! "#$#%$#%&$#' #$$ YURTDIIDA DÖE TÜRK ÖRECLER UYUM DÜZEYLER VE BELK ALGILARI ADAPTATIO LEVELS AD SELF PERCEPTIOS OF THE TURKISH STUDETS WHO HAD COME FROM FOREIG COUTRY F. Gül AKBALIK Dr. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi. Eitimde Psikolojik Hizmetler Bölümü Öretim Görevlisi. B. Dilek KARADUMA Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi. Eitimde Psikolojik Hizmetler Bölümü Aratırma Görevlisi. E. Arzu ORAL Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi. Eitimde Psikolojik Hizmetler Bölümü Aratırma Görevlisi. Belka ÖZDOA Prof. Dr. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi. Eitimde Psikolojik Hizmetler Bölümü Öretim Üyesi ÖZET Bu çalımada yurtdıı örenim yaantısı olan ve olmayan Türk örencilerin uyum ve benlik (öz) algılamaları düzeyleri arasındaki farklılıklar incelenmektedir. Aratırma grubunu, yurtdıından gelen örencilerin Ankara da yönlendirildikleri üç Anadolu Lisesi nden toplam 299 örenci oluturmaktadır. Bu örencilerden 29'u son bir yıl içinde Türkiye'ye dönmü, 132'si daha önceki yıllarda dönmü ve 138'inin ise yurt dıı yaantısı bulunmamaktadır. Elde edilen bulgulara göre, grupların Uyum Ölçei toplam puanları, Sosyal Uyum Alt Ölçei ve Akademik Uyum Alt Ölçei puanları arasında anlamlı bir fark olmamakla birlikte, yurt dıından son bir yıl içinde gelen örencilerin sadece Okula Uyum Alt Ölçei puanları her iki gruptan da anlamlı olarak daha düük bulunmutur. Yurt dıı örenim yaantısı olmayan örencilerin, Piers-Harris Öz Kavramı Ölçei'nin 6 farklı boyutundan sadece Zihinsel ve Okul Durumu Alt Ölçei puan ortalamaları dier iki gruptan anlamlı olarak daha yüksek bulunmutur. Anahtar kelimeler: Lise, uyum, okula uyum, benlik algısı, akademik performans, yurt dıı, Türk örenciler ABSTRACT This study examines the adaptation and self perception level differences between the Turkish students who had been and not been in a foreign country. A total of 299 students, attending three different Anatolian high schools, participated in the study. Three groups of students were compared; the first group had come from abroad within a year, the second group had come more than a year ago and the third group had not been in a foreign country.
The results demonstrated that there were no differences between the group's Total, Social Adjustment Subscale and Academic Adjustment Subscale scores. The exception for this were the fırst group, who scored lower on School Adaptation Subscale of the Adjustment Scale than those of the other two groups. Additionally, It was found that the third group scored higher on only one of the six sub-scales of the Piers-Harris'Self Concept Scale, namely the Cognitive and Academic Performance Subscale from the other two groups. Key Words: High-school, adaptation, school adaptation, self-perception, academic performance, foreign country, Turkish students Atmılı yıllarda Türkiye den Avrupa ülkelerine çalımaya giden Türk içilerinin sayısı yetmili yılların balarında en üst düzeye ulamıtır. Özellikle Almanya, Türkiye den yurt dıına çalıma amaçlı gidilerde hep ilk sırada yer almıtır. Çalıma ve Sosyal Güvenlik (ÇSG) Bakanlıı'nın 2001 yılı istatistiklerinden alınan bilgilere göre, yurt dıında bulunan yaklaık 4 milyon vatandaımızın 2/3'ünün Almanya'da yaadıı belirtilmektedir. Almanya'nın yurt dıına gidilerde en çok tercih edilen ülke olması nedeniyle bu ülkedeki vatandalarımızın yaadıkları sorunlar hem kendileri, hem ülkemiz hem de Alman toplumu açısından önemli sonuçlar dourmaktadır. Türkiye de tarım toplumunda yaarken, çok hızlı bir ekilde Almanya da sanayi toplumunda yaamaya balayan vatandalarımızdan bir kısmı, bu hızlı deiime direnç gösterip sonuçta Alman toplumundan uzaklamı, dier bir kısmı ise, tam tersine ait oldukları topluma yabancılamı, çok az bir kısmı ise, bu iki kültürün sentezini yapmayı baarmı olabilirler. Yetmili yılların sonlarına doru, Avrupa da ortaya çıkan ekonomik kriz sonucunda yabancı içilerin dönülerini özendirici yasal düzenlemeler yapılmı ve yapılan bu düzenlemeler sonucunda 1973 yılından itibaren Türkiye ye geri dönüler balamıtır. Bu süreçte, etkilenmeye daha açık konumdaki çocuk ve gençlerimizin gerek yurt dıında iken gerekse geri dönülerinde özellikle eitim yaamında karılaabilecekleri sorunların çözümleri için, ilk kez 1976 yılında Türkiye de Milli Eitim Bakanlıı bünyesinde Yurtdıı çi Çocukları Eitim Öretim Genel Müdürlüü kurulmutur (Tek-ıık,1979). Türkiye'ye geri dönüler ise 1983 84 yıllarında doruk noktasına ulamıtır (Doan,1990). Tüm bu gelimeler dikkate alındıında, önceleri yurt dıında çalımaya giden vatandalarımızın gittikleri ülkeye uyumları üzerinde düünülürken, geri dönülerle birlikte hem yurt dıında yaamaya devam eden, hem de geri dönen vatandalarımızın sorunlarını saptamaya yönelik aratırmalara ve uyum salamayı kolaylatırıcı program ve politikalara gereksinim domutur. Örnein, yurt dıında yaayan vatandalarımızın gittikleri ülkenin dillerini yeterince bilmemeleri uyumlarını güçletiren bir sorun olarak görülürken, zaman içinde bu vatandalarımızın çocuklarının Türkiye ye dönülerinde Türkçe yi yeterince bilememeleri de ülkelerine uyumlarını zorlatıran temel bir sorun olarak karımıza çıkmaktadır. Genel olarak göç ve geri dönü sürecinin her biri ayrı bir uyum sürecini ifade etmektedir. Hatta geri dönü sürecindeki uyumun daha zor olduu bildirilmektedir (Hisli, 1986). Zaten, hem bedensel, hem de psiko-sosyal alanlarda hızlı ve youn bir deime ve gelimeye uyum salama sürecinde olan ergenlerin, göç ve geri dönülerde yetikinlerden daha fazla etkilenebilecekleri düünülmektedir. Bu uyum sürecinde kültürlerarası deerlerin ve kuralların deimesi, gelecee ilikin planların deimesi, günlük yaam etkinliklerindeki dei- imler, ergenlerin bu dönemde yaayabilecekleri salıklı çatımaları daha da artırabilecek ve belki de salıksız boyutlara kaymasına yol açabilecektir. Çünki uyum süreci, karılaılan zorluklara uygun çözüm yollarının bulunmasıyla kiinin geliimine katkı salarken, uygun olmayan çözüm yollarının kullanılmasıyla, kronik zorlukların olumasına da açık bir durum yaratabilmektedir. Hem göç hem de geri dönüün, Türkiye- Almanya-Türkiye boyutundaki uyum sürecinin beklendik zorluklarını artıran unsurların neler olduuna kısaca deinmek yararlı olacaktır. En çok Türk içisini kabul eden Almanya da, Türklere uzun zaman oturma izni verilmemi ve yabancı içilere bir gün ülkelerine geri dönecekler gözü ile bakılmıtır. Bu arada aileleri ile gelen Türklerin çocuklarının Alman toplumuna ve eitim sistemine 2
uyumları bir sorun olarak Alman eitimcilerinin ve Türk yöneticilerinin karısına çıkmıtır. Alman eitimciler de Türk çocuklarını kısa süreli misafir örenciler olarak görmüler, onların meslek edinmeleri ve okullarda okumaları için kalıcı çözümler üretmemilerdir. Dier taraftan Türk aileleri de çocuklarının eitimi ile fazla ilgilenmemilerdir. Türk çocuklarına bir taraftan "siz ülkenize döneceksiniz" denirken, dönecekleri ülkelerine göre de yetitirilmemilerdir (Özdoan, 2002). Boss-unning (1983) tarafından Almanya da yapılan bir aratırmaya göre; yabancı çocuklar en fazla okulla ilgili problem yaamakta, sosyal uyum ve dil sorunları da bu problemlere elik etmektedir. Burada yabancı çocuun ait olduu ülkeye göre farklılıklar olabildii, genellikle dou ülkelerinden gelen çocukların dılandıını, batı ülkelerinden gelen çocukların ise (Örn, U.S.A ve orveç) dılanmadıklarını vurgulamaktadır. Petillon'a (1986) göre ise, Türk çocukları sınıf arkadaları arasında en az sevilen yabancı çocuklardır. Bu tutum Almanya'da yaayan Türk çocuklarının kendilerine ilikin algılamalarını da olumsuz etkilemektedir (Özdoan,1992). Yurt dıında yaayan ve Türkiye'ye dönü yapan çocuk ve gençlerimizle ilgili olarak, geri dönülerin younlatıı dönemlerde çeitli aratırmalar yapıldıı görülmektedir. Çözüm politikaları üretmeye yönelik olarak yapılan ilk kapsamlı çalıma; Türkiye de farklı kurumlar arası ibirlii ile 1979 yılında Yurtdıındaki Türk Çocuklarının Eitim Sorunları adıyla A.Ü. Eitim Fakültesi, Eitim Aratırmaları Merkezi tarafından yürütülen bir seminer çalıması olarak gerçekletirilmitir (A.Ü., Eitim Aratırmaları Merkezi, 1979) Yurt dıından dönen gençlerimizin Türkiye'ye uyumlarını kolaylatırmak amacıyla, 1984 yılında Milli Eitim Gençlik ve Spor Bakanlıı bu gençler için yaz aylarında kurslar düzenlemi ve önceleri sadece stanbul ve Ankara'da bulunan 5 Anadolu Lisesi nde (uyum salayıcı) eitim ve öretim olanaı salamıtır. Uyum salayıcı ilev üstlenen Anadolu Liselerinin çou önceleri sadece yurt dı- ından dönen çocuk ve gençlerimize yönelik olarak hizmet vermitir. Günümüzde ise yurt dıından dönen örencilerimiz sınavsız olarak, yurt dıına çıkı yapmamı örenciler sınavla girdikleri Anadolu Liselerinde karma biçimde eitimlerini sürdürmektedirler. Geçmite yurt dıı yaantısı olan (örenim yaantısı) ve Türkiye koullarında yaamaya ve eitim görmeye devam eden çocuk ve gençlerle ilgili olarak hemen her dönem bir çalımaya rastlanmaktadır. Bu çalımalarda yurt dıından dönen gençlerin sorunları sosyal, psikolojik ve akademik açıdan incelenmitir (Akıncı, 1999; Arıcı, 1987; Dinçer, 1994; Doan, 1990; Hakan, 1995; Huvaz, 1994; Lin, 2000; Özben, 1991; ahin, 1999; Tufan, 1984,1985; Ültanır, 1992). Aaıda yurt dıından dönen örenciler ve yurt dıı yaantısı olmayan örenciler karılatırılarak yapılan yukarıdaki aratırmalardan ulaılabilen bazılarına yer verilmitir. Doan (1990) yurt dıı yaantısı olan lise örencilerinin yurt dıı yaantısı olmayan örencilerden her alanda (önem sırasına göre, okul yaamı, gelecekteki örenim ve i olanakları, ev ve aile yaamı, bakalarıyla iliki kurma, arkadalık yaamı, benlik ve iç yaam, salık ve beden geliimi gibi alanlar) daha fazla sorun yaadıklarını belirtmitir. Bu aratırmada, yurt dıından gelen kız örencilerin ise, yurt dıından gelen erkek örencilere göre daha fazla sorun yaamakta oldukları bulunmutur. Yurt dıından dönen örencilerin deerlendirildii sınırlı sayıdaki çalımalara bakıldıında, bu örencilerin uyumlarının daha çok depresyon, kaygı, benlik tasarımı, sosyal beceri, atılganlık düzeyi, deerler, ana-baba tutumlarının algılanması, bazı bilisel ve duyusal etkenler, problem çözme yetenekleri gibi deikenler açısından deerlendirildii görülmektedir (Özben, 1991; Ültanır, 1992; Huvaz 1994; Hakan, 1995; Akıncı, 1999; ahin, 1999; Tufan, 1984,1985). F. Almanya dan dönen örencilerin Türkiye de yetien sınıf arkadaları düzeyindeki örencilere göre depresyon ve kaygı düzeylerinin ve akademik baarılarının anlamlı düzeyde daha düük olduu ( Özben,1991), yurt dıı yaantısı geçiren örencilerin kiisel deerlerinin bu yaantıyı geçirmeyen örencilerden daha düük olduu (Ültanır,1992), Almanya dan gelen örencilerle yurt dıı yaantısı olmayan örencilerin kendilerini algılamaları açısından aralarında anlamlı fark bulunmadıı (Huvaz 1994), yurt dıı yaantısı geçiren Anadolu Lisesi örencilerinin, yurt dıı yaantısı geçirmeyen gruba göre anne ve babalarının tutumlarını daha otoriter ve ilgisiz olarak algıladıkları, benlik tasarımlarının daha düük olduu ancak daha içsel denetimli oldukları, yurt dıına çıkma yaının, yurt dıında kalma süresinin, yurt dıına çıkmadan önce Türkiye'de 3
yaanılan yerleim bölgesinin, Türkiye'ye dönme süresinin, Türkiye'ye dönme yaının, Türkçe'yi kullanma becerisinin, yurt dıına yeniden dönmeyi istemenin, bu gençlerin ana babalarının tutumlarını algılamalarını, benlik tasarımlarını, denetim odaının içte veya dıta olmasını etkilemedii görülmütür (Hakan,1995). Ayrıca, yurt dıı yaantısı geçiren örencilerin sosyal beceri düzeylerinin ve atılganlık düzeylerinin de daha yüksek olduu ortaya konulmutur (Akıncı,1999; ahin,1999). Anadolu Lisesi 6. ve 7. sınıf örencileri ile yapılan bir dier çalımada, Almanya'dan dönen örencilerin akademik baarı oranları yurt dıı yaantısı olmayanlardan daha düük olmakla birlikte, iki grubun genel uyum puanları arasında anlamlı bir farklılık olmadıı bulunmutur (Tufan,1984). Bu çalıma örencilerin uyum düzeylerini genel olarak belirlemekle birlikte, kullanılan ölçek incelendiinde, uyumun bir dier boyutu olan okula uyum ya da akademik uyum boyutlarını deerlendirmedii görülmektedir. Tufan (1985) tarafından yapılan bir dier aratırmada ise, yurt dıından dönen örencilerin karılatıkları güçlükler arasında okul ve eitim birinci sırada yer almıtır. Arıcı (1987), yurt dıından dönen örencilerin Türkçe ile ilgili güçlüklerine deinmekte ve bu örencilerin Türk kültüründeki davranı kalıplarıyla ilgili eksikliklerine balı olarak, derslerde ve toplumsal ilikilerde geri kalma, baarısız olma, bunun sonucu olarak da okuldan ve toplumsal ilikilerden souyup uzaklatıklarını ya da toplum kurallarıyla çatıtıklarını belirtmektedir. Konuyla ilgili olarak dier aratırmalarda da dil sorunun önemine dikkat çekilmektedir (Doan,1990; Hakan,1995; Tufan,1984). Yurt dıı yaantısı olan lise örencilerinin okul baarılarında rol oynayan sosyo-ekonomik etkenlerin neler olduunun incelendii, Dinçer (1994) tarafından yapılan çalımada, göçmen içi çocuklarının da hazırlık sınıfından geçirilmeleri ve Türkçe yi çok iyi örenmeleri gerei, uyum kurslarının zorunluluu, örencilerin yurtdıında bulundukları sırada Türkiye ye dönmeden önce de bir uyum kursundan geçirilerek Türkiye ye dönmeleri için hazırlanmaları gerei, Türkiye'deki rehberlik servislerinin etkinletirilmesi, yurt dıı deneyimli örencilerin youn olduu okullarda öretmenlere de bu örenciler hakkında bilgi verilmesi ve gerekli becerilerinin kazandırılması gerei vurgulanmıtır. Yukarıda belirtilen çalımalar incelendiinde, yurt dıı yaantısı olan örencilerle olmayanların uyumlarının farklı boyutlarda deerlendirildii ve çelikili sonuçlara ulaıldıı görülmektedir. Oysaki 2000 yılı Düsseldorf ÇSG Aylık Raporuna göre (T.C. ÇSG Bakanlıı Bülteni, 2001) yurt dıında bulunan vatandalarımızdan % 22'si Türkiye'ye dönmeyi düünmektedir. Bu vatandalarımızın uyum sorunlarını azaltabilmek için sorun alanlarının hızla belirlenmesi ve bu alanlardaki sorunların azaltılması için uyum programları hazırlanması gerekmektedir. Bu aratırmanın, yurt dıından dönen gençlerimizin benlik tasarımı ve okula uyumunun bir arada deerlendirilerek, sorun alanlarının belirlenmesi ve bu sorunların giderilmesine yönelik çözüm önerilerinin gelitirilmesine katkı salayacaı düünülmektedir. Amaç Çalımanın genel amacı, yurtdıı yaantısı olan ve olmayan örencilerin benlik algılamaları ve uyum düzeyleri arasındaki farklılıkların incelenmesidir. Bu genel amaç dorultusunda u sorulara yanıt aranacaktır: (1) Yurtdıı yaantısı olan ve olmayan örencilerin benlik (öz) kavramları ve alt boyutları (davranı, zeka ve okul durumu, fiziksel görünüm ve nitelikleri, kaygı, sosyal beenirlik ya da gözde olma ve mutluluk) arasında anlamlı bir fark var mıdır? (2) Yurtdıı yaantısı olan ve olmayan örencilerin genel uyum düzeyleri ve alt boyutları (akademik, sosyal ve okula uyum) arasında anlamlı bir fark var mıdır? YÖTEM Aratırma Grubu Aratırma grubunu, yurtdıından gelen örencilerin Ankara da yönlendirildikleri üç Anadolu Lisesi nden (Ankara Anadolu Lisesi, Çankaya Anadolu Lisesi, Mehmet Emin Resulzade Anadolu Lisesi) toplam 299 (143 kız, 155 erkek ve cinsiyeti belirtilmemi 1 örenci), yurt dıı yaantısı olan ve olmayan örenci oluturmaktadır. Bu örencilerin 161 i yurt dıı yaantısı olan (29 örenci son bir yıl içinde, 132 örenci ise daha önceki yıllarda gelen) örenciler iken, 138 i yurt dıı yaantısı olmayan örencilerdir. Aratırma grubu ile ilgili demografik bilgiler Tablo 1 de sunulmutur. 4
Tablo 1: Çalımada yer alan örencilerin demografik özelliklerine ait bilgiler: Cinsiyet Sınıf Düzeyi Kız % Erkek % Hazırlık % Lise 1.sınıf % Lise 2.sınıf % Lise 3.sınıf % Yurt dıı 76 40.7 84 59.3 2 1.3 59 37.1 54 34.0 44 27.5 yaantısı olanlar Yurt dıı 67 40.1 71 59.9 2 1.4 56 40.3 45 32.4 36 25.9 yaantısı olmayanlar Toplam 143 47.9 155 52.1 4 1.3 115 38.6 99 33.2 80 26.8 Tablo 1 incelendiinde, gruplardaki örencilerin sınıf ve cinsiyet açısından benzer özellikler gösterdikleri görülmektedir. Yurt dıı deneyimi olan ve olmayan her iki gruptaki örencilerin ya ortalamaları aynı (17) olmakla birlikte, yurt dıı deneyimi olmayan örencilerin yaları 15 ile 19 arasında, yurt dıından dönen örencilerin yaları ise 13 ile 21 arasında deiim göstermektedir. Çalımanın amacı dorultusunda yurt dıı yaantısı olan örenciler; yurt dıından son bir yıl içerisinde dönen ve daha önceki yıllarda dönen örenciler olarak iki grupta incelenmitir. Yurt dıı yaantısı olan örencilerin geldikleri ülkelere göre daılımları ise Tablo 2 de yer almaktadır. Tablo 2: Yurtdıı yaantısı olan örencilerin yurt dıında bulundukları ülkelere göre daılımları Ülke Sayı % Almanya 80 50.31 Fransa 22 13.84 Belçika 16 10.06 A.B.D 9 5.67 sviçre 8 5.04 Avusturya 7 4.40 Avustralya 2 1.25 K.K.T.C 2 1.25 Japonya/Kanada/Makedonya/Özbekistan/talya/G.Afrika/Hindistan/ Hollanda (her birinden bir örenci) 8 5.04 ki ya da üç farklı ülkede birden bulunanlar 5 3.14 Toplam 159 100 5
Tablo 2 incelendiinde, yurt dıından dönen örencilerin yarısının (% 50.31) Almanya'dan geldii görülmektedir. Veri Toplama Araçları Bu aratırmada kullanılan ölçme araçları aaıda yer almaktadır. 1. Bilgi Formu: Genel demografik bilgileri (okul, ya, cinsiyet, sınıf, Türkiye ye dönü tarihi) belirlemek amacıyla aratırıcılar tarafından gelitirilmitir. 2. Piers-Harris Öz Kavramı Ölçei (P-H ÖKÖ): 9-16 ya grubundaki örencilerin benlik anlayıını belirlemek amacıyla gelitirilmi 80 tanımlayıcı ifadeden olumaktadır. Bu ifadelere evet ya da hayır eklinde yanıt verilmesi beklenmektedir. Ölçek benlik kavramının 6 farklı boyutunu ( mutluluk ve doyum, kaygı, popülaritesosyal beeni-gözde olma, davranı-uyma, fiziksel görünüm, zihinsel ve okul durumu) içermektedir. Zihinsel ve Okul Durumu Alt Ölçei'nde yer alan maddeler akademik benlik kavramı ile ilikilidir. Ölçein yanıt anahtarına göre, yüksek puan olumlu, düük puan ise olumsuz öz kavramının varlıına iaret eder. Ölçein Türkiye koullarına uyarlanması Çataklı (1985) ve Öner (1996) tarafından yapılmıtır. Ölçein test-tekrar test yöntemi ve Pearson Momentler Çarpımı korelasyon teknii ile hesaplanan deimezlik katsayıları ilköretim 1. kademe için.72 ile.91; ikinci kademe için.79 ile.98 arasında deimitir. Kuder Rıchardson 20 formülünün genelletirilmi bir formu olan alfa korelasyonları ile belirlenen iç tutarlılık katsayıları ilköretim 1.kademe için.87, ikinci kademe için.86 bulunmutur. Ölçein yapı geçerlilii için toplam 1388 örenciye Piers-Harris çocuklar için Öz kavramı Ölçei ile Sınav Kaygısı Envanteri uygulanmıtır. ki ölçek arasındaki korelasyonlar (ikinci kademe için.50, lise için.47),.01 düzeyinde anlamlı bulunmutur. 3. Uyum Ölçei (U.Ö): Üniversite örencilerinin akademik çevreye uyumlarını deerlendirmek için gelitirilmi bir uyum ölçeidir (Akbalık, 1999). U.Ö'nin ve alt ölçeklerinin (Akademik Uyum ve Sosyal Uyum) Cronbach-Alfa güvenirlik katsayıları sırasıyla.90,.82 ve.91 olup, bu güvenirlik katsayıları ölçein aratırma amacıyla kullanılması için yeterli bulunmutur. Ölçekte yer alan maddeler bana tamamen uyuyor, bana oldukça uyuyor, bana biraz uyuyor ve bana hiç uymuyor eklinde dörtlü derecelendirme yapılarak yanıtlanmaktadır. Ölçekten alınacak puanın yüksek olması, uyum düzeyinin daha yüksek olduunun göstergesidir. Ancak orijinal ölçekte yer alan fakülte ifadelerinin hepsi okul olarak deitirilmi ve örencilerin ölçein isminden etkilenmelerini azaltabilmek amacıyla ölçek, Okul Davranı Anketi (Lise Formu) olarak yeniden adlandırılmı, geçerlik ve güvenirlik çalıması yeniden yapılmıtır. Temel bileenler analizi kullanılarak yapılan faktör analizinde özdeerleri 2 nin üzerinde olan 3 faktör elde edilmitir. "Fakültedeki örenci topluluk ve klüplerine katılıyorum" maddesinin toplam ölçek puanları ile korelasyonu düük olduundan bu madde ölçekten çıkarılmıtır. Elde edilen 3 faktöre göre yinelenen temel bileenler analizinde bu 3 faktörün varyansın %35.6 sını açıkladıı gözlenmitir. Birbirinden baımsız faktörlere ulaabilmek üzere temel bileenler analizi varimaks ile sürdürülmütür. Elde edilen faktörler içerdikleri maddelere göre birinci faktör Sosyal Uyum, ikinci faktör Akademik Uyum ve üçüncü faktör Okula uyum olarak adlandırılmıtır. Sosyal Uyum Alt Ölçei, okul dıı sosyal ilikileri içerirken, Okula Uyum Alt Ölçei daha çok okul içindeki sosyal ilikileri, Akademik Uyum Alt Ölçei ise akademik programa uyumu içermektedir. Ölçein Lise Formunda toplam 30 madde yer almaktadır. Tüm ölçein Cronbach alfa güvenirlik katsayısı.84 olarak bulunmutur. Bu bulgu da ölçein iç tutarlılıının yeterli olduunu göstermektedir. Alt ölçeklerin Cronbach alfa güvenirlik katsayıları ise Okula Uyum ve Sosyal Uyum Alt Ölçekleri için.77 ile Akademik Uyum Alt Ölçei için.86 olarak bulunmutur. Ölçein ölçüt geçerlii için, Piers-Harris Öz Kavramı Ölçei ile ilikisi incelenmi ve aralarında anlamlı bir iliki (r=.56, p < 0.01) bulunmutur. lem Yukarıda belirtilen okullarda, okul yönetimi ve rehberlik servisi aracılıı ile yurt dıı en az bir yıl eitim yaantısı olan örenciler belirlenmitir. Ayrıca karılatırma grubu olarak yurt dıı yaantısı olan örencilere cinsiyet ve eitim düzeyi açısından benzer olan ve aynı okulda yurt dıı eitim yaantısı olmayan örencilerden de bir grup rastlantısal olarak seçilmitir. Ölçeklerin tamamı, 2001-2002 Eitim- Öretim yılı birinci döneminde, 6
okul ortamında, bir ders saati içinde gruplar halinde uygulanmıtır. Verilerin Analizi Verilerin analizinde SPSS paket programından yararlanılmıtır. Ölçek puanları açısından gruplar arasındaki farklar tek-yönlü varyans analizi ile incelenmi farkın hangi gruptan kaynaklandıını bulmak amacıyla Tukey anlamlılık testi uygulanmıtır. En düük anlamlılık düzeyi olarak.05 benimsenmitir. BULGULAR Aratırma kapsamı içinde yer alan grupların (yurt dıından son bir yıl içinde dönmü olanlar, yurtdıından daha önceki yıllarda dönmü olanlar ve yurt dıı yaantısı olmayan örenciler), Piers- Harris Öz Kavramı Ölçei ve Okul Davranı Anketi (Lise Formu) puanlarının varyans analizine ilikin bulgular Tablo 3'de sunulmutur. Tablo 3: Çalımada yer alan örenci gruplarının Piers Harris Öz-kavramı Ölçei'nin alt boyutları ve toplamından aldıkları puanların ortalamaları, standart sapmaları, örenci sayıları ve F deerleri Mutluluk Ve Doyum Alt Ölçei Yurt dıından son bir yıl içinde dönenler 9.24 2.81 25 Yurt dıından önceki yıllarda dönmü olanlar 9.68 2.89 122 Yurt dıı yaantısı olmayanlar 9.46 3.37 132 F(sd) F(2,276) =. 25 Piers Harris Öz Kavramı Ölçei Kaygı Alt Ölçei Popülarite-Sosyal Beeni- Gözde Olma Alt Ölçei Davranı-Uyma Alt Ölçei Fiziksel Görünüm Alt Ölçei Zihinsel ve Okul Durumu Alt Ölçei TOPLAM 7.69 2.44 26 8.87 2.47 24 11.37 2.81 24 6.48 2.36 25 3.69 1.62 26 55.33 11.59 21 7.65 2.80 124 9.57 1.78 121 10.47 2.72 126 6.64 2.21 125 3.97 1.55 127 57.15 9.66 114 7.57 2.62 135 9.29 2.07 130 130 10.61 2.93 134 6.41 2.31 132 4.50 1.50 133 56.71 10.15 121 F(2,282) =. 05 F(2,272) = 1. 39 F(2,281) = 1. 01 F(2,279) =. 38 F(2,283) = 5. 91* F(2,253) =. 29 *p<.003 7
1. Piers Harris Öz Kavramı Ölçei'nden elde edilen bulgular. Tablo 3 te görüldüü gibi, grupların ölçek toplam puan ortalamaları ve alt ölçek puanlarının ortalamaları arasında farklar tek yönlü varyans analizi ile incelendiinde; grupların sadece Zihinsel ve Okul Durumu Alt Ölçei puanları arasında (F(2,283) =5.48; p<.01) anlamlı bir farklılık bulunmutur. Yalnızca zihinsel ve okul durumu alt ölçei açısından anlamlı çıkan F deeri (F2,283 = 5.914) için farkın hangi gruptan kaynaklandıını bulmak amacıyla Tukey anlamlılık testi yapılmı, yurt dıı yaantısı olmayan örencilerin puan ortalamaları ( =4.50; S= 1.50) hem yurt dıından önceki yıllarda dönmü olanların ( =3.97; S=1.55) hem de yurt dıından son bir yıl içinde dönenlerin puan ortalamalarından ( =3.69;S=1.62) anlamlı olarak daha yüksek bulunmutur. 2. Uyum düzeylerine ilikin bulgular Tablo 4'de görüldüü gibi, gruplar arasındaki farklar tek yönlü varyans analizi ile incelendiinde; grupların okula uyum alt ölçei puanları arasında (F(2,278) = 4.61; p<.01) anlamlı farklılıklar bulunmutur. Yurt dıından son bir yıl içinde gelen örencilerin okula uyum alt ölçeinden aldıkları puan her iki gruptan da anlamlı olarak daha düüktür. Tablo 4: Çalımada yer alan örenci gruplarının Uyum Ölçei'nin alt boyutları ve toplamından aldıkları puanların ortalamaları, standart sapmaları, örenci sayıları ve F deerleri Akademik Uyum Alt Ölçei Yurt dıından son bir yıl içinde dönenler 13.58 4.02 26 Yurt dıından önceki yıllarda dönenler 13.71 3.94 126 Yurt dıı yaantısı olmayanlar 14.25 4.18 135 F(sd) F(2,284) =.76 Uyum Ölçei Sosyal Uyum Alt Ölçei Okula Uyum Alt Ölçei 51.50 8.01 26 25.86 6.51 28 53.67 4.87 123 29.41 5.54 124 53.82 5.41 130 29.16 5.67 129 F(2,276) = 2.04 F(2,278) = 4.60* Toplam Puan 93.50 15.51 22 97.75 9.86 114 99.00 11.27 122 F(2,255) = 2.43 * p<.01 Yalnızca okula uyum alt ölçei açısından anlamlı çıkan farkın hangi gruptan kaynaklandıını bulmak amacıyla Tukey anlamlılık testi yapılmı, yurt dıından son bir yıl içinde dönen örencilerin puan ortalamaları ( = 25.86; S= 6.51) hem yurt dıından önceki yıllarda dönmü olan gruptan ( =29.41; S=5.54) hem de yurt dıı yaantısı olmayan gruptan ( =29.16; S= 5.67) anlamlı olarak daha düük bulunmutur. SOUÇ VE ÖERLER Bu çalımada örencilerin Piers-Harris Öz Kavramı Ölçei'nden aldıkları puanlar incelendiinde, toplam ve alt ölçek (mutlulukdoyum, kaygı, popülarite-sosyal beenirlik-gözde olma, davranı-uyma, fiziksel görünüm) puanları arasında anlamlı bir fark bulunmamaktadır. Sadece zihinsel ve okul durumu alt ölçei puanları açısından, yurt dıı yaantısı olmayan örencilerin, 8
yurt dıı yaantısı olan her iki gruptan (yeni dönen ve daha önceki yıllarda dönen örencilerden) anlamlı olarak daha yüksek puan aldıkları görülmektedir. Öz Kavramı Ölçeinin Zihinsel ve Okul durumu alt ölçeinin bazı maddeleri incelendiinde (Örnein; "Büyüdüümde önemli bir kimse olacaım", "Derse kalktıımda bildiklerimi sıkılmadan anlatırım", "Çok okurum", "Okulda baarılı bir örenciyim", "Büyüdüümde önemli bir kimse olacaım.") bu alt ölçein daha çok örencinin akademik benlik kavramı ile ilikili olduu görülmektedir. Yurt dıı yaantısı olmayan örenciler sınavla seçilerek gelen örencilerdir. Oysa ki yurt dıından dönen örenciler sınava girmeden kayıt yaptırabilmektedirler. Bu durumun doal bir sonucu olarak yurt dıından dönen örenciler kendilerini zihinsel olarak daha düük algılamı olabilirler. Yurt dıından son bir yıl içinde Türkiye'ye dönü yapan, önceki yıllarda dönü yapan ve yurt dıı yaantısı olmayan lise örencilerinin Uyum Ölçei (lise formu) ve alt ölçeklerinden aldıkları puanlar incelendiinde ise, örencilerin sosyal uyum, akademik uyum ve toplam uyum puanları açısından aralarında anlamlı bir fark bulunmamakta, sadece okula uyum alt ölçei puanları açısından yurtdıından son bir yıl içinde dönü yapan örencilerin dier örencilerden (geçmi yıllarda dönen ve yurt dıı yaantısı olmayan örencilerden) anlamlı olarak daha düük puan aldıkları görülmektedir. Uyum Ölçeinin Okula Uyum Alt Ölçei'nde yer alan bazı maddeler incelendiinde, (Örnein; "Okulda bir çok kiiyle tanıtım ve çou ile arkada oldum.", "Okuldaki sosyal etkinliklere katılıyorum.", "Sınıfta oldukça aranan bir kiiyim.", "Okuldaki sosyal yaantımdan memnunum.", "htiyacım olduunda okuldaki arkada ve tanıdıklarımdan yardım istemekten çekinmem.") bu alt ölçein okuldaki sosyal çevreye uyumla ilikili olduu görülmektedir. Yurt dıından yeni dönen örencilerin çou, okul dıındaki sosyal çevreye ve akademik çevreye kısa sürede uyum salarken (yurt dıından daha önce dönen ve yurt dıı yaantısı olmayan grupların sosyal uyum ve akademik uyum puanları ile aralarında anlamlı bir fark yok iken), okul içi ilikilere uyum sürecinde sorunlar yaamaktadırlar. Bu bulgu ile tutarlı olarak, Doan (1990) yurt dıı yaantısı olan lise örencilerinin okul yaamı ile ilgili olarak, yurt dıı yaantısı olmayan örencilerden daha fazla sorun yaadıklarını belirtmitir. Boss-unning'de (1983) Almanya da yaayan yabancı çocukların en fazla okulla ilgili problem yaamakta olduklarını belirtmektedir. Bu bulgu da örencilerin en önemli uyum sorunlarının okulla ilikili olduunu düündürmektedir. Huvaz (1994), Almanya dan gelen örencilerle yurt dıı yaantısı olmayan örencilerin kendilerini algılamaları açısından aralarında anlamlı fark bulunmadıını belirtmitir. Bu bulgu bu aratırmadaki sonuçlarla da kısmen tutarlık göstermektedir. Öz Kavramı Ölçei ve Uyum Ölçei'nin toplam puanları açısından gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmamakla birlikte alt ölçek (zihin ve okul durumu ve okula uyum) puanları arasında anlamlı farklılıklar vardır. Dinçer (1994) de uyum kurslarının zorunluluu, örencilerin yurtdıında bulundukları sırada Türkiye ye dönmeden önce de bir uyum kursundan geçirilerek Türkiye ye dönmeleri için hazırlanmaları gerei, Türkiye'deki rehberlik servislerinin etkinletirilmesi, yurt dıı deneyimli örencilerin youn olduu okullarda öretmenlere de bu örenciler hakkında bilgi verilmesi ve gerekli becerilerinin kazandırılması gereini vurgulanmıtır. Bu aratırmada, daha önceki yıllarda dönen örenciler ile yurt dıı yaantısı olmayan örencilerin puanları arasında anlamlı bir fark olmaması, örencilerin çounun birinci yılın sonunda okul çevresine de uyum saladıklarını göstermektedir. Toplam puanlar ile sosyal ve akademik uyum alt ölçekleri puanları açısından gruplar arasında fark bulunmaması ise sevindirici bir bulgudur. Bu bulgu ile tutarlı olarak Türkiye'de Anadolu Lisesi örencileri ile Hacettepe Kiilik Envanteri kullanılarak yapılan aratırmada (Tufan, 1984) yurt dıından gelen örenciler ile kontrol grubunda yer alan örencilerin genel uyum puanları arasında anlamlı bir fark bulunmamıtır. Tufan (1985) tarafından yapılan bir dier aratırmada ise yurt dıından dönen örencilerin karılatıkları güçlükler arasında okul ve eitim birinci sırada yer almıtır. Akademik Uyum Alt Ölçei; ("Ders çalımakta güçlük çekiyorum.", "Ders çalımaya 9
balarken çok zorlanıyorum.", "Çalıma zamanlarımı verimli olarak kullanamıyorum.", "Sınavlara hazırlanmada güçlük çekiyorum.", "Sınavlarda baarılı olamıyorum.") gibi daha çok akademik programa uyumla ilgili maddeleri ölçerken, Piers-Harris Öz Kavramı Ölçei'nin, Zihin ve Okul Durumu Alt Ölçei akademik benlik kavramını, ölçmektedir. Bu nedenle örenciler akademik olarak kendilerini düük algılamakla birlikte, akademik programa uyum açısından bir zorluk yaamamaktadırlar. Örencilerin okula uyum boyutunda yaadıkları sorunların azaltılabilmesi için bazı öneriler aaıda sunulmutur; Uyum Ölçeinin okula uyum alt ölçeinde yer alan bazı maddeler incelendiinde, (Örnein; "Okulda bir çok kiiyle tanıtım ve çou ile arkada oldum.", "Okuldaki sosyal etkinliklere katılıyorum.", "Sınıfta oldukça aranan bir kiiyim." "Okuldaki sosyal yaantımdan memnunum.", "htiyacım olduunda okuldaki arkada ve tanıdıklarımdan yardım istemekten çekinmem.") bu alt ölçein okuldaki sosyal çevreye uyumla ilikili olduu görülmektedir. Örencilerin okula uyum boyutunda yaadıkları sorunların azaltılabilmesi için, aaıda bazı öneriler sunulmutur. 1. Sosyal çevre ile etkileimde bulunurken önemli olan ana dilin kullanılmasında yaanılan sorunları azaltabilmek için, Türkiye'ye dönmeden önce bulundukları ülkede Türk Dili ve Kültürü derslerinin okul programlarının içine alınabilir, Türk Dili ikinci yabancı dil olarak kabul edilebilir. Türk dı temsilcilikleri tarafından gezici kütüphaneler oluturularak bu kütüphanelerde oyuncaklar ve her yaa uygun kitaplar bulundurulabilir. Yurt dıında yaayan okul öncesi dönemdeki çocuklarımıza iki dilli anaokulları açılabilir. 2. Türk ailelerine yurt dıında ve içinde çocuklarının çevreye uyum salamalarını kolaylatırabilmeleri için, çocuk eitimi konusunda danımanlık hizmetleri verilebilir. 3. Türkiye ile Türklerin yaadıkları ülkeler arasında örenci deiim programları gelitirilebilir. 4. Yurt dıından dönmeden önce ve döndükten sonra örencilerin yeni okul çevresine geçilerini kolaylatıracak bazı programlar ile yeni çevreye uyumlarını kolaylatıracak oryantasyon programları hazırlanabilir. Bu oryantasyon programlarında özellikle Türkçe'yi kullanma becerisinin gelitirilmesine yönelik zorunluluklar oluturulabilir. Ayrıca bu oryantasyon programında örencilerin deerleri belirlenerek bu yeni çevredeki arkadalarının deerleri konusunda da bilgilendirilebilirler. 5. Rehber öretmenler, Türkiye'ye dönen örencilerin kendilerini ve dier örencileri daha fazla tanımasını, etkileime girmelerini, farklı deer yargılarını örenmelerini ve sorunlarını daha kolay çözerek okul çevresine uyumlarını kolaylatıracak etkileim grupları oluturabilirler. Bu çalımalarda yurt dıı yaantısı olan ve olmayan örencilerin birlikte ve eit oranda yer almalarına özen gösterilebilir. 6. Türkiye'ye dönen örencilerin sınıflarda kendilerini yalnız hissetmemeleri için sınıflara tek olarak yerletirilmeleri yerine, kendilerini yakın hissettikleri dier yurt dıından gelen örencilerle küçük gruplar oluturacak ekilde yerletirilmeleri salanabilir. 7. Okuldaki sosyal etkinlikler artırılarak bu etkinliklere Türkiye'ye dönen örencilerin katılımı desteklenebilir. 8. Yurt dıından son bir yıl içinde dönen örencilerin akademik benlik kavramlarının yurt dıı yaantısı olmayanlardan daha düük bulunmasının okula giri biçiminden etkilenip etkilenmediinin daha iyi anlaılabilmesi için, yurt dıından yeni dönen örencilerle sınavsız normal liselere devam eden örencilerin karılatırılması konuya daha açıklık kazandırabilir. KAYAKLAR A.Ü. Eitim Fakültesi Eitim Aratırmaları Merkezi (1979). Yurt dıındaki Türk çocuklarının eitim sorunları. Ankara 10
T.C. Çalıma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıı Dı likiler ve Yurtdıı çi Hizmetleri Genel Müdürlüü (Ekim 2001). Bülten. Sayı 3. Akbalık, G. (1999). Bilgilendirme ve grupla psikolojik danımanın üniversite birinci sınıf örencilerinin üniversiteye uyumları üzerine etkisi. A.Ü. Eitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 30 (1):159-180. Akıncı, T. (1999). Yurt dıı yaantısı geçiren ve geçirmeyen gençlerin atılganlık düzeylerinin karılatırılması. Yayınlanmamı yüksek lisans tezi. M.Ü. Eitim Bilimleri Enstitüsü. Arıcı, H. (1987). Türkiye'ye dönü yapan gençlerin ve çocukların bazı uyum sorunları. Türkoloji Çalımaları ve Federal Almanya'daki Türk Çocuklarının Eitimi. Kültür Problemleri Sempozyumu. (s.78-86). H.Ü. Edebiyat Fakültesi. Ankara. Boss-unning, U. (1983) Problem oder chance? Überlegungen zum unterricht mit auslandischen schülern. In kunst und unterricht, Themenheft: Auslandische schüler. H. Juni s: 2-13. Çataklı, M. (1985). Transliteral equivalence and reliability of the Piers- Harris Children s Self Concept Scale. Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi. Boaziçi Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Eitim Bilimleri Bölümü.stanbul. Dinçer, M. (1994). Yurtdıı deneyimli lise örencilerinin okul baarılarında rol oynayan sosyo-ekonomik etkenler. Yayınlanmamı Doktora Tezi. Ege Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. zmir. Doan, S. (1990). Yurt dıından dönen gençlerin sorunları. Türk Eitim Dernei Yayınları. Ankara. Hakan, S. (1995). Anadolu Lisesi Örencileri ile Yurt Dıı (Almanya) Yaantısı geçiren ve Anadolu Liselerine Gelen Örencilerin Bazı Deikenler Açısından Karılatırılması. Yayınlanmamı Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. zmir. Hisli,. (1986). Yurda dönen içi çocuklarının uyum sorunları. Yayınlanmamı Aratırma Raporu. Ege Üniversitesi. zmir. Huvaz, S. (1994). Almanya dan gelen lise örencilerinin benlik tasarımı düzeylerini etkileyen faktörler. Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. Lin, A.K. (2000). Integration und reintegration in das schul system. Yayınlanmamı Yüksek Lisans tezi. Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çanakkale Öner,. (1996). Piers-Harris in Çocuklarda Öz- Kavramı Ölçei El Kitabı. Türk Psikologlar Dernei. Ankara Özben,. (1991). Yurt dıından dönen içi çocuklarının uyum problemlerinin okul baarılarına etkisi ve Türkiye de yetien örencilerle karılatırılması. Yayınlanmamı Doktora Tezi. Dokuz eylül Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. zmir. Özdoan, B. (1979) Federal Almanya daki Türk çocuklarının eitiminde karılaılan darboazlar. Yurt Dıındaki Türk Çocuklarının Eitim Sorunları Semineri. A.Ü. Eitim Fakültesi Eitim aratırmaları Merkezi s. 56-60.Ankara Özdoan, B. (1992). Almanya daki Türk çocuklarının benlik algısı. Bonn. (yayınlanmamı aratırma raporu). Özdoan, B. (2002). 78. Yılında Öretim Birlii ve Yurt Dıında Eitim Gören Türk Örenciler Paneli. Ankara Üniversitesi. Eitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. Yayın o: 190. Petillon, H. (1986). Schulanfang mit auslandischen und deutschen kindern. Forschungsbericht aus den Erzie-hungswissensshaften. ahin, C. (1999). Yurt dıı yaantısı geçiren ve geçirmeyen anadolu lisesi örencilerinin sosyal beceri düzeyleri. Yayınlanmamı Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü.Ankara. Tekıık, H.H. (1979) Yurt Dıındaki Çocuklarımız. Yurt Dıındaki Türk Çocuklarının Eitim Sorunları Semineri. A.Ü. Eitim Fakültesi Eitim Aratırmaları Merkezi.Ankara Tufan, B. (1984). Dıgöçe katılan çocukların yurda döndükten sonraki uyum durumları. H.Ü. Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi. 2(1-3): 114-132. Tufan, B. (1985). Federal Almanya'dan dönen Türk içi çocuklarının Türkiye'ye döndükten sonra karılatıkları güçlükler. H.Ü. Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Dergisi. Cilt:3, Sayı:3. s.153-163. Ültanır, E. (1992). Yurt dıı yaantısı geçiren lise örencilerinin bazı deikenlere göre incelenmesi. Yayınlanmamı Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. 11