III ÜRETÝM 33
34
ÜRETÝM Bu bölümde ekonominin temel sektörlerindeki üretim geliþmelerine ana hatlarý itibariyle yer verilmektedir. A. TARIM Ülkemizde tarým sektörünün GSMH daki payý yüzde 13.2, sivil istihdamdaki payý ise yüzde 34.9 dur. Tarým sektörü üretimi 1999 yýlýnda yüzde 5.6 oranýnda gerilerken, 2000 yýlýnda alt sektörlerden balýkçýlýkta yüzde 2, çiftçilik ve hayvancýlýkta yüzde 4.2 ve ormancýlýktaki yüzde 2.7 oranlarýndaki artýþýn etkisiyle yüzde 4.1 oranýnda büyümüþtür. 2001 yýlýnda ise ilk üç aylýk dönemde yüzde 6.1 büyüme kaydedilirken ikinci üç aylýk dönemde yüzde 4 oranýnda daralma olmuþtur. 2000 yýlýnda sulamaya açýlan tarým alanlarý yüzde 1.8 oranýnda geniþleyerek 3 milyon 498 bin hektara ulaþmýþ, bunun 2 milyon 714 bin hektarý sulanmýþtýr. 2001 yýlýnda ise sulamaya açýlan alanýn yüzde 1.6 oranýnda artarak 3 milyon 554 bin hektara ulaþmasý, sulanan kýsmýn yüzde 5.6 artýþla 2 milyon 867 bin hektar olmasý beklenmektedir. 2000 yýlýnda ekilen tarým alaný 18.3 milyon hektar, nadasa býrakýlan ise 4.9 milyon hektardýr. TARIMSAL ALANLARIN KULLANIMINA GÖRE DAĞILIMI Tablo III-1 (Bin Hektar) 1998 1999 2000(*) Ekilen Arazi 18,750 18,448 18,260 Nadasa Bırakılan 4,902 4,900 4,900 Sebze Bahçeleri 783 790 793 Bağlar 541 530 535 Meyvelik 1,389 1,404 1,637 Zeytinlik 600 600 600 Ormanlar 20,703 20,703 20,703 Kaynak: DİE (*) Geçici Tarýmda kimyasal gübre kullanýmý fiziki deðer olarak 2000 yýlýnda yüzde 5.1 oranýnda azalarak 5.3 milyon ton olmuþtur. 2001 yýlý Ocak-Haziran dönemi itibariyle ise SULAMAYA AÇILAN TARIMSAL ALANLAR Tablo III-2 (Bin Hektar) Sulamaya Açılan Fiilen Sulanan Alan Alan 1995 3,044 2,387 1996 3,141 2,481 1997 3,268 2,588 1998 3,379 2,630 1999 3,436 2,672 2000 3,498 2,714 2001(*) 3,554 2,867 Kaynak: DSİ Gn.Müdürlüğü, Köy Hizmetleri Gn. Müdürlüğü (*)Program geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 18.7 oranýnda azalmýþtýr. Kimyasal gübre tüketiminin 2001 yýlýnýn tamamýnda 5.2 milyon ton olacaðý tahmin edilmektedir. KÝMYASAL GÜBRE ÜRETÝMÝ VE TÜKETÝMÝ Tablo III-3 (Bin Ton) Ocak-Haziran 1998 1999 2000 2001(*) 1998 1999 2000 2001 Üretim Fiziki 3,820 3,301 3,163 3,106 1,966 1,791 1,497 1,192 BBM(1) 1,472 1,236 1,142 1,119 752 657 527 444 Tüketim Fiziki 5,465 5,581 5,294 5,150 3,320 3,461 3,253 2,644 BBM 2,185 2,204 2,089 2,056 1,224 1,272 1,183 967 Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,Gübre Üreticileri Derneği (*) Tahmin (1) BBM=Bitki Besin Maddesi 35
Fiziki deðer olarak kimyasal gübre üretimi de 2000 yýlýnda yüzde 4.2 oranýnda azalarak 3.2 milyon ton olmuþtur. Geçen yýlýn ayný dönemine göre 2001 yýlý Ocak- Haziran döneminde ise yüzde 20.4 oranýnda azalmýþtýr. 1. Bitkisel Üretim 2000 yýlýnda baþlýca tarým ürünlerinden hububat, sanayi bitkileri, meyve ve sebzelerde üretim artýþý olurken baklagiller, yaðlý tohumlar ve yumru bitkilerde üretim azalmýþtýr. TARIMSAL ÜRETÝM VE BAŞLICA ÜRÜNLERÝN ÜRETÝMLERÝ (Bin Ton) Tablo III-4 Yüzde Değişme 1998 1999 2000(*) 2001(**) 1999 2000(*) 2001(**) HUBUBAT 33,187 28,886 32,249 29,765-13.0 11.6-7.7 Buðday 21,000 18,000 21,000 19,000-14.3 16.7-9.5 Arpa 9,000 7,700 8,000 7,500-14.4 3.9-6.3 Mýsýr 2,300 2,297 2,300 2,350-0.1 0.1 2.2 Çeltik 315 340 350 330 7.9 2.9-5.7 Diðerleri 572 549 599 585-4.1 9.1-2.3 BAKLAGÝLLER 1,594 1,356 1,311 1,482-15.0-3.3 13.0 Mercimek 540 380 353 472-29.6-7.1 33.7 Kuru Fasulye 236 237 230 240 0.4-3.0 4.3 Nohut 625 560 548 600-10.4-2.1 9.5 Diðerleri 193 179 180 170-7.6 1.0-5.5 SANAYÝ BÝTKÝLERÝ 24,903 19,434 21,276 17,899-22.0 9.5-15.9 Tütün 251 243 208 150-2.8-14.4-28.1 Pamuk(Kütlü) 2,305 2,026 2,246 2,348-12.1 10.9 4.5 Şeker Pancarý 22,283 17,102 18,781 15,350-23.2 9.8-18.3 Diðerleri 65 62 40 51-4.4-36.1 28.4 YUMRU BiTKiLER 7,720 8,708 7,791 7,655 12.8-10.5-1.7 Patates 5,250 6,000 5,370 5,200 14.3-10.5-3.2 Soðan(Kuru) 2,270 2,500 2,200 2,230 10.1-12.0 1.4 Diðerleri 200 208 221 225 4.0 6.3 1.8 YAĞLI TOHUMLAR 1,073 1,151 958 907 7.3-16.7-5.3 Ayçiçeði 860 950 800 750 10.5-15.8-6.3 Afyon Tohumu 28 31 12 20 12.1-63.1 73.0 Yer Fýstýðý 90 75 78 56-16.7 4.0-28.2 Susam 34 28 24 24-17.6-15.0-1.3 Soya 60 66 45 57 10.0-32.6 28.1 Diðerleri 1 1 1 1-2.1-21.8 81.5 MEYVELER 13,933 13,069 14,204 12,827-6.2 8.7-9.7 Elma 2,450 2,500 2,400 2,400 2.0-4.0 0.0 Turunçgiller 1,943 2,263 2,222 2,110 16.5-1.8-5.1 Üzüm 3,600 3,400 3,600 3,600-5.6 5.9 0.0 İncir 255 275 240 225 7.8-12.7-6.3 Fýndýk 580 530 470 630-8.6-11.3 34.0 Zeytin 1,650 600 1,800 600-63.6 200.0-66.7 Çay (Yaþ) 979 1,096 783 750 12.0-28.5-4.2 Diðerleri 2,476 2,405 2,689 2,512-2.9 11.8-6.6 SEBZELER(1) 21,155 22,083 22,358 21,849 4.4 1.2-2.3 Kaynak: DİE (*) Geçici (**) Tahmin (1) Kavun-Karpuz Dahil 36
Tarla ürünlerinden buðdayda yüzde 16.7, arpada yüzde 3.9 ve mýsýrda binde 1 üretim artýþý olmuþtur. Baklagillerde ise mercimek üretimi yüzde 7.1, nohut üretimi yüzde 2.1 ve fasülye üretimi yüzde 3 azalmýþtýr. Bitkisel ürünlerden zeytin, var yýlý olmasý nedeniyle yüzde 200 oranýnda artarken fýndýk üretimi yüzde 11.3 ve çay üretimi yüzde 28.5 oranýnda azalmýþtýr. DÝE nin tarým ürünleri üretim tahminine göre 2001 yýlýnda baklagil üretiminde artýþ, hububat, sanayi bitkileri, yumru bitkiler, yaðlý tohumlar, meyve ve sebzelerin üretiminde ise azalma olacaktýr. BAŞLICA TARIM ÜRÜNLERÝ ÜRETÝM ENDEKSÝ (1983 = 100) Tablo III-5 Şeker Buğday Arpa Pirinç Patates Pamuk Tütün Pancarı Ayçiçeği Zeytin Fındık Üzüm Ýncir 1994 106.7 129.0 63.5 142.6 120.3 79.9 101.4 103.5 350.0 124.1 101.5 84.5 1995 109.8 138.2 79.4 155.7 163.0 87.2 87.5 125.9 128.8 115.2 104.4 90.9 1996 112.8 147.5 88.9 162.3 150.2 96.2 113.9 109.1 450.0 112.9 108.8 87.9 1997 113.7 151.2 87.3 167.2 159.4 122.2 144.1 125.9 130.0 103.8 108.8 73.6 1998 128.0 165.9 100.0 172.1 169.0 107.3 174.5 120.3 412.5 146.8 105.9 77.3 1999 109.8 141.9 107.9 196.7 151.5 103.8 133.9 132.9 150.0 134.2 100.0 83.3 2000(*) 128.0 147.5 111.1 176.1 167.8 88.9 147.1 111.9 450.0 119.0 105.9 72.7 2001(**) 115.9 138.2 104.8 170.5 166.5 64.1 120.2 104.9 150.0 159.5 105.9 68.2 Kaynak : DİE'nin üretim verilerine göre oluşturulmuştur. (*) Geçici (**) Tahmin Grafik III-1 Grafik III-2 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 1995 1996 Buðday Pirinç 1997 1998 1999 Arpa 2000 2001 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 1995 1996 1997 Patates 1998 Tütün 1999 Pamuk 2000 2001 500 450 400 350 300 250 Grafik III-3 Zeytin 160 140 120 100 80 Grafik III-4 Fýndýk Üzüm 200 150 100 50 0 1995 1996 Şeker Pancarý Ayçiçeði 1997 1998 1999 2000 2001 60 40 20 0 1995 1996 1997 1998 Ýncir 1999 2000 2001 37
2. Hayvancılık ve Yem Üretimi 2000 yýlý itibariyle ülkemizde 28.5 milyon koyun, 7.2 milyon keçi, 10.8 milyon büyükbaþ hayvan ve 264 milyon kanatlý hayvan bulunmaktadýr. 2000 yýlýnda büyükbaþ hayvan sayýsý yüzde 2.7, koyun sayýsý yüzde 5.8 ve keçi sayýsý da yüzde 7.4 oranlarýnda azalmýþtýr. Kanatlý hayvan sayýsýnda ise yüzde 7.3 oranýnda artýþ olmuþtur. CÝNS VE IRKLARINA GÖRE HAYVAN SAYISI (Bin Adet) Tablo III-6 Küçükbaş Büyükbaş (Sığır) Kanatlı Koyun Keçi Kültür K.Melezi Yerli Toplam Hayvanlar 1995 33,791 9,111 1,702 4,776 5,311 11,789 135,251 1996 33,072 8,951 1,795 4,909 5,182 11,886 158,756 1997 30,238 8,376 1,715 4,690 4,780 11,185 175,000 1998 29,435 8,057 1,733 4,695 4,603 11,031 243,193 1999 30,256 7,774 1,782 4,826 4,446 11,054 246,477 2000(*) 28,492 7,201 1,806 4,738 4,217 10,761 264,451 Kaynak: DİE (*) Geçici Hayvansal ürünler üretiminde, 2000 yýlýnda kýrmýzý et üretimi yüzde 1.5 azalýrken beyaz et üretimi yüzde 8, yumurta üretimi yüzde 5 ve süt üretimi de yüzde 3.2 oranlarýnda artmýþtýr. 2001 yýlýnda beyaz et, süt ve yumurta üretimi ile kýrmýzý et üretiminin artacaðý, yapaðý-tiftik-kýl üretimindeki azalmanýn da devam edeceði tahmin edilmektedir. Arýcýlýk alanýnda kovan sayýsý 2000 yýlýnda 4 milyon 740 bin adete ulaþmýþtýr. Ancak bal üretimi 7 bin ton azalarak 60 bin tona gerilemiþtir. Ýpekböcekçiliði yapan köy sayýsý 2000 yýlýnda 230 a, açýlan kutu sayýsý da 3 bine düþmüþtür. 1999 yýlýnda yüzde 14.6 olan karma yem üretimindeki artýþ oraný 2000 yýlýnda yüzde 10.2 olmuþ ve toplam üretim 6 milyon 662 bin tona yükselmiþtir. Kanatlý yemleri üretimi yüzde 15.2 oranýnda, büyük ve küçükbaþ yemleri üretimi de yüzde 8 oranýnda artmýþtýr. HAYVANSAL ÜRÜNLER ÜRETÝMÝ (Bin Ton) Tablo III-7 1998 1999 2000 2001(*) Toplam Et 1,511 1,548 1,589 1,655 Kýrmýzý Et 900 877 864 870 Beyaz Et 611 671 725 785 Süt 8,850 9,062 9,350 9,670 Yumurta 580 605 635 670 Yapağı-Tiftik-Kıl 68 65 63 62 Kaynak : DPT (*) Program ARICILIK VE ÝPEK BÖCEKCÝLÝĞÝ ÜRETÝMÝ Tablo III-8 1998 1999 2000(*) Kovan (Bin Adet) 4,199 4,322 4,740 Eski tip 194 186 242 Yeni tip 4,005 4,136 4,498 Bal (Bin Ton) 67 67 60 Balmumu (Bin Ton) 3 4 4 Ýpek Böcekciliği Yapan Köy Sayısı 255 260 230 Hane (Bin Adet) 3 3 2 Açılan Kutu(Bin Adet) 5 5 3 Kaynak: DÝE (*) Geçici 2001 yýlýnýn Ocak-Haziran dönemindeki toplam üretim ise, geçici verilere göre 2000 yýlýnýn ayný dönemine göre yüzde 29.3 azalmýþtýr. 38
KARMA YEM ÜRETÝMÝ (Bin Ton) Tablo III-9 Ocak-Haziran 1997 1998 1999 2000 1999 2000 2001(*) Kanatlı Yemleri 2,126 2,217 2,615 3,013 1,250 1,389 1,008 Büyük ve Küçükbaş Yemleri 2,796 2,996 3,339 3,606 1,683 1,800 1,244 Diğer Yemler 36 62 92 43 37 18 15 TOPLAM 4,958 5,275 6,046 6,662 2,970 3,207 2,267 Kaynak : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (*) Geçici 3. Su Ürünleri 1999 yýlýnda 637 bin ton olan su ürünleri üretiminin 2000 yýlýnda yüzde 1.7 oranýnda artarak 648 bin ton olduðu tahmin edilmektedir. 2001 yýlýnda da ayný eðiliminin devam ederek 661 bin tona yükselmesi beklenmektedir. 4. Ormancılık 20.7 milyon hektar orman sahasýnda, 2000 yýlýnda 24.5 bin hektar alanda aðaçlandýrma ve 12.3 bin hektar alanda enerji ormaný tesisi gerçekleþtirilmiþ, 465 bin hektar alanda da orman kadastrosu yapýlmýþtýr. 2001 yýlýnda ise programa göre 26.8 bin hektar alanda aðaçlandýrma, 13.1 bin hektar alanda enerji ormaný tesisi ve 750 bin hektar alanda orman kadastrosu çalýþmasýnýn yapýlmasý öngörülmektedir. 1999 yýlýnda 7.7 milyon metreküp endüstriyel odun üretilmiþ iken 2000 yýlýnda yüzde 4.5 azalýþla 7.3 milyon metreküp üretilmiþtir. 2001 yýlýnda da buna yakýn bir üretim beklenmektedir. ANA ORMAN ÜRÜNLERÝ ÜRETÝMÝ (Bin) Tablo III-10 1998 1999 2000 2001(*) Tomruk M3 2,823 3,261 3,007 3,107 Maden Direği M3 461 430 413 453 Telf.Direği M3 40 90 155 90 Sanayi Odunu M3 818 852 830 875 Kağıtlık Odun M3 1,601 1,644 1,533 1,330 Lif-yonga Odunu M3 1,363 1,379 1,371 1,512 TOPLAM M3 7,106 7,656 7,309 7,367 Yakacak Odun Ster 7,047 6,543 7,861 8,600 Kaynak: Orman Bakanlığı (*) Program B. SANAYÝ Sanayi üretiminin GSMH da payý yaklaþýk yüzde 28 olup, 1999 yýlýnda üretim yüzde 5.1 oranýnda gerilerken 2000 yýlýnda yüzde 5.7 oranýnda bir artýþ gerçekleþmiþtir. 2001 yýlýnda ise birinci çeyrekte yüzde 1.2, ikinci çeyrekte yüzde 8.6 olmak üzere ilk yarýda 5.2 daralma olmuþtur. DÝE nin üç aylýk sanayi üretim endeksi verilerine göre 2000 yýlýnda sanayi üretimi kamudaki yüzde 4.4 azalmaya karþýlýk özel sektördeki yüzde 10.5 artýþ sonucu yýllýk bazda yüzde 6.1 oranýnda artmýþtýr. 39
40
Bu endekse göre 2001 yýlýnýn ilk çeyreðinde kamu sektörü sanayi üretimindeki artýþa raðmen ikinci çeyrekte görülen azalma ve özel sektördeki üretimin her iki 1. Ýmalat Sanayii Sanayi sektörünün alt sektörlerinden imalat sanayiinin geliþme hýzýnda 1999 yýlýnda yüzde 5.7 azalma gerçekleþirken 2000 yýlýnda yüzde 6.1 oranýnda artýþ kaydedilmiþtir. 2001 yýlýnda ise ilk çeyrekte yüzde 0.8 ve ikinci çeyrekte yüzde 9.2 oranlarýnda olmak üzere ilk yarýda yüzde 5.4 daralma yaþanmýþtýr. Ýmalat sanayii üretim endeksi 1999 yýlýnda yýllýk bazda yüzde 4.2 oranýnda dönemde düþmesi sanayi üretiminin birinci çeyrekte yüzde 0.7 ve ikinci çeyrekte de yüzde 11.2 oranýnda azalmasýna neden olmuþtur. azalýþ kaydederken, 2000 yýlýnda kamu sektörü üretiminin yüzde 6.3 azalmasýna karþýn özel sektör üretiminin yüzde 9.8 artmasý sonucu toplamda yüzde 6.5 oranýnda artýþ kaydetmiþtir. Ýmalat sanayi üretim endeksi 2001 yýlýnýn ilk çeyreðinde yüzde 0.3, ikinci çeyreðinde de yüzde 12.5 gerilemiþtir. Grafik III-5 20 ÝMALAT SANAYÝÝ ÜRETÝM ENDEKSÝ YÜZDE DEĞÝŞMELERÝ 15.2 10 12.1 2.8 6.5 9.8 11.5-0.3 1.4 0-10 -20-4.9-4.2-4.1-3.1-6.3-12.5-15.3 1998 1999 2000 2001/I 2001/II Kamu Özel Toplam Ýmalat sanayiinde 2000 yýlýnda týbbi, optik, hassas aletler imalatý geçen yýlki seviyesinde kalýrken, kaðýt ve kaðýt ürünleri imalatý, kok kömürü ve rafine edilmiþ petrol ürünleri imalatý, diðer ulaþým araçlarý imalatý ve metal eþya sanayii dýþýndaki tüm sektörlerde artýþ kaydedilmiþtir. 2001 yýlýnýn ilk çeyreðinde diðer ulaþým araçlarý imalatýnda yüzde 70.3, derinin iþlenmesi imalatýnda yüzde 18.5, kok kömürü ve rafine edilmiþ petrol ürünleri imalatýnda yüzde 12.5, tütün ürünleri imalatýnda yüzde 12.4 ve ana metal sanayii imalatýnda yüzde 12.3 artýþ olmuþtur. Ýkinci çeyrekte ise diðer ulaþým araçlarý imalatý, kok kömürü ve rafine edilmiþ petrol ürünleri imalatý ve giyim eþyasý imalatýnda artýþ kaydedilmiþ, diðer tüm sektörlerde üretim azalmýþtýr. DÝE nin aylýk sanayi üretim endekslerine göre 2001 yýlýnýn Temmuz ayýnda 2000 yýlýnýn ayný ayýna göre toplam sanayi üretimi yüzde 11, imalat sanayii yüzde 12.7, Aðustos ayýnda ise toplam sanayi yüzde 10.1 ve imalat sanayii yüzde 11.3 oranlarýnda azalmýþtýr. 41
42
Bu endekse göre 2001 yýlýnýn sekiz aylýk ortalamasý, geçen yýlýn ayný dönemi ile kýyaslandýðýnda toplam sanayi üretiminde yüzde 7.2, imalat sanayiinde yüzde 8.1 ve enerji sektöründe yüzde 2 gerileme olduðu görülmektedir. Üç aylýk eðilim anketlerine göre ise, imalat sanayii kapasite kullaným oraný, 1999 yýlýnda yüzde 72.4 iken 2000 yýlýnda yüzde 75.9 a, özel sektör kapasite kullaným oraný yüzde 69.8 den yüzde 74.4 e, kamu sektörü kapasite kullaným oraný ise yüzde 78.9 dan yüzde 79.8 e yükselmiþtir. Özel sektör kapasite kullaným oraný 2000 yýlýnýn ilk çeyreðinde yüzde 70.9 iken, 2001 yýlýnýn ayný döneminde 4.9 puan azalýþla yüzde 66 ya gerilemiþ, ikinci çeyrekte bir önceki yýla göre 8.3 puan azalarak yüzde 67 ye inmiþtir. Kamu sektörü kapasite kullaným oraný ise her iki dönemde de önceki yýla göre yükselmiþtir. Böylece toplam kapasite kullaným oraný 2001 yýlýnýn ilk çeyreðinde 2.9 puan azalýþla yüzde 69.7, ikinci çeyreðinde ise 6 puan azalýþla yüzde 70.3 seviyesinde olmuþtur. Aylýk eðilim anketlerine göre de kapasite kullaným oraný 2001 yýlýnýn Aðustos ayýnda geçen yýlýn ayný ayýna göre 4.4 puan azalarak yüzde 71.4, Eylül ayýnda da 1.1 puan azalarak yüzde 72.8 olmuþtur. 2. Madencilik 1999 yýlýnda yüzde 7.5 daralan madencilik ve taþocakçýlýðý sektörü katma deðeri 2000 yýlýnda da yüzde 1.6 daralmýþtýr. Bu daralma 2001 yýlýnda da devam etmiþ ve sektörün katma deðeri ilk çeyrekte yüzde 2.2 ve ikinci çeyrekte yüzde 6.1 olmak üzere yýlýn ilk yarýsýnda yüzde 4.4 oranýnda gerilemiþtir. 43
DÝE nin madencilik sanayii üretim endeksine göre 1999 yýlýnda yüzde 9.9 oranýnda azalan sektör üretimi, 2000 yýlýnda da yüzde 2.8 oranýnda gerilemiþtir. Özel sektördeki yüzde 16.1 oranýnda artýþa raðmen kamu sektöründeki yüzde 7.2 oranýndaki düþüþ bu gerilemede etkili olmuþtur. 2001 yýlýnýn ilk ve ikinci çeyreðinde de bu gerileme devam etmiþtir. Madencilik sektörü üretimi ilk çeyrekte özel sektördeki artýþa raðmen bir önceki yýlýn ayný dönemine göre yüzde 2.1, ikinci çeyrekte de yüzde 3.5 oranýnda gerilemiþtir. Birinci dönemde madencilik sektörünün alt sektörlerinden kömür madenciliði üretimi yüzde 1.7 ve diðer madencilik ürünleri üretimi 20.8 artýþ kaydederken ham petrol ve metal cevheri ürünleri sýrasýyla yüzde 22.8 ve 28.4 oranlarýnda gerilemiþtir. Ýkinci çeyrekte ise kömür, ham petrol ve metal cevheri üretimleri sýrasýyla yüzde 3.1, yüzde 23 ve yüzde 16.2 gerilerken diðer madencilik ürünleri üretimi yüzde 14.6 oranýnda artýþ göstermiþtir. C. ENERJÝ Elektrik, gaz ve su enerjisi üretiminden oluþan DÝE nin enerji üretim endeksine göre, enerji üretimi 1999 yýlýnda yüzde 4.9 ve 2000 yýlýnda yüzde 7.4 oranlarýnda artýþ göstermiþtir. 2001 yýlýnda gerilemeye baþlayan enerji üretimi ilk üç aylýk dönemde yüzde 2.6, ikinci üç aylýk döneminde ise yüzde 2.2 oranýnda gerilemiþtir. Toplam enerji tüketimi 1999 yýlýnda 78.5 milyon Ton Petrol Eþdeðeri (TEP) iken, 2000 yýlýnda yüzde 4.7 oranýnda artarak 82.2 milyon TEP e yükselmiþtir. 2001 yýlýnda ise enerji tüketiminin yüzde 9.7 artarak 90.2 milyon TEP e ulaþmasý beklenmektedir. 2000 yýlýnda toplam enerji tüketiminin kaynaklar itibariyle daðýlýmýnda yüzde 39.6 ile en yüksek paya sahip olan petrol ürünleri tüketimini sýrasýyla yüzde 16.2 ile doðalgaz ve LNG, yüzde 16.1 ile linyit, yüzde 14.1 ile taþkömürü, yüzde 3.2 ile hidrolik enerji takip etmektedir. Türkiye nin genel enerji durumu ve bu konuya iliþkin faaliyetlerin geliþimi aþaðýda özet olarak verilmiþtir. 44
1. Taþkömürü Birincil enerji kaynaklarýndan olan taþkömürünün ülkemizdeki bilinen toplam rezervi 1 milyar 126 milyon tondur. DPT nin verilerine göre, 1999 yýlýnda 1 milyon 990 bin ton olan satýlabilir taþkömürü üretimi, 2000 yýlýnda 310 bin ton artarak 2 milyon 300 bin olmuþtur. 2001 yýlýnda taþkömürü üretiminin 2 milyon 900 bin tona ulaþacaðý tahmin edilmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlýðý nýn verilerine göre ise taþkömürü tüketimi 1999 yýlýnda 13 milyon 437 bin ton iken 2000 yýlýnda yaklaþýk 4 milyon ton artarak 17 milyon 577 bin tona yükselmiþtir. 2001 yýlýnda taþkömürü tüketim tahmini ise 23 milyon 634 bin tondur. 2. Linyit Birincil enerji kaynaklarý içerisinde önemli bir yere sahip olan linyit kömürü rezervi toplam 8 milyar 75 milyon ton civarýndadýr. Satýlabilir linyit üretimi 1999 yýlýnda 65 milyon 19 bin ton iken 2000 yýlýnda 60 milyon 854 bin tona gerilemiþtir. 2001 yýlýnda ise linyit üretiminin 77 milyon 765 bin ton düzeyinde olacaðý öngörülmektedir. 1999 yýlýnda 64 milyon 49 bin ton olan linyit tüketimi 2000 yýlýnda binde 5 oranýnda artarak 64 milyon 384 bin ton olmuþtur. 2001 yýlýnda ise yüzde 20.8 oranýnda artýþla 77 milyon 765 bin ton olarak gerçekleþmesi beklenmektedir. 45
3. Hidrolik Enerji ve Elektrik Ülkemiz akarsularýnda yapýlan istikrar ve plan etüdlerine göre hidrolik enerji potansiyelinin 125.3 milyar kwh ý ekonomik bulunmaktadýr. Ülkemiz elektrik enerjisi üretiminin önemli bir bölümü hidrolik ve termik enerji kaynaklarýndan yapýlmakta olup elektrik enerjisi kurulu gücü 2000 yýlý itibariyle 16 bin 89 MW ý termik, 11 bin 175 MW ý hidrolik enerji olmak üzere toplam 27 bin 264 MW a ulaþmýþtýr. Brüt elektrik enerjisi üretimi 1999 yýlýnda 116 milyar 440 milyon kwh iken 2000 yýlýnda yüzde 7.3 artýþla 124 milyar 922 milyon kwh a yükselmiþtir. Bu üretimin yüzde 75.2 sini termik santraller, yüzde 24.7 sini ise hidrolik santraller gerçekleþtirmiþtir. Termik enerjinin toplam elektrik enerjisi üretimindeki payý artarken hidrolik enerjinin payý azalma eðilimini sürdürmüþtür. Elektrik ihracatý 1999 yýlýnda 285 milyon kwh iken, 2000 yýlýnda 437 milyon kwh a yükselmiþtir. Elektrik ithalatý ise, 1999 yýlýnda 2.3 milyar kwh iken 2000 yýlýnda 3.8 milyar kwh olmuþtur. 46
1999 yýlýnda elektrik enerjisi tüketimi yüzde 4 artarken, kiþi baþýna düþen elektrik tüketimi 1417 kwh olmuþtur. Toplam elektrik tüketimi ise 2000 yýlýnda yüzde 8.2 artýþla 98 milyar 726 milyon kwh a, kiþi baþýna elektrik tüketimi ise 1505 kwh a yükselmiþtir. Tüketici gruplarý içinde sanayi sektörü en çok elektrik tüketimini gerçekleþtiren kesim olmuþtur. 2000 yýlýnda, elektriðin yüzde 51 i sanayide, yüzde 24.2 si meskenlerde, yüzde 8.2 si ticarette, yüzde 4.7 si genel aydýnlatmada ve yüzde 2.9 u tarýmda tüketilmiþtir. 47
4. Ham Petrol Birincil enerji kaynaklarý içinde önemli bir yeri ve geniþ kullaným alaný olan petrolün ülkemizde bugün için ispatlanmýþ kalan üretilebilir rezerv miktarý 43.1 milyon ton civarýndadýr. Ham petrol üretiminde yýllar itibariyle görülen azalma, 2000 yýlýnda da devam etmiþ, 1999 yýlýnda 3 milyon 691 bin ton olan toplam ham petrol üretimi, 2000 yýlýnda yüzde 4.6 oranýnda gerilemiþ ve 3 milyon 523 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. 2000 yýlýnda rafinerilerde iþlenen ham petrol de bir önceki yýla göre yüzde 5.6 oranýnda düþmüþ ve 25 milyon 194 bin ton olmuþtur. 2001 yýlý Ocak-Haziran döneminde 1 milyon 668 bin ton ham petrol üretimi gerçekleþtirilirken rafinerilerde 12 milyon 571 bin ton ham petrol iþlenmiþtir. 5. Diðerleri Güneþlenme müddetinin en uzun bölgesi olan kuzey ve güney enlemleri arasýnda olan ülkemizin doðal güneþ enerjisi potansiyeli 88 milyar Ton Petrol Eþdeðeri olarak belirlenmiþtir. Güneþ enerjisi tüketimi yýllar itibariyle düzenli bir biçimde artmýþ, 1999 yýlýnda 1 milyon 933 bin TEP olan güneþ enerjisi kullanýmý 2000 yýlýnda 1 milyon 989 48 bin TEP e yükselmiþtir. 2001 yýlýnda güneþ enerjisi tüketiminin 2 milyon 22 bin TEP olmasý beklenmektedir. Türkiye nin jeotermal enerji potansiyelinin ise toplam 4 bin 500 MW lýk elektrik üretimine ve 31 bin MW lýk ýsýtma amaçlý kullanýma elveriþli bulunduðu tespit edilmiþtir.
D. HÝZMETLER 1. Haberleþme Kaliteli, güvenilir ve ekonomik telekomünikasyon hizmeti vermek amacýyla ilk uydu TÜRKSAT-1B 10 Ekim 1994 tarihinde, ikinci uydu TÜRKSAT-1C 26 Eylül 1996 tarihinde, üçüncü uydu TÜRKSAT-2A ise 1 Þubat 2001 tarihinde hizmete girmiþtir. Uydular üzerinden verilen en önemli hizmet TV ve radyo yayýný olmakla beraber coðrafi yapýnýn hizmet götürmeye engel olduðu ülkemizin doðusunda kurulacak uydu yer istasyonlarý ile sivil ve askeri, telefon, data, teleks, faks vb. haberleþme hizmetlerinin de saðlanmasý mümkündür. Ayrýca ISBN ile ticari þirketler, data iletimi, bilgisayar aðý, video konferans gibi çaðdaþ iletiþim tekniklerinden de faydalanabileceklerdir. TÜRKSAT uydularýnýn sabit kapsama alaný ile Ýngiltere den Çin sýnýrýna Ýskandinav ülkeleri dahil Rusya Federasyonundan Hint Yarýmadasýna Kuzey Afrika ya ulaþýlmakta, hareketli kapsama alaný ile de Hindistan, Güney Afrika Cumhuriyeti gibi uydunun görüþ alaný içerisindeki bölgelere eriþim saðlanabilmektedir. Haberleþme hizmet kapasitesindeki geliþmeler ise aþaðýda belirtilmiþtir. Toplam telefon santral kapasitesi, 1999 yýlýnda bir önceki yýla göre yüzde 6 oranýnda artarak 19 milyon 858 bin hata ulaþmýþtýr. 2000 yýlýnda ise yüzde 5.6 oranýnda artýþ kaydetmiþ ve 20 milyon 976 bin hata ulaþmýþtýr. Toplam telefon santral kapasitesi 2001 yýlý Temmuz ayýnda önceki yýlýn ayný dönemine göre yüzde 0.9 oranýnda artarak 21 milyon 93 bin hattan 21 milyon 278 bin hata yükselmiþtir. 2000 yýlýnda yüzde 28 olan telefon abone yoðunluðunun 2001 yýlýnda yüzde 29 a yükselmesi beklenmektedir. 49
GSM Cep telefonu abone sayýsý 2000 yýlýnda 7 milyon 454 bin kiþi iken 2001 yýlýnda yüzde 91.8 artýþla 14 milyon 298 bin kiþiye ulaþmasý beklenmektedir. 1999 yýlýnda 750 bin 290 olan kablolu TV abone sayýsý 2000 yýlýnda 884 bin 574 e ulaþmýþ olup, 2001 yýlý sonunda 922 bin 343 e ulaþmasý hedeflenmiþtir. Bilgisayarlar arasý veri iletiþim gereksinimini karþýlamak için kurulmuþ olan paket anahtarlamalý veri iletiþim þebekesinde (TURPAK) ise abone sayýsý 1999 yýlýnda 14 bin 477 iken 2000 yýlýnda 13 bin 698 olarak gerçekleþmiþtir. Telefon hizmetlerinden yararlanan kýrsal yerleþim yerleri sayýsý 1999 yýlý sonu itibariyle 50 bin 83 iken, 2000 yýlýnda yüzde 2.5 oranýnda artýþla 51 bin 335 e ulaþmýþtýr. 2001 yýlýnýn Temmuz ayý verilerine göre telefon hizmetinin ulaþtýðý kýrsal yerleþim yeri sayýsý 51 bin 620 olup, yýl sonu itibariyle bu rakamýn 53 bin 385 e yükselmesi beklenmektedir. 2. Turizm Ülkemize gelen turist sayýsý, 1999 yýlýnda 7 milyon 488 bin kiþi iken 2000 yýlýnda yüzde 39.3 oranýnda artarak 10 milyon 428 bin kiþiye yükselmiþtir. Yurt dýþýna çýkýþ yapan vatandaþ sayýsý 1999 yýlýnda 4 milyon 758 bin kiþi iken 2000 yýlýnda yüzde 11.1 oranýnda artarak 5 milyon 284 bin kiþi olmuþtur. 2001 yýlýnýn Ocak-Temmuz döneminde bir önceki yýlýn ayný dönemine göre, gelen turist sayýsýnda yüzde 20.5 oranýnda artýþ kaydedilirken, yurtdýþýna çýkan vatandaþ sayýsýnda ise yüzde 5.4 oranýnda azalma olmuþtur. 50
1999 yýlýnda turizm iþletmesi belgeli tesis sayýsý 1907 adet olup, bu iþletmelerdeki toplam yatak sayýsý 319 bin 313 adettir. 2000 yýlýnda ise belgeli tesis sayýsý yüzde 4.4 oranýnda azalmýþ ve 1824 olmuþtur. Yatak sayýsý ise yüzde 1.8 oranýnda artmýþ ve 325 bin 168 adede yükselmiþtir. 2001 yýlýnýn Haziran ayý verilerine göre ise belgeli tesis sayýsý 1884 3. Ulaþtırma 2000 yýlýnda önceki yýla göre toplam yurt içi yolcu taþýmalarý yüzde 6.4, toplam yurt dýþý yolcu taþýmalarý da yüzde 23.3 oranýnda artmýþtýr. Toplam yurt içi yolcu taþýmalarý 792 milyon 574 bin kiþiye, toplam yurt dýþý yolcu taþýmalarý ise 24 milyon 391 adede yükselirken, yatak sayýsý da 347 bin 964 adede ulaþmýþ bulunmaktadýr. bin kiþiye ulaþmýþtýr. Yurt içi yolcu taþýmacýlýðýnda en yüksek pay yüzde 87.5 ile kara yoluna ait iken, yurt dýþý yolcu taþýmacýlýðýnda en yüksek pay, yüzde 88.7 ile hava yoluna aittir. 51
2000 yýlýnda toplam yurt içi yük taþýmasý yüzde 56.1 oranýnda azalarak 210 milyon 358 bin ton olmuþtur. Bu taþýmacýlýðýn yüzde 73.8 i kara yolu ile gerçekleþtirilmiþtir. Toplam yurt dýþý yük taþýmacýlýðýnda 2000 yýlýnda yüzde 11.4 oranýnda bir artýþ ile 157 milyon 843 bin ton yük taþýnmýþtýr. Bu taþýmacýlýðýn yüzde 94.4 ü deniz yolu ile gerçekleþmiþtir. a) Hava Ulaþtırması 2001 yýlý Aðustos ayý verilerine göre ülkemizde 645 adet uçak hizmet vermektedir. Bu uçaklarýn 83 adedi kamuya, 136 adedi Türk Hava Kurumuna, 426 adedi de özel kiþi ve kuruluþlara aittir. Bir önceki yýla göre 2000 yýlýnda hava yolu ile yurt içi yolcu taþýmasý yüzde 3.1 artarak 13 milyon 339 bin kiþi, yurt dýþý yolcu taþýmasý yüzde 26.7 artarak 21 milyon 633 bin kiþi, toplam hava yolu yolcu taþýmacýlýðý ise yüzde 16.5 oranýnda artarak 34 milyon 972 bin kiþi olmuþtur. Hava yolu ile 2000 yýlýnda toplam 796 bin ton yük taþýnmýþ olup bunun 570 bin tonu yurt dýþý, 226 bin tonu ise yurt içi taþýmalardan oluþmuþtur. 2001 yýlýnýn ilk altý aylýk döneminde ise geçen yýlýn ayný dönemine göre yüzde 3.4 oranýnda artýþla toplam 15 milyon 43 bin yolcu taþýnmýþ, yük taþýmasý ise yüzde 3.7 azalýþla 334 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. 52
b) Deniz Yolu Ulaþtırması 2001 yýlýnýn Temmuz ayý itibariyle Türk Deniz Ticaret Filosu toplam tonajý 9 milyon 534 bin dwt dur. Bu tonajýn 7 milyon 734 bin dwt unu yük gemileri, 1 milyon 753 bin dwt unu da tankerler oluþturmaktadýr. 300 grostonun üzerinde toplam 975 adet gemi mevcut olup, bunun 123 adedi kamuya, 852 adedi de özel sektöre ait bulunmaktadýr. Deniz yolu taþýmacýlýðýnda 2000 yýlýnda yolcu taþýmalarý bir önceki yýla göre yüzde 30.7 oranýnda artýþ kaydetmiþ ve 1 milyon 605 bin kiþiden 2 milyon 97 bin kiþiye ulaþmýþtýr. Yük taþýmalarý ise 9.3 oranýnda artarak 170 milyon 424 bin tondan 186 milyon 346 bin tona yükselmiþtir. 53
c) Demir Yolu Ulaþtırması 8 bin 671 kilometre anahattý ve 2 bin 251 kilometre talihattý olan demir yolunda 2000 yýlýnda yolcu taþýmacýlýðýnda yüzde 13.7 oranýnda azalýþ kaydedilirken, yük taþýmacýlýðýnda yüzde 16.8 oranýnda bir artýþ görülmüþtür. Yolcu taþýmalarý 98 milyon 931 bin kiþiden 85 milyon 343 bin kiþiye gerilerken, yük taþýmalarý 16 milyon 244 bin tondan 18 milyon 980 bin tona yükselmiþtir. d) Kara Yolu Ulaþtırması Karayollarý Genel Müdürlüðü verilerine göre 2001 yýlý Temmuz ayý itibariyle ülkemizin 63 bin 170 km olan kara yolu aðýnýn 31 bin 389 km si devlet yollarý, 29 bin 962 km si il yollarý ve 1819 km si otoyollardan oluþmaktadýr. 2000 yýlýnda 279 bin 815 km olan köy yollarý, 2001 yýlýnýn Haziran ayý sonunda 281 bin 744 km ye ulaþmýþtýr. Ayrýca 2000 yýlýnda kara yolu araçlarýnýn sayýsý önceki yýla göre yüzde 7.8 artarak 7.2 milyona ulaþmýþtýr. Bu miktarýn yüzde 61.7 si otomobil, yüzde 16.2 si traktör ve yüzde 22.1 i de ticari araçlardýr. 54
Yurt içinde imal edilen karayolu araç miktarý 2000 yýlýnda traktör üretiminde yüzde 36.4, ticari araç üretiminde yüzde 76 ve otomobil üretiminde yüzde 34 oranýnda olmak üzere toplamda yüzde 44 oranýnda artýþ göstermiþtir. 2001 yýlýnýn Haziran ayý verilerine göre, önceki yýlýn ayný dönemine göre kara yolu araçlarý üretiminde yüzde 28.2 azalma olmuþtur. Bu dönemde ticari araçlar üretimi yüzde 17.8, otomobil üretimi yüzde 30.6, traktör üretimi de yüzde 40.8 oranýnda azalmýþtýr. 2000 yýlýnda kara yolu ile yolcu ve yük taþýmacýlýðýnda bir önceki yýla göre sýrasýyla yüzde 9.6 ve yüzde 6.6 oranlarýnda artýþ görülmüþtür. Yolcu taþýmalarý 694 milyon 553 bin kiþiye, yük taþýmalarý ise 462 milyon 79 bin tona yükselmiþtir. 55
4. Ýnþaat 2000 yýlýnda kullanma izni alýnan yapýlarda 1999 yýlýna göre deðerde yüzde 58.4, toplam inþaat alanýnda yüzde 10.3 ve yapý sayýsýnda yüzde 4.7 oranlarýnda artýþ kaydedilmiþtir. 2001 yýlýnýn ilk yarýsýnda ise geçen yýlýn ayný dönemine göre deðerde yüzde 18.7 artýþa karþýlýk toplam inþaat alanýnda yüzde 20.3 ve yapý sayýsýnda da yüzde 11.5 gerileme olmuþtur. 56
2000 yýlýnda yapý ruhsatý alýnan yapýlarýn deðerinde 1999 yýlýna göre yüzde 43.7 oranýnda artýþ olurken, toplam inþaat alanýnda yüzde 1.7 ve yapý sayýsýnda yüzde 14.4 oranýnda azalma gerçekleþmiþtir. 2001 yýlýnýn ilk yarýsý sonunda ise geçen yýlýn ayný dönemine göre deðerde yüzde 7.7 oranýnda artýþ, inþaat alanýnda yüzde 29 ve yapý sayýsýnda da yüzde 21.4 oranlarýnda azalma görülmüþtür. 57
58
5. Þirketler ve Protesto Edilen Senetler DÝE nin verilerine göre 2001 yýlý Ocak-Eylül döneminde 20 bin 157 adedi limited, 1586 adedi anonim, 60 adedi kollektif, 3 adedi komandit þirket ve 730 adedi kooperatif olmak üzere toplam 22 bin 536 þirket kurulmuþtur. Bu þirketlerin 286 sý tarým, 158 i madencilik, 4 bin 493 ü imalat, 32 si enerji, 2 bin 804 ü inþaat, 9 bin 131 i ticaret, 1760 ý ulaþtýrma, 593 ü mali aracý kuruluþ ve 3 bin 279 u da diðer hizmetlere aittir. Buna karþýlýk ayný dönemde, 235 i anonim, 165 i kollektif, 18 i komandit, 1322 si limited þirket, 47 si kooperatif olmak üzere toplam 1787 þirket kapanmýþtýr. Diðer taraftan protestolu senet sayýsý 1999 yýlýnda 1 milyon 188 bin iken 2000 yýlýnda yüzde 27.6 oranýnda azalarak 860 bine düþmüþtür. 2000 yýlýnda protesto edilen senetlerin tutarý cari fiyatlarla 629.8 trilyon lira, sabit fiyatlarla 706 milyar lira olmuþtur. 2001 yýlýnýn ilk sekiz aylýk döneminde ise protesto edilen senet sayýsý geçen yýlýn ayný dönemine göre biraz azalarak 582 bin adet, senetlerin tutarý da yüzde 79.1 artýþla 712 trilyon lira olmuþtur. 59