkanizmanın son ürünü olan Bozdağ bazaltı ile üzerinde gelişen havzanın çökelleri olan Gölbaşı formasyonu arasındaki uyumsuzluk ise her yerde gözlenemez. II- Faylar: Bölgede düşük açılı bindirmeler, ters faylar, doğrultu atımlı fay (olasılı) ve düşey faylar saptanmıştır. a) Bindirmeler: Bölgede kuzeydoğu-güneybatı yönünde yaygın olarak izlenen bindirmeler kuzeyde Eldivan dağında, güneyde Beynam köyü güneyinde Eldivan ofiyolit topluluğunu oluşturan birimlerin arasında, Eldivan ofiyolit topluluğu ile Hisarköy formasyonu arasında, güneybatıda Oyaca doğusunda Jura yaşlı Hasanoğlan ve Akbayır formasyonları ile Dereköy ofiyolitli melanjı arasında, Deveciköyü-Dereköy kuzeyinde Ankara grubu birimleri ile Dereköy ofiyolitli melanjı arasında, Dereköy güneyinde Dereköy ofiyolitli melanjı ile Karadağ formasyonu, Haymana formasyonu ve Eskipolatlı formasyonu arasında gözlenir. b) Ters faylar: Deveciköyü batısında Triyas yaşlı Ankara grubunu oluşturan birimler, Akbayır ve Hasanoğlan formasyonları üzerine ve bu birimlerde hep birlikte Dereköy ofiyolitli melanjı üzerine itilmiş olarak izlenir. c) Doğrultu atımlı faylar: Beynam Köyünün güneyinde Dereköy ofiyolitli melanjı ile Bozdağ bazaltı arasındaki ve Eldivan ofiyolit topluluğu birimlerinden pelajik arakatkılı volkanitler ile Dereköy ofiyolitli melanjı arasındaki kuzeydoğugüneybatı yönlü fayın büyük bir olasılıkla doğrultu atımlı olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca Karaali kuzeyinde doğrultu atımlı olan fay saptanmıştır. 72

d) Düşey faylar: Bölgede düşey ve düşeye yakın faylar gözlenmiş ve ayırtlanmıştır. Bunlardan Oyaca doğusunda kuzey-güney doğrultulu fayın yarıklarından Kabasinan tepede Oğulbey dasiti çıkmıştır. Kuzeybatıda Tersiyer yaşlı Tekke volkanitleri ile Hançili formasyonu, Mamak formasyonu, Gölbaşı formasyonu arasında izlenir. 4.3.c. Cevherleşme Projeye konu alanda kalker cevherleşmesi bulunmaktadır. projeye konu alanda cevher yüzeyde gözlenmekte olup üzerinde sıyrılabilecek nitelikte üst örtü tabakası bulunmamaktadır. Sahada cevher kalınlığı ortalama 60 m civarındadır. Kalker Madeni Genel Tanımı : Genel olarak, kimyasal bileşiminde en az % 90 oranında CaCO3 (kalsiyum karbonat) içeren kayaçlara kalker ya da kireçtaşı adı verilmektedir. Ayrıca mineralojik bileşiminde en az % 90 kalsit minerali bulunan kayaçlar da kireçtaşı olarak adlandırılmaktadır. Kireçtaşı saf halde kalsit ve çok az miktarda aragonit kristallerinden oluşur. Kalsit ve aragonit kalsiyum karbonatın iki ayrı kristal şekli olup teorik olarak % 56 CaO ve % 44 CO 2 içerir. Ancak doğada hiçbir zaman saf olarak bulunmaz. İkincil derecede değişik madde bileşiklerin içinde yer alması nedeniyle orijinal halde sarı, kahverengi ve siyah renklerde de görülebilmektedir. Kireçtaşının özgül ağırlığı 2,5 2,7 gr/cm 3 arasındadır. Kireçtaşının sertlik derecesi 3, kabarma katsayısı 1,6 dır. Kırılma dayanımı (basma dayanımı) 1.900 kg/cm 2, kırılma indeksi 60 kg/cm 2, elastisite modülü 2.100 kg/mm 2, genleşme katsayısı 0,00022, 1santigrad derece (100 150 derece için) reaksiyon ısısı 426 kcal/gr mol (25 santigrad derece) dir. Proje alanındaki kalker beyazımsı, kirli bej-sarımsı ve gri tonlardadır. Sahada mevcut cevherin yoğunluğu ortalama 2,5 gr/cm 3 tür. 4.3.d. Depremsellik Türkiye, Alp-Himalaya (Akdeniz Çevresi) Deprem Kuşağında, sığ odaklı, sık ve büyük depremlerin olduğu, yerkabuğunun aktif tektonik kesimlerinden biri üzerinde yer almaktadır. Türkiye tektoniğinin ana unsurları, Kuzey Anadolu Fayı (KAF), Doğu Anadolu Fayı (DAF) ve Ege Graben Sistemi (EGS) dir. Ayrıca Kırıkkale-Erbaa (K-EF) Fayı, Tuz Gölü Fay Zonu ile Eskişehir Fay Zonu da bu ana unsurlara dahil edilebilir. Ankara belirtilen büyük faylardan, kuzeyinde bulunan KAF a yaklaşık 100 km, doğusunda bulunan Kırıkkale-Erbaa ve Keskin Fayları na 80-90 km, güneyinde bulunan Tuz Gölü Fay Zonu na 70-80 km, güneybatısında bulunan Eskişehir Fay Zonu na da 80-100 km uzaklıktadır. Ankara, 50 km.lik bir alan içinde oluşacak küçük depremlerin (M < 5,5) büyük depremlerin (M > 7,0) etkisi altında kalan bir kenttir. Ankara yı etkileyen deprem kaynakları 90-120 km. uzaklıkta olduğundan kent uzun periyodlu yüzey dalgalarından daha çok etkilenecektir. Bu dalgaların özellikle genç alüvyal alanlarla kalın Pliyosen dolgu alanlar üzerinde rezonans nedeniyle genliklerinin büyümesi 73

olasılığı vardır. Kaya zeminlerle, doğal titreşim periyodları 0,5 sn.nin altında olan zeminler genellikle daha küçük yer hareket ivmesi vereceklerdir. Genç alüvyonlar ve Pliyosen yaşlı kalın dolguların bulunduğu alanlar ve üstünde bulunan yapılarda, civarda olabilecek depremlerde daha büyük ivme değerli ve daha uzun deprem devam süresi verebilecek en tehlikeli yerlerdir. Bu durumda gittikçe yükselen ve dolayısıyla titreşim periyodları zemin hakim titreşim periyoduna oldukça yaklaşmış olan bu yöredeki yapılara deprem kuvvetlerinin etkimesi daha büyük olacaktır. Bakanlar Kurulu nun 18.4.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararıyla yürürlüğe giren ve halen yürürlükte olan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre Ankara İli merkezi 4.derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Proje alanı da 4. Derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Proje alanının gösterildiği Ankara İli Deprem Haritası ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 14). Ankara kentinin depremselliği Ankara il merkezini 140 km çevreleyecek şekilde çizilen bölge içine düşen, 1900-1997 yılları arasında oluşmuş ve manyitüdü M>=4 olan depremlerden yararlanarak belirlenmiştir. Depremlerin büyük bir çoğunluğunun Kuzey Anadolu Fay Zonu ve yakın çevresinde yer aldığı ve büyük manyitüdlü depremlerin bu bölgede olduğu görülmektedir. Diğer bir yoğunlaşmada Ankara nın GD sunda Tuzgölü ve Kırşehir fayı civarındadır. Ankara bölgesinin KB ve GB bölgesinde oluşan depremlerin çok az sayıda olması nedeni ile bu bölgede sismik aktivitenin yok denecek kadar az olduğu söylenebilir. Bu bölge içinde 7 tane hasar yapan deprem meydana gelmiştir. Bu depremler ve bunlara ait bulgular tarih sırasına göre aşağıda verilmiştir. * 9 Mart 1902 Çankırı Depremi * 19 Nisan 1938 Kırşehir Keskin Depremi * 26 Kasım 1943 Ladik (Samsun) Depremi * 1 Şubat 1944 Bolu Gerede Depremi * 13 Ağustos 1951 Kurşunlu (Çankırı) Depremi * 7 Eylül 1953 Çerkeş (Çankırı) Depremi Ankara nın yerleşimi genel olarak üç ayrı cins zemin üzerinde bulunmaktadır: 1. Genç alüvyal dolgu zeminler. 2. Eski nehir terasları ve Pliyosen yaşlı dolgu zeminler. 3. Paleozoyik yaşlı şist ve grovaklar, daha genç kalker ve volkanik kayaçların oluşturduğu kaya zeminler. Ankara ilinde 1900 yılından günümüze kadar olan ve büyüklüğü 4 den büyük depremlerin dağılımı incelendiğinde Bala ilçesinde bir yoğunluk görülmektedir. Buradaki depremler 20 ve 27 Aralık 2007 tarihinde meydana gelen ve yerel büyüklükleri sırası ile 5,6 ve 5,5 olan depremlerin artçılarından kaynaklanmaktadır. Bu depremlere ait odak mekanizması çözümlerine göre depremlerin KB-GD ve KD-GB doğrultulu fay düzlemine sahip oldukları görülmektedir. Ankara İli ve Çevresinde Meydana Gelen Depremler (M > 4,0, 1900-2010) aşağıdaki harita da gösterilmiştir. 74

Not: Diri Faylar MTA dan Alınmıştır Kaynak: Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, 2010 ; Ankara İl Çevre Durum raporu,2010 Şekil 12. Ankara İli ve Çevresinde Meydana Gelen Depremler (M>4.0, 1900-2010) Bölgedeki diri fayların proje alanına mesafesi oldukça uzaktır. Bununla birlikte ocak alanında basamaklar şeklinde şev stabilitesi sağlanacak şekilde üretim faaliyetlerinde bulunulacaktır. 4.3.e. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Jeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası) Kapasite artışı ile birlikte alanda açık işletme yöntemi ile basamaklar şeklinde kalker cevheri üretimi gerçekleştirilecektir. Cevher yataklanmasına, topografik ve jeolojik yapıya uygun olarak basamak duraylılığı sağlanacaktır. Basamak yükseklikleri, basamak genişlikleri ve genel şev açısı basamakların kaymadan durmasını sağlayacak şekilde düzenlenecektir. Arazinin üretim sonrası durumunu gösterir Son Durum İmalat Haritası ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 19). Nihai durumda söz konusu proje alanında güneyde 7, kuzeyde 1 basamak oluşturulması planlanmaktadır. Basamak uzunlukları topografik yapıya uygun olarak düzenlenecektir. Basamak genişliklerinin 5 m ve yüksekliklerinin de 10 ar metre olması öngörülmektedir. Ayrıca nihai durumda sahada genel şev açısının 55-60 derece civarında olmasına dikkat edilecektir. Dolayısıyla heyelan ve basamaklarda kayma olması önlenecektir. 75

Proje alanında kurulu bulunan kırma eleme tesisi ve sosyal tesisler bu tür tesislerin kurulmasında öngörülen yapılaşmaya uygun olarak inşa edilmiştir. Üretim sona erdiğinde bu tesislerin sahadan sökülerek uzaklaştırılması sağlanacaktır. 4.4. Hidrojeolojik Özellikler 4.4.a. Bölge ve Proje Alanı Hidrojeolojik Özellikler Proje alanı ve yakın civarını içerir Hidrojeoloji Etüd Projesi yaptırılmış olup, ekler kısmında sunulmuştur (Bkz. EK 26). Bu rapora göre, proje alanı ve yakın civarında Neojen (N Kireçtaşı, kumtaşı, çamurtaşı, çakıltaşı) ve Dizilitaşlar Formasyonu (Tdi Çakıltaşı, kumtaşı, çamurtaşı (şeyl), killi kireçtaşı, kireçtaşı) gözlenmektedir. Her iki formasyonda litolojik özelliklerinden (içerdikleri kumtaşı, çakıltaşı ve kireçtaşı birimlerinden) dolayı geçirimli bir yapıya sahiptir ve akifer özelliği göstermektedir. Kayaçların porozite ve permeabilitelerine göre taşıdıkları su miktarları da çok farklıdır. Ayrıca ruhsat sahasının ve proje alanının içerisinde bulunduğu bölge ile ilgili olarak DSİ tarafından Sivrihisar-Polatlı Ovalarının Hidrojeolojik Raporu hazırlanmıştır. Hazırlanan Etüt Raporu incelendiğinde; tersiyer formasyonlar, palezoik kalkerler ve mezozoik kalkerler çatlak ve kırıkları boyunca yer altı suyunu taşıyabildikleri görülmektedir. Neojen formasyonunda ise basınçlı akiferler mevcuttur. 4.4.b. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri Proje alanı içerisinde sürekli akan bir dere, akarsu ve kuru dere yatağı bulunmamaktadır. Bununla birlikte, proje alanı yakın çevresinde mevsimlik yağışlarla beslenen kuru dere yataklarına rastlanmaktadır. Proje alanının kuş uçuşu; 65 m batısından kuru dere niteliğinde Sel Deresi nin bir kolu ile 125 m kuzeyinde ve 180 m kuzeydoğusundan kuru dere niteliğindeki Gökgöl Deresi geçmektedir. Alana en yakın akar dere yatağı ise proje alanının kuş uçuşu 1.300 m güneydoğusundan geçen Avdan Deresi dir. Akış yönü kuzeyden güneye doğrudur. Avdan deresinin membağı Karakuyu köyündedir. Mevsimsel yağışlarla debisi artmaktadır. Söz konusu dere çıkış kaynağından yaklaşık 2,5 km güney-batıda kuru dere niteliğine dönüşmektedir. Ruhsat alanı içerisinde Sağa(Y): 431403,Yukarı (X): 4368780 koordinatında sulama amaçlı bir adet yer altı suyu kuyusu mevcuttur. Söz konusu kuyunun kullanım belgesi, kuyu projesi, pompa tecrübesi ve su analizi ekler kısmında sunulmuştur (Bkz. EK 27). Söz konusu kuyunun statik seviyesi 9,61 m. ve dinamik seviyesi (pompajla) 15,71 m. olarak belirlenmiştir. Çekilecek su miktarı günlük 10 ton dur. Debisi 3,5 lt/sn. dir. Bundan başka ruhsat alanı yakın civarında başka bir kuyuya rastlanmamıştır. Söz konusu ruhsat sahası ve proje alanı içerisinde herhangi bir kaynak bulunmamaktadır. Bununla birlikte ruhsat-proje alanının yaklaşık kuş uçuşu 1000 m kuzeydoğusunda bir kaynak bulunmakta olup; bu kaynaktan suyunu temin eden, ruhsat-proje 76

alanının yaklaşık kuş uçuşu 650 m kuzeydoğusunda Sağa(Y): 432024,Yukarı (X): 4369347 koordinatında Dizilitaşlar formasyonu içerisinde bir çeşme bulunmaktadır. Ayrıca proje alanına yaklaşık kuş uçuşu 1250 m. mesafede güneydoğuda Karakuyu köyünde Sağa(Y): 432795 Yukarı (X): 4367246 koordinatında bir çeşme ve Sağa(Y): 432795 Yukarı (X): 4367257 temsili koordinatı civarında su deposu bulunmaktadır. Proje alanı içerisinde herhangi bir göl, gölet, baraj ve su toplama havzası bulunmamaktadır. Bölgedeki en büyük su kütlesi Mogan ve Eymir gölleridir. Proje alanı Mogan Gölü ne kuşuçuşu yaklaşık 58 km, Eymir Gölü ne ise 65 km. uzaklıktadır. Mogan Gölü Ankara nın yaklaşık 20 km güneyindedir. Normal su kotu 972 m, normal su kotunda göl alanı 6,35 km 2, göl çevresi uzunluğu 14 km, göl uzunluğu 5,5 km, göl ortalama derinliği 3-5 m ve normal su seviyesinde göl hacmi 13,34 milyon m 3 tür. Kirlilik nedeniyle içme, kullanma ve sulama suyu olarak yararlanılamamaktadır. Mogan Gölü sığ bir göldür. Göl, yazları genellikle kuruyan küçük dereler ile beslenmekte, göl suyu kuzeydoğusundaki regülatör kontrolünde Eymir Gölüne akmaktadır. Mogan Gölü yer altı suyu beslemesi oldukça düşük olup, su girdisi düzensiz rejimli yazları genelde kuruyan dereler vasıtasıyla olmaktadır. Bu derelerin en önemlileri havzanın doğukuzey-batı kesimlerinde yer alan Sukesen, Başpınar, Gölova, Yavrucak, Çolakpınar, Tatlım, Kaldırım ve Gölcük dereleridir. Bu derelerin Mogan gölüne ulaştığı düzgün topoğrafyalı çok düşük eğimli alanlar ile Mogan-Eymir bağlantısını sağlayan alanda, hidrojeolojik, hidrolojik, klimatik ve biyolojik açıdan çok büyük önem arz eden Sulak-Bataklık Alan lar gelişmiştir. Bu alanlar; göller için yer altı suyu depolama ve kurak mevsimlerde göle su sağlama gibi işlevlere sahiptir. Gölün güneyindeki yaklaşık 750 hektarlık bir bataklık ve ıslak çayırlık alanlar birçok farklı hayvana, özellikle de kuş türlerine yaşama ortamı sağlamaktadır. Mogan Gölü, özel çevre koruma alanı statüsünde olup (1990 dan beri) son yıllarda gölün rehabilitasyonu ve korunması için birçok çalışma yapılmaktadır. Eymir Gölü; Ankara nın 15 km güneyindedir. Tamamı ODTÜ arazisi içerisinde yer almaktadır. Normal su kotu 968,5 m, normal su kotunda göl alanı 1,25 km 2, göl çevresi uzunluğu 9 km, göl uzunluğu 4,2 km, göl ortalama derinliği 6-10 m, ve normal su seviyesinde göl hacmi 3,88 milyon m 3. Mogan Gölü suyu kuzeydoğusundaki regülatör kontrolünde Eymir Gölüne akmaktadır. Her gölün boşalımı İmrahor deresine, ordan da Sakarya nın kolu olan Ankara Çayı nadır. 77

Şekil 13. Proje Alanı ve Çevresi Su Kaynaklarını Gösterir Harita 4.4.c. Yeraltı ve Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri (Su Seviyeleri, Miktarları, Emniyetli Çekim Değerleri, Kaynakların Debileri, Mevcut ve Planlanan Kullanımı) Ankara İli yeraltı suyu potansiyelinin büyük bir bölümü Ankara ovası, Kazan-Mürted ovası, Polatlı güneyi ve Şereflikoçhisar-Peçenek havzasında yer almaktadır. Yeraltısuyu potansiyeli yönünden verimli diğer havzalar ise Kirmir havzası (Kızılcahamam-Beypazarı arası), Nallıhan Havzası ve Çubuk ovasıdır. 78

Ankara İli nde yeraltısuyuna olan talep son yıllarda artış göstermektedir. Özellikle Ayaş, Beypazarı, Polatlı, Kazan, Gölbaşı ve Çubuk ilçelerinde çoğunluğu sulama amaçlı olmak üzere çok sayıda kuyu açılmaktadır. Ayrıca kent içinde ve çevresindeki sitelere veya villalara ait park ve bahçelerin yeraltısuyundan sulanması için kuyu açma faaliyetleri her geçen gün yoğunlaşmaktadır. 2007 yılında onaylanan 2023 Ankara Başkent Nazım İmar Planına ait Açıklama Raporu na göre Ankara ili bazında yer altı suyu havzaları yeri ve işletme rezervleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 32. Yeraltı Suyu Havzaları Yeri ve İşletme Rezervleri YERİ İŞLETME REZERVİ (hm 3 /yıl) YERİ İŞLETME REZERVİ (hm 3 /yıl) YERİ İŞLETME REZERVİ (hm 3 /yıl) Ankara Güneyi 4,5 Mürted Ovası 15,5 Bala 1,5 Ayaş-Beypazarı- Güdül 5,5 Temelli 0,5 Kızılcahamam 0,4 Çubuk Ovası 9,0 Tuzgölü doğusu ve Peçenek 3,0 Elmadağ 8,2 Hatip Ovası 33,0 Bursal vadisi 1,5 Kalecik 1,6 Kurakçöl 2,0 Gölbaşı çevresi 2,23 Polatlı 0,1 Yenimahalle 1,85 Kazan 0,54 Kaynak: 2023 Ankara Başkent Nazım İmar Planı Açıklama Raporu, 2007 2010 Yılı Devlet Su İşleri V. Bölge Müdürlüğü verilerine göre Ankara ili yer altı suyu işletme rezervi 196 hm 3 /yıl ve tahsis edilen miktar 184 hm 3 /yıl dır. Sulanan arazi ise 1230 ha dır. Projeye konu alan ile ilgili olarak yaptırılan Hidrojeoloji Etüd Projesi ne göre ruhsat alanı içerisinde sulama amaçlı bir adet yer altı suyu kuyusu mevcuttur. Söz konusu kuyunun statik seviyesi 9,61m. ve dinamik seviyesi (pompajla) 15,71 m. olarak belirlenmiştir. Çekilecek su miktarı günlük 10 ton dur. Debisi 3,5 lt/sn. dir. Tablo 33. Proje Alanı Civarındaki Kuyu, Çeşme Ve Kaynaklara Ait Bilgiler Kaynak Türü Proje Alanına Mesafesi Koordinatları Debisi (lt/sn) YAS Kuyusu Kaynak Çeşme Çeşme Proje Alanı İçerisinde Proje Alanının yaklaşık 1000 m kuzeydoğusunda Proje Alanının yaklaşık 650 m kuzeydoğusunda Karakuyu Köyünde Proje Alanının yaklaşık 1250 m güney doğusunda Sağa (Y) : 431403 Yukarı (X): 4368780 Sağa (Y) : 432250 Yukarı (X): 4369550 Sağa (Y) : 432024 Yukarı (X): 4369347 Sağa (Y) : 432795 Yukarı (X): 4367246 Pompajla (3,5 lt/sn) 1 lt/ sn den az 1 lt/ sn den az?? 79

Kızılcahamam ilçesi ildeki önemli jeotermal sahalardandır. İlçedeki sıcak su kaynakları şehir ısıtılması ve yerli turizmin gelişimde ilçe ekonomisine önemli oranlarda katkı sağlamaktadır. Bunun dışında il sınırları içerisinde Ayaş İçmeceleri, Haymana, Seyhamamı, Çubuk-Melikşah, Beypazarı-Dutlu, Beypazarı-Kapullu sahaları gibi çok sayıda jeotermal alan bulunmaktadır. Ankara ilinde; Kızılcahamam, Seyhamamı, Çubuk-Melikşah, Beypazarı-Dutlu, Beypazarı-Kapullu, Beypazarı-Merkez-Kızılsöğüt, Ayaş İçmeceleri ve Çobanhamamı, Ayaş- Karakaya, Haymana, Polatlı-Sarıoba, Polatlı-Karacaahmet, Polatlı-Özhamamı ve Sincan- Yenikent-Mülk olmak üzere 30 o C üzerinde akışkan sıcaklığına sahip 13 adet jeotermal alan bulunmaktadır. Ankara jeotermal alanı, 28 o C-80 o C arasında sıcaklıklara sahip jeotermal alanları içeren bir jeotermal provensdir. Bölgede düşük ve orta entalpili alanların yanı sıra, henüz araştırılmamış veya geliştirme potansiyeline sahip alanların yanı sıra jeotermal olanakları açısından araştırılması gereken sahalar mevcuttur. Başlıca elektrik, ısınma, sağlık ve çeşitli kimyasal işlemlerde kullanılan jeotermal enerji konusunda özellikle MTA tarafından Ankara ve civarında da bazı çalışmalar yapılmış ve bu konuda potansiyel ve kullanılabilir alanlar incelenmiştir. Ankara İli Jeotermal Alanları (Akkuş ve diğ. 2007) gösterir harita aşağıda sunulmuştur. Polatlı İlçesi nde jeotermal alanlar oldukça fazladır. Bölgede tektonik çöküntüler sonucu fleksürler ve çatlaklar mevcut olup, buralarda ılıcalar bulunmaktadır. Özellikle Malıköy, Bacı, Girmeç, Sarıoba, Güreş, Karaahmed, Ördekgölü, Sarıhalil, Sabanca, Yeşilöz, Yaralı, Kabakköy, Gülpınar, Ilıca, Özyurt ve Türktaciri köylerinde jeotermal su kaynakları bulunmaktadır. Polatlı ilçesinde bulunan bazı jeotermal kaynaklara ait bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 34. Polatlı İlçesi Jeotermal Enerji Durumu Kaynak adı Sıcaklık (Cº) Derinlik (m) Debi (1/sn) Üretim Kullanım Ilıcapınar 28,5 4 Maliköy-1 28 388 5 Komp. Karahamzalı 28 2,1 Sabanca 27 2 Sarıoba 30-33 25*** Tesis yok Karacaahmet 38 0,3 Türktaciri 26 - Özhamamı 32 - *** 10 adet kaynağın toplam debisi Kaynak: 2023 Ankara Başkent Nazım İmar Planı Açıklama Raporu, Ankara-2007, Ankara İl Çevre Durum Raporu 2011 Proje alanı içerisinde ve yakın civarında herhangi bir termal su kaynağı bulunmamaktadır. 80

Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürülüğü, 2009 ; Ankara İl Çevre Durum Raporu, 2010 Şekil 14. Ankara İli Jeotermal Alanları Gösterir Harita 4.4.d. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrojeolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası) 20062066 no lu sahada kalker ocağı işletmeciliği yapılmaktadır. Kapasite artışı ile birlikte proje alanında kalker ocağı işletmeciliği yapılacaktır. Hidrojeoloji etüt raporuna göre proje alanı ve yakın civarında, Neojen (N Kireçtaşı, kumtaşı, çamurtaşı, çakıltaşı) ve Dizilitaşlar Formasyonu (Tdi Çakıltaşı, kumtaşı, çamurtaşı (şeyl), killi kireçtaşı, kireçtaşı) gözlenmektedir. Her iki formasyonda litolojik özelliklerinden (içerdikleri kumtaşı, çakıltaşı ve kireçtaşı birimleri) dolayı geçirimli bir yapıya sahiptir ve akifer özelliği göstermektedir. 81

Proje alanında patlatma yapılarak üretim faaliyetlerinde bulunulacaktır. Patlatmaya ilişkin vibrasyon hesaplamaları ilgili bölümde yapılmıştır. Patlatma işlemleri gecikmeli sistem kullanılarak yapılacak olup, gerekli önlemler alınacaktır. Bölgede Paleosen yaşlı çakıltaşı, kumtaşı, şeyl, killi kireçtaşı, kırıntılı kireçtaşı; Neojen yaşlı kireçtaşı, kumtaşı, çamurtaşı, çakıltaşı ve kiltaşı yayılımı görülmektedir. Proje alanında Paleosen yaşlı kireçtaşlarından üretim yapılacaktır. İşletme sahasında sulama amaçlı kullanılan bir adet yer altı suyu kuyusu bulunmaktadır. Yapılan vibrasyon hesaplarında, patlatma işlemi sırasında oluşacak vibrasyonun 97 m mesafede kaya içerisinde sönümlenecektir. Bu aşamada yapılacak patlatmaların yer altı suyuna etkisi olmayacağı tahmin edilmektedir. Bununla birlikte sahada mevcut patlatma paterni üzerinden titreşim ölçümleri yapılmış ve Tesis Titreşim Raporu hazırlatılarak ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 30). İlerleyen faaliyet dönemlerinde yer altı suyunun yapılacak faaliyetlerden etkilenmesi durumunda veya herhangi bir şikayet durumunda patlatmalara ilişkin vibrasyon ölçümleri yenilenecek ve gerekli önlemler alınacaktır. Proje kapsamındaki faaliyetler sırasında 167 Sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun ve 07.04.2012 tarih ve 28257 sayılı resmi gazetede yayımlanan Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik ilgili hükümlerine uyulacaktır. 4.5. Hidrolojik Özellikler 4.5.a. Bölge ve Proje Alanı Hidrolojik Özellikleri Proje alanı ve çevresinde yapılan gözlemlere dayanarak proje alanı içerisinde bir akarsu, göl, gölet, baraj, sulak alan, bataklık vs. bulunmamaktadır. Ankara İli geneli ve bölgeye ait hidrolojik özellikler aşağıda açıklanmıştır. Akarsular : Ankara ve çevresi, su ve toprak potansiyeli olarak Türkiye geneline göre ortalamanın altında sayılabilecek bir yöreyi temsil etmektedir. Ankara ve çevresi su sistemi açısından, önemli su kaynaklarından başlıcaları olarak; Kızılırmak nehri havzasının büyük bir bölümü ve Delice, Acıçay, Devres çayı gibi büyük kolları, Sakarya havzasının bir bölümü ve Kirmir çayı Ankara çay gibi büyük kolları, Batı Karadeniz havzasının bir bölümü ve Büyük Melen, Küçük Melen, Gerede çayı gibi büyük kolları söylenebilir. Bölgenin 11,26 milyar m 3 yerüstü potansiyeli mevcuttur. Gerek akarsular ve gerek kolları üzerine kurulan barajlar aracılığıyla içme suyu, kullanma suyu, sulama suyu, taşkın koruma ve enerji amaçlı kullanımlardan yararlanılır. İldeki akarsuların rejimleri ulaşım, taşımacılık ve su sporları yapmaya uygun değildir. Yer yer dere ve çaylar üzerinde kum ocakları yer alır. Örneğin, Kazan ve Çubuk ilçeleri arasında Ova Çay üzerinde taş ve kum ocakları ve yıkama eleme tesisleri bulunmaktadır. Ankara daki en önemli akarsular ve kolları aşağıda verilmiştir: 1- Kızılırmak nehri ve kollar Terme çayı, Balaban çayı 2- Sakarya nehri ve kolları Aladağ çayı, Nalderesi, Girmir çayı ve Ankara çayı 3- Peçeneközü çayı 82

Ankara ili Türkiye deki 3 akarsu havzası içinde kalmaktadır. Bunlar; Sakarya, Kızılırmak ve Konya Kapalı Havzaları dır. İl sınırları dahilindeki akarsu yüzeyleri toplam alanı 4.385 ha dır. Ankara daki başlıca akarsuların ortalama debileri şu şekildedir; İl çıkışı toplam ortalama akım : 5430 hm 3 /yıl Sakarya Nehri : 2900 hm 3 /yıl Kızılırmak Nehri : 2500 hm 3 /yıl Peçeneközü Çayı : 30 hm 3 /yıl Hatip Ovası Akarsuları: Hatip çayının başlangıcını ovanın doğusunda Hasanoğlan bucağının kuzeyindeki Hasanoğlan deresi teşkil eder. Hatip çayı kuzeyden Şaraplıdere, Kuru çayı, güneyden Yandere, Aralık dere, Karabayırdere, Bayındır çayı ve Kusunlar çayını alır. Ankara şehri içinden geçerken Çubuk çayı ve İncesu deresi ile birleşir. Ankara Çayı adını aldıktan sonra batıya doğru kuzeyden gelen Macun deresi, güneyden gelen Kuyucakdere, Altıncıoğlu dere, Kutuğun dere, Kepiryatak dere, Sazçayır dere ve Kavaklıboğaz dere gibi kolları alır. Sincan batısında havza dışına çıkar. Mürted Ovası Akarsuları : Ova çayı başlıca akarsuyu teşkil eder. Kurtboğazı deresi ise Ova çayınının en büyük koludur. Ova çayına batıdan ve doğudan çok sayıda yan dere karışır. Çubuk Ovası Akarsuları:Bu alandaki başlıca su kaynağı Çubuk Çayıdır. İki kol halinde Aydos Dağlarından doğan ve 70 km uzunluğunda olan Çubuk Çayı, Çubuk ilçesinin 5 km kuzeyindeki Çubuk-II Barajını beslemektedir. Çubuk Çayına ova içerisinde, batıdan Azman Çayı ile, doğudan Koyunözü Deresi, Ravli Deresi, Balıkhisar Deresi Özçay Deresi ile birleştikten sonra Çubuk-I Barajını beslemektedir. Daha sonra Çubuk Çayı, Ankara ilinin içerisinden geçmekte, Hatip Çayı ile birleşerek Ankara Çayı adını almakta ve Sakarya Nehrine katılmaktadır. Göller : Ankara İl sınırları içinde kalan göller ve yüzey alanları aşağıda verilmiştir. Mogan, Eymir, Tuz Gölü ve Samsam Gölü İldeki önemli doğal göllerdir. Göl Yüzeyleri : 50.516,7 ha - Tuz gölü : 49.010 ha (160 000 ha ) - Mogan gölü : 567,5 ha - Eymir gölü : 111,9 ha - Diğer göller : 19,3 ha Gölün adı Tablo 35. Ankara İli Doğal Gölleri Yüzölçümü (km 2 ) İl içindeki kalan kısmın yüzölçümü (km 2 ) En derin noktası (m) Denizden yüksekliği (m) Özellikleri Tuz göü 1600 490,1 2 905 Tuzlu Mogan gölü 5,675 5 972 Eymir gölü 1,119 12 969 Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü, 2009 Amatör balıkçılık, trustik, su sporu, kürek Amatör balıkçılık, trustik, su sporu, kürek 83

Tuz Gölü; Şereflikoçhisar ilçesinin 10 km batısındadır. Toplam göl alanı 490 km 2 olup bunun 160 km 2 si Ankara ili sınırları içerisinde yer alır. Göl sularının tuzluluğu nedeniyle içme, kullanma ve sulama suyu olarak yararlanılamamaktadır. Türkiye nin tuz ihtiyacı nın yarısından fazlası Tuz Gölü bölgesindeki üç tuzla (Kaldırım, Kayacık ve Yavşan tuzlaları) ve ikincil tuz endüstrisi ile gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Aklim Sodyum Sülfat tesisleri de alanda bulunmaktadır. Mogan Gölü; Mogan Gölü Ankara nın yaklaşık 20 km güneyindedir. Normal su kotu 972 m, normal su kotunda göl alanı 6,35 km 2, göl çevresi uzunluğu 14 km, göl uzunluğu 5,5 km, göl ortalama derinliği 3-5 m ve normal su seviyesinde göl hacmi 13,34 milyon m 3 tür. Kirlilik nedeniyle içme, kullanma ve sulama suyu olarak yararlanılamamaktadır. Gölün kuzey yarısı günübirlik tesislerle çevrilidir. Ticari balıkçılığın yasak olduğu gölde, kuş gözlemciliği, sportif balıkçılık, kürekçilik, yelkencilik ve doğa fotoğrafçılığı gibi faaliyetler yapılır. Göl kıyıları özellikle hafta sonlarında yoğun olarak piknik amaçlı kullanılmaktadır. Göl yazları genellikle kuruyan küçük dereler ile beslenmekte, göl suyu kuzeydoğusundaki regülatör kontrolünde Eymir Gölüne akmaktadır. Mogan Gölü yer altı suyu beslemesi oldukça düşük olup, su girdisi düzensiz rejimli balıkçılık yasaktır. Eymir Gölü; Ankara nın 15 km güneyindedir. Tamamı ODTÜ arazisi içerisinde yer almaktadır. Normal su kotu 968,5 m, normal su kotunda göl alanı 1,25 km 2, göl çevresi uzunluğu 9 km, göl uzunluğu 4,2 km, göl ortalama derinliği 6-10 m, ve normal su seviyesinde göl hacmi 3,88 milyon m 3. Mogan Gölü suyu kuzeydoğusundaki regülatör kontrolünde Eymir Gölüne akmaktadır. Polatlı İlçesi nin en önemli akarsuyu Sakarya Irmağı ve Ankara Çayı dır. Sakarya Irmağı: Eskişehir ili kaynak sularından beslenerek, ilçenin güneybatı sınırında doğal kıvrımlar çizerek ve çevreden gelen derelerin suyunu da toplayarak, kuzeybatıya doğru ve doğal kıvrımlarıyla devam eder. Kıranharmanı Köyü yakınında Eskişehir ilinden gelen Porsuk Çayı suyunu da alarak kuzeybatıya doğru yönelir ve Dürmek Köyü yakınında Ankara Çayı sularını da alarak Beypazarı hudutlarından Karadeniz e doğru doğal kıvrımlarıyla akar gider. Ankara Çayı: Çubuk, Hatip, İncesu ve Ova-çayı nın sularını toplayark ve Abdüsselam Dağı nı selamlayarak ilçe hudutlarına girer. Ballıkuyumcu ve Babayakup derelerinin suyunu alarak, Çile Dağı nı kuzeyden dolaşarak, ilçenin kuzeybatısını sulayarak Sakarya Irmağı na karışır. Akarsuya kimyasal atıklar karıştığı için direk kullanılmamaktadır. Porsuk Çayı: Eskişehir ilinden gelen akarsu ilçe hudutlarında Kıranharmanı mevkiinde Sakarya Irmağı na karışır. Babayakup Deresi: Haymana topraklarından beslenen Sarıdeğirmen deresi ve diğer küçük derelerin suyunu alarak ve bereketli bir oluşturarak, Malıköy yakınlarında Ankara Çayı na karışır. Ilıcaözü Deresi: Karayavşan Köyü yakınlarındaki kaynak sularından beslenerek güneye doğru akan Hamam deresi Ilıca Köyü yakınlarında Ilıcaözü deresi ile birleşir. Haymana topraklarından beslenen Koka deresi Yeşilöz Köyü yakınlarında Tuzlu dere ile birleşerek Ilıca Köyü yakınlarında Ilıcaözü deresine karışır. Mermer Dağları yamaçlarından beslenen 84

Şeyhahmetli deresi de Tuzlu dereye karışır. Ilıcaözü deresi de aldığı bu suları Beşköprü Köyü yakınlarında Sakarya Irmağı na devreder. Yarözü Deresi: Taşpınar Köyü yakınlarında kaynak sularından beslenen dere, eski Sivrihisar karayolunu takip ederek Tatlıkuyu Köyü yakınlarında Sakarya Irmağı na karışır. Proje alanı ve yakın çevresinin yeraltı suyu ve yüzey sularının durumunu belirlemek amacıyla saha çalışması yapılarak proje alanına ilişkin Hidrojeolojik Etüt Projesi hazırlatılmış olup, rapor ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 26). 4.5.b. Projenin Göl, Baraj, Gölet, Akarsu ve Diğer Sulak Alanlara Göre Konumu Proje alanı içerisinde herhangi bir akarsu, baraj, göl veya başka bir sulak alan bulunmamaktadır. Proje alanına en yakın göller Mogan ve Eymir gölleridir. Proje alanı Mogan Gölü ne kuşuçuşu yaklaşık 58 km, Eymir Gölü ne ise 65 km. uzaklıktadır. Göl alanı 1,25 km 2, göl çevresi uzunluğu 9 km, göl uzunluğu 4,2 km ve gölün ortalama derinliği 6-10 m dir. Bunların dışında proje alanından yaklaşık 100 km mesafede Tuz Gölü bulunmaktadır. Tuz Gölü Şereflikoçhisar ilçesinin 10 km batısındadır ve bu gölün 160 km 2 si Ankara İli sınırları içerisinde kalmaktadır. Proje alanında yapılacak çalışmaların bu göllere herhangi bir olumsuz etkisi söz konusu değildir. Ankara İli Sakarya, Kızılırmak ve Konya Kapalı Havzaları olmak üzeri 3 akarsu havzası içerisinde kalmaktadır. Polatlı İlçesi ne ait ve proje alanının çevresinde bulunan su yüzyleri aşağıda verilmiştir. Sakarya Irmağı: Eskişehir ili kaynak sularından beslenerek, ilçenin güneybatı sınırında doğal kıvrımlar çizerek ve çevreden gelen derelerin suyunu da toplayarak, kuzeybatıya doğru ve doğal kıvrımlarıyla devam eder. Kıranharmanı Köyü yakınında Eskişehir ilinden gelen Porsuk Çayı suyunu da alarak kuzeybatıya doğru yönelir ve Dürmek Köyü yakınında Ankara Çayı sularını da alarak Beypazarı hudutlarından Karadeniz e doğru doğal kıvrımlarıyla akar gider. Sakarya ırmağı proje alanının kuş uçuşu yaklaşık 18 km batısında bulunmaktadır. Yarözü Deresi: Taşpınar Köyü yakınlarında kaynak sularından beslenen dere, eski Sivrihisar karayolunu takip ederek Tatlıkuyu Köyü yakınlarında Sakarya Irmağı na karışır. Söz konusu dere proje alanının kuş uçuşu yaklaşık 4 km kuzeyinden geçmektedir. Ayrıca proje alanına kuşuçuşu yaklaşık 8 km mesafede Hamam Deresi ve 17 km mesafede İncesu Deresi bulunmaktadır. Proje alanının çevresinde bulunan su yüzeyleri ve proje alanına mesafeleri aşağıdaki haritada verilmiştir. Yapılan toz hesaplamaları sonucunda söz konusu yüzey sularının faaliyetten etkilenmeyeceği tahmin edilmektedir. 85

Şekil 15. Proje Alanı Çevresi Su Yüzeylerini Gösterir Harita 86

4.5.c. Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Su Ürünleri İstihsali, Ulaşım, Turizm, Elektrik Üretimi, Diğer Kullanımlar) Ruhsat sahası içerisinde sulama amaçlı kullanılan bir adet yer altı suyu kuyusu bulunmaktadır. Söz konusu kuyunun statik seviyesi 9,61 m. ve dinamik seviyesi (pompajla) 15,71 m. olarak belirlenmiştir. Çekilecek su miktarı günlük 10 ton dur. Debisi 3,5 lt/sn. dir. Bundan başka ruhsat alanı yakın civarında başka bir kuyuya rastlanmamıştır. Proje alanı içerisinde kaynak bulunmamaktadır. Alana en yakın kaynak, alanın kuş uçuşu yaklaşık 1000 m kuzeydoğusunda yer almaktadır. Ayrıca bu kaynaktan suyunu temin eden ve alana kuş uçuşu yaklaşık 650 m mesafede bir çeşme bulunmaktadır. bunların dışında proje alanına kuş uçuşu yaklaşık 1250 m uzaklıkta Karakuyu Köyü içerisinde bir adet çeşme ve su deposu bulunmaktadır. Proje alanı içerisinde herhangi bir göl, gölet, baraj ve su toplama havzası bulunmamaktadır. Proje alanı yakın çevresinde mevsimlik yağışlarla beslenen kuru dere yataklarına rastlanmaktadır. Proje alanının kuş uçuşu; 65 m batısından kuru dere niteliğinde Sel Deresi nin bir kolu ile 125 m kuzeyinde ve 180 m kuzeydoğusundan kuru dere niteliğindeki Gökgöl Deresi geçmektedir. Alana en yakın akar dere yatağı ise proje alanının kuş uçuşu 1.300 m güneydoğusundan geçen Avdan Deresi dir. Bunların dışında proje alanına en yakın akarsu, alana kuş uçuşu yaklaşık 18 km uzaklıkta bulunan Sakarya Nehri dir. Ayrıca proje alanına kuş uçuşu yaklaşık 4 km mesafede Yarözü Deresi, 8 km mesafede Hamam Deresi ve 17 km mesafede İncesu Deresi bulunmaktadır. Proje alanı civarında yer alan kuru dere yataklarına pasa, hafriyat vb. malzeme atılmayacak ve dere yataklarının doğal hallerine müdahale edilmeyecektir. Proje alanı ve yakın civarını içerir Hidrojeoloji Etüd Projesi yaptırılmış olup, ekler kısmında sunulmuştur (Bkz. EK 26). Ankara İli nde bulunan içme suyu tesisileri aşağıda listelenmiştir; Çubuk 1 ve 2 barajları Kurtboğazı barajı Çamlıdere barajı Eğrekkaya barajı Akyar barajı ve isalesi Kavşakkaya barajı : 20 hm 3 /yıl : 60 hm 3 /yıl :142 hm 3 /yıl : 79 hm 3 /yıl : 45 hm 3 /yıl : 58 hm 3 /yıl Proje alanı yukarıda verilen barajlara uzak mesafede yer almaktadır. Proje alanı yakın çevresinde ulaşım, turizm, elektrik üretimi amaçlı su yüzeyi bulunmamaktadır. 87

4.5.d. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Hidrolojik Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası) Proje alanı çevresinde tespit edilen yüzey sularına müdahale edilmeyecek, çalışmalardan etkilenmemesi için gerekli tedbirler alınacaktır. Yapılacak çalışmalar sırasında ve sonrasında proje alanının çevresinde bulunan kuru dere yataklarına ve akar dere yataklarına müdahale edilmeyecek, herhangi bir atık, pasa bırakılmayacak ve atık su deşarjı olmayacaktır. İşletme faaliyete kapandıktan sonra ve işletme esnasında herhangi bir yan ürün oluşmadığından civarda yer alan kuru dere yataklarına herhangi bir etki, katkı veya madde karışımı söz konusu olmayacaktır. 4.6. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler 4.6.a. Bölgesel ve Proje Alanı Meteorolojik ve İklimsel Özellikler 1. Bölgenin Genel İklim Şartları Projeye konu sahanın bulunduğu bölgenin iklimsel özellikleri incelenirken, bölgenin iklimsel özeliklerini en iyi yansıtan Meteoroloji Genel Müdürlüğü Ankara-Polatlı Meteoroloji İstasyonu uzun süreli rasat verilerine dayalı 1970 2012 yılı Meteorolojik Bülten verileri kullanılmıştır. MGM den (Meteoroloji Genel Müdürlüğü) alınan veriler ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 20). Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970-2012 yılı arası uzun yıllar meteorolojik kayıtları incelenmiş ve proje alanının bulunduğu bölgenin genel iklim durumu ortaya çıkarılmıştır. Polatlı İlçesi İç Anadolu Bölgesi nde yer alır. İç Anadolu nun bariz özelliği olan karasal iklimin hüküm sürdüğü bölgede yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı geçer. Yaz aylarında hemen hemen hiç yağış olmaz, nisbi nem azdır. İlçede genel olarak en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos en soğuk ay ise Ocaktır. 2. Bölgenin Basınç Dağılımı Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970-2012 yılları arası 42 yıllık rasat verilerine göre ortalama basıncın yıllık ortalama değeri 914,4 hpa dır. Yıllık maksimum basınç Ocak ayında tespit edilmiş olup, 935,8 hpa dır. Yıllık minimum basınç 887,4 hpa olarak belirlenmiş olup, Ocak ayında gözlemlenmiştir. Uzun süreli rasat verilerine basınç ölçüm (ortalama basınç, maksimum basınç, minimum basınç) değerleri Tablo 36 ve Şekil 16 da verilmiştir. 88

AYLAR Tablo 36. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Basınç Dağılımı (hpa) Ortalama Basınç (hpa) Maksimum Basınç (hpa) Minimum Basınç (hpa) Ocak 915,7 935,8 887,4 Şubat 913,9 929,9 894,7 Mart 913,3 930,9 891,8 Nisan 912,1 924,6 892,4 Mayıs 913,3 924,3 902,2 Haziran 913,2 921,3 903,1 Temmuz 912,1 923,2 900,9 Ağustos 912,8 921,9 904,1 Eylül 915,4 925,3 904,6 Ekim 917,1 928,1 904,8 Kasım 917,2 928,1 900,0 Aralık 916,3 933,1 892,3 YILLIK 914,4 935,8 887,4 Kaynak: MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) Şekil 16. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Basınç (hpa) Değerleri Grafiği. 3. Bölgenin Sıcaklık Dağılımı Polatlı Meteoroloji İstasyonu 43 yıllık rasat verilerine göre bölgede yıllık ortalama sıcaklık 11,6 C dir. Rasat sonuçlarına göre (1970 2012 yılları arası) ölçülen en yüksek sıcaklık 42,5 C olup, Temmuz ayında tespit edilmiştir. En düşük sıcaklık ise 22,4 C ile Ocak ayında kaydedilmiştir. Uzun yıllar rasat verilerine göre Polatlı İlçesi ne ait aylık sıcaklık değerleri Tablo 37 de özetlenmiş ve Şekil 17 de verilen grafik üzerinde gösterilmiştir. 89

Tablo 37. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Sıcaklık Dağılımı ( C) AYLAR Ortalama Sıcaklık Maksimum Sıcaklık Minimum Sıcaklık ( C) ( C) ( C) Ocak -0,3 17,8-22,4 Şubat 1,2 19,9-21,7 Mart 5,5 27-19 Nisan 10,8 31-8,7 Mayıs 15,5 33,4-2,1 Haziran 20 37,4 1,5 Temmuz 23,6 42,5 6 Ağustos 23,1 39,7 5,8 Eylül 18,6 37,3 1,9 Ekim 12,7 33,3-6 Kasım 6,3 23,1-11 Aralık 1,8 24-17,1 YILLIK 11,6 42,5-22,4 Kaynak: MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu, 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) Şekil 17. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Sıcaklık ( C) Dağılımı. 4. Bölgenin Yağış Dağılımı Polatlı Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar rasat verilerinde tespit edilen ortalama yıllık toplam yağış 354 mm olarak ölçülmüştür. Günlük maksimum yağış miktarı 77,4 mm ile Haziran ayında kaydedilmiştir. Polatlı Meteoroloji İstasyonuna ait 1970 2012 yılları arasındaki karakteristik yağış değerleri, aşağıdaki tablo ve grafikte verilmiştir. 90

Tablo 38. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Yağış Dağılımı AYLAR Ortalama Toplam Yağış Miktarı Günlük Maksimum Miktarı (mm) (mm) Ocak 36,5 24,2 Şubat 27,3 29,2 Mart 31,7 20,1 Nisan 43,7 32,0 Mayıs 44 39,6 Haziran 34,7 77,4 Temmuz 13,6 50,8 Ağustos 10,5 31,6 Eylül 12,4 28,3 Ekim 29,6 35,9 Kasım 30,9 31,1 Aralık 39,1 33,5 YILLIK 354,0 77,4 Kaynak: MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) Şekil 18. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Ortalama Toplam Yağış ve Maksimum Yağış Dağılımı Grafiği 5. Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri ve Tekerrür Grafikleri Polatlı Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar rasat verilerine göre yağış-şiddet-tekerrür eğrileri grafiğinde 100 yıllık 24 saat yağış değerleri dikkate alındığında toplam yağış miktarı 67,2 mm olarak tespit edilmiştir. Proje alanında üretim faaliyetleri sırasında yukarıdaki yağış değerleri dikkate alınarak uygun çalışma yapılacaktır. Standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri ve yağış-şiddet-süre tekerrür eğrileri ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 21). 91

Polatlı İlçesi için Olağanüstü Meteorolojik Olaylar (FEVK) bilgileri alınmış olup, ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 22). 6. Bölgenin Nem Dağılımı Polatlı Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar rasat verilerine göre tespit edilen yıllık ortalama nispi nem % 62,2 dir. Bölgede minimum nispi nem ise % 3 ile Nisan ayında tespit edilmiştir. Uzun yıllar rasat verilerine göre nem dağılımı Tablo 39 da verilmiş ve Şekil 19 da verilen grafik üzerinde gösterilmiştir. Tablo 39. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Nispi Nem Dağılımı AYLAR Ortalama Nispi Nem Minimum Nispi Nem (%) (%) Ocak 80 23 Şubat 74 13 Mart 65,4 5 Nisan 61,5 3 Mayıs 58,7 7 Haziran 52 7 Temmuz 46,3 7 Ağustos 47 6 Eylül 50 7 Ekim 60,4 5 Kasım 71,7 6 Aralık 79,6 21 YILLIK 62,2 3 Kaynak: MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) Şekil 19. Polatlı İlçesi Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Bağıl Nemin Aylara Göre Değişimi 92

7. Bölgenin Buharlaşma Durumu Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 yılları arası verilerine göre bölgede tespit edilen yıllık ortalama açık yüzey buharlaşması 1200,6 mm olup, günlük maksimum açık yüzey buharlaşması 16,0 mm ile Haziran ayında gözlenmiştir. Tablo 40. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Buharlaşma Dağılımı AYLAR Ortalama Açık Yüzey Günlük Maksimum Açık Yüzey Buharlaşması ( mm ) Buharlaşması (mm ) Ocak - - Şubat - - Mart - - Nisan 73,7 15 Mayıs 150,7 11,2 Haziran 201,5 16 Temmuz 264 15 Ağustos 240,7 13,5 Eylül 166,3 10 Ekim 90,5 8 Kasım 13,2 6 Aralık - - YILLIK 1200,6 16 Kaynak:MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) Şekil 20. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Buharlaşma Dağılımı 8. Bölgenin Sayılı Günler Dağılımı Sayılı günlerin aylara göre dağılımı Tablo 41 de ve sayılı günlerin grafiksel gösterimi ise Şekil 21 de sunulmuştur. Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 yılları arasındaki verilere göre ilçede ortalama kar yağışlı gün sayısı toplam 21,6 gün, ortalama kar örtülü günler sayısı toplam 25,3 gün, 93

ortalama sisli günler sayısı toplam 13,7 gün, ortalama dolulu günler sayısı 2,2 gün, ortalama kırağılı günler sayısı toplamı 47,8 gün ve ortalama orajlı günler sayısı 19,9 gündür. AYLAR Tablo 41. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Sayılı Günler Dağılımı Ortalama kar yağışlı günler sayısı Ortalama kar örtülü günler sayısı Ortalama sisli günler sayısı Ortalama dolulu günler sayısı Ortalama kırağılı günler sayısı Ortalama orajlı günler sayısı Ocak 6,6 11,1 4,7 0,1 7,7 Şubat 4,8 6,3 1,6 0,1 8,5 0,1 Mart 3,7 2,4 0,4 0,3 8,2 0,5 Nisan 0,7 0,2 0,1 0,6 1,7 2,1 Mayıs 0,2 0 0,5 0 5,5 Haziran 0,1 0,4 4,6 Temmuz 0,1 2,6 Ağustos 0 2,1 Eylül 0,1 0 1,4 Ekim 0,1 0,3 0 2,1 0,8 Kasım 1,4 0,7 1,7 0,1 9,2 0,1 Aralık 4 4,6 4,8 0 10,4 0,1 YILLIK 21,6 25,3 13,7 2,2 47,8 19,9 Kaynak: MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) Şekil 21. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Sayılı Günler Grafiği. Maksimum Kar Kalınlığı Polatlı Meteoroloji İstasyonu verilerine göre yıllık toplam kar kalınlığı 120 cm olup, maksimum kar kalınlığı ise Ocak ayında 34 cm olarak gözlemlenmiştir. 94

Tablo 42. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Aylık Maksimum Kar Kalınlığı AYLAR Maksimum Kar Kalınlığı ( cm ) Ocak 34 Şubat 24 Mart 20 Nisan 12 Mayıs - Haziran - Temmuz - Ağustos - Eylül - Ekim - Kasım 10 Aralık 20 YILLIK 34 Kaynak: MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) Şekil 22. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Maksimum Kar Kalınlığı Grafiği. 9. Bölgenin Rüzgar Dağılımı (Yıllık, Mevsimlik, Aylık Rüzgâr Yönü Dağılımı; Yönlere Göre Rüzgâr Hızı; Aylık Ortalama Rüzgâr Hızı Dağılımı Grafiği; En Hızlı Esen Rüzgâr Yön ve Hızı, Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı) Polatlı Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar verilerine göre kaydedilen aylık ve yıllık rüzgâr esme sayı ve hız dağılımları aşağıdaki tablolarda verilmektedir. Buna göre, ildeki hâkim rüzgâr yönü Kuzey-Kuzeydoğu (NNE) yönünde esmektedir. Diğer hâkim rüzgâr yönleri incelendiğinde 2.derece hâkim rüzgâr yönü Kuzeydoğu (NE), 3.derece hâkim rüzgâr yönünün Güney-Güneydoğu (SSE) olduğu MGM verilerinden tespit edilmiştir. Bölgenin rüzgar dağılımına ait tablo ve grafikler aşağıda verilmiştir. 95

Tablo 43. Yönlere Göre Rüzgârın Aylık, Mevsimlik ve Yıllık Esme Sayılarının Dağılımları ESME SAYILARI TOPLAMI Rüzgar Yönü Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık YILLIK İlkbahar Yaz Sonbahar Kış N 1336 1375 1476 1366 1802 2333 2688 2795 2271 1803 1290 1398 21933 4644 7816 5364 4109 NNE 4462 3670 3816 3495 3911 4855 6374 7156 5363 4956 4277 4585 56920 11222 18385 14596 12717 NE 2696 2069 1915 1879 2452 2878 3756 4155 2993 3130 2807 2687 33417 6246 10789 8930 7452 ENE 2230 1915 1888 1770 1884 1854 2429 2006 2057 2123 2178 1801 24135 5542 6289 6358 5946 E 1169 950 962 843 999 778 988 708 655 988 1008 1098 11146 2804 2474 2651 3217 ESE 1937 1303 1462 1461 1713 1251 1191 1142 1272 1673 2074 1869 18348 4636 3584 5019 5109 SE 1636 1421 1598 1496 1367 865 604 760 1034 1548 1687 1723 15739 4461 2229 4269 4780 SSE 3799 3519 3319 3173 2935 1600 1247 1005 1729 2744 3420 3798 32288 9427 3852 7893 11116 S 2281 2320 2070 2075 1515 862 792 763 1195 1590 1999 1908 19370 5660 2417 4784 6509 SSW 1924 1889 2473 2522 2014 1615 1177 1002 1497 1877 1665 1850 21505 7009 3794 5039 5663 SW 714 945 1072 1042 832 574 544 445 679 766 646 849 9108 2946 1563 2091 2508 WSW 1365 1543 1954 2146 2062 1776 1279 1226 1552 1472 1436 1542 19353 6162 4281 4460 4450 W 1141 962 1150 1183 1188 1063 855 876 1074 893 773 1024 12182 3521 2794 2740 3127 WNW 1710 1609 2553 2466 2672 2863 2317 2490 2584 2183 1664 1831 26942 7691 7670 6431 5150 NW 1208 1387 1832 1655 1682 1855 2009 2179 1803 1486 1323 1500 19919 5169 6043 4612 4095 NNW 1777 1901 2147 2049 2506 3125 2955 2892 2630 2284 1768 1835 27869 6702 8972 6682 5513 Kaynak: MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) 96

Tablo 44. Yönlere Göre Rüzgârların Aylık, Mevsimlik ve Yıllık Esme Hızları Dağılımları (m/sec) ORTALAMA RÜZGAR HIZLARI Rüzgar Yönü Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık YILLIK N 2,1 2,6 2,8 2,7 2,6 2,8 3,1 3 2,7 2,4 2,1 2,4 2,6 NNE 2,5 2,7 2,7 2,6 2,6 2,7 3,2 3,2 2,8 2,5 2,3 2,6 2,7 NE 2,3 2,4 2,5 2,4 2,5 2,7 3,2 3,2 2,7 2,5 2,3 2,2 2,6 ENE 1,8 2 2 1,9 2 2,1 2,6 2,3 2,1 1,9 1,7 1,7 2,0 E 1,5 1,7 2 1,8 1,7 1,7 2 1,9 1,6 1,6 1,5 1,6 1,7 ESE 1,4 1,5 1,8 1,5 1,6 1,5 1,8 1,6 1,4 1,4 1,4 1,4 1,5 SE 1,3 1,5 1,5 1,4 1,4 1,2 1,4 1,2 1,1 1,1 1,2 1,3 1,3 SSE 1,8 2 1,9 1,8 1,6 1,4 1,7 1,4 1,3 1,3 1,6 1,8 1,6 S 2,2 2,6 2,6 2,5 2,1 1,9 2 1,8 1,7 1,9 2,3 2,3 2,2 SSW 2,4 2,6 2,7 2,7 2,4 2,3 2,4 2,1 2,1 2 2,3 2,3 2,4 SW 2,1 2,7 2,8 3 2,6 2,6 2,8 2,5 2,3 2,2 2,1 2,4 2,5 WSW 2 2,4 2,8 2,9 2,6 2,6 2,6 2,5 2,4 2,1 2,1 2,2 2,4 W 2 2,6 2,8 2,9 2,7 2,9 2,8 2,6 2,6 2,1 2,1 2,1 2,5 WNW 2,1 2,7 2,8 2,9 2,7 2,8 2,9 2,9 2,6 2,3 2,1 2,1 2,6 NW 2,4 3 3,1 3,2 2,9 3,3 3,6 3,4 3 2,6 2,4 2,4 2,9 NNW 2,1 2,6 2,7 2,6 2,5 2,8 3,1 2,8 2,6 2,2 2,1 2,1 2,5 Kaynak: MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) 97

Şekil 23. Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Şekil 24. Esme Hızlarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı 98

Şekil 25. Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları 99

Şekil 25. Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları (devam) 100

Mevsimlik rüzgar esme sayıları ve esme hızları diyağramları aşağıda sunulmuştur. Şekil 26. Rüzgar Esme Sayılarına Göre İlkbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 27. Rüzgar Esme Sayılarına Göre Yaz Mevsimi Rüzgar Diyagramı 101

Şekil 28. Rüzgar Esme Sayılarına Göre Sonbahar Mevsimi Rüzgar Diyagramı Şekil 29. Rüzgar Esme Sayılarına Göre Kış Mevsimi Rüzgar Diyagramı Kuvvetli Rüzgarlı ve Fırtınalı Günler Dağılımı 1970 2012 yılları arasında Polatlı Meteoroloji İstasyonu kayıtlarından elde edilen veriler doğrultusunda, rasat süresi boyunca en hızlı esen rüzgârın batı ve batı-güneybatı rüzgârları olduğu ve hızının 31,4 m/sec a Şubat ve Mart aylarında ulaştığı kaydedilmiştir. Yıllık ortalama rüzgar hızı ise 2,8 m/sec tır. Rasat süresince yıl içerisinde toplam 9,4 günün fırtınalı, 67,7 günün kuvvetli rüzgârlı geçtiği saptanmıştır. Söz konusu veriler aşağıdaki tablo ve grafiklerle de açıklanmıştır. 102

Tablo 45. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Rüzgar Verileri, Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgarlı Günler Tablosu Ortalama Rüzgar Hızları Maksimum Rüzgar Yönü Maksimum Rüzgar Hızı Ortalama Fırtınalı Gün Sayısı Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayısı Ocak 2,5 WSW 27,6 0,7 3,6 Şubat 2,9 W 31,4 1 4,7 Mart 2,9 WSW 31,4 1,1 6,4 Nisan 2,8 SE 30,5 1,4 7,4 Mayıs 2,6 WSW 29 1 7,3 Haziran 2,9 NNW 28,5 1 7,7 Temmuz 3,4 E 28,9 0,8 8 Ağustos 3,2 WSW 27,3 0,5 6,8 Eylül 2,6 SW 28,9 0,4 4,4 Ekim 2,4 S 21,2 0,4 3,5 Kasım 2,3 ENE 23,8 0,4 3,6 Aralık 2,5 SW 30,1 0,7 4,3 Yıllık 2,8 W/WSW 31,4 9,4 67,7 Kaynak: MGM (Polatlı Meteoroloji İstasyonu 1970 2012 Yılı Rasat Değerleri) Şekil 30. Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayısı Grafiği 103

Şekil 31. Ortalama ve Maksimum Rüzgar Hızı Dağılımı Grafiği Hava Kalitesi Modelleme Çalışması İçin Meteorolojik Yıl Seçimi Bölgenin hakim rüzgar yönünü tespit etmek ve hava kalitesi modellemesi çalışmasında kullanılmak üzere, bölgeyi rüzgar dağılımı bakımından temsil eden bir yıl belirlemek amacıyla 2003 2012 yılları arası aylık rüzgar esme sayıları verileri incelenmiş, ilk 3 dereceden hakim rüzgar yönleri, uzun yıllar rüzgar verileri ile karşılaştırılmıştır. Proje alanı Polatlı İlçesi nde bulunduğundan, sahaya en yakın meteoroloji istasyonu olan Polatlı Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar verileri öncelikli olarak aynı meteoroloji istasyonuna ait aylık rüzgar esme sayıları verileri ile karşılaştırılmıştır. Ancak Söz konusu istasyona ait saatlik ölçüm verilerinde eksiklikler olması nedeniyle yapılan yıl seçimi karşılaştırması Ankara Meteoroloji İstasyonu aylık esme sayıları ile yenilenmiştir. Ankara Meteoroloji İstasyonu 2003 2012 yılları aylık esme sayılarına göre belirlenen 3 dereceden hakim rüzgar yönlerinin Polatlı Meteoroloji İstasyonu 43 yıllık uzun yıllar rasat verilerinin hakim rüzgar yönleri ile karşılaştırma tablosu aşağıda sunulmuştur. Polatlı Meteoroloji İstasyonunun 43 yıllık rasat verileri göz önüne alındığında, bölgenin birinci derece hakim rüzgar yönü kuzey-kuzeydoğu (NNE) dur. 104

Tablo 46. Hakim Rüzgar Yönleri Karşılaştırma Tablosu YILLAR 1. HAKİM YÖN 2. HAKİM YÖN 3. HAKİM YÖN 2003 NE ENE WSW 2004 ENE NE WSW 2005 NE ENE WSW 2006 ENE E WSW 2007 NE ENE SW 2008 NE ENE SW 2009 NE ENE SW 2010 NE ENE SW 2011 NE ENE SW 2012 NE ENE SW 43 YILLIK ORTALAMA (ANKARA) NE ENE WSW 43 YILLIK ORTALAMA (POLATLI) NNE NE SSE Tablo 46 da verilen hakim rüzgar yönleri incelendiğinde 2005 yılı temsili yıl olarak seçilmiştir. Uzun yıllar meteorolojik esme sayıları rüzgar gülü ve 2005 yılına ait esme sayıları rüzgar gülü Şekil 32 de sunulmuştur. Uzun Yıllar Esme Sayıları Grafiği 2005 Yılı Esme Sayıları Grafiği Şekil 32. Uzun Yıllar ve 2005 Yılı Esme Sayıları Dağılımı Proje kapsamında hava kalitesi modelleme çalışmasında 2005 yılı meteorolojik verileri kullanılmıştır. Yapılan hava kalitesi modelleme (emisyon dağılım modelleme) çalışması ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 24). Modelleme çalışmasında kullanılan 2005 yılı saatlik meteorolojik verileri, WRPLOT View Programı (ABD Lakes Environmental Software) kullanılarak rüzgar verileri doğrultusunda kararlılık sınıflarına ve rüzgar hızlarına göre frekans dağılım tabloları (Tablo 105

47 ve Tablo 48) ve rüzgar gülleri (Şekil 33 ve Şekil 34) oluşturulmuştur. Ayrıca aynı program yardımıyla kararlılık sınıflarının yıllık dağılımı grafiklendirilerek Şekil 35 te verilmiştir. Tablo 47. Rüzgar Hızlarına Göre Frekans Dağılım Tablosu Yönler Rüzgar Sınıfları (m/s) 0-0,1 0,1-0,5 0,5-2,1 2,1-3,6 3,6-5,7 5,7-8,8 8,8-11,1 11,1 Toplam N 0 7 58 24 11 0 0 0 122 NNE 0 7 128 84 63 4 0 0 286 NE 0 28 843 918 393 25 0 0 2207 ENE 0 44 1076 531 157 11 0 0 1819 E 0 20 243 71 16 0 0 0 350 ESE 0 2 111 14 4 0 0 0 131 SE 0 2 90 45 13 1 0 0 151 SSE 0 6 57 36 21 1 0 0 121 S 0 3 51 18 13 1 0 0 86 SSW 0 23 138 41 27 0 0 0 229 SW 0 42 675 317 96 8 0 0 1138 WSW 0 40 653 437 119 5 0 0 1254 W 0 9 142 187 74 3 0 0 415 WNW 0 10 105 52 19 2 0 0 188 NW 0 1 77 36 31 1 0 0 146 NNW 0 2 35 49 27 1 0 0 114 Sakin 22 Sub-Toplam 22 246 4482 2860 1084 63 0 0 8757 Tablo 48. Kararlılık Sınıflarına Göre Frekans Dağılım Tablosu Yönler Kararlılık Sınıfları A B C D E F Toplam N 0 9 9 38 30 36 122 NNE 1 36 36 71 62 80 286 NE 18 232 282 571 501 603 2207 ENE 27 287 146 401 403 555 1819 E 15 94 47 57 67 70 350 ESE 5 32 5 24 25 40 131 SE 6 32 17 42 30 24 151 SSE 4 18 31 39 19 10 121 S 4 16 10 23 15 18 86 SSW 12 52 8 77 62 18 229 SW 48 225 161 294 238 172 1138 WSW 54 265 254 272 204 205 1254 W 11 53 134 110 46 61 415 WNW 8 23 25 59 27 46 188 NW 3 15 26 40 35 27 146 NNW 3 14 30 37 15 15 114 Sub-Total 219 1403 1221 2155 1779 1980 8757 106

NORTH 30% 24% 18% 12% WEST 6% EAST WIND SPEED (m/s) SOUTH >= 11,1 8,8-11,1 5,7-8,8 3,6-5,7 2,1-3,6 0,5-2,1 0,1-0,5 0,0-0,1 Calms: 0,00% Şekil 33. 2005 Yılı Rüzgar Hızlarına Göre Rüzgar Gülü 2005 yılı rüzgar gülüne göre; bölgedeki hakim rüzgar yönü NE (kuzeydoğu) dur. Modelleme sonuçları, bu kriter de göz önüne alınarak değerlendirilmiştir. NORTH 30% 24% 18% 12% WEST 6% EAST STABILITY CLASS SOUTH G F E D C B A Calms: 0,00% Şekil 34. 2005 Yılı Kararlılık Sınıflarına Göre Rüzgar Gülü 107

Şekil 35. 2005 Yılı Kararlılık Sınıflarının Yıllık Dağılımı 4.6.b. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Sırasında Yerel ve Bölgesel İklimde Oluşabilecek Meteorolojik ve İklimsel Etkiler ile Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası) Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında ve sonrasında meteorolojik elemanlara herhangi bir etki beklenmemektedir. 4.7. Flora-Fauna Ankara İli, Polatlı İlçesi, Karakuyu Köyü civarında bulunan faaliyet alanı ve civarında flora fauna tespitine yönelik olarak Biyolog Firdevs Taştan tarafından Mayıs ayında yapılan arazi çalışması ile canlıların habitat durumları dikkate alınarak bölgenin flora ve faunası tanımlanmıştır. Alanda yapılan arazi etüdü ile Ankara florasına yönelik bilgileri içeren TUBİVES (http:/turkherb.ibu.edu.tr) doğrultusunda flora listesi oluşturulmuştur. Bölgenin topoğrafyası, jeolojisi ve etkisi altında bulunduğu iklim çeşitine göre belirlenen bitki türleri Tablo 49 da verilmiştir. Arazi etüdü sırasında, bölgede bulunan fauna elemanları hareketliliklerinden dolayı tespit edilememiştir. Ancak arazinin özelliklerine göre hangi canlı gruplarına habitat olabileceği çeşitli kaynaklar doğrultusunda araştırılmıştır. Bu bağlamda Prof. Dr. Ali DEMİRSOY un Türkiye Omurgalıları adlı kitap serisinin, Türkiye Omurgalı Faunasının 108

Sistematik ve Biyolojik Özelliklerinin Araştırılması ve Koruma Önlemlerinin Saptanması Amfibiler, Sürüngenler ve Memeliler eserlerine göre tespit edilmiştir. Ayrıca kuşlar için Prof. Dr. İlhami KİZİROĞLU NUN Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi eserinden yararlanılmıştır. Bu kaynakların dışında 2011 Yılı Ankara İli İl Çevre Durum Raporu ile Türkiye flora-faunasına yönelik web sayfalarıda kaynak olarak kullanılmıştır. Türkiye nin anonim memelileri (www.tramem.org) TUBİTAK-Türkiye Tür Listeleri (www.biltek.tubitak.gov.tr) Flora ve fauna listeleri, IUCN (Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) Kırmızı Listesi kategorileri (www.iucnredlist.org), Bern Sözleşmesi ve 2013-2014 Merkez Av Komisyonu Kararları dikkate alınarak hazırlanmıştır. 4.7.a. Proje Alanı ve Proje Etki Alanı Flora-Fauna Flora : Yurdumuz bitkicoğrafyası açısından incelendiğinde, tamamıyla Holoarktik Kingdom un (Palearktik ve Nearktik bölgeleri) içerisinde yer almaktadır. Holoarktik Kingdom un 3 floristik bölgesi yurdumuzda birleşmektedir. Bunlar, - AVRUPA SİBİRYA (Euro-Siberian) Bölgesi - AKDENİZ (Mediterrannean) Bölgesi - İRAN TURAN Bölgesi Şekil 36. Türkiye nin Flora Bölgeleri ve Grid Kareleme Sistemi (Davis - 1971) (Açıklamalar: IR-TUR : İran-Turan Flora Bölgesi-(C.A.): İç Anadolu Bölümü- (E.A.): Doğu Anadolu Bölümü-(Mes.): Mezapotamya, MED : Akdeniz Flora Bölgesi-(W.A): Batı Akdeniz Bölümü- Doğu Akdeniz Bölümü ; (T.): Toros Sahası-(A.): Amanos Sahası, EUR-SIB. : Avrupa-Sibirya Flora Bölümü-(EUX): Öksin Bölümü-(Col.): Öksin Bölümünün Kolşik Sektörü ) 109

Proje alanı, flora bölgeleri dikkate alındığında İran-Turan Flora Bölgesi nin İç Anadolu Bölümü etkisi altına girmektedir. Ayrıca alan grid kareleme sistemine göre B4 karesinde yer almaktadır. Ankara, karasal iklimin etkisi altındadır. Kışlar soğuk ve sert yazlar ise oldukça kurak geçer. Karasal iklimin etkisi ile ilin orta ve güneyinde bozkırlar, Karadeniz iklimi etkisi ile de kuzeyde ormanlar yaygındır. İlde genel yükselti 700-1100 m civarındadır. Ankara ili karasal ve sucul olmak üzere iki ana ekosisteme sahiptir. Karasal ekosistemler genel olarak ormanlar, stepler, kültür alanları, sucul ekosistemler ise akarsular, göller, sulak alanlar, sazlık ve bataklık alanlar olarak sıralanabilir. Polatlı Ankara nın güneybatısında yer aldığı için vejetasyonunu dikenli çalılar, otlar, akarsu boylarında sıralar halinde iğde, söğüt ve kavak ağaçları oluşmaktadır. Bölgenin flora listesi alanda Mayıs ayında yapılan arazi çalışması ve Ankara florasına ait kaynaklardan elde edilen bilgiler doğrultusunda, türlerin habitat durumlarına göre alanda bulunma olasılığı göz önünde bulundurularak alfabetik sıraya göre düzenlenmiştir. Buna göre alanda 16 familya ve bu familyalara ait 58 tür bitki tespit edilmiştir. Alanda bulunan bitki taksonları, yurdumuzda dar ve sınırlı yayılış gösteren ya da baskı altında olan türler olmayıp, aksine geniş dağılımlar arz etmektedirler. Floristik listelerdeki familyalar alfabetik sıraya göre düzenlenmiştir. Ayrıca her türün, hangi flora bölgesi elementi olduğu, Türkiye yayılışı, habitatı ve eğer mevcutsa Türkçe adı, nisbi bolluğu, bulunduğu tehdit sınırı verilmiş, endemik türler ayrıca belirtilmiştir. Nisbi Bolluk Sınıfarı: 1. Çok Nadir 2. Nadir 3. Nispeten Bol 4. Bol 5. Çok Bol ve Saf Populasyon Listede Yer Alan Türlerin Fitocoğrafik bölgeleri, Akd. : Akdeniz Bitki Coğrafyası Av. Sib : Avrupa-Sibirya Bitki Coğrafyası Ir.-Tur. : İran-Turan Bitki Coğrafyası Gen : Geniş D.Akd. : Doğu Akdeniz Ayrıca flora listesi Bern Sözleşmesi Ek I listesi ve IUCN nin Kırmızı Listesi (Red Data Book) kategorileri göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. 110

Bern Sözleşmesi; Bern sözleşmesine göre flora türleri Ek I listesinde koruma altına alınmıştır. Ek I: Kesin Olarak Koruma Altına Alınan Flora Türleri a) Bu bitkilerin kasıtlı olarak kopartılması, toplanması, kesilmesi veya köklenmesi, b) Bu türlerin elde bulundurulması veya alım satımı yasaktır. IUCN (Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği) Kırmızı Listesi (Red Data Book) 9 kategoride ele alınmıştır. EX (extinct): Şüpheye yer bırakmayacak delillerle yok olduğu kanıtlanan EW (extinct in wild): Soyu tükenmiş; ancak diğer alanlarda (yetiştirme veya sergileme amaçlı) varlığını sürdüren türler CR (critically endangered): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi had safhada olan türler EN (endangered): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler VU (vulnerable): (Hassas, zarar görebilir) Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türler NT (near threatened): Şu anda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya CR kategorisine girmeye aday olan türler LC (least concern): (En düşük derecede tehdit altında) Yaygın bulunan türler DD (data deficient): Hakkında yeterli bilgi bulunmayan türler NE (not evaluated): Şimdiye kadar yukarıdaki kriterlere uygunluğu değerlendirilmemiş türler Projeye konu alanda kalker ocağı ve kırma eleme tesisi işletilmektedir. Faaliyetlerin gerçekleştirildiği proje alanı mera arazisi niteliğindedir. Mera alanlarında vejetasyon tipini seyrek ve kısa boylu bitkiler oluşturur. Proje alanının bulunduğu bölge karasal iklimin etkisinde kaldığından mera alanları bozkır meralarıdır. Bozkır meralarının vejetasyonu ise kserofit (kurakçıl) karakterli ve dikensi türlerden oluşmaktadır. Ayrıca proje alanına ait topoğrafik harita incelendiği zaman, bölgede rakım 900-1077 m arasında değişmektedir. Bununla birlikte alanın jeolojik yapısı kalker içeren birimlerden oluşmuştur. Verilen bu özellikler doğrultusunda faaliyet alanı ve çevresine ait flora listesi tanımlanmıştır. Yapılan arazi çalışması ile proje alanı ve çevresi bitki türleri belirlenmiş ve bitki türlerine ait fotoğraflar aşağıda verilmiştir. 111

Familya: Resedaceae Genus: Reseda L. Familya: Asteraceae Genus: Picnomon ADANS. Familya: Asteraceae Genus: Scolymus L. Familya: Lamiaceae Genus: Ajuga L. Familya: Asteraceae Genus: Onopordum L. Familya: Euphorbiaceae Genus: Euphorbia L. 112

Familya: Asteraceae Genus: Taraxacum WİGGERS Familya: Lamiaceae Genus: Scutellaria L. Familya: Scrophulariacea Genus: Verbascum L. Familya: Scrophulariacea Genus: Verbascum L. Familya: Euphorbiaceae Genus: Euphorbia L. Şekil 37. Proje Alanı Çevresinde Bulunan Bitki Türleri 113

Arazi çalışması sırasında yapılan gözlemler ve türlerin alanda habitat durumlarına göre bulunma olasılığı dikkate alınarak Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TUBİVES) ve Prof. Dr. Ertan TUZLACI ya ait Türkiye Bitkileri Sözlüğü nden yararlanılarak flora listesi hazırlanmıştır. 114

Gözlem Endemizim Nisbi Bolluk TAMTAŞ YAPI MALZ. Tablo 49. Flora Listesi Familia (Familya) / Species (Tür) Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge ve Türkiye Dağılımı Habitat Koruma Statüsü IUCN BERN APİACEAE Maydanozgiller Biforia radians BIEB. Kuzu kişnişi --- 2 KB. Türkiye, KD. ve Karasal Anadolu Caucalis platycarpos L. Küçük pıtrak --- 2 Trakya ve Karasal Anadolu Echinophora tournefortii JAUB. ET SPACH Eryngium campestre L. var. virens LINK ARİSTOLOCHİACEAE Çördük --- 2 Ir.-Tur. B. ve O. Anadolu Boğa dikeni --- 3 Türkiye Loğusaotugiller Aristolochia maurorum L. Loğusaotu --- 2 ASTERACEAE Ajuga chamaepitys (L.) SCHREBER subsp. chia (SCHR EBER) ARCANGELI var. chia(schre BER) ARCANGELI Papatyagiller Ir.-Tur. Karasal Anadolu Yer çamı * --- 2 Türkiye Anthemis austriaca JACQ. Yavşan --- 2 Türkiye (K. Anadolu hariç) Anthemis tinctoria L. var. tinctoria L. Boyacı papatyası --- 3 Türkiye Artemisia absinthium L. Acı pelin --- 2 Bombycilaena SMOLJ. erecta (L.) K. Türkiye, Karasal Anadolu, G. Anadolu Koyun gözü --- 2 O. ve G. Anadolu Boş alanlar, tarla yanları, tebeşirli yerler Yükseklik: 700-1800 m. Tarlalar, yamaçlar, yol kenarları, çorak yerler Yükseklik: 0-2200 m. Tebeşir ve tuzlu step, kuru ekili veya nadas tarlalar Yükseklik: 500-1750 m. Orman açıklığı, taşlı tepe yanları, bozulmuş step, nadas tarlalar, kumullar Yükseklik: 0-1800 m. Kayalık tepeler, kireçtaşlı yamaçlar, bağlar, step Yükseklik: 40-1560 m. Taşlı yamaçlar bozkır bağlar, nadas tarlaları çorak ve çakıllı yerler Yükseklik:0-2000 Step, nadas tarla, yolkenarı Yükseklik: 0-1700 m. Step, tarla, kireçtaşı kenarları, çalılıklar arası Yükseklik: 0-1830 m. Akarsu kenarı, tarla, yamaç, step Yükseklik: 0-2600 m. Çıplak kurak mera, çalılık yamaç, yolkenarı Yükseklik: 0-1400 m. --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 115

Gözlem Endemizim Nisbi Bolluk TAMTAŞ YAPI MALZ. Tablo 49. Flora Listesi (Devam) Familia (Familya) / Species (Tür) Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge ve Türkiye Dağılımı Habitat Koruma Statüsü IUCN BERN Centaurea coronopifolia LAM. Çobankaldıran --- 2 Ir.-Tur. O. ve KD. Anadolu Centaurea depressa BIEB. Acımık --- 2 Türkiye Centaurea virgata LAM. Peygamber çiçeği --- 1 Ir.-Tur. Karasal Anadolu, KB. Anadolu, D. Anadolu Cichorium intybus L. Yabani hindiba --- 2 Türkiye Cnicus benedictus L. var. benedictus L. Şevketibostan --- 2 Dış Anadolu, Karasal Anadolu Onopordum turcicum DANIN Kangal dikeni * --- 3 Picnomon acarna (L.) CASS. Pamuk dikeni * --- 3 Scolymus maculatus L. Altın dikeni * --- 2 Senecio vernalis WALDST. ET KIT. Taraxacum serotinum (WALDST. ET KIT.) PORIET Ir.-Tur. Karasal Anadolu Akd. Türkiye Akd. KB. Türkiye, B. Anadolu, G. Anadolu, Karasal Anadolu Kanarya otu --- 2 Türkiye Kara hindiba * --- 3 Türkiye Xanthium spinosum L. Pıtrak --- 2 K. Türkiye, Karasal Anadolu BORAGİNACEAE Alkanna orientalis (L.) BOISS. var. orientalis (L.) BOISS. Hodangiller Tosbağa otu --- 2 Echium italicum L. Ayıkulağı --- 2 Ir.-Tur. KB., GB. ve Karasal Anadolu Akd. Türkiye Step, ekili yerler Yükseklik: 500-1800 m. Tarla, yolkenarı Yükseklik: 0-2300 m. Kurak tepeler, step, kurak boş alan Yükseklik:100-2000 m. Ekili tarla, çayırlık, boş alan Yükseklik:0-3050 m. Çalılık, tepelik step, yolkenarı Yükseklik:400-1400 m. Step, tebeşirli yamaç, nehir kıyısı, nadas tarla, yolkenarı Yükseklik:800-2150 m. Garik, çakıllı çağıllık, kuru akarsu yatağı, boş alan Yükseklik:100-1600 Boş alan, kumlu alan, nadas tarla Yükseklik: 0-1000 Kumlu ve boş alanlar, tarla, kayalık yamaç Yükseklik:150-2300 m. Kurak alan, step, tarla Yükseklik:400-2400 m. Kurak yamac, boş alan Yükseklik:10-1750 m. Kayalık yerler, bozkır, volkanik yamaçlar Yükseklik:0-2450 m. Kireçtaşı yamaçlar, tarlalar, tahrip edilmiş arazi, b.g. Yükseklik:0-1950 m. --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 116

Gözlem Endemizim Nisbi Bolluk TAMTAŞ YAPI MALZ. Tablo 49. Flora Listesi (Devam) Familia (Familya) / Species (Tür) Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge ve Türkiye Dağılımı Habitat Koruma Statüsü IUCN BERN BRASSİCACEAE Turpgiller Sinapis arvensis L. Hardal --- 3 DİPSACACEAE Tarakotugiller Trakya, KD., B., G., O. ve D. Anadolu Scabiosa argentea L. Uyuz otu --- 2 Türkiye EUPHORBİACEAE Sütleğengiller Euphorbia macroclada BOISS. Sütleğen --- 2 Euphorbia taurinensis ALL. Sütleğen * --- 2 FABACEAE Baklagiller İrn-Trn Karasal ve G. Anadolu KB. Türkiye, B., O. ve G. Anadolu Astragalus sp. Geven --- 2 G. ve Karasal Anadolu Lathyrus cicera L. Mürdümük --- 2 Medicago radiata L. Yonca --- 2 Medicago sativa L. subsp. sativa L. Trakya, Dış ve O. Anadolu, D. (G. uç) Anadolu Ir.-Tur. Karasal Anadolu Yonca --- 2 Türkiye Melilotus alba DESR. Taş yonca --- 2 Türkiye Melilotus officinalis (L.) DESR. Eşek yoncası --- 2 Türkiye Onobrychis armena BOISS. ET HUET Yabani korunga --- 2 Türkiye (GD. Anadolu hariç) Yol kenarı, boş alan Yükseklik: 0-1800 m. Kıraç yerler, tarlalar, step, taşlı yamaçlar Yükseklik:0-2500 m. Pinus ve Quercus orman açıklığı, Astragalus ve Artemisia stebı, kayalık yamaçlar Yükseklik:250-2500 Quercus Phillyrea ormanı, Pinus brutia ormanı, maki firigana, taşlı alanlar Yükseklik:0-1500 m. Bozkır, kırlar, yolkenarları Yükseklik:1000-1600 m. Meşe çalılığı, Pinus brutia ormanı, kayalık yamaçlar, bağlar, tahıl ve nadas tarlaları Yükseklik:5-2000 m. Bozkır formasyonlarında Yükseklik:400-1850 m. Bozkır, kayalık ve çimenlik yamaçlar, sık meşe çalılığı, çayırlık, kumullar, tarlalar Yükseklik:0-2500 m. Tahrip edilmiş yerler Yükseklik:0-1760 m. Tahrip edilmiş yerler Yükseklik: 0-1750 m. Kayalık, bilhassa kireçtaşı, yamaçlar, yolkenarları, maki, meşe çalılık Yükseklik: 100-2000 m. --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 117

Gözlem Endemizim Nisbi Bolluk TAMTAŞ YAPI MALZ. Tablo 49. Flora Listesi (Devam) Familia (Familya) / Species (Tür) Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge ve Türkiye Dağılımı Habitat Koruma Statüsü IUCN BERN LAMİACEAE Ballıbabagiller Acinos rotundifolius PERS. Güzel nane --- 2 Türkiye (D. Ucunda Nadir) Ajuga SCHREBER salicifolia (L.) Bozca ot --- 2 Lamium amplexicaule L. Ballıbaba --- 2 Lamium macrodon BOISS. ET HUET Scutellaria orientalis L. subsp. pinnatifida EDMONDSON Ballıbaba --- 2 Ir.-Tur. O. Anadolu Av. Sib Türkiye Ir.-Tur. KD., O. ve G. Anadolu --- * --- 2 Türkiye Nepeta cataria L. Kedi nanesi --- 2 Phlomis pungens WILLD. var. pungens WILLD. Av. Sib Karasal Anadolu Ayı kulağı --- 2 Anadolu Prunella vulgaris L. Erik otu --- 2 Thymus longicaulis C. PRESL subsp. longicaulis C. PRESL var. longicaulis C. PERSL LİLİACEAE Av. Sib Türkiye Kekik --- 2 Trakya, K. ve O. Anadolu Zambakgiller Allium atroviolaceum BOISS. Yabani soğan --- 2 Karasal Anadolu Taşlı yamaçlar (ekseriya kalkerli), step, meralar, sel suları ile açılmış yerler, ekin ve nadas tarlalar Yükseklik: 0-2200 m. Taşlı tepeler, bozkır, nadas tarlaları Yükseklik: 0-1850 m. Tepe etekleri seyrek bozkır, ekilmiç arazi yol kenarları çorak yerler Yükseklik: 3-2770 m. Volkanik ve kalkerli yamaçlar ve taşlı yerler Yükseklik: 370-2300 m. Bozkır, kuru yamaçlar Yükseklik:400-2200 Nadas tarlaları, çorak yerler Yükseklik: 1200-1500 m. Bozkır, otlaklar, nadas tarlaları, yolkenarları, kuru taşlı yamaçlar, Pinus ormanları Yükseklik: 250-2400 m. Tarlalar, korular, yolkenarları ve nemli kenarlar, dereler Yükseklik: 0-2900 m. Seyrek koruluk, kayalık yamaçlar, kuru otlaklar Yükseklik: 0-2200 m. Ekili tarla, bağlar, kırlar ve orman kenarları, çayırlıklar, nadas tarlaları Yükseklik: 5-2000 m. --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 118

Gözlem Endemizim Nisbi Bolluk TAMTAŞ YAPI MALZ. Tablo 49. Flora Listesi (Devam) Familia (Familya) / Species (Tür) Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge ve Türkiye Dağılımı Habitat Koruma Statüsü IUCN BERN MALVACEAE Ebegümecigiller Malva sylvestris L. Büyük ebegümeci --- 2 K., B. D. ve O.,G. Anadolu PAPAVERACEAE Papaver argemone L. subsp. argemone L. Gelincikgiller Yüksük otu --- 2 Türkiye Papaver lacerum POPOV Gelincik --- 2 POACEAE Buğdaygiller K. Türkiye, B., O. ve D. Anadolu Bromus danthoniae TRIN. Yulafsı brom --- 2 K. ve Karasal Anadolu Cynodon dactylon (L.) PERS. var. villosus REGEL Ayrık otu --- 2 K. ve Karasal Anadolu Hordeum bulbosum L. Kılçık --- 3 Türkiye Poa trivialis L. Adi salkım otu --- 3 Türkiye Secale cereale L. var. cerale L. Çavdar --- 3 Türkiye Stipa holosericea TRIN. Palak --- 2 Triticum baeoticum BOISS. subsp. baeoticum BOISS. Buğday --- 3 Ir.-Tur. B., G. ve Karasal Anadolu KB. Türkiye ve Karasal Anadolu Çalılar, tarlalar, açık yerler Yükseklik: 0-1500 m. Tarla, yolkenarı, ekili alan Yükseklik: 0-2000 m. Kayalık Yükseklik: 50-2100 m. Kuru kireçtaşlı hareketli kayalık,yamaçlar ve araziler,sulanan arazilerde yabani ot olarak Yükseklik: 500-2170 m. Volkanik yamaçlar, step, meralar, tuzlu göl kenarları, kumlu nehir kıyıları, çakıllar Yükseklik: 0-3050 m. Kayalık kireçtaşlı veya volkanik yamaçlar, step, orman kıyıları, çok sulu otlaklar, mısır Yükseklik: 0-2250 m. Koruluklar, meralar, nemli yerler, kıyıya yakın çayırlıklar, alpinik çayırlık stepler Yükseklik: 0-2210 m. Ekiliyor, yol kenarları, patikalar, tarla kenarları, güneye bakan kalkerli yamaçlarda Yükseklik: 0-1800 m. Step, kuru yerler ve kayalık dağ yamaçları Yükseklik: 300-2500 m. Basalt, kalkerli topraklar, aşırı otlatılmış step, araziler, yol kenarları ve çukurlar Yükseklik: 100-1650 m. --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 119

Gözlem Endemizim Nisbi Bolluk TAMTAŞ YAPI MALZ. Tablo 49. Flora Listesi (Devam) Familia (Familya) / Species (Tür) Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge ve Türkiye Dağılımı Habitat Koruma Statüsü IUCN BERN POLYGONACEAE Kuzukulağıgiller Rumex crispus L. Yabani labada --- 2 B., O., K., D. ve GD. Anadolu RESEDACEAE Muhabbet çiçeğigiller Reseda lutea L. var. lutea L. Muhabbet çiçeği * --- 3 Türkiye SCROPHULARİACEAE Sıracaotugiller Verbascum glomeratum BOISS. Sığırkuyruğu --- 3 Verbascum lasianthum BOISS. EX BENTHAM Ir.-Tur. Anadolu (D. Anadolu hariç) Sığırkuyruğu * --- 3 Anadolu Kıyılar, çorak yerler ve bataklıklar Yükseklik: 0-2300 m. Yol kenarı, tarla, çukur, çıplak taşlık tepe yamacı Yükseklik:0-2000 Quercus çalılığı, Pinus ormanları, bozkırlar, kireçtaşı kayalıklar, örenler Yükseklik: 0-1800 m. Pinus ormanlığı, Quercus çalılığı, bozkır, kireçtaşı kayalıklar, Çağıllıklar Yükseklik: 0-1700 m. --- --- --- --- --- --- --- --- 120

Flora listesi incelendiği zaman Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) nin kırmızı listesi kategorisinde herhangi bir bitki türü girmemektedir. Ayrıca Bern Sözleşmesi Ek I listesi (Kesin Olarak Koruma Altına Alınan Flora Türleri) kapsamında bir bitki türüne rastlanmamıştır. Fauna : Türkiye biyocoğrafik açıdan Palearktiğin en zengin ve çeşitlilik gösteren bir ekosistem bütünüdür. Bu farklı yapı ve zenginlik tüm canlı habitatına yansımıştır. Anadolu ve Trakya, Palearktik Bölge'nin (kabaca Orta ve Kuzey Asya, Avrupa, Kuzey Afrika) içerisinde yer aldığı için, bugünkü zoocoğrafik bileşimi ve yapısı Palearktik faunanın bir parçası olarak görülür. Bununla birlikte, özellikle güneydoğu ve doğu kesimi, kuzeye doğru gittikçe azalacak şekilde, Oryental (Güney Asya) ve Etiyopya (Afrika) elemanların etkisinde kalmıştır. Bölgede antropojenik etkiden dolayı step ve ekin alanlarının fazla olması yaban hayatını olumsuz yönde etkilemiş ve bu alanda daha çok küçük memeliler yayılış göstermiştir. Alanda yapılan arazi çalışması sırasında fauna türleri hareketliliklerinden dolayı belirlenememiştir. Ancak proje alanının bulunduğu bölgede yaşayan insanların geçim kaynağı hayvancılık olduğu için, bölgede büyükbaş hayvancılık olarak sığır yetiştiriciliği, küçükbaş hayvancılık olarakta koyun yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bölgede yetiştirilen hayvan türlerine ait fotoğraf aşağıda verilmiştir. 121

Bunların dışında bölgede sürüngen türlerinden Testudo graeca (tosbağa) ile karşılaşılmıştır. Testuda graeca genellikle kumlu, taşlı ve kuru arazilerde yayılış gösterirler ve Doğu Karadeniz Bölgesi dışında ülkemizin her yerinde bulunurlar. Bu tür Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği nin kırmızı listesi kapsamında Hassas, zarar görebilir kategorisinde yer almaktadır. Türkiye de bu hayvanların soyu yok olma tehlikesinde değildir ancak çeşitli çevresel etkilerden dolayı yaşam alanlarının daralması nedeniyle birçok bölgede sayıları azalmaktadır. Bölgede karşılaşılan tosbağaya ait fotoğraf aşağıda verilmiştir. Testudo graeca Proje alanı ve yakın çevresi fauna türleri yapılan arazi çalışmasında, proje alanının özelliğine göre hangi fauna türlerine habitat olabileceği olasılığı dikkate alınarak belirlenmiştir. Liste oluşturulurken omurgasızlardan omurgalılara ve ilkelden gelişmişe doğru (iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler) bir sıra izlenmiştir. Prof. Dr. Ali DEMİRSOY eserlerinde fauna türlerinin tehlike durumunu WELLS ve arkadaşlarının (1983) önerdiği biçimde ve IUCN nin Red Data Book kriterlerini kullanarak aşağıdaki gibi sınıflandırmıştır. E EX I K nt O R V : Tehlikede : Soyu tükenmiş : Bilinmiyor : Yetersiz bilinenler : Yaygın, bol olan ve tehlikede olmayan : Tehlike dışı : Nadir : Tehdit altında; zarar görebilir 122

Kuş türlerinin belirlenmesinde Prof. Dr. İlhami KİZİROĞLU nun Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi (Red Data Book For Birds Of Turkey-2008) adlı eserinden faydalanılmıştır. İ. KİZİROĞLU nun Türkiye kuşları kırmızı listesi ne göre kuş popülasyonlarının tehlike durumu iki kategoride ele alınmıştır. Uluslararası doğal hayatı ve doğal kaynakları koruma birliği ölçütleri; EX EW CR EN VU NT LC DD NE : Şüpheye yer bırakmayacak delillerle yok olduğu kanıtlanan : Soyu tükenmiş : Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi had safhada olan türler : Vahşi yaşamada soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler : Hassas, zarar görebilir : Şu anda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya CR kategorisine girmeye aday olan türler : (En düşük derecede tehlike altında olan türler) Yaygın bulunan türler : Hakkında yeterli veri olmayan türler : Şimdiye kadar yukarıdaki kriterlere uygunluğu değerlendirilmemiş türler Türkiye Kuşları Red Data Book ölçütleri; A : A kategorisine giren türler, kuluçkaladıktan sonra Türkiye yi terk eden göçmen türlerden oluşur. A.1.0 : Şüpheye yer bırakmayacak şekilde yok olan ve artık doğal yaşamda görülmeyen türlerdir. (IUCN kriterine göre EX) A.1.1 : Doğal popülasyonları şu anda tükenmiş veya en az son on beşyirmi beş yıllık süreçte doğal yaşamda artık görülemeyen, ancak volier, kafes ve diğer yapay koşullarda yaşamını sürdüren evcilleşmiş, domestik türlerdir. (IUCN kriterine göre EW.) A.1.2 : İzlendikleri bölgelerde 1 birey-10 çift (=1-20 birey) ile temsil edilirler. Bu türlerin soyu büyük ölçüde tükenme tehdidi altında olduğu için mutlaka korunmaları gereken türlerdir. (IUCN kriterine göre CR.) A.2 : Bu türlerin sayıları gözlendikleri bölgelerde 11-25 çift (22-50 birey) arasında değişir. Bunlar önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır. (IUCN kriterine göre EN.) A.3 : Bu türlerin Türkiye genelindeki nüfusları, gözlendikleri bölgelerde genel olarak 26-250 çift (52-500 birey) arasında değişir. Bunlar da tükenebilecek duyarlıkta olup, vahşi yaşamda soyu tükenme riski yüksek olan türlerdir. (IUCN kriterine göre VU.) A.3.1 : Bu türlerin popülasyonlarında, gözlendikleri bölgelerde azalma vardır. Bu türlerin nüfusu da 251-500 çift (502-1000 birey) arasında değişir. (IUCN kriterlerine göre D (declining)) A.4 : Gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme tehdidi altına girmemiş olmakla birlikte, popülasyonda lokal bir azalma olup, zamanla tükenme tehdidi altına girmeye adaylardır. Popülasyonları 501-5000 çift (1002-10.000 birey) arasında değişir. (IUCN kategorisine göre NT) A.5 : Bu türlerin gözlenen popülasyonlarında henüz azalma ve tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. (IUCN kriterlerine göre LC.) A.6 : Yeterince araştırılmamış ve haklarında sağlıklı veri olmayan türleri içerir. Sadece Rastlantısal Tür=RT olarak bir veya en fazla iki gözleme 123

dayandıkları, güvenilir bir değerlendirme şansı yoktur. (IUCN kriterlerine göre DD.) A.7 : Bu türlerle ilgili Türkiye de güvenilir ve sağlıklı bir kayıt yoktur. (IUCN kategorilerine göre NE.) B : B grubundaki türler ya kış ziyaretçisi, ya da transit göçerdir. B.1.0 : Bu statüye giren, daha önce Türkiye de kışladıklarına özgü kaydı bulunduğu halde, bugün tükenen türler. (IUCN kriterlerine göre EX.) B.1.1 : Bu türler Türkiye yi kışlak veya geçit bölgesi olarak kullanır; ancak popülasyonları önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır. (IUCN kriterlerine göre EW.) B.1.2 : Bu türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmış olup, izlendikleri bölgelerde 1 birey-10 çift (1-20 birey) ile temsil edilirler. (IUCN kriterlerine göre CR.) B.2 : Bu türlerin sayıları, gözlendikleri bölgelerde 11-25 çift (22-50 birey) arasında değişir. Bunlar önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır. (IUCN kriterlerine göre EN.) B.3 : Bu türlerin Türkiye genelindeki nüfusları gözlendikleri bölgelerde genel olarak 26-250 çift (52-500 birey) arasında değişir. Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan türlerdir. (IUCN kriterlerine göre VU.) B.3.1 : Bu türlerin popülasyonlarında gözlendikleri bölgelerde azalma vardır. Bunların nüfusu da 251-500 çift (502-1000 birey) arasında değişir. (IUCN kriterlerine göre D.) B.4 : Bu türlerin popülasyon yoğunlukları, gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme tehdidi altına girmemiş olmakla birlikte, popülasyonlarında mevzii bir azalma vardır. Popülasyonları 501-5.000 çift (1002-10.000 birey) arasında değişir. (IUCN kriterlerine göre R=rare=ileride azalması beklenen türler) B.5 : Bu türlerin gözlenen popülasyonlarında henüz bir azalma veya tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. (IUCN kriterlerine göre Secure=S=tehditsiz türler) B.6 : Az araştırılmış ve yeterince kaydı olmayan türleri içerir. Sadece RT=rastlantısal tür olarak ikiden daha az gözleme dayandıkları için güvenilir bir değerlendirme şansı yoktur. (IUCN kriterlerine göre DD) B.7 : Bu türlerle ilgili şu anda bir değerlendirme yapmak olanaklı değildir; çünkü kayıtlar çok az, emin ve sağlıklı değildir. (IUCN kriterlerine göre NE.) Kuşların mevsimsel ve kuluçkalama statüleri; Y : Yıllık kuş (yerli türler) G/KG : Göçmen türler K : Kış ziyaretçileri T : Transit göçerler R : Rastlantısal türler N : Nadir türler 124

Türkiye deki kuş türlerinin gözlemlendiği coğrafi bölgeler; BB : Bütün bölgeler A : Akdeniz M : Marmara K : Karadeniz İA : İç Anadolu DA : Doğu Anadolu E : Ege GDA : Güneydoğu Anadolu Bern Sözleşmesi ile Koruma Altına Alınan Türler: Bern Sözleşmesine göre fauna elemanları 2 ayrı liste halinde koruma altına alınmışlardır: Ek Liste II / Kesin Koruma Altına Alınan Fauna Türleri: a- Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri b- Üreme veya dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek c- Yabani faunayı bu sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde özellikle üreme, geliştirme ve kış uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek d- Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak e- Fauna türlerinin canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti yasaktır. Ek Liste III / Korunan Fauna Türleri: a- Yabani faunayı yeterli popülasyon seviyesine ulaştırmak amacıyla uygun durumlarda geçici veya bölgesel yasaklama. Kapalı av mevsimleri ve diğer ulusal esaslar (Merkez Av Komisyonu kararları) T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda hazırlanan 2013 2014 Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uygun hareket edilecektir. EK -I EK- II EK -III : Orman ve Su İşleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları : Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları : Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları Proje alanı ve çevresi faunası aşağıdaki tablolarda sunulmuştur. 125

Gözlem/ Literatür Gözlem/ Literatür TAMTAŞ YAPI MALZ. Tablo 50. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Amphibia (İki Yaşamlı) Türleri Latince Adı Türkçe Adı Habitatı Av.Kom Kararı Tehlike kategorileri IUCN/ RDB Bern Türkiye yayılışı BUFONİDAE Kara kurbağasıgiller Bufo viridis Gece Kurbağası Taş altı ve toprak içinde nt EK II BB. L RANIDAE Rana radibunda Ova Kurbağası Açık araziler, taş altları nt EK III BB. L Tablo 51. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Reptilia (Sürüngen) Türleri Familia (Familya) /Species (Tür) Türkçe Adı Habitat Tehlike Korunma Statüsü kategorileri Türkiye yayılışı IUCN RDB Bern MAK AGAMİDAE Trapelus ruderata GEKKONIDAE ruderata Kaya kelerleri Bozkır keleri Ev kelerleri Hemidactylus turcicus Geniş Parmaklı Keler COLUBRIDAE Kırbaç yılanları Coluber caspius Elaphe quatuorsaoromates LACERTIDAE Lacerta parva Lacerta galatiensis trilineata TESTUDINIDAE Hazer Yılanı Sarı yılan Özkertenkeleler Cüce kertenkele Büyük kertenkele Kara kaplumbağaları yeşil Çöl ya da yarı çöl özelliği gösteren steplerde toprak ve taşların üzerinde yaşarlar. Harabeler, kaya yarıkları, taş altları Nemli yerler, dere kenarları, bataklık alanlar Tarla, bahçe, ağaçlık alanlar, friganalar Kuru ve bitki bakımından fakir dağ steplerinde, taşlık zeminlerde yaşarlar. Step özelliğindeki ekili tarlalarda ve meyve bahçelerinin taşlık kısımlarında --- nt İA., GDA., DA. EK III EK I L LC nt BB. EK III EK I L --- nt Testudo graeca Adi Tosbağa Kumlu, çakıllı ve kuru araziler VU nt TYPHLOPIDAE Typhlops vermicularis Kör yılanlar Kör Yılan Toprak içerisinde ve taş altlarında M., E., A. ve İA. EK III EK I L --- nt BB. EK II EK I L LC nt İA. EK III EK I L --- nt İA. EK III EK I L --- nt Doğu Karadeniz bölgesi hariç BB. DA. Bölgesi hariç BB. EK II EK I G EK III EK I L 126

Gözlem/ Literatür TAMTAŞ YAPI MALZ. Tablo 52. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Aves (Kuş) Türleri Familia (Familya) /Species (Tür) Türkçe Adı Habitat Tehlike kategorileri IUCN/ RDB Türkiye dağılımı / Statüsü Korunma Statüsü ACCIPITRIDAE Atmacagiller Buteo buteo Şahin Orman, tarla ve çayırlar LC/A.3 BB/Y EK II EK I L Açık ve ekili araziler, kıraç, taşlık çalılık Circaetus gallicus Yılan kartalı bölgeler ve kurak bölgeler ve bayırlar LC/A.4 BB/Y EK III EK I L Tarlalar, otlar, çayırlar ve bataklıkların Circus pygargus Çayır doğanı çevresinde LC/A.1.2 BB/G EK III EK I L ALAUDİDAE Tarlakuşugiller Calandrella brachydactyla Alauda arvensis Bozkır toygarı Tarla kuşu Kurak, ağaçsız, çıplak ve otlak bozkırlarda, tarlalar, yarı çöller ve kumullar Ağaçsız açık alanlar, çiftlikler, yaylalar, otlaklar, kırlar, fundalıklar, kıyı kumulları ve ekili alanlar Bern MAK LC/A.3 BB/Y EK II EK I L LC/A.4 BB/Y EK III EK II L APODİDAE Ebabilgiller Sulak alanlar, açık araziler ve Apus apus Ebabil yerleşimlerin üzeri LC/A.3.1 BB/G EK III EK I L COLUMBIDAE Güvercingiller Columba livia Kaya Güvercini Kırlarda, tarlalarda, kayalıklarda LC/A.5 BB/ Y EK III EK III L Streptopelia turtur Üveyik Alçak ağaçlıklarda, su kenarlarında, ve korunaklı yerlerde, stepler ve yarı çöl alanlarda LC/A.3.1 BB/ G EK III EK III L CORVIDAE Kargagiller Corvus corax Kuzgun Fundalıklar ve hayvan yetiştiriellen yerler LC/A.5 BB/ Y EK III EK II L Corvus monedula Cüce karga Yerleşme yerleri civarında ve içinde, park ve bahçelerde, tarlalarda, kayalıklarda, harabelerde LC/A.5 BB/Y EK III EK III L Corvus frugilegus Ekin kargası Geniş tarım alanlarında, ovalarda, meralarda, çayırlarda LC/A.5 BB/Y EK III EK III L Pica pica Saksağan Ormanlar, bozkırlar, parklar ve bahçeler LC/A.5 BB/ Y EK III EK III L FALCONIDAE Doğangiller Ormanların bittiği ağaçlı açık arazilerde, Falco subbuteo Delice Doğan otlak alanlar LC/A.3 BB/ Y EK II EK I L Falco tinnunculus Kerkenez Dağlar, vadiler, orman kenarları, bozkırlar, tarım alanları, deniz kıyıları hatta şehirler LC/A.2 BB/ Y EK II EK I L Sulak alan kenarları, tarım alanları, açık Falco columbarius Boz doğan araziler LC/B.1.2 BB/K EK II EK I L HİRUNDİNİDAE Kırlangıçgiller Kırsal alanlar, küçük kentler, ekili Hirundo rustica Kır kırlangıcı LC/A.5 BB/G EK II EK I L alanlar Delichon urbica Ev kırlangıcı Şehirler, köyler ve açık alanlar LC/A.3 BB/G EK II EK I L PASSERİDAE Serçegiller Passer domesticus Ev serçesi Bahçeler, parklar ve tarlalar LC/A.5 BB/Y EK III EK III L Petronia petronia Kayalık serçesi Kayalıklar, koyaklar, taşlı ve kumlu alanlar, açık ve genellikle bitki örtüsü cılız alanlar LC/A.3 BB/Y EK III EK I L 127

Gözlem/ Literatür TAMTAŞ YAPI MALZ. Tablo 53. Proje Alanı ve Çevresinde Tespit Edilen Mammalia (Memeliler) Türleri Familia (Familya) /Species (Tür) Türkçe Adı Habitat Tehlike kategorileri IUCN RDB Türkiye dağılımı Korunma Statüsü Bern MAK BOVİDAE Boynuzlugiller Bos taurus Evcil sığır --- --- nt BB --- --- G Ovis aries Evcil koyun --- --- nt BB --- --- G CANIDAE Köpekgiller Canis lupus Kurt Orman, step, açık araziler LC R(V) BB EK II EK I L Orman ve çalılık alanlar, tarlalar, Vulpes vulpes Tilki açık araziler LC nt BB --- EK III L CRİCETİDAE Hamstergiller Çayırlık yerler, tarlalar, stepler ve Cricetulus migratorius Cüce avurtlak açık ormanlar LC nt BB --- --- L ERİNACEİDAE Kirpiler Ağaçlık, seyrek ormanlık, bahçelik Erinaceus europaeus Kirpi yerler, yerleşim alanlarının civarı LC nt BB EK III EK I L LEPORIDAE Tavşangiller Lepus europaeus Yabani Tavşan Otluk, ormanlık ve açık araziler LC nt BB EK III EK III L MUSTELIDAE Sansargiller Mustela navilis Gelincik Her türlü ortam --- nt BB EK III EK II L SPALACİDAE Körfaregiller Spalax leucodon Körfare Yumuşak tarım alanları, stepler, bağ ve bahçeler DD nt GDA hariç BB. --- --- L Yörede sıkça rastlanılan 2 adet iki yaşamlı türü tespit edilmiştir. Bu türlerden bir tanesi tehdit altındaki türlerin IUCN kırmızı listesi kategorisinde En düşük derecede tehlike altında olan türler kapsamında kalmaktadır. Ayrıca listede yer alan iki tür de WELLS ve arkadaşlarının (1983) önerdiği biçimde ve IUCN Red Data Book ta kullanılan kategorilerden nt: Yaygın, bol olan ve tehlikede olmayan kapsamında kalmaktadır. Bern Sözleşmesi nde ise EK II ve EK III listesine girmektedirler. Listede verilen bu türler, Türkiye için geniş yayılışa sahip türdür. Bern Sözleşmesi gereği sürüngen türlerinden 2 tanesi EK II (Kesin Koruma Altına Alınan Fauna Türleri) ve 6 tanesi EK III (Korunan Fauna Türleri) listesine göre koruma altındadır. MAK Kararlarına göre 8 sürüngen türü de EK I listesine girmektedir. Listede yer alan sürüngen türlerinden 2 tanesi tehdit altındaki türlerin IUCN kırmızı listesi kategorisinde En düşük derecede tehlike altında olan türler ve 1 tanesi Hassas, zarar görebilir kapsamında kalmaktadır. Ayrıca 8 tür de WELLS ve arkadaşlarının (1983) önerdiği biçimde ve IUCN Red Data Book ta kullanılan kategorilerden nt: Yaygın, bol olan ve tehlikede olmayan kapsamında kalmaktadır. Bütün sürüngen türleri, Türkiye için, NT: Tehdit altında olmayan, ancak yakın gelecekte tehdit altında olabilecek statüsündedir. BERN sözleşmesi gereği ülkemizdeki bütün amfibia ve sürüngenler (reptilia) koruma altındadır. Kuş faunası tehlike kategorisi ve koruma statüsü kriterlerine göre değerlendirilmiştir. Fauna listesinde habitat durumlarına göre belirlenmiş 19 adet kuş türü verilmiştir. Kuş türleri içerisinde, 7 tür BERN kapsamında EK II ve 12 tür EK III 128

statüsünde değerlendirilmektedir. Merkez Av Komisyonu kararına göre 11 tür EK I, 2 tür EK II ve 6 tür EK III listesi kapsamına girmektedir. Kuş türlerinin hepsi tehdit altındaki türlerin IUCN kırmızı listesi kategorisinde En düşük derecede tehlike altında olan türler kapsamında kalmaktadır. Yöre için 9 adet memeli türü literatür kaynaklar ve alanda yapılan gözlemler doğrultusunda belirlenmiştir. Bunlar içerisinde, Bern Sözleşmesi kapsamında 1 tür EK II listesinde ve 3 tür EK III listesinde yer almaktadır. Merkez Av Komisyonu kararı kapsamında olan 5 tür mevcuttur. Bunlardan 2 tür EK I, 1 tür EK II ve 2 tür de EK III listesinde yer almaktadır. Listede verilen memeli türlerinin 5 tanesi, tehdit altındaki türlerin IUCN kırmızı listesi kategorisinde En düşük derecede tehlike altında olan türler ve 1 tanesi Hakkında yeterli veri olmayan türler kapsamında kalmaktadır. Ayrıca 8 tür WELLS ve arkadaşlarının (1983) önerdiği biçimde ve IUCN Red Data Book ta kullanılan kategorilerden nt: Yaygın, bol olan ve tehlikede olmayan ve 1 tür de R:Nadir kapsamında kalmaktadır. Yukarıda belirlenen türler il genelinde habitat durumlarına göre literatür araştırmalar ve alanda yapılan gözlemler ile belirlenmiştir. Söz konusu faaliyette bu türler üzerine zararlı herhangi bir biyolojik ve fiziksel etki bulunmamaktadır. Bern sözleşmesinin II. ve III. listesinde yer alan fauna türleri için sözleşmenin 6. ve 7. maddeleri uygulanacaktır. Bu faunaların aynı ekolojik koşullar gösteren diğer bölgelerimizde de mevcut olması ve bu türlerin ekosistemde şu an için herhangi bir tehlike sinyali vermiyor olması çalışma alanındaki faaliyetlerde bir engel oluşturmamaktadır. Projeye konu olan faaliyet ile birlikte yaban hayatı türleri, faaliyetin etki alanını terk edecektir. Antropojenik etkilere adapte olabilen canlılar ise yaşamlarını faaliyet alanı yakınında devam ettirecektir. 4.7.b. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Flora-Fauna Üzerine Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası) Projeye konu faaliyet 20062066 ruhsat no lu 100 hektarlık sahada işletilen kalker ocağı ve kırma eleme tesisinde gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artışıdır. Sahada ocak alanı mevcut olduğundan ve kırma eleme tesisi kurulu durumda olduğundan arazi düzenlemesi yapılmayacaktır. Kapasite artışının gerçekleştirileceği proje alanında yer yer cevher yüzeyde gözlenmektedir. Ocak alanında sıyrılabilecek nitelikte üst örtü tabakası bulunmamaktadır. Dolayısıyla sahada üretime yeni başlanacak alanlarda, üst örtü tabakası dekapajı yapılması söz konusu değildir. Sahada yıllık üretim miktarında kapasite artışı yapılacak olup, herhangi bir arazi hazırlık ve inşaat faaliyeti gerçekleştirilmeyecektir. Listede verilen bitki türleri, yurdumuzda dar ve sınırlı yayılış gösteren ya da baskı altında olan türler olmayıp, aksine geniş dağılımlar arz etmektedirler. Dolayısıyla sahada gerçekleştirilecek faaliyetlerden dolayı kendini tekrar eden habitat özelliği gösteren geniş 129

populasyonlu ve bol bulunuşlu türlerin nesillerinin ortadan kalkması gibi bir tehdit unsuru söz konusu olmayacaktır. Ayrıca ocak alanı ve kırma eleme tesisi çevresinde bulunan bitki türlerinin, sahada yapılacak faaliyetlerden olumsuz etkilenmemeleri için gerekli önlemler alınacak ve bitkilere kasıtlı zarar verilmeyecektir. Sahada üretimi biten alanlarda öncelikli olarak basamakların şev açıları tehlike arz etmeyecek şekilde düzenlenecek, büyük çukurların oluşması önlenecek; üretim esnasında çıkarılan ekonomik olarak değerlendirilemeyen kısımların oluşması halinde bu malzeme basamak düzenlenmesinde kullanılarak alan bitkilendirmeye hazır hale getirilecektir. Ayrıca dışarıdan bitkisel toprak satın alınarak düzenlenen kısımlara serilecektir. Bitkisel toprak tabakası ekim ve bitkilendirme mevsiminin hemen öncesinde sahaya serilecek ve mekanik yöntemler kullanılarak düzenleme yapılacaktır. Böylelikle saha çevresinde mevcut vejetasyonun sahada yetişmesi için zemin hazırlanmış olacaktır. Proje alanında erozyon ve sedimantasyon kontrolü ile ilgili olarak doğal vejetasyonun yetişmesi sağlanarak alan doğaya yeniden kazandırılacaktır. Doğaya kazandırma sonucu yetiştirilecek bitkilerle erozyon ve sedimantasyona karşı gerekli tedbirler alınmış olacaktır. Alanda tespit edilen fauna elemanları geniş yayılış göstermektedir. Projeye konu alanda kalker ocağı ve kırma eleme tesisi faaliyettedir. Dolayısıyla fauna elemanlarının gürültü ve hareketlilikten dolayı çevredeki daha sakin alternatif habitatlara çekildiği düşünülmektedir. Sonuç olarak, arazinin hazırlanması ve işletme aşamasındaki faaliyetler, türler üzerinde rahatsızlık faktörü yaratacak, populasyonlar bundan olumsuz etkilenecek olsalar da, türlerin ortadan kalkması gibi bir tehlike unsuru söz konusu olmayacaktır. Sahada gerçekleşen faaliyetten ötürü, fauna listelerinde belirtilen ve Bern Sözleşmesi yle koruma altına alınan türler ve diğer yaban hayatı türleri üzerine, faaliyetle ilgili olarak hiçbir ticari kaygı güdülmeyeceğinden bu türlerin avlanması, kasıtlı olarak öldürülmesi veya alı konması, yumurtalarına zarar verilmesi gibi etkiler söz konusu olmayacaktır. Söz konusu faaliyette T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu kararlarına uyulacaktır. Bern Sözleşmesi 6. ve 7. Madde hükümlerine uyulacaktır. Yapılacak çalışmalar sırasında ve sonrasında proje alanının çevresinde bulunan ve canlılara yaşam alanı sağlayan, mevsimlik yağışlarla beslenen kuru dere yataklarına ve akar dere yataklarına müdahale edilmeyecek, herhangi bir atık bırakılmayacak ve atık su deşarjı olmayacaktır. İşletme faaliyete kapandıktan sonra ve işletme esnasında herhangi bir yan ürün oluşmadığından civarda yer alan kuru ve akar dere yataklarına herhangi bir etki, katkı veya madde karışımı söz konusu olmayacaktır. Projeye konu alanda gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında 2872 sayılı Çevre Kanunu, 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu ve Yönetmeliklerine, Bern Sözleşmesi hükümlerine, taraf olduğumuz CITES Sözleşmesi kararlarına uyulacak, IUCN tehlike kategorilerine giren türler ve diğer fauna türleri üzerine faaliyet ile avlanma, yumurtalara zarar verme gibi olumsuz baskılar 130

yapılmayacaktır. Ayrıca söz konusu alana ait fauna ve flora türlerinin ticareti söz konusu olmayacaktır. Bu yüzden mevcut yaban hayatının nesli tehdit edilmemiş olacaktır. 4.8. Koruma Alanları (EK-V deki Duyarlı Yöreler Listesi Kapsamında) 4.8.a. Proje Alanı ve Proje Etki Alanı Koruma Alanları Proje alanı ve yakın civarının Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği nin EK- V Duyarlı Yöreler Listesi aşağıdaki kaynakların incelenmesi sonucu hazırlanmıştır. Ankara İli İl Çevre Durum Raporu -2011 T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Coğrafi Veri Portalı 2011 (http://geodata.ormansu.gov.tr) www.milliparklar.gov.tr www.ankarakulturturizm.gov.tr www.dsi.gov.tr www.ankara.bel.tr www.ankara.gov.tr www.kulturvarliklari.gov.tr Orman ve Su İşleri Bakanlığı IX. Bölge Müdürlüğü Kaynakların incelenmesi sonucu yapılan değerlendirmeler aşağıdaki gibidir. Proje alanı sulama projeleri içersinde değildir. Proje alanı ve yakın civarında; nüfusça yoğun alanlar, kültürel, arkeolojik, vb. önemi olan alanlar bulunmamaktadır. Proje alanı içerisinde erozyon alanları, heyelan alanları, ağaçlandırılmış alanlar, ağaçlandırma alanları ile 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun gereğince korunması gereken akiferler yoktur. Sahanın bulunduğu alan ve yakın çevresinde peyzaj değeri yüksek yerler ve rekreasyon alanı yoktur. 1. Ülkemiz Mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlar : a) 9.8.1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. maddesinde tanımlanan ve bu Kanunun 3 üncü maddesi uyarınca belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları ; Ankara İli sınırları içerisinde bir adet Milli Park Alanı (Soğuksu Milli Parkı) bulunmaktadır. Soğuksu Milli Parkı proje alanına uzak mesafede (yaklaşık 114 km) yer almaktadır. Ankara İli sınırları içerisinde 8 adet Tabiat Parkı bulunmaktadır. Bu parklar proje alanına uzak mesafededir ve bulundukları ilçelerle birlikte aşağıda verilmiştir. Karagöl Tabiat Parkı (Çubuk) Tekkedağı Tabiat Parkı (Beypazarı) Eğriova Tabiat Parkı (Beypazarı) 131

Sorgun Tabiat Parkı (Güdül) Aluçdağı Tabiat Parkı (Çamlıdere) Şahinler Tabiat Parkı (Kızılcahamam) Kartaltepe Tabiat Parkı (Kızılcahamam) Çamkoru Tabiat Parkı (Çamlıdere) Ankara İli sınırları içerisinde Asarlık Tepeler Tabiat Anıtı ile Kabaardıç Tabiat Anıtı olmak üzere 2 adet Tabiat Anıtı yer almaktadır. Tabiat Anıtları Nallıhan İlçesi sınırlarında bulunmaktadır ve proje alanına uzak mesafede yer almaktadır. Proje alanının yakın çevresinde Tabiatı Koruma Alanı bulunmamaktadır. b) 1.7.2003 tarihli ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları ; Ankara İli sınırları içerisinde; Beypazarı Kapaklı, Nallıhan Saçak, Nallıhan Davutoğlan ve Nallıhan Emremsultan Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları olmak üzere dört adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahası bulunmaktadır. Bu sahaların tamamı ruhsatlı sahaya uzak mesafede yer almaktadır. Ankara İli nde 5 adet Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahası bulunmaktadır. Bu sahalar; Çubuk İlçesi YHYS, Kazan ve Yenimahalle İlçesi YHYS, Polatlı İlçesi YHYS, Nallıhan İlçesi YHYS (A & B) dır. Proje alanı Polatlı İlçesi Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahasına kuş uçuşu yaklaşık 4 km mesafededir. Söz konusu saha sınırları ile aşağıda verilmiştir. Polatlı İlçesi; Doğusu: Polatlı-Haymana yolundan başlayarak Polatlı-Haymana- Sincan ilçe sınırının kesiştiği noktaya Polatlı-Haymana ilçe sınırı Kuzeyi: Polatlı- Haymana-Sincan ilçe sınırının kesiştiği noktadan başlayarak Ankara-Polatlı karayoluna kadar devam eden Polatlı-Sincan ilçe sınırı. Batısı: Ankara-Eskişehir ve Polatlı-Haymana yolunun kesiştiği yerden başlayarak Sincan ilçe sınırına kadar devam eden Ankara- Eskişehir karayolu. Güneyi: Ankara-Eskişehir ve Polatlı-Haymana karayolunun kesiştiği yerden başlayarak Haymana ilçe sınırına kadar devam eden Polatlı-Haymana karayolu. Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahaları 2013-2014 Merkez Av Komisyonu nun kararıyla Ava Yasaklanan Sahalar içerisinde yer almaktadır. Bunların dışında Ankara İli sınırları içerisinde 15 adet 2013-2014 Av Dönemi MAK Kararıyla Yasaklanan Sahalar bulunmaktadır. Avlanmaya Yasaklanan Sahalardan proje alanına en yakın mesafede bulunan Polatlı İlçesi sınırları içerisinde yer alan sahadır. Bu koruma alanı proje alanına harita üzerinden 17 km uzaklıkta bulunmaktadır ve sınırları aşağıda verilmiştir. Polatlı İlçesi; Doğusu: Haymana Polatlı ilçe sınırı, Kuzeyi: Gümüşyaka Ilıca, İnler köy yolundan ilçe sınırı, Batısı: Eskişehir il sınırı, Güneyi: Konya il sınırı. Ayrıca Ankara İli sınırları içerisinde Akyurt ilçesi (Akyurt Genel Avlağı), Beypazarı ilçesi (Gönen Genel Avlağı), Nallıhan ilçesi (Andız Devlet Avlağı) ve Polatlı ilçesi (Gazi Genel Avlağı) olmak üzere 4 adet Devlet/Genel Avlak bulunmaktadır. Ayrıca 132

il sınırları içerisinde Kızılcahamam Mercimekli Örnek Avlağı, Nallıhan Hocadağı Örnek Avlağı, Beypazarı Depel Örnek Avlağı, Çamlıdere Elmalı Örnek Avlağı ve Demirci Örnek Avlağı olmak üzere 5 adel örnek avlak bulunmaktadır. c) 21.7.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının Tanımlar başlıklı (a) bendinin 1, 2, 3 ve 5 inci alt bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı olarak tanımlanan ve aynı Kanun ile 17.6.1987 tarihli ve 3386 sayılı Kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar; Proje alanında Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit Alanı ve Koruma Alanı olarak tanımlanan özel alanlardan hiçbiri bulunmamaktadır. Ankara İli nde bulunan Taşınmaz Kültür Varlıkları ve Sit Alanları aşağıda verilmiştir. Tablo 54. Ankara ili'nde Bulunan Taşınmaz Kültür Varlıkları ve Sit Alanları Taşınmaz Kültür Varlıkları Sit Alanları Sivil Mimarlık Örneği: 1230 Dinsel Yapılar: 211 Arkeolojik Sit Alanı: 562 Kültürel Yapılar: 167 Kentsel Sit Alanı: 8 İdari Yapılar: 150 Tarihi Sit Alanı: 5 Askeri Yapılar: 7 Kentsel Arkeolojik Sit Alanı: - Endüstriyel ve Ticari Yapılar: 81 Diğer Sit Alanları (üst üste sit alanları): - Mezarlıklar: 20 Arkeolojik ve Doğal Sit: 5 Şehitlikler: 2 Tarihi ve Kentsel Sit: 1 Anıt ve Abideler: 33 Kalıntılar: 19 Korunmaya Alınan Sokaklar: - TOPLAM: 1920 TOPLAM: 581 (Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, www.kulturvarlıkları.gov.tr) ç) 22.3.1971 tarihli ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları; Proje alanında bu tür alanlar bulunmamaktadır. d) 31.12.2004 tarihli ve 25687 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nin 17, 18, 19 ve 20 nci maddelerinde tanımlanan alanlar; Proje alanı içerisinde göl, gölet, baraj bulunmamaktadır. e) 02.11.1986 tarihli ve 19269 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49 uncu maddesinde tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri ; Proje alanı içerisinde bu tür alanlar bulunmamaktadır. 133

f) 9.8.1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9 uncu maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri olarak tespit ve ilan edilen alanlar; Ankara İli sınırları içerisinde Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi ile Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi bulunmakta olup bu koruma bölgeleri proje alanına uzak mesafede yer almaktadır. g) 18.11.1983 tarihti ve 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu na göre koruma altına alınan alanlar; İlgili Kanunda koordinatları verilerek tanımlanan alan ile proje alanının etkileşimi söz konusu değildir. ğ) 31.8.1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu uyarınca orman alanı sayılan yerler; Proje alanı ormanlık alan kapsamında değildir. h) 4.4.1960 tarihli ve 3621 sayılı Kıyı Kanunu gereğince yapı yasağı getirilen alanlar; Proje alanı içerisinde böyle bir alan söz konusu değildir. ı) 26.1.1939 tarihli ve 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun da belirtilen alanlar; Proje alanı içerisinde ve yakın civarında böyle bir alan söz konusu değildir. i) 25.2.1998 tarihli ve 4342 sayılı Mera Kanunu nda belirtilen alanlar; Proje alanının tamamı mera vasıflı arazi niteliğindedir. Ruhsat sahası içerisinde bulunan mera vasıflı arazinin 13,0 hektarlık kısmı için mera vasfı değişikliği yapılmış olup, bu alanda üretim faaliyetlerinde bulunulmuştur. Kapasite artışının gerçekleştirilmesi ile birlikte mera vasıf değişikliği yapılan alanda üretim faaliyetlerine devam edilecektir. İlerleyen faaliyet dönemlerinde proje alanı içerisindeki diğer mera vasıflı arazilerde çalışılması durumunda, bu anlalar için mera vasıf değişikliği yapılacaktır. j) 17.05.2005 tarihli ve 25818 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde belirtilen alanlar; Ankara İli sınırları içerisinde Çöl Gölü ve Çalıkdüzü, Mogan Gölü, Hirfanlı Barajı ve Sarıyar Barajı sulak alanları bulunmaktadır. Bu alanlar proje alanına uzak mesafede yer almaktadır. 134

2. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli alanlar: a) 20.2.1984 tarihli ve 18318 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları ; Proje alanı ve çevresinde İlgili Sözleşmede belirtilen flora, fauna, Deniz Kaplumbağası, Üreme Alanlarında belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları bulunmamaktadır. b) 12.6.1981 tarih ve 17368 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınan alanlar; Proje alanı ve çevresinin Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınan alanlar ile ilgisi bulunmamaktadır. ı. 3.10.1988 tarihli ve 19968 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol gereği ülkemizde Özel Koruma Alanı olarak belirlenmiş alanlar Proje alanı çevresinde yukarıda belirtilen alanlar bulunmamaktadır. ıı. 13.9.1985 tarihli Cenova Bildirgesi gereği seçilmiş ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yayımlanmış olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit listesinde yer alan alanlar Proje alanı çevresinde yukarıda belirtilen alanlar bulunmamaktadır. ııı. Cenova Deklarasyonunun 17 nci maddesinde yer alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin yaşama ve beslenme ortamı olan kıyısal alanlar Proje alanı çevresinde yukarıda belirtilen alanlar bulunmamaktadır. c) 14.2.1983 tarihli ve 17959 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. maddeleri gereğince Kültür Bakanlığı tarafından Kültürel Miras ve Doğal Miras statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar; Proje alanı içerisinde Kültürel Miras ve Doğal Miras statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar bulunmamaktadır. 135

ç) 17.5.1994 tarihli ve 21937 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar ; Ankara İli nde RAMSAR Sözleşmesi kapsamında sulak alan bulunmamaktadır. d) 27.7.2003 tarihli ve 25181 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peysaj Sözleşmesi; Proje alanı ve yakın civarında böyle bir alan bulunmamaktadır. 3. Korunması gereken alanlar: a) Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve yapılaşma yasağı getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biogenetik rezerv alanları, jeotermal alanlar v.b.); Ankara İli için onanmış Çevre Düzeni Planı bulunmamaktadır. Ayrıca proje alanı Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Dairesi Başkanlığı İmar Planlama Şube Müdürlüğü nce hazırlanan 2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı dışında kalmaktadır. b) Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağışa bağlı tarımda kullanılan I. ve II. sınıf ile özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı; Proje alanının tamamı mera vasıflı arazi niteliğinde olup arazi kullanım kabiliyeti bakımından VII. (toprak işlemeli tarıma elverişsiz araziler) sınıf arazi kapsamına girmektedir. c) Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketlerinin çekilme devresinde derinliği 6 metreyi geçmeyen deinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler; Proje alanı içerisinde yukarıda belirtilen nitelikte sulak alanlar bulunmamaktadır. ç) Göller, akarsular, yeraltı suyu işletme sahaları; Proje alanı ve yakın çevresinde bulunan su yüzeyleri Bölüm 4.4.4 te verilmiştir. d) Bilimsel araştırmalar için önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar; Yukarıda belirtilen alanların hiçbiri proje alanı içerisinde bulunmamaktadır. 136

4.8.b. Proje Kapsamında Yapılacak İş Ve İşlemler Kapsamında Koruma Alanlarına Etkiler Ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme Ve İşletme Sonrası) İlgili yönetmelikler çerçevesinde belirlenen koruma alanlarının proje alanı, proje etki alanı ve yakın çevresine göre konumları Bölüm 4.8.a da verilmiştir. Proje alanı herhangi bir koruma alanı sınırları içerisine girmemektedir. Proje alanı MAK kararı ile ava yasaklanan sahalar kapsamında değildir. Proje alanında herhangi bir kayıtlı kültür ve tabiat varlığı bulunmamaktadır. 4.9. Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, 7/16349 sayılı bakanlar kurulu kararı ile "sınırlandırılmış alanlar" v.b.) 4.9.a. Proje Alanı ve Proje Etki alanı Proje alanı ve etki alanında askeri yasak bölgeler ile ayrıca kamu kurum ve kuruluşlara tahsis edilmiş alanlar, 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırlandırılmış alanlar bulunmamaktadır. 4.9.b. Proje Kapsamında Yapılacak İş ve İşlemler Kapsamında Etkiler ve Alınacak Önlemler (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası) Projeye konu alanda, askeri yasak bölgeler ile ayrıca kamu kurum ve kuruluşlara tahsis edilmiş alanlar, 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırlandırılmış alanlar bulunmadığından, proje kapsamında bu tür alanlara herhangi bir etki söz konusu değildir. 137

BÖLÜM 5: PROJE KAPSAMINDAKİ FAALİYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ (İlgili Yönetmelikler Kapsamında ve Kümülatif Olarak Gerekli Değerlendirme Yapılacaktır) 5.1. Emisyon Hesaplamaları (Arazi Hazırlık, İnşaat, İşletme ve İşletme Sonrası) 5.1.1. İşletme Aşamasında Oluşacak Emisyonlara İlişkin Hesaplamalar Kapasite artışı gerçekleştirilecek proje alanında üretim çalışmalarına devam edilmektedir. Dolayısıyla sahada açılmış bir ocak alanı bulunmaktadır. Kapasite artışı ile üretim faaliyetlerine mevcut ocak alanında devam edilecektir. Alanda kalker cevherleşmesi yüzeyde gözlenmektedir. Üretime yeni başlanacak alanlarda cevher yüzeyde gözlendiğinde alanda sıyrılabilecek nitelikte üst örtü tabakası bulunmamaktadır. Dolayısıyla sahada üretime yeni başlanacak alanlarda, üst örtü tabakası dekapajı yapılması söz konusu değildir. Faaliyet kapsamında yapılacak işlemler sırasında patlatma ile üretim, yükleme, taşıma ve tesis faaliyetleri esnasında toz yayılımı olacaktır. Sahada bulunan cevher üretimi açık işletme yöntemi ile basamaklarda delme-patlatma yapılarak gerçekleştirilecektir. Proje sahasında gerçekleştirilecek işlemlerden kaynaklanan toz emisyonu kütlesel debileri, 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği EK 12 d.1 Maddesi gereği, EK 12 Tablo 12.6 da yer alan emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanmıştır. Hesaplamalarda kullanılan emisyon faktörleri aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tablo 55. Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak SKHKKY Emisyon Faktörleri Kaynaklar Kontrolsüz Emisyon Faktörleri Kontrollü Patlatma (kg/ton)* 0,08 --- Yükleme/Boşaltma (kg/ton)* 0,010 0,005 Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi) (kg/km/araç)* 0,7 0,35 Depolama (kg/hektar.gün)* 5,8 2,9 Birincil Kırıcı* 0,243 0,0243 İkincil Kırıcı* 0,585 0,0585 * 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği EK 12 Tablo 12.6 Faaliyetler sonucu oluşacak toz emisyonları hesaplamaları kontrollü ve kontrolsüz emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanmıştır. Hesaplamalar aşağıda açıklanmıştır. Proje alanında patlatma hariç yapılacak üretim faaliyetleri sırasında (yükleme/boşaltma, depolama ve nakliye) Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü 138

Yönetmeliği EK 1 de belirtilen önlemler alınacak olduğundan, yönetmelik EK 12 d.2 maddesine istinaden modelleme çalışması kontrollü emisyonlar göz önüne alınarak yapılmış ve ilerleyen bölümlerde açıklanmıştır. 1. Delme - patlatma esnasında oluşacak toz: Delik delme işleminde kullanılacak makine, hidrolik delicidir. Patlatma sırasında oluşan tozlanmayı azaltmak için patlatma öncesi ocak aynasının üstü ve aynanın önü arazöz ile tamamen sulanarak ince taneli partiküllerin birbirine yapışması sağlandığından meydana gelen toz miktarı kontrolsüz patlatmaya oranla yaklaşık % 40 50 oranında azalmaktadır. Bu sebeple toz oranını daha aza indirgemek için ocak aynasının üstünde ve önünde spreyleme yapılacaktır. 1 patlatmada alınacak malzeme miktarı = 15.000 ton Delme-patlatmada emisyon faktörü Toplam kütlesel emisyon debisi = 0,08 kg/ton = 1.200 kg Patlatma sırasında meydana gelen toplam toz % 20 si 10µ dan küçük partiküllerden oluşturmaktadır. Oluşan tozun 10 µ dan büyük olan % 80 lik kısmı patlatma sonrası hemen çökmekte olup, % 20 lik kısmının etkisi yaklaşık bir saat sürebilmektedir. Dolayısıyla yukarıda hesaplanan toz kütlesel emisyon debisinin % 20 si saatlik emisyon olarak değerlendirilmiştir. Patlatma Kütlesel Emisyon Debisi = 1.200 kg * 0,2 = 240 kg Patlatma için hesaplanan saatlik toz emisyonu 240 kg/saat tir. Bu hesaplanan miktar Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek 2 Tablo 2.1 de belirtilen 1,0 kg/saat lik sınır değerinin üzerinde kalmaktadır. Yönetmelik hükümleri gereğince saatlik meteoroloji verilerine göre hava kalitesi modellemesi yapılarak değerlendirilmiş ve ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 24). Kapasite artışı ile ocak alanından yılda 1.000.000 ton üretim yapılması planlanmaktadır. Ocaktan üretilecek günlük malzeme miktarı 3.205 ton/gün; saatlik malzeme miktarı 400,6 kg/saat tir. Malzemenin tamamı kırma eleme tesisine beslenecektir. 2. Malzemenin ocaktan kamyona yüklenmesi, tesise boşaltılması: Nakliye için kullanılacak kamyonlara aks yüküne göre yükleme yapılacaktır. Yükleme işleminde oluşacak tozlanmaya karşı önlem olarak yüklemenin savurma yapılmadan ve yavaş yavaş yapılmasına dikkat edilecektir. Malzemenin yüklenmesi ve boşaltılması sırasında oluşacak toz miktarı aşağıda hesaplandığı gibidir. Kontrollü Toz Emisyonu: 3.205ton /8saat * 0,005 kg / ton * 2 4,01 kg/saat Kontrolsüz Toz Emisyonu: 3.205ton /8saat * 0,01kg / ton * 2 8,01 kg/saat 139

3. Malzemenin tesise nakli esnasında oluşacak toz: Proje sahasında yılda 312 gün, günde 8 saat, tek vardiya çalışılarak gerçekleştirilecek üretim sonucunda yılda 1.000.000 ton/yıl kalker cevheri çıkarılması planlanmaktadır. Sahadan istihsal edilen cevherin tamamı proje alanı içerisinde kurulacak kırmaeleme tesisine nakledilecektir. Ocak alanından tesis alanına ortalama yol mesafesi 400 m civarındadır. Tesis alanına nakliye sırasında gidiş-geliş tek seferde ortalama 800 metrelik toprak yol kullanılacaktır. Günlük üretimi gerçekleştirilecek yaklaşık 3.205 ton malzeme için 3 adet kamyon ile 36 sefer yapılması planlanmaktadır. Kontrollü Toz Emisyonu: Toz Emisyon Debisi =0,35kg/km.sefer * 3 kamyon * (36sefer/8saat) * 0,8 km=3,78 kg/saat Kontrolsüz Toz Emisyonu: Toz Emisyon Debisi =0,7kg/km.sefer * 3 kamyon * (36sefer/8saat) * 0,8 km=7,56 kg/saat 4. Kırma-eleme tesisinde oluşacak toz miktarı : Kırma eleme tesisinde boyutlandırma işlemleri sırasında çoğunlukla kırıcı ünitelerin çalışmasından kaynaklanan toz yayılımı meydana gelecektir. Kırıcı ünitelerinin toz emisyon faktörleri Tablo 55 te sunulmuştur. Ocak alanından üretimi gerçekleştirilecek olan kalker cevherinin tamamı (400.000 m 3 /yıl) kırma eleme tesisine gönderilecektir. Kırma eleme tesisi besleyici ünitesinden ön elekte elenen malzemenin minimum % 0,10 u by-pass malzeme olarak ayrılacaktır. Dolayısıyla % 90 ı birincil kırıcıya gönderilecektir. Birinci kırcıdan çıkan ve elenerek ayrılan malzemeden % 65 oranında ikincil kırıcıya, daha sonra % 30 oranında üçüncül kırıcıya besleme yapılır. Kırıcılarda işlemden geçirilecek malzeme miktarı aşağıda hesaplanmıştır; Yıllık kırılan malzeme miktarı: 1.000.000 ton/yıl * 0,90 = 900.000 ton/yıl Birincil Kırıcı : 900.000 ton/yıl / (12 ay * 26 gün) = 2.885 ton/gün İkincil Kırıcı : 900.000 ton/yıl * 0,65 / (12 ay * 26 gün) =1.875 ton/gün Üçüncül Kırıcı : 900.000 ton/yıl * 0,30 / (12 ay * 26 gün) =865 ton/gün Kırma-eleme tesisinde toz çıkışını önlemek amacıyla tesis üniteleri kapalı sisteme alınmıştır. Dolayısıyla tesiste toz çıkışı kontrollü hale getirilmiştir. Bununla birlikte tesiste toz indirgeme sistemi kullanılmaktadır. Toz indirgeme sistemlerinin genel olarak toz tutma verimi % 90 civarındadır. 140

a. Birincil kırıcı ünitesinde oluşacak toz miktarı: Birincil kırıcıda oluşması muhtemel toz emisyonu, Kontrollü Toz Emisyonu: 2.885ton / 8 saat * 0,0243 kg / ton 8,76 kg/saat tir. Kontrolsüz Toz Emisyonu: 819 ton / 8 saat * 0,243 kg / ton 87,63 kg/saat tir. b. İkincil kırıcı ünitesinde oluşacak toz miktarı: İkincil kırıcıda oluşması muhtemel toz emisyonu, Kontrollü Toz Emisyonu: 1.875ton / 8 saat * 0,0585 kg / ton 13,71 kg/saat tir. Kontrolsüz Toz Emisyonu: 1.875ton / 8 saat * 0,585 kg / ton 137,11 kg/saat tir. c. Üçüncül kırıcı ünitesinde oluşacak toz miktarı: Üçüncül kırıcıda oluşması muhtemel toz emisyonu, Kontrollü Toz Emisyonu: 865ton / 8 saat * 0,0585 kg / ton 6,33 kg/saat tir. Kontrolsüz Toz Emisyonu: 865ton / 8 saat * 0,585 kg / ton 63,25 kg/saat tir. Malzemenin kırma-eleme tesisinde kırılması esnasında oluşacak kontrollü ve kontrolsüz toplam toz debileri aşağıda hesaplanmıştır; Kontrollü Toz Emisyonu = 8,76 kg/saat + 13,71 kg/ saat + 6,33 kg/ saat = 28,80 kg/saat Kontrolsüz Toz Emisyonu = 87,63 kg/saat + 137,11 kg/ saat + 63,25 kg/ saat = 287,99 kg/saat 5. Malzemenin kırma eleme tesisinden yüklenmesi ve stok alanına boşaltılması esnasında oluşacak toz miktarı : Malzemenin tesisten yüklenmesi ve stok alanına boşaltılması sırasında oluşacak toz miktarı aşağıda hesaplandığı gibidir. Kontrollü Toz Emisyonu: 2.885ton /8saat * 0,005 kg / ton *2 Kontrollü Toz Emisyonu: 2.885ton /8saat * 0,01kg / ton *2 3,61 kg/saat 7,21 kg/saat 141

6. Malzemenin kırma-eleme tesisinden stok alanına nakli esnasında oluşacak toz miktarı : Malzemenin stok alanına nakli sırasında ortalama 50 m toprak yol kullanılacaktır. Stok alanına nakliye sırasında gidiş-geliş tek seferde ortalama 100 metrelik toprak yol kullanılacaktır. Günlük üretimi gerçekleştirilecek yaklaşık 2885 ton malzeme için 3 adet kamyon ile 32 sefer yapılması planlanmaktadır. Kontrollü Toz Emisyonu: Toz Emisyon Debisi =0,35kg/km/sefer * 3 kamyon * (32sefer/8saat)* 0,1 km=0,42 kg/saat Kontrolsüz Toz Emisyonu: Toz Emisyon Debisi =0,7kg/km/sefer * 3 kamyon * (32sefer/8saat)* 0,1 km=0,84 kg/saat 7. Stok alanında malzeme depolanması esnasında oluşacak toz: Proje alanında kırma-eleme tesisinde boyutlandırılan cevher, oluşturulacak stok alanında depolanacaktır. Stok alanı yaklaşık olarak 1,13 ha lık bir alanı kaplamaktadır. Malzemenin 1.13 ha lık stok alanında depolanması esnasında oluşabilecek toz miktarı aşağıda hesaplanmıştır. Kontrollü Toz Emisyonu: Toz Emisyon Debisi = 1,13 hektar * 2,9 kg / hektar. gün 3,28 kg/gün = 0,14 kg/saat Kontrolsüz Toz Emisyonu: Toz Emisyon Debisi = 1,13 hektar * 5,8 kg / hektar. gün 6,55 kg/gün = 0,27 kg/saat Kırma eleme tesisinde işlemden geçirilen boyutlandırılmış malzeme stok alanında kamyonlara yüklenerek, sahadan nakledilecektir. Ayrıca tesiste kullanıma uygun olmayan malzeme by-pass olarak ayrılacak ve dönem dönem sahadan nakledilecektir. Dolayısıyla üretilen tüm malzemenin sahadan nakledileceği düşünülerek nihai yükleme ve nakil işlemleri toplam malzeme miktarı üzerinden toz kütlesel debileri hesaplanmıştır. 8. Malzemenin nakil için sahadan yüklenmesi esnasında oluşacak toz: Nakliye için kullanılacak kamyonlara aks yüküne göre yükleme yapılacaktır. Yükleme işleminde oluşacak tozlanmaya karşı önlem olarak yüklemenin savurma yapılmadan ve yavaş yavaş yapılmasına dikkat edilecektir. Kontrollü Toz Emisyonu: 3.205ton /8saat * 0,005 kg / ton 2,00 kg/saat Kontrolsüz Toz Emisyonu: 3.205ton /8saat * 0,01kg / ton 4,00 kg/saat 142

9. Cevherin stok alanından nakliyesi esnasında oluşacak toz: Malzemenin tesis alanından nakli sırasında ortalama 2.000 m toprak yol kullanılacaktır. Tesis alanına nakliye sırasında gidiş-geliş tek seferde ortalama 4.000 metrelik toprak yol kullanılacaktır. Günlük üretimi gerçekleştirilecek yaklaşık 3.205 ton malzeme için 3 adet kamyon ile 36 sefer yapılması planlanmaktadır. Kontrollü Toz Emisyonu: Toz Emisyon Debisi =0,35kg/km/sefer * 3kamyon * (36sefer/8saat)* 4,0 km=18,9 kg/saat Kontrolsüz Toz Emisyonu: Toz Emisyon Debisi =0,7kg/km/sefer * 3kamyon * (36sefer/8saat)* 4,0 km=37,8 kg/saat Üretim faaliyetleri (Ocak üretimi ve tesis üretimi) sırasında meydana gelebilecek olan kontrollü ve kontrolsüz toplam toz emisyonları aşağıda hesaplanmıştır. Kontrollü Toz Emisyonu: 4,01 kg/saat+3,78 kg/saat+28,80 kg/saat+3,61 kg/saat+0,42 kg/saat+0,14 kg/saat+2,00 kg/saat+ 18,9 kg/saat= 61,66 kg/saat Kontrolsüz Toz Emisyonu: 8,01 kg/saat+7,56 kg/saat+287,99 kg/saat+7,21 kg/saat+0,84 kg/saat+0,27 kg/saat+4,00 kg/saat+ 37,8 kg/saat= 353,68 kg/saat Üretim sırasında sürekli olarak meydana gelebilecek hesaplanan toz emisyon debisi 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek 2 Tablo 2.1 de belirtilen 1,0 kg/saat lik sınır değerinin üzerinde kalmaktadır. Yönetmelik hükümleri gereğince saatlik meteoroloji verileri kullanılarak, dört farklı zaman dilimi için (yıllık, aylık, günlük, saatlik) modelleme çalışması yapılmış ve faaliyet için Hava Kalitesi Modelleme Raporu hazırlanmıştır. Hazırlanan Hava Kalitesi Raporu ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 24). 5.1.2. Hava Kalitesi Modelleme Çalışması Hava Kalitesi Modelleme Çalışması Genel Tanımlaması Hava kalitesi modelleme çalışmasında USEPA tarafından geliştirilmiş ISCST-3 (Industrial Source Complex Dispersion Short Term Model) programı kullanılmıştır. ISCST3 modeli, kullanıcı tarafından tanımlanan bir ağ sisteminde çalışmakta, hesaplar ağ sistemini oluşturan her bir alıcı ortam elemanının köşe noktaları için yapılmaktadır. ISCST3 modelinin kullanıldığı ağ sistemi dışında da ayrık alıcı noktalar belirlenerek bu noktalarda daha detaylı hesaplar yapılabilmektedir. Programda engebeli araziyi göz önüne almak için de bir seçenek bulunmaktadır. ISCST3 modeli aşağıda belirtilen değişik veri türlerini kullanılmaktadır: 143

Patlatma Üretim TAMTAŞ YAPI MALZ. - Topografik Veriler: Alıcı ortam olarak tanımlanan ağ sistemindeki her bir elemanının koordinatları ve yükseklikleri. - Meteorolojik Veriler: Rüzgar yönü, rüzgar hızı, sıcaklık, atmosferik stabilite sınıfı (Pasquill kararlılık sınıfı), karışım yüksekliği ve rüzgar profil eksponenti ile potansiyel dikey sıcaklık farkını içeren içeren saatlik meteorolojik veri seti. - Kaynak Parametreleri: Tespit edilen bir başlangıç noktasına göre belirlenen kirletici kaynak koordinatları, yüksekliği, çapı, kirletici çıkış hızı, sıcaklığı ve emisyon debisini içeren kaynak verileri. Gaz ve toz halinde kirleticilerin ortam havasındaki konsantrasyonlarının matematiksel hesaplamalar yoluyla tahmin edilmesi sağlayan modelleme çalışması aşağıdaki basamaklardan oluşmaktadır: - Kaynaklara ait dağılım bölgesinin belirlenmesi - Belirlenen dağılım bölgesinin Kartezyen sistemde belirli boyutlardaki karelere ayrılarak enlem, boylam ve yükseklik değerlerinin temin edilmesi veya polar sistemde açısal olarak enlem, boylam ve yükseklik değerlerinin temin edilmesi - Kirletici Kaynaklarına ait bilgilerin belirlenmesi (kaynak kütlesel debisi, kaynak yüksekliği, kaynak çapı, gaz çıkış hızı, gaz sıcaklığı veya kaynağın boyutu ) - Temsili bir yıla ait saatlik meteorolojik verilen temin edilmesi (saatlik sıcaklık değerleri, saatlik rüzgar esme hızları ve yönleri...) - Meteorolojik veriler kullanılarak saatlik kararlılık sınıflarının belirlenmesi ve karışım yüksekliklerinin hesaplanması. Yukarıda sıralanan işlemlerin programa aktarılması sonrasında modelleme programının çalıştırılmasıyla, kirleticilerin ortam havasındaki saatlik, günlük ve yıllık muhtemel yer seviyesi konsantrasyon değerleri tahmin edilebilmektedir. Modelleme çalışması 20062066 ruhsat no.lu sahada yapılacak üretim ve tesis faaliyetleri sırasında oluşması muhtemel hava kirliliğinin tahmin edilmesi amacıyla yapılmıştır. Bu çalışmada, ocak ve tesis faaliyetlerinden kaynaklanan PM (Partikül Madde - Toz) ve çöken toz kirletici parametresi modellenmiştir. Modelleme çalışmaları sonucu kirletici parametrelerinin en yakın yerleşim birimindeki konsantrasyonları Tablo 56 da özetlenmiştir. Tablo 56. Kirletici Parametrelerin Yerleşim Birimindeki (Karakuyu Köyü) Konsantrasyonları Kirletici Parametre Konsantrasyon Yıllık Aylık Günlük Saatlik PM (µg/m 3 ) 0,88 1,1 14,19 255,24 Çöken Toz (mg/m 2.gün) 3,96 5,40 85,23 38,22 PM (µg/m 3 ) 3,03 3,88 48,96 868,46 Çöken Toz (mg/m 2.gün) 13,51 17,97 289,06 114,56 144

Toz emisyonlarına ilişkin olarak 2 adet modelleme çalışması yapılmıştır. Patlatma işlemi diğer tüm üretim faaliyetlerinden ayrı olarak modellenmiştir. Patlatma haricinde diğer tüm üretim faaliyetleri birlikte modellenmiştir. Yapılan modelleme çalışması sonucunda toz konsantrasyonu dağılımlarının bölgedeki 1. ve 2. hakim rüzgar yönleri doğrultusunda dağılım gösterdiği görülmüştür. Ayrıca tozlanma topografik yapının yükseldiği bölgelerde dağilmadığı tespit edilmiştir. Bu modelleme çalışmasında dağılımları etkileyen en önemli faktör hakim rüzgar yönleri olmuştur. Modelleme çalışmaları sonucu Karakuyu Köyü nde hesaplanan PM ve çöken toz parametrelerinin tamamı yıllık, aylık ve günlük konsantrasyonları SKHKKY EK-2 Tablo 2.2 de verilen UVS, KVS cinsinden 2013 yılına kadar kademeli azaltılarak belirlenmiş tüm sınır değerlerin altındadır. Dolayısıyla Karakuyu Köyü'nün proje alanında yapılacak faaliyetlerden etkilenmeyeceği tahmin edilmektedir. Modelleme sonucu elde edilen kirletici parametrelerin yer seviyesi konsantrasyonları doğrultusunda bulunan UVD ve KVD ler, SKHKKY EK-2 Tablo 2.2 de verilen sınır değerlerin tümü ile karşılaştırılmıştır. Hesaplanan değerlerin tamamı, tabloda en düşük sınır değerlere sahip 2013 yılı sınır değerlerinin altında kalmaktadır (Bkz. EK 24). Ayrıca model sonuçları ede edilen UVD ler, SKHKKY EK-2 Ölçüm sonuçları Ek- 2 de belirtilen Uzun Vadeli Sınır (UVS) değerinin % 60 ından yüksek olması durumunda hava kalitesi ölçümlerinin süresi uzatılır, ölçüm süresi yetkili mercii tarafından belirlenir. hükmü gereği 2013 yılı sınır değerlerinin % 60 ı alınarak belirlenen değerlerle de karşılaştırılmış olup, kirletici parametrelere ait UVD ler % 60 lık sınır değerlerin de altında kalmaktadır. Ancak ilerleyen faaliyet dönemlerinde bu sınır değerlerin aşılması durumunda yürürlükte bulunan yönetmelikler çerçeverinde gerekli önlemler alınacaktır. Üretim faaliyetleri için yapılan modelleme çalışması sonucunda elde edilen PM ve çöken toz konsantrasyonları bütün sınır değerlerin altında kalmaktadır. Dolayısıyla üretim faaliyetleri sırasında oluşacak tozlanmadan etkilenmeyeceği tahmin edilmektedir. Proje alanı çevresinde mera vasıflı araziler ve tarım arazileri bulunmaktadır. Yapılan modelleme çalışmasında ortaya çıkan toz dağılımları ve toz konsatrasyonları sonucunda toz konsantrasyonları proje alanı içerisinde yönetmelik sınır değerlerinin altına inmektedir. Çevrede bulunan söz konusu arazilerin yapılan çalışmalardan etkilenmemesi için gerekli tüm önlemler alınacaktır. Projeye konu faaliyet, 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik EK 2 (Çevreye Kirletici Etkisi Olan Faaliyet veya Tesisler) de 2.17, 2.18, 2.19 maddeleri kapsamında değerlendirilmektedir. Faaliyet için Geçici Faaliyet Belgesi alınmış olup, ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 23). Söz konusu faaliyet için yönetmelik kapsamında Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne başvurularak süresi içerisinde Çevre İzni alınacaktır. Ocaktaki faaliyetler esnasında, 14.09.1990 tarih ve 20635 sayılı resmi gazetede yayımlanan Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla 145

Mücadeleyle İlgili Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca faaliyet sırasında 09.12.2003 tarih ve 25311 sayılı resmi gazetede yayınlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin ilgili maddelerine uyulacaktır. Faaliyet sahasında çıkabilecek herhangi bir yangına karşı yeterli sayıda yangın söndürme cihazı ve yangın söndürme ekipmanı (kazma, kürek, balta, su kovası vs.) bulundurulacaktır. Çalışanların topluca bulunduğu alanlara Yangın Söndürme Talimatnamesi asılacak ve talimatnamenin eksiksiz uygulanması konusunda hassas davranılacaktır. Orman yangınları ile ilgili afiş broşür vb. yayınlar temin edilerek çalışanların bu konuda bilinçlenmesi sağlanacaktır. 5.1.3. Toz Emisyonlarına Karşı Alınacak Önlemler Proje alanında toz oluşumunun meydana geleceği her aşamada, tozlanmaya karşı gerekli bütün önlemler alınacaktır. Alınacak önlemler aşağıda maddeler halinde özetlenmiştir, Ocak alanında malzemenin kamyonlara yüklenmesi ile ilgili olarak, gerekli bütün önlemler alınacaktır. Yükleme ve boşaltmada oluşacak tozlanmaya karşı önlem olarak, yükleme ve boşaltma işlemlerinin savurma yapılmadan ve yavaş yavaş yapılmasına dikkat edilecektir. Böylelikle toz çıkışında bir miktar azalma sağlanacaktır. Sahada yapılacak nakliye sırasında ocak asfalt yol bağlantısı periyodik olarak sulanacaktır. Ocak - Asfalt yol bağlantısının iyileştirme çalışmaları yapılacaktır. Nakliye esnasında hız kurallarına riayet edilecektir. Kamyonların üstü branda ile örtülecektir. Tesiste toz kaynağı olan her bir ünite (bunker, kırıcılar, elekler, konveyör bantlar) tamamen kapalı sistem içerisine alınmıştır. Dolayısıyla, Tesisten kaynaklanan toz emisyonları en aza indirilmiştir. Ayrıca tesis içerisinde pulvarize su sistemi bulunmaktadır. Yukarıdaki bölümlerde maddeler halinde verilen toz yayıcı işlemlerin aynı anda yapılacağı varsayıldığında, oluşacak toplam toz miktarı ile debisi ve alınacak önlemler sonucu oluşan toz miktarı ile debisi bir tablo halinde özetlenerek aşağıda verilmiştir. Reel olarak tüm bu işlemler aynı anda yapılamayacağından, alınacak önlemler sonucu ortaya çıkan emisyon debisi, hesaplanan emisyon debisinden çok daha alt sınırlarda kalacaktır. 146

Tablo 57. Üretimde Oluşacak Toz Emisyon Debisi ve Alınacak Önlemler Toz yayıcı işlem Kontrollü Toz Emisyonu debisi (kg/saat) Kontrolsüz Toz Emisyon debisi (kg/saat) Patlatma --- 240 TOPLAM* --- 240 Ocaktan malzemenin yüklenmesi ve tesise boşaltılması 4,01 8,01 Malzemenin tesise nakli 3,78 7,56 Kırma-eleme tesisi 28,80 287,99 Malzemenin tesiste yüklenmesi ve stok alanında boşaltılması 3,61 7,21 Malzemenin stok alanına nakli 0,42 0,84 Stok alanında mazemenin depolanması Malzemenin stoktan alanında yüklenmesi Malzemenin stoktan satışı ile nakli Alınacak İlave Önlem Ocak ayna üstü ve önü sulanacak, spreyleme yapılacak, pnömatik deliciler kullanılacak Yükleme ve boşaltma savurma yapılmadan yapılacaktır. Yol yüzeyi % 10 nemde tutulacak şekilde sulanacaktır. Nakledilecek malzemenin üstü kapatılacaktır. Üniteler kapalı ortama alınacak ve toz indirgeme sistemi kurulacaktır. Yükleme ve boşaltma savurma yapılmadan yapılacaktır. Yol yüzeyi % 10 nemde tutulacak şekilde sulanacaktır. Nakledilecek malzemenin üstü kapatılacaktır. 0,14 0,27 Düzenli olarak su ile spreyleme yapılacaktır. 2,00 4,00 18,9 37,8 TOPLAM (**) 61,66 353,68 Yükleme ve boşaltma savurma yapılmadan yapılacaktır. Yol yüzeyi % 10 nemde tutulacak şekilde sulanacaktır. Nakledilecek malzemenin üstü kapatılacaktır. * Patlatma işlemi tek başına bir emisyon kaynağı olup, aynı anda başka işlemlerin yapılıyor olması kesinlikle söz konusu değildir. Verilen toz emisyonu 1 patlatma çıkan miktardır. ** Malzemenin kamyonlara yüklenmesi işlemi ve tesis faaliyetleri, ocak mahallinde gerçekleştirilecek bir işlemdir. Diğer taraftan nakil yapılabilecektir. Malzeme nakli lokal bir işlem olmayıp, gidiş-geliş toplam 4 km'lik bir mesafe içine dağılmıştır ve farklı noktalarda emisyon söz konusudur. Faaliyet süresince Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nde belirtilen UVS ve KVS sınırları aşılmayacak ve yönetmeliğin EK 1 c, d, e bentlerinde belirtilen esaslara uyulacaktır. 5.2. Su Kullanımı ve Bertarafı (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere temin edileceği kaynaklar, su miktarları, içme ve kullanma suyu ve diğer kullanım amaçlarına göre miktarları, kullanımı sonrası oluşacak atık suların miktarı ve bertarafı) 5.2.1. Su Kullanımı Sahada işletme faaliyetleri esnasında; sosyal ihtiyaçlar için (personelin içme ve kullanma suyu) suya ihtiyaç vardır. Ayrıca proje alanında kalker cevherinin üretim faaliyetleri için doğrudan bir suya ihtiyaç bulunmamakla birlikte, ocak içi bağlantı yollarından ve kırma eleme Tesisi nin çalışmasından kaynaklanan toz çıkışını önlemek amacıyla su kullanımı söz konusudur. Sahadaki personel kullanımı için gerekli su ihtiyacı ile kırma eleme tesisinde kullanılan su ihtiyacı mevcut yeraltı suyu kuyusundan temin edilmektedir. Mevcut kuyuya ait Yeraltısuyu Kullanma Belgesi ve Su Analiz Raporu ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. Ek 17). Nakliye yolunda tozlanmaya karşı ihtiyaç duyulan su ise taşıma yolu ile karşılanmaktadır. 147

Sahada çalışacak personelin içme suyu ihtiyacı ambalajlı olarak piyasadan temin edilecektir. Personel Kullanımı İçin Gerekli Olan Su İhtiyacı Proje alanında üretim esnasında 7 kişinin çalışması planlanmaktadır. Çalışan personelin sosyal amaçlı su gereksinimi ortalama 182 lt/gün (TUİK Belediye İstatistikleri 2010 yılı ortalama verisi) kabul edildiğinde ve 7 personel üzerinden hesaplamalar yapıldığında; Günlük Su İhtiyacı = Personel Sayısı * Günlük Ortalama Su Gereksinimi Günlük Su ihtiyacı = 7 Kişi * 182 lt/gün = 1.274 lt/gün = 1,27 m 3 /gün dür. Tesiste kullanılan içme ve kullanma suyu niteliklerinin 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik hükümleri ile 31.07.2009 tarih ve 270305 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik te Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ilgili hükümlerine uygun olması sağlanacaktır. Ayrıca personelin içme suyu ihtiyacı için kullanılacak suyun hijyenik şartları sağlanacaktır. Personel kullanımından kaynaklı olarak evsel nitelikli atıksu oluşması söz konusu olacaktır. Yolların Sulanması Faaliyet kapsamında ocak içi ve stabilize bağlantı yollarında toz çıkışını önlemek amacıyla mevsime ve buharlaşma hızına bağlı olarak su ile spreyleme yapılacaktır. Yolların sulanması işlemi 10 ton kapasiteli sulama aracı ile en fazla günde 3 kez yapılacaktır. Buna göre günlük toplam 30 ton su kullanımı hesaplanmıştır. Bu kullanımda, su buharlaşacağından atıksu oluşması söz konusu değildir. Kırma-Eleme Tesisi Tozlanmaya Karşı Su İhtiyacı Kırma eleme tesisinde boyutlandırma işlemleri sırasında tozlanmanın en aza indirilmesi için toz indirgeme sistemi kullanılacaktır. Toz indirgeme sistemi olarak pulvarize su sistemi kurulması durumunda, su sisteminde 1 ton malzemenin nemlendirilmesi için yaklaşık olarak 1,5 lt suya ihtiyaç duyulacaktır. Kapasite artışı ile birlikte yılda 1.000.000 ton üretim yapılacağı düşünüldüğünde günlük üretim miktarı yaklaşık 3205 ton civarında olacaktır. Bu malzemenin tamamı kırma-eleme tesisinde işlenecek olup, nemlendirme için gerekli olan su miktarı aşağıda hesaplandığı gibidir; 3205 ton * 1,5 lt/ton = 4.807,5 lt = 4,81 m 3 /gün Sahada toz çıkışını önlemek amacıyla tesiste kullanılacak su buharlaşma yolu ile bertaraf olacaktır. Dolayısıyla bütün bu kullanımlardan kaynaklı atıksu oluşumu söz konusu olmayacaktır. Proje alanında ihtiyaç duyulan su miktarları, bunların temin edileceği kaynaklar aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. 148

Tablo 58. Proje Alanı İşletme Aşamasında Su Temini ve Kullanımlarına Göre İhtiyaç Duyulan Su Miktarları Su Kullanım Amacı Personel İçme ve Kullanma Suyu Su Temin Yeri Kullanım Miktarı ( m 3 /gün ) Oluşacak Atıksu Miktarı (m 3 /gün) Bertaraf Yöntemi YAS + Piyasa 1,27 1,27 Sızdırmasız Fosseptik Yol Sulama Suyu Taşıma 30 --- --- Kırma-Eleme Tesisi Kullanmı YAS 4,81 --- --- TOPLAM 36,08 --- * YAS : Yeraltısuyu Faaliyetler sırasında 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve bu kanuna dayalı çıkarılan yönetmeliklere ve tüzüklere ve ayrıca 2006/1 Umumi Hıfzıssıhha Kararına uyulacaktır. 5.2.2. Atık Suların Bertarafı Evsel nitelikli atıksular Proje alanında personel kullanımından kaynaklı olarak evsel nitelikli atıksu oluşacaktır. Oluşacak evsel nitelikli atıksular sahada bulunan sızdırmasız fosseptikte biriktirilmektedir. Faaliyet kapsamında Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümlerine uygun olarak fosseptik inşa edilecek ve söz konusu yönetmeliğin ilgili hükümlerine uyulacaktır. Fosseptik planı ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK 27). Fossseptikte biriktirilen atık sular ücret mukabili vidanjör ile çekilerek bertaraf edilmektedir. Foseptiğin vidanjör ile çekildiğine dair alınan vidanjör makbuzları ekte sunulmuştur (Bkz. EK 27). Bugüne kadar olduğu gibi kapasite artışı ile birlikte atıksular aynı şekilde bertaraf edilmeye devam edilecektir. Üretim faaliyetleri sırasında 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 149

5.3. Atıklar (Arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere atık türleri, miktarları, bertarafı) 5.3.1. Evsel Nitelikli Katı Atıklar Sahada ocak faaliyetleri ve tesis faaliyetleri sırasında, meydana gelecek katı atıklar az miktarda oluşan evsel nitelikli katı atıklardır. 2010 yılı T.U.İ.K. Belediye İstatistikleri verilerine göre, kişi başına günde atılacak evsel atık miktarı 1,14 kg/kişi-gün olarak kabul edilmektedir. Bu değer kullanılarak çalışacak personelden kaynaklanan toplam evsel nitelikli katı atık miktarları aşağıda hesaplanmıştır. 1,14 kg/kişi/gün * 7 kişi = 7,98 kg/gün dür. İşletmede çıkan katı atıklar, evsel nitelikli ve geri kazanılabilir nitelikte olan kağıtkağıt ürünleri ile plastik atıklardır. Kapasite artışı ile birlikte faaliyet süresince çıkacak evsel nitelikli atıkların toplanması, depolanması ve bertarafı konusunda 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (KAKY) hükümlerine uyulacaktır. Proje alanında oluşacak evsel nitelikli katı atıklar, kapaklı çöp bidonları içerisinde biriktirilecektir. Tesiste biriktirilecek evsel nitelikli katı atıklar düzenli olarak Polatlı Belediyesi nin çöp toplama merkezine (çöp alanına) gönderilecektir. Ocak faaliyetleri sırasında çıkabilecek pasa atıklarının bertarafı ile ilgili olarak 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine uyulacaktır. 5.3.2. Ambalaj Atıkları Tesiste oluşması muhtemel ambalaj atıklarının bertarafı 24.08.2011 tarih ve 28035 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Ambalaj Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Yönetmelik gereği ambalaj atıkları tesiste diğer atıklardan ayrı olarak biriktirilecek ve toplama sistemine verilmek üzere hazır olarak depolanacaktır. Ambalaj atıkları belediye ile anlaşma yapan ve çevre lisansı almış toplama ayırma tesislerine verilecektir. Ambalaj atıklarının çevreye zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı olarak alıcı ortama verilmesi ve düzenli depolama sahalarında depolanarak bertarafı yasaktır. Dolayısıyla tesisten çıkabilecek ambalaj atıkları diğer atıklar ile birlikte düzenli depolama sahalarına gönderilmeyecektir. 5.3.3. Atık Yağlar Tesiste makinelerin yağlanmasından kaynaklı az miktarda atık yağ oluşumu söz konusu olabilir. Tesis alanında oluşan atıkyağların bertarafı için faaliyet sahibi firma tarafından, 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atık Yağların 150

Kontrolü Yönetmeliği Madde 9 da belirtilen Atık Yağ Üreticileri Yükümlülükleri yerine getirilecek, Madde 15 e göre çıkabilecek atık yağların bir kez atık yağ kategori belirleme analizi yaptırılacaktır. Yönetmeliğin Madde 18 ine göre atıkyağların depolanması için uygun zemin oluşturulmuş ve geçici olarak depolanmasına başlanmıştır. İlgili yönetmelik maddeleri doğrultusunda faaliyet sahibi tarafından yerine getirilmesi gereken yükümlülükler aşağıda açıklanmıştır. 1. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Madde 9-Atık yağ üreticisinin yükümlülükleri a) Atık yağ üretimini en az düzeye indirecek şekilde gerekli tedbirleri almakla, b) Atık yağ analizlerini 15 inci maddeye uygun olarak yapmak veya yaptırmakla, atık yağları kategorilerine göre ayrı ayrı 18 inci maddede belirtilen şekilde geçici depolamakla, c) Tesisten kaynaklanan farklı kategorideki atık yağları birbirleriyle, PCB ve diğer tehlikeli atıklarla karıştırmamakla, tehlikeli atıkla kirlenmiş yağların bertarafı için Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uymakla, ç) Atık yağların taşıma lisansı almış taşıyıcılar vasıtasıyla çevre lisanslı işleme ve bertaraf tesislerine gönderilmesini sağlamakla, d) Atık yağların tesis dışına taşınması durumunda Ulusal Atık Taşıma Formunu doldurmakla, e) 26 ncı maddeye göre kayıt tutmakla ve EK-2 de yer alan Atık Yağ Beyan Formunu doldurarak takip eden bir sonraki yılın Şubat ayı sonuna kadar il çevre ve orman müdürlüğüne göndermekle, f) Atık yağların taşınmasında üretici ile işleme veya bertaraf tesisi işletmecisi arasında uyuşmazlık çıkması halinde, bu uyuşmazlık giderilemezse on beş gün içinde uyuşmazlığı il çevre ve orman müdürlüğüne bildirmekle, bu süre içinde uyuşmazlığa konu olan atık yağları kendi depolarında muhafaza altına almakla, yükümlüdür. 2. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Madde 15-Atık yağ analizi (1) Kullanılan yağ türünde değişiklik yapılmaması durumunda atık yağ kategori analizleri atık üreticisi tarafından bir kez yaptırılarak EK-2 de yer alan Atık Yağ Beyan Formuyla Bakanlığa beyanda bulunulur. Atık yağ kategori analizleri yetkilendirilmiş kuruluşlar, işleme veya bertaraf tesisleri tarafından yaptırılmış olan atık yağ üreticileri, tekrar bir analiz yaptırmaya gerek olmadan bu analizleri kullanabilir. Atık yağ kategorisini etkileyecek koşulların oluşması durumunda atık yağ analizi yenilenerek Bakanlığa bilgi verilmesi zorunludur. 3. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Madde 18-Geçici Depolama (1) Atık yağlar 20 nci maddenin birinci fıkrasının (f) bendinde teknik detayları verilen geçirimsiz zemin üzerine yerleştirilmiş tanklar/konteynerler içinde toplanır. Farklı kategorideki atık yağlar için farklı tank/konteyner kullanılır. Atık yağ geçici depolama tankları/konteynerleri göstergeli, aşırı dolmayı önleyici tertibata sahip olmak zorundadır. Tanklar/konteynerler işaretli yere kadar doldurulur ve hiçbir zaman tam dolu bırakılmaz. Tanklar/konteynerler kolayca doldurulabilir ve boşaltılabilir olmak zorundadır. Tankların/konteynerlerin ağzı yeterli büyüklükte ve kapalı, diplerinde toplanmış katı veya çamurumsu çökeltilerin temizlenmesi için gerekli düzeneğe sahip olmak ve yağmur suyundan korunmak zorundadır. (2) Atık yağlar, kırmızı renkli ve üzerinde "Atık Yağ" ibaresi yer alan tank/konteynerlerde depolanır. Farklı kategorilerdeki atık yağlar birbirleriyle 151

karıştırılmaz. Bu tankların içine su, benzin, fuel-oil, boya, deterjan, solvent, antifiriz ve motorin gibi herhangi yabancı bir madde karıştırılmaz. 4. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Madde 20-1. Fıkrası f Bendi Tesis alanının atık yağ ile temasta olan kısımlarında zemin geçirimsizliğinin sağlanması zorunludur. Bu amaçla kalınlığı en az 25 cm olan betonarme zeminin ve havuzlama yan duvarlar içlerinin, dökülmelere karşı geçirimsizliğini sağlamak amacıyla epoksi boya, geomembran ve benzeri tecrit malzemesi ile kaplanması gereklidir. Atık kabul alanı yağmura karşı korunur. Projeye konu tesiste atık yağ üretimini en aza indirmek için gerekli tedbirler alınacaktır. Oluşması muhtemel atık yağlar herhangi bir tehlikeli atık ile karıştırılmayacak ve ayrı olarak depolanacaktır. Oluşması muhtemel atık yağların kategorisini belirlemek amacıyla analizi yaptırılacak ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na beyanda bulunulacaktır. Atık yağlar Madde 18 e göre tesiste oluşturulan geçici atık depolama alanında depolanmaktadır. Depolama alanı Madde 20 1. Fıkra f bendinde belirtilen sızdırmasız zemin özelliklerini taşımakta olup, yağmura karşı korunaklı olması amacıyla üzeri kapatılmıştır. Atık yağ diğer atıklarla karıştırılmadan emniyetli ve uluşlararası kabul görmüş standartlara uygun konteynırlar içerisinde geçici olarak muhafaza edilmektedir. Konteynırlar üzerinde atık ibaresi bulunmaktadır ve depolanan maddenin miktarı ve depolama tarihi konteynırlar üzerinde belirtilmektedir. Atıklar ayrı olarak kimyasal reaksiyona girmeyecek şekilde depolanmaktadır. Depo alanı içerisinde tehlikeli atıklardan sızıntı olmasına karşı ızgara sistemi ve kör kuyu bulunmaktadır. Alanda atık motor yağı geçici depolama tankının hacmi en az 1000 lt.dir ve üzerinde Atık Yağ ibaresi mevcuttur. Depolanan atık yağlar Ulusal Atık Taşıma Formu doldurularak taşıma lisansı almış taşıyıcılara verilecek ve çevre lisanslı işleme ve bertaraf tesislerine gönderilecektir. Tesiste biriktirilen ve taşıma formu doldurularak tesisten uzaklaştırılan atık yağlar için her yıl şubat ayı sonuna kadar bir önceki yıla ait miktarlar üzerinden atık yağ beyanında bulunulacaktır. Proje alanında yapılacak faaliyetler sırasında, 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. 5.3.4. Bitkisel Atık Yağlar Tesis bünyesinde kurulacak şantiyede yemekhane bulunmaktadır. Yemekhanede yapılan yemeklerde kullanılan yağlardan az miktarda bitkisel atık yağ oluşabilecektir. Oluşması söz konusu bitkisel atık yağlar, 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uyarınca berataraf edilecektir. Sonuç olarak kullanılmış kızartmalık yağlar diğer atıklardan ayrı olarak temiz ve ağzı kapaklı bir kapta biriktirilecek çevrenin korunması amacıyla kanalizasyona, toprağa, denize ve benzeri alıcı ortamlara boşaltılmayacaktır. 152

5.3.5. Tehlikeli Atıklar Tesiste proses gereği tehlikeli atık oluşmayacaktır. Faaliyet kapsamında oluşabilecek tehlikeli atıkları makine ve teçhizatın yağlanmasında kullanılan yağlar ve yağlar ile kirlenmiş kontamine atıklar (istübü, yağlı bez, yağ filtresi vb) dır. Tesiste oluşabilecek tehlikeli atıklar için faaliyet süresince 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. Tehlikeli atıklar için 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin 9. Maddesi m bendi gereği tesis sınırları içerisinde tesis ve binalardan uzakta, beton saha üzerine, sağlam sızdırmaz zeminli ve emniyetli geçici atık depolama alanı kurulmuştur. Tehlikeli atıklar bu alanda yönetmelik hükümleri doğrultusunda uluslararası kabul görmüş standartlara uygun konteynırlarda ayrı ayrı depolanmaktadır. Konteynırlar üzerinde atık ibaresi bulunmaktadır ve depolanan maddenin miktarı ve depolama tarihi konteynırlar üzerinde belirtilmektedir. Atıklar ayrı olarak kimyasal reaksiyona girmeyecek şekilde depolanmaktadır. Depo alanı içerisinde tehlikeli atıklardan sızıntı olmasına karşı ızgara sistemi ve kör kuyu bulunmaktadır. Araçlardan çıkan yağ filtreleri, atık motor yağı geçici depolama tanklarının yanında bulunan ayrı bir konteynırda biriktirilmektedir. Aynı yönetmeliğin 9. Maddesi d bendi gereği üretilen atıklarla ilgili kayıt tutulacak ve g bendi gereği atık beyan formları yönetmelikte belirtilen zamanlarda Bakanlıkça hazırlanan web tabanlı program kullanılarak doldurulacak, onaylanacak ve beş yıl boyunca bir nüshası saklanacaktır. Tehlikeli atıklar çevre lisansı almış bertaraf tesislerine gönderilecektir. Tesis bünyesinde oluşacak atıklar için 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı resmi gazetede yayımlanan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Pil ve akü gibi tehlikeli atıklar 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ne uygun olarak toplanacak, depolanacak ve lisans almış tesislere verilmesi sağlanacaktır. 5.4. Gürültü Kaynakları ve Seviyeleri 5.4.1. Gürültü Kaynakları ve Seviyeleri Proje alanında işletme esnasında faaliyet ünitelerinden kaynaklanan gürültü, üretim esnasında iş makineleri ve ekipmanlarından kaynaklanan gürültüdür. İnceleme konusu olan kalker madeni çıkarım alanında gürültünün gerek ocak çevresinde gerekse burada çalışan işçi ve personele olumsuz etkisi olabilir. Sahada çalışan personelin kulak sağlığı ve konforu açısından maruz kaldıkları gürültü düzeyleri için, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanan 23.12.2003 tarih ve 25352 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğü giren Gürültü 153

Yönetmeliği nin 5. Maddesi nde Maruziyet Sınır Değerleri ve Maruziyet Etkin Değerleri belirtilmiştir. Söz konusu yönetmeliğin 5. Maddesinde çalışan personel için en yüksek maruziyet sınır değeri günde 8 saatlik çalışma süresi için 85 dba, en düşük maruziyet sınır değeri 80 dba; anlık gürültü maksimum değeri ise 140 dba olarak belirtilmiştir. Ayrıca aynı maddede, günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiği işlerde günlük maruziyet değeri yerine haftalık maruziyet sınır değeri 87 dba olarak kullanılabileceği belirtilmiştir. Verilen bu değerler gürültü seviyesi olup, dba ağırlıklı ortalama olarak ses basınç seviyesidir ve dba ortalama desibelin kısaltılmasıdır. Projeye konu alana en yakın yerleşim birimi, proje alanının (kuşuçuşu) 1,1 km güneydoğusunda yer alan Karakuyu Köyü dür. 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nin EK.7 Tablo 4 te farklı yerleşim bölgeleri için Endüstriyel Tesisler için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri verilmiştir. Bu değerler aşağıdaki tabloda sunulduğu gibidir. Tablo 59. Endüstriyel Tesisler için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Alanlar Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim, kültür ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp yerlerinin yoğunluklu olduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan işyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar Organize Sanayi Bölgesi veya İhtisas Sanayi Bölgesi içindeki her bir tesis için L gündüz (dba) L akşam (dba) L gece (dba) 60 55 50 65 60 55 68 63 58 70 65 60 Çalışma yapılacak sahanın bulunduğu alan, Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan işyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar kapsamında değerlendirilebilir. Tablo 59 da görüleceği üzere Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği EK.7 Tablo 4 de bu alanlar için verilen gündüz gürültü düzeyi 68 dba olarak tanımlanmıştır. Sahada yapılacak çalışmalar sırasında oluşması muhtemel gürültü seviyesinin en yakın yerleşim biriminde bu sınır değerini aşmaması gerekmektedir. Üretim faaliyetleri sırasında çalışacak makine ekipmandan kaynaklı olarak gürültü oluşması söz konusudur. Kalker üretimi ve kırma eleme tesisi işletmesinde 1 adet wagondrill, 1 adet kompresör, 1 adet ekskavatör, 1 adet yükleyici, 3 adet kamyon kullanılacak ayrıca 1 adet de kırma-eleme tesisi bulunacaktır. Proje alanında oluşması muhtemel gürültünün çevreye olabilecek etkilerinin incelenebilmesi amacıyla alanda 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği esaslarına uygun olarak arka plan gürültü ölçümü gerçekleştirilmiş, faaliyetin alana etkisini de içeren Akustik Rapor hazırlatılmıştır. Söz konusu Akustik Rapor ekler bölümünde sunulmuştur (Bkz. EK. 29). 154

KET TAMTAŞ YAPI MALZ. Akustik rapor kapsamında, ÇED süreci içerisinde, arka plan gürültüsü ölçümü için proje alanına en yakın yerleşim birimlerinde iki nokta belirlenmiştir. Söz konusu bu noktalarda yaklaşık onar dakika süre ile gürültü ölçümü gerçekleştirilmiş ve ölçüm sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 60. Arka Plan Ölçüm Sonuçları Ölçüm Yeri Tarihi Zaman Dilimi Süre A Ağırlıklama C Ağırlıklama L eq L tm3 L tm5 L eq L tm3 L tm5 1 Nolu Ölçüm Noktası (Karakuyu Ev-1100 m) 15.11.2012 Gündüz 10 dk 56,8 61,9 63,1 68,8 71,8 72,7 2 Nolu Ölçüm Noktası (Türkkarsak Ev-1700 m) 15.11.2012 Gündüz 10 dk 53,3 60,9 62,8 65,0 76,2 77,6 Çalışılacak olan proje alanında muhtemel gürültü kaynakları ve bu kaynakların gürültü düzeyleri aşağıdaki tabloda toplu halde verilmiştir. Tablo 61. Proje Alanında Muhtemel Gürültü Kaynakları Ve Ses Gücü Düzeyleri Gürültü Kaynakları Adedi Kaynağın Ses Gücü Düzeyi L w (db) Referans Kaynak Titreşimli Besleyici 1 Ön Elek 1 Primer Kırıcı 1 Sekonder Kırıcı 1 115 --- Tersiyer Kırıcı 1 Çok Katlı Elek 1 Bant Konveyör 11 Wagondrill 1 105 Üretici Bilgisi Kompresör 1 90 Üretici Bilgisi Ekskavatör 1 103 Üretici Bilgisi Yükleyici 1 105 Üretici Bilgisi Kamyon 3 103 Üretici Bilgisi * KET : Kırma Eleme Tesisi Sahada makine-ekipmanların tamamının aynı anda kullanılması söz konusu olmamakla birlikte, en kötü durumda bütün makinelerin aynı anda çalışacağı varsayımı yapılarak gürültü düzeyleri ekler bölümünde sunulan akustik raporda hesaplanmıştır (Bkz. EK 29). Proje alanında ve çevresinde oluşması muhtemel maksimum gürültü düzeyleri hesaplanırken tüm ekipmanın aynı anda çalışacağı varsayımı yapılmış ve en kötü hal senaryosu değerlendirilmiştir. Ocak ve tesis faaliyetleri sırasında oluşacak toplam gürültü düzeyleri aşağıda verilen toplam formülü kullanılarak hesaplanmıştır. 155

L L wt 10 log n i 1 10 L wi / 10 105/10 103/10 1 *10 3 115/10 105/10 90/10 103/10 wt 10 log ( 1* 10 ) (1* 10 ) (1* 10 ) (1* 10 ) *10 L 116,63 db wt Sahada makine-ekipmanın çalışmasından kaynaklanan ses gücü düzeyi 116,63 db olarak hesaplanmıştır. Faaliyetler sırasında oluşacak 116,63 db lik ses gücü düzeyinin mesafelere göre dağılımı ve yerleşim yerinde hangi seviyelerinde hissedileceği ekler bölümünde sunulan Akustik Rapor da hesaplanmıştır (Bkz. EK 29). Akustik raporda yapılan dağılım hesaplamaları sonucu bölgede oluşan gündüz gürültü değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 62. İşletme Aşamasında Çalışacak İş Makinelerinin Mesafelere Göre Gündüz Gürültü Düzeyleri Mesafe (m) L g (dba) 10 20 30 40 50 100 200 300 400 500 1000 1100 1400 1700 3000 88,65 82,56 78,98 76,42 74,23 68,12 61,59 57,63 54,75 52,48 45,17 44,17 41,62 39,51 33,12 Yukarıda verilen gürültü düzeyleri incelendiğinde, gündüz gürültü düzeyinin yaklaşık olarak 100 m mesafede, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği EK.7 Tablo 4 de verilen 68 dba sınır değerinin altında kalmaktadır. Proje alanında yapılacak üretim faaliyetleri sırasında oluşacak gürültüden etkilenebilecek en yakın yerleşim birimi, sahaya 1.100 m mesafede bulunan Karakuyu Köyü ve 1.700 m mesafe bulunan Türkkarsak Köyü dür. Köylerde arka plan gürültü ölçümü yapılan 2 yapıda hesaplanan gürültü düzeyleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 63. Yerleşim Yerlerinde Bulunan Yapılarda Hesaplanan Gürültü Düzeyleri Yapılar L gündüz (dba) Ev 1.100 m (Karakuyu Köyü) 44,17 Ev 1.700 m (Türkkarsak Köyü) 39,51 Arka plan ölçümünün gerçekleştirildiği yapılarda hesaplanan gürültü düzeyleri arka plan gürültü ölçümleri ile birlikte değerlendirilerek aşağıda sunulan tabloda toplam gürültü düzeyi olarak yönetmelik sınır değerleri ile karşılaştırılmıştır. 156

Tablo 64. Yerleşim Yerlerinde Bulunan Yapılarda Hesaplanan Toplam Gürültü Düzeyleri ve Değerlerin Sınır Değerler İle Karşılaştırılması ALICI 1 Nolu Yapı (Ev) Karakuyu K. 2 Nolu Yapı (Ev)-Türkkarsak K. Hesaplanan Gürültü Düzeyleri (dba) Ölçüm Sonuçları (dba) Toplam Gürültü Düzeyleri (dba) ÇGDYY Sınır Değer (dba) 44,17 56,8 57,03 68 39,51 53,3 53,30 68 20062066 No lu proje alanında gerçekleştirilecek üretim faaliyetlerinden kaynaklanan gürültünün, yerleşim birimlerinde arka plan ile değerlendirilmesi sonucu elde edilen toplam gürültü düzeyleri Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği EK-7 Tablo 4 te Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan işyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar için verilen 68 dba sınır değerinin altında kalmaktadır. Dolayısıyla yerleşim biriminin üretim faaliyetleri sırasında oluşacak gürültüden etkilenmeyeceği tahmin edilmektedir. Gürültü düzeyleri hesaplanırken tüm ekipmanın aynı anda çalışacağı varsayımı yapılmış ve en kötü hal senaryosu değerlendirilmiştir. Ancak gerçekte makinelerin hepsinin aynı anda çalışması söz konusu olmayacaktır. Bütün bu değerlendirmeler ışığında yerleşim yerinde hesaplanan gürültü düzeyleri daha düşük mertebelerde hissedilecektir. Gürültülü ortamda çalışacak personel için İş Kanunu ve ilgili mevzuatın öngördüğü hükümlere uyulacaktır. Gürültü denetiminde en etkili çözüm gürültünün kaynakta kontrol altına alınmasıdır. Buradaki temel amaç ses kaynağından yayılan ses gücünün düşürülmesidir. Bunun için gelişen teknoloji imkanlarından yararlanılarak proje alanında kullanılan iş makinelerinin ses gücü düzeylerinin minimuma indirilmiş özellikte olmasına dikkat edilecektir. Gürültünün kaynağında en aza indirilmesi için makine ekipmanın periyodik muayene ve bakımları yapılacak, böylelikle tüm makinelerin uygun işleyişi sağlanacaktır. Makine ekipmanın yağ, su, filtre, lastik ve kasa kontrolleri operatörler tarafından yapılacak ve düzenli olarak makinelerin su, yağ, filtre değişimleri yaptırılacaktır. Yapılacak bu tür düzenli bakımlarla makine ekipmanın gürültü seviyeleri % 50 ye varan oranlarda düşürülebilecektir. Gerektiğinde iş makinelerinin egzos kısımlarına susturucu ekipman takılacak ve gürültü düzeylerinin azaltılması sağlanacaktır. Sahada makine ekipman rolantide bırakılmayacak, araç ve ekipman operatörlerine bu konu gerekli eğitimler verilecektir. Sahada bulunan tesis tamamen kapalı sistemlerde çalıştığından gürültü düzeyleri hesaplamalarda kullanılan değerlerden daha düşük seviyelerde olacaktır. 157

Alıcı ile kaynak arasına ses perdeleri, bariyerler ve doğal engeller yerleştirilebilmektedir. Gürültü kaynaklarının çevrelerinde bulunan bitki örtüsü, ağaç ve çalılıklar önemli doğal engellerdir. Bu bitki örtüleri çıkan gürültüleri önemli derecede absorblayarak gürültü şiddetinin büyük oranda azalmasına neden olurlar. Çalışan personelin gürültüden etkilenmemesi için gerektiğinde ses seviyesi düşürücü kulaklık kullanmaları sağlanacaktır. Ocak alanında yüksek gürültü düzeylerinin bulunduğu bölgelere uyarı levhaları asılacaktır. Alınacak bu önlemlerle ocak faaliyetleri sırasında oluşacak gürültü en az seviyeye indirilmeye çalışılacak ve yakın çevrenin gürültüden etkilenmesi önlenecektir. 5.4.2. Vibrasyon Patlatma sonucu oluşan şok dalgalar havada ve ateşlenen kaya birimi içinde belirli bir hız, frekans ve genlikte yayılmaktadır. Bu yayılım atım yerinden uzaklaştıkça sönme eğilimi göstermektedir. Şok dalgalarının çevrede bulunan hassas noktalara (bina, köprü, tarihi binalar, mağara vb) hasar verebileceği mesafe aşağıda açıklanan bağıntılar yardımıyla hesaplanabilmektedir. Bağıntılarda değişken olarak anlık şarj (bir gecikme süresinde ateşlenen patlayıcı miktarı) atım yeri ile çevre birimleri arasındaki mesafe ve kayaç türlerine ait katsayılar bulunmaktadır. Patlatma sırasında hem şok hem de gaz basıncı şeklinde bir enerji açığı çıkar ve çevresindeki malzemeyi gevşetir. Bu enerji patlatma noktasından itibaren dışa doğru bütün yönlerde yayılan bir basınç dalgası doğurur. Patlama enerjisini taşıyan bu basınç dalgası atmosferde ilerliyorsa hava şoku, katman içinde veya arazi üzerinde ilerliyorsa titreşim adını alır. Titreşim ve hava şokunun şekilsel olarak gösterimi aşağıda verilmiştir. HAVA ŞOKU (atmosferdeki patlatma enerjisi) Patlama TİTREŞİM (Formasyondaki patlatma enerjisi) Şekil 38. Patlatma Sonucu Oluşan Titreşim ve Hava Şoku 158

Hava Şoku : Hava şoku atmosferde ses dalgalarına benzer bir biçimde yayılan basınç dalgalarıdır. Hava şoku dalgasının havada yayılması ses dalgalarının yayılmasına benzer. Atmosferik koşullar (rüzgar hızı ve yönü, sıcaklık faklılıkları havanın nemi, vs.) hava şoku dalgasının dağılımını etkiler. Ayrıca hava şoku yapılacak patlatmanın dizaynı ve tekniği ile de yakından ilgilidir. Normal atmosferik koşullarda ve gecikmeli sistem kullanılan patlatmalarda hava şoklarının yapısal tahribat yapma olasılığı yok denecek kadar azdır. Hava şoklarının en büyük etkisi sesi ile insanları korkutur ve şaşırma ya da ürkmeye neden olur. Ayrıca hava şoku dalgaları cam eşyalar ve pencerelerde titreşim oluşturur. Çok önemli olmamakla birlikte eşyalar üzerinde oluşan titreşim ve hava şoku nedeniyle duyulan ses insanların psikolojik yönden patlatmalardan etkilenmesine sebep olabilmektedir. Patlatma sonucu oluşan hava şoku aşağıdaki bağıntıdan hesaplanmaktadır. (CALZIA, 1969) Şiddetli etki zonu : D 5 W Orta şiddette etki zonu : 5 W D 10 W Hafif şiddette etki zonu : 10 W D 15 W D : Etkili zon aralığı (m) W : Bir gecikme aralığında atılan dinamit miktarı = Anlık şarj (kg) Hava şoku hesaplamaları ruhsat alanlarında yapılacak maksimum anlık şarj dikkate alınarak yapılmıştır. Patlatmada kullanılacak maksimum anlık şarj: 35,63 kg Şiddetli etki zonu : 0-30 m Orta şiddette etki zonu : 30-60 m Hafif şiddette etki zonu : 60-90 m Patlatma sonucu yer katmanında deliğin hemen çevresinde basınç dalgaları oluşur. Basınç dalgaları yayılır ve uzaklaştıkça sismik dalgalara dönüşür. Bu sismik dalgaya titreşim dalgası adı verilir. Titreşim dalgası, yer katmanlarında yapısal dalga, yer yüzeyinde ise yüzey dalgası şeklinde yayılır. Titreşimin yapılara vereceği zararı kestirmede alınabilecek en iyi kriter parçacık hızıdır. Patlatmayla oluşturulan titreşim hızının çevre yapılarına etkisi Devine bağıntısı (Devine et al, 1966) ile tespit edilmektedir. V k 1, 6 D / W 159

Devine Bağıntısı : V : Kayaç içinde yayılan titreşim hızı (inç/sn) k : Kayaç türüne bağlı katsayı ( 26-260) D : Patlatma noktası ile çevre yerleşim birimleri arasındaki etkili Mesafe (feet) W : Bir gecikme aralığındaki patlayıcı miktarı (libre) 1 feet = 0,3048 m 1 libre = 0,4536 kg 1 inç = 25,4 mm k katsayısı kayacın titreşimi iletme kapasitesi olarak alınmaktadır. Patlatma kaynağı ile hassas nokta arasındaki birimlerin değişkenliği, kırık, fay, çatlak gibi süreksizliklerin yoğunluğu k katsayısını etkilemektedir. Homojen birimlerde katsayı 260 sayısına yaklaşırken, tektonik etkilerin yoğunluğu ve geçilen her farklı birim katsayıyı 26 sayısına yaklaştırmaktadır. Hesaplamalarda k katsayısı ortalama 200 olarak alınmıştır. Tablo 65. Mesafeye Göre Titreşim Hızı Değerleri (W = 35,63 kg) k ( Sabit ) D ( Metre ) W (Kg) V ( mm/sn ) 1/2V(mm/sn) 1/5V(mm/sn) V 0 (mm/sn) 1/2V - 1/5V 200 50 35,63 47,7 23,85 9,54 14,31 200 97 35,63 16,52 8,26 3,30 4,96 200 100 35,63 15,73 7,87 3,15 4,72 200 250 35,63 3,63 1,82 0,73 1,09 200 500 35,63 1,20 0,6 0,24 0,36 200 750 35,63 0,63 0,31 0,12 0,19 200 1000 35,63 0,40 0,2 0,08 0,12 200 1100 35,63 0,34 0,17 0,07 0,10 Yukarıdaki tabloda: V : mm/sn mesafeye göre değişen titreşim hızı Vo : Bina temelindeki titreşim hızı Kayaç içi titreşim hızının (V) 1/2 1/5 i V o değeri olarak kabul edilmektedir.(forssbland, 1981) 160

Şekil 39. Mesafeye Göre Bina Temelindeki Titreşim Hızı Değerleri Tablo 66. Bina temeli titreşim hızı (Vo) değerlerine bağlı olarak patlatma nedeniyle hasar görebilecek bina türleri (Forssbland,1981) Bina Türü V 0 (mm/sn) a Yıkılmaya yüz tutmuş çok eski tarihi binalar 2 b Sıvalı briket, kerpiç, yığma tuğla evler 5 c Betonarme binalar 10 d Fabrika gibi çok sağlam yapıda endüstriyel binalar 10 40 Civardaki en hassas yapının Tablo 66 daki b tipi binalar olduğu kabul edilirse Vo hızının 5 mm/sn nin üzerine çıkmaması gerekmektedir. Tablo 65 incelendiğinde 35,63 kg lık şarjın etkisi ile oluşan titreşim hızı patlatma noktasından itibaren 97 m de 5 mm/sn nin altına inmektedir. Bu durumda anlık şarj ile yapılan patlatmalar sonucu oluşan vibrasyonun en yakın yerleşim birimlerine olumsuz etkisinin olmayacağı tahmin edilmektedir. 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nin 25. maddesi a bendinde, maden ve taş ocakları sahalarında yapılan patlatmaların çevredeki çok hassas kullanımlarda oluşturduğu zemin titreşim seviyesi bu yönetmeliğin ekindeki EK-7 de yer alan Tablo 6 da verilen sınır değerleri geçemeyeceği belirtilmiştir. Yönetmelikte EK-7 Tablo 6 da belirtilen en yüksek titreşim hızı değerleri aşağıda sunulmuştur. 161