ÖĞRETMENLERİN MESLEKİ GELİŞİMLERİNDE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ Prof.Dr. H. Ferhan Odabaşı Yard.Doç.Dr. Işıl Kabakçı Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Özet: Öğretmenlerin eğitim alanındaki yeniliklerin ve gelişmelerin gerektirdiği bilgi, beceri ve davranışları kazanmalarını sağlayan ve öğretmen yetiştirmenin önemli bir parçasını oluşturtan mesleki gelişim, bireysel ve toplumsal bir uygulamadır. Mesleki gelişim etkinliklerinden beklenen verim ve etkinin sağlanmasında en önemli faktörlerden biri ise, bilgi ve iletişim teknolojileridir. Öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik mesleki gelişim etkinlikleri, öğretmenlerin teknoloji kullanım aşamalarına dayalı olarak, oluşturma, uygulama, yayma ve dönüştürme aşamalarından oluşan bir yapı içerisinde gerçekleştirilmelidir. Türkiye de öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik düzenlenen mesleki gelişim çalışmalarının daha çok gereksinim odaklı olduğu söylenebilir. Buna bağlı olarak, Türkiye de öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik mesleki gelişimleri, öğretmenlerin teknoloji kullanım aşamalarına dayalı bir yapı içerisinde düzenlenmeli ve geliştirilmelidir. Anahtar Sözcükler: Mesleki gelişim, hizmetiçi eğitim, bilgi ve iletişim teknolojileri, öğretmenler. Abstract: Professional development, an important part of teacher training, which helps teachers gain the necessary information, skills and attitudes required by the renovations and developments in the field of education, is an individual and social application. One of the most important factors in getting the desired effect and the expected outcome from professional development activities is information and communication technologies. The professional development activities for teachers regarding information and communication technologies are carried out in a structure of the phases of forming, practicing, spreading and transforming, based on the phases of teachers use of technology. In Turkey, it could be stated that the professional development activities organized for teachers regarding information and communication technologies usually focus on need. Depending on this, the professional development of teachers in terms of information and communication technologies should be organized and developed in a structure based on the phases of teachers use of technology. Key Words: Professional development, information and communication technologies, teachers. 1. Giriş Eğitimde kaliteye ilişkin beklentilerdeki değişimler, değişen toplumsal gereksinimler, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki değişiklikler ve bu teknolojilerin öğretme ve öğrenme üzerindeki etkisi, öğrenci profilindeki değişim, öğretme ve öğrenmede değişen paradigmalar, öğretmenlerin mesleki gelişim gereksinimlerinin temelini oluşturmaktadır. Eğitim sisteminin insan gücü kaynağını oluşturan öğretmenler, öğretmenlik mesleğini gerçekleştirmede ve değişen toplumsal gereksinimler doğrultusunda bireyler yetiştirmede önemli rol ve sorumluluklara sahiptirler. Bu nedenle, öğretmen yetiştirmede hizmet öncesi eğitimin yanı sıra, önemli aşamalardan biri de öğretmenlerin hizmetiçi eğitimleri anlamına gelen mesleki gelişimleridir. Öğretmenlerin eğitim alanındaki yeniliklerin ve gelişmelerin gerektirdiği bilgi, beceri ve davranışları kazanmalarını ve mesleki yeterlilik açısından 1
hizmet öncesi eğitim eksikliklerini tamamlamalarını sağlamak amacıyla gerçekleştirilen mesleki gelişim, öğretmen yetiştirmenin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin eğitim ortamlarında kullanımı ve öğrenme kaynaklarını çeşitlendirmesi ve değiştirmesi, hem öğrenme-öğretme sürecinde öğretmenlerin rollerini, hem de mesleki gelişim etkinliklerinin gerçekleştirilme yöntemlerini değiştirmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri öğretmenlerin mesleki gelişimlerini, iki açıdan etkilemektedir. İlk olarak öğretmenler, bilgi ve iletişim teknolojilerini öğrenme-öğretme süreçlerine entegre etmek için mesleki gelişime gereksinim duymaktadırlar. İkinci olarak, bilgi ve iletişim teknolojileri öğretmenlerin mesleki gelişim gereksinimlerini karşılamaya yönelik etkinliklerin gerçekleştirilmesinde bir araç olarak kullanılmaktadır. Bu araştırmanın amacı, bilgi ve iletişim teknolojileri için öğretmenlerin mesleki gelişiminin gerçekleştirilmesini ve öğretmenlerin mesleki gelişimleri için bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımını açıklamak, buna bağlı olarak, her iki duruma ilişkin Türkiye de gerçekleştirilen etkinliklere yönelik bilgi vererek, uygulamaya ilişkin önerilerde bulunmaktır. 2. Öğretmenlerin Mesleki Gelişimleri Dünyadaki birçok ülkede öğretmen eğitimi konusu, önemli bir yer tutmaktadır. Çoğu ülkede öğretmen eğitimi, nitelik ve nicelik açısından yetersizlikler barındırmaktadır. Nicel açıdan yeterlilik olsun ya da olmasın, öğretmen eğitiminin en özel sorunlarından birisi, mesleki gelişim etkinlikleridir. Hizmet öncesi süreçteki öğretmenler, halen bir eğitim kurumunda bulundukları için eğitimleri ve gelişimleri bir devinim halindedir. Hizmetiçi süreçteki öğretmenler ise, işe başlamalarının sonrasında kendilerini izole ve terkedilmiş bulmaktadırlar. Türkiye de bu öğretmenler için yaşam boyu eğitimin tek yolu, hizmetiçi eğitimlerden oluşan mesleki gelişim etkinliklerinden geçmektedir. Öğretmen eğitiminin önemli bir parçasını oluşturan mesleki gelişimde ana hedef, sınıf etkileşimini artırmaktır. Bu hedefe varmak için mesleki gelişimin etkililiğini artırmak ve sonuçları olumlu yöne getirmek, öncelikli amaç olmalıdır. Mesleki gelişimden yarar gören sadece öğretmen değil, gelişen öğretmen davranışları sonucunda öğrenci, okul yöneticileri ve ailelerdir (Şekil 1). 2
Öğrenciler Öğretmenler Öğretmenin Diğer Meslektaşları Okul Yöneticileri Öğrenci Velileri Öğretmenin Aile Çevresi Şekil 1. Öğretmenlerin Mesleki Gelişimlerinin Yansımaları Dolayısıyla, öğretmene yapılan yatırım bireye yapılan yatırım olup, topluma yansıyan bir değerdir. Buna bağlı olarak, mesleki gelişim, bireysel ve toplumsal bir uygulamadır. Avrupa Komisyonu (2003) verilerine göre de, etkili mesleki gelişim, eğitimin kalitesini ve niteliğini artıranın eğitim olarak ifade edilmektedir (Karagiorgi&Kyriacos, 2006). Bu açıdan düşünüldüğünde, mesleki gelişim programları değerlendirilirken, öğretmene, öğrenciye ve genelde okula yaptığı katkıyla değerlendirilmelidir. Mesleki gelişim, bir yönüyle bilginin edinimini, bir yönüyle de varolan bilgi ya da becerinin geliştirilmesini ve güncellenmesini sağlar. Bu anlamda mesleki gelişimin genel olarak katkıları şunlardır: Öğretmenlerin uygulama alanlarını geliştirir. Öğretmenlerin, öğrencilerin bireysel ya da ortak gereksinimlerini karşılamalarında kendilerine yardımcı olabilecek yaşantı, uygulama ya da araştırmalarına yansıtma yapabilmelerine olanak tanır. Okul içindeki mesleki yaşantılara kaliteli bir yön verir. Eğitim politikalarında, standartların yükseltilmesine katkıda bulunur. Öğretmenlerin toplumsal değişimleri, özellikle de bilgi ve iletişim teknolojilerini anlamlandırmalarına yardımcı olur. Mesleki gelişim hizmet öncesinden başlayarak, öğretmenliğe ilk girişte ve hizmet içinde devam eden bir süreç olmalıdır. Başarılı eğiticiler, yaşam boyu öğrenen ve gelişimleri boyunca becerilerini rafineleştiren, yeni yöntemleri öğrenen ve uygulayan bireylerdir. Öğretmenlerin mesleki gelişim çalışmaları, öğrencilerin gereksinimlerini tamamlayıcı nitelikte olmalıdır. Dahası bu çalışmalar, okul iklimine katkıda bulunacak nitelikte olmalıdır. Öğretmenlerin mesleki gelişim aracılığıyla meslektaşlık ruhunu da geliştirmeleri, ait olma duygusunu oluşturmaları ya da pekiştirmeleri beklenir. Amerika da 3
New Jersey Eğitim Departmanı tarafından geliştirilen standartlar, bütün bu öne sürülen konuları özetlemek açısından bütüncül bir yapı olabilir. Buna göre, öğretmenlerin mesleki gelişim etkinlikleri şu özellikleri taşımalıdır (Librera ve diğerleri, 2004): Öğretmenlerin mesleki alan bilgisini zenginleştirmelidir. Öğretmenlerin akademik, sosyal, duygusal, fiziksel gereksinimleri göz önüne alınarak, öğrencilerine potansiyelleri doğrultusunda eğitim vermelerini sağlamalıdır. İlgili araştırmalara başvurarak, öğretmenlerin uygulamalı araştırmalar ve öğrenme, öğretme ve liderlik konularında görüş geliştirmelerini sağlamalıdır. Öğretmenlerin sınıf içinde çeşitli değerlendirmeler yapabilmeleri için görüş geliştirmelerine yardımcı olmalıdır. Yeni bilgilerin öğretim programı ve dolayısıyla sınıf ortamına taşınmasına yardımcı olmalıdır. Yetişkin eğitimi ve gelişimi ilkelerine dayanmalıdır. Sürekli bir ölçme-değerlendirme süreci altında öğrenci ve okul üzerinde etkiler görmeye açık olmalıdır. Öğretmenin ait olduğu tüm sistemlerden onay alan, stratejik planı olan bir yapıda olmalıdır. Gelişimi yüreklendiren, sürekli gelişimi destekleyen, öğretmenler arasındaki geleneksel ilişkileri değişime zorlayan bir okul kültürü oluşturmalıdır. Mesleki gelişim planlarını destekleyen entelektüel ve finansal arka yapıları olmalıdır. Mesleki gelişim etkinliklerinde zaman kullanımına önem vermelidir. Öğretmenlere meslektaşlarıyla etkileşim için zaman tanımalıdır. Öğretmenlerin ailelerle etkileşimini destekleyen bir yapıda olmalıdır. Mesleki gelişim etkinliklerinden beklenen verim ve etkinin sağlanmasında, belirtilen özelliklere sahip mesleki gelişim etkinliklerinin düzenlenmesinde en önemli faktörlerden biri ise, bilgi ve iletişim teknolojileridir. 3. Öğretmenlerin Mesleki Gelişimlerinde Bilgi ve İletişim Teknolojileri Bilgi ve iletişim teknolojilerinin tartışılmaz gelişimi ile günümüzde mesleki gelişim için bilgi ve iletişim teknolojileri ayrılmaz bir ikili niteliği taşımaktadır. Etkili bir mesleki gelişim etkinliği oluşturabilmek için bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı ne kadar gerekli ve önemliyse, bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının öğrenilmesi ve öğretme-öğrenme sürecinde entegrasyonu için de mesleki gelişim o kadar önemlidir. Ancak, konuya tekno-determinist bir açıdan değil, tekno-realist bir açıdan bakılmalıdır. Diğer bir ifadeyle, öğretmenlerin mesleki gelişiminde bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında amaç, öğretmenlerin en yeni teknolojileri kullanmalarını sağlamak 4
değildir. Burada esas amaç, öğretmenlerin gereksinimlerine ve amaçlarına uygun teknolojileri kullanabilmelerini sağlamaktır. Bir mesleki gelişim programının ana hedefi, öğretmen davranışlarının verilen yeni bilgi doğrultusunda değişmesidir. Bu değişim, her öğretmende aynı oranda olmayabilir. Özellikle teknoloji kullanımı sözkonusu olduğunda, mesleki gelişimin ilk adımı öğretmenlerin teknolojiye ilişkin tutumlarının olumlu olup olmadığının araştırılması olmalıdır. Mesleki gelişimin bir sonraki aşaması ise, öğretmenlerin teknolojik yeterliliklerinin belirlenmesi ve programın bu doğrultuda geliştirilmesi olmalıdır. Teknolojiye yönelik olumsuz tutuma sahip olan ya da teknoloji bilgisi çok yetersiz olan bir öğretmenin, teknolojik açıdan yüksek yeterlilikteki meslektaşları ile aynı düzey etkinliklere katılması, öğretmeni sıkıntıya düşürmekle kalmaz, programın etkililiğini de olumsuz yönde etkiler (Barnett, 2004). Öğretmenlerin teknoloji kullanımları dört aşamadan oluşmaktadır (Mandinach&Cline, 1992). Bu aşamalar sırasıyla; tutunma aşaması, kavrama aşaması, etkileme aşaması ve yenileme aşamasıdır. Tutunma Aşaması Kavrama Aşaması Etkileme Aşaması Yenileme Aşaması Şekil 2. Öğretmenlerin Teknoloji Kullanım Aşamaları İlk aşama olan tutunma aşaması, öğretmenlerin teknolojiyi alanlarına yönelik öğretme-öğrenme sürecinde kullanımlarında uygulamaya yönelik problemler ve uyum sorunları yaşadıkları aşamadır. Bu aşamadan sonraki aşama olan kavrama aşamasında öğretmenler, teknoloji kullanımında yaşadıkları sıkıntılara yönelik başa çıkma stratejileri geliştirerek, bu yeni duruma uyum sağlamaya başlarlar. Üçüncü aşama olan etkileme aşamasında, öğretme-öğrenme sürecinde teknoloji kullanımına yönelik edindikleri deneyimleri meslektaşlarıyla paylaşırlar. Böylece, hem etkili ve verimli bir öğrenme ortamı oluşturarak öğrencilerini, hem de deneyimleriyle meslektaşlarını etkilerler. Yenileme aşaması olan dördüncü aşamada ise, öğretmenler öğrenme-öğretme sürecindeki etkinliklerine teknolojiyle farklı yenilikler katıp, kendilerini yenileyerek uzmanlaşmaya doğru ilerleyebilirler (Mandinach&Cline, 1992; UNESCO, 2002a). Öğretmenlerin teknoloji kullanımlarına ilişkin belirtilen aşamalara bağlı olarak, öğretmenlerin teknoloji kullanımlarına ve teknolojiyi öğrenme-öğretme süreçlerine entegre etmelerine yönelik mesleki gelişim için 4 aşamalı bir yapı önerilmektedir. Bu yapının aşamaları; oluşturma, uygulama, yayma ve dönüştürmedir. İlk aşama olan oluşturma aşamasında, öğretmenlere teknoloji okur-yazarlığı kazandırmaya yönelik mesleki gelişim etkinlikleri gerçekleştirilir. Diğer bir ifadeyle, bu aşamada 5
öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanımlarına odaklanılır. Böylece, öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine karşı bir güven duygusu geliştirmeleri sağlanabilir. İkinci aşama olan uygulama aşamasında, öğretmenlerin oluşturma aşamasında edindikleri bilgi ve becerilere dayalı olarak, konu alanlarında bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmaları ve öğrenme-öğretme ortamlarını zenginleştirmeleri ile ilgili mesleki gelişim etkinlikleri gerçekleştirilir. Sonraki aşama olan yayma aşamasında, öğretmenlerin uygulama aşamasında edindikleri bilgi ve becerileri sadece öğretim boyutuna değil, yönetim boyutuna da yaymalarını sağlayan mesleki gelişim etkinlikleri düzenlenir. Bu mesleki gelişim etkinlikleri öğretmenlerin teknoloji kullanım aşamalarında ilerlemiş olmaları nedeniyle internete dayalı olarak gerçekleştirilebilir. Son aşama olan dönüştürme aşamasında ise, diğer aşamalarda öğretmenlerin gelişimlerine bağlı olarak, ileri teknolojilerin öğretim alanında ve diğer alanlarda kullanımına ilişkin mesleki gelişim etkinlikleri gerçekleştirilerek, uzmanlaşmaları ve yeni bakış açıları geliştirmeleri sağlanabilir (UNESCO, 2002b). Öğretmenlerin teknolojiyi kullanımlarına paralel ve aşamalı olarak gerçekleştirilecek mesleki gelişim etkinlikleriyle, hem bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik öğretmenlerin mesleki gelişimleri gerçekleştirilir, hem de öğretmenlerin diğer alanlardaki mesleki gelişimleri için bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı sağlanabilir. 4. Öğretmenlerin Bilgi ve İletişim Teknolojilerine Yönelik Mesleki Gelişim Çalışmaları Türkiye de öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik mesleki gelişim çalışmaları, Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı Hizmeiçi Eğitim Daire Başkanlığı (HEDB) tarafından yürütülmektedir. HEDB tarafından yıllık olarak her ilde Milli Eğitim Müdürlükleri tarafından gerçekleştirilecek hizmetiçi eğitim planı hazırlanmaktadır. Bu plan kapsamındaki etkinlikler incelendiğinde öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik mesleki gelişim etkinliklerinin; temel düzeyde öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojileri ile ilgili bilgi ve becerilerini geliştirmek ve bilgisayar formatör öğretmenler aracılığıyla öğretmenlerin öğretim amaçlı bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmalarını sağlamak olmak üzere iki boyuta gerçekleştirildiği belirlenmiştir. HEDB tarafından hazırlanan yıllık hizmetiçi eğitim planı kapsamında, illerde öğretmenlerin temel bilgisayar becerilerini gerçekleştirmeye yönelik etkinlikler düzenlenmektedir. Bunun yanı sıra, öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerini öğretim amaçlı kullanımlarını sağlamak için HEDB ve illerde Milli Eğitim Müdürlükleri tarafından bilgisayar formatör öğretmenlere yönelik hizmetiçi eğitim etkinlikleri gerçekleştirilmektedir. Bilgisayar formatör öğretmenler aracılığıyla da okullarda öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerini öğretim amaçlı kullanmalarına yönelik mesleki gelişim etkinlikleri düzenlenmektedir. 6
HEDB tarafından yıllık olarak gerçekleştirilen hizmetiçi eğitim etkinliklerinin yanı sıra, üniversiteokul işbirliği kapsamında okullarda okul yöneticileri tarafından da mesleki gelişim etkinlikleri gerçekleştirilmektedir. İlköğretim ve ortaöğretim okullarında öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik mesleki gelişimleri için okul yöneticileri tarafından belirlenen mesleki gelişim gereksinimleri doğrultusunda, üniversitelerde ilgili konu alanından uzman öğretim elemanları ile bağlantı kurularak, çeşitli düzeylerde hizmetiçi eğitim etkinlikleri düzenlenmektedir. Türkiye de bilgi ve iletişim teknolojilerinin eğitim ortamlarına entegre edilmesine yönelik Dünya Bankası nın ortaklığıyla 1998 yılından beri yürütülen Temel Eğitim Projesi nin I ve II faz aşamalarında yapılan teknoloji alımlarına dayalı olarak ortaya çıkan gereksinimler doğrultusunda mesleki gelişim etkinlikleri düzenlenmiştir. Bu mesleki gelişim etkinliklerinde 25.000 ilköğretim öğretmeni bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımına yönelik hizmetiçi eğitim etkinliklerine katılmışlardır (Altun-Akbaba,2006). Buna bağlı olarak, Türkiye de öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik düzenlenen mesleki gelişim çalışmalarının daha çok bilgi ve iletişim teknolojilerine yapılan yatırımlara ve bu bağlı olarak ortaya çıkan gereksinimlere odaklı olduğu söylenebilir. 5. Sonuç ve Öneriler Eğitim ortamlarında teknoloji kullanılması; öğretimin bireyselleştirilmesi, öğrencinin merkeze alınması, öğretimin etkili ve verimli hale gelmesi gibi çağdaş girişimlerle birlikte anılmaktadır. Yaşam boyu öğrenme gibi çağdaş, güncel bir felsefe de yine teknoloji ile birlikte anılmaktadır. Yani, teknoloji, geleneksel öğretim-öğrenme ortamları ve öğretmen-öğrenci rolleri paradigmalarında yeni bir dinamik olarak ortaya konulmaktadır. Ancak, öğretme-öğrenme sürecinde belirleyici dinamiğin öğretmen olduğu konusu tartışılmazdır. Dolayısıyla, öğretme-öğrenme ortamlarına teknolojiyi entegre ederken, dikkat edilecek unsur, teknoloji değil, öğretmenin niteliğidir. Teknoloji etkili bir öğrenme oluşturur savına inanırsak, öğretmenlerin niteliğini artırmaya yönelik mesleki gelişim etkinliklerinin de teknoloji odaklı olması gerekmektedir. Teknolojilerin gelişiminde hız göz önüne alındığında öğretmenlere verilecek mesleki gelişim fırsatlarının da uzun soluklu olması gereği ortaya çıkacaktır. Bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik mesleki gelişim etkinliklerinin, etkili bir gelişime yol açabilmesi için dikkat edilecek konular şöyle sıralanabilir: - Teknolojiye ilişkin felsefe tüm paydaşlar arasında uyum içinde olmalıdır. Teknogerçekçi bir yaklaşımla değerlendirme yapılmalıdır. - Programın öğrenen-merkezli olması ve teknolojinin öğrenciye katacağı değerin programın en önemli çıktısı olacağı baştan kabullenilmelidir. - Öğretmenlere teknolojiyi kabullenmeleri ve öğrenebilmeleri için gerekli zaman verilmelidir. 7
- Öğretmenlerin teknolojiyi entegre edebilmeleri için yeni yöntemlerin verilmesinde işbirliğine dayalı ve akran öğrenmesi ilkelerine öncelik verilmelidir. - Mesleki gelişim, bir defalık bir etkinlik olarak değil, yeni gelişmelere ve teknolojilere ayak uydurmak için devam eden bir süreç olarak ele alınmalıdır. - Mesleki gelişim etkinlikleri öğretmenlerin teknolojiyi kullanım aşamalarına paralel olarak gerçekleştirilmelidir. - Öğretmenlerin teknolojiyi kullanım aşamalarına bağlı olarak, bilgi ve iletişim teknolojilerinin öğretim amaçlı kullanmalarına yönelik mesleki gelişim etkinlikleri gerçekleştirilmelidir. - Mesleki gelişim etkinliklerinin sürekliliğini ve güncelliğini sağlamak için hem biçimlendirmeye hem de sonucu görmeye yönelik değerlendirmeler yapılmalıdır. Kaynakça Akbaba-Altun, S. (2006). Complexity of integrating computer technologies into education in Turkey, Educational Technology & Society, 9 (1), pp. 176-187. Barnett, H. (2004). Techology professional development: successful strategies for teacher change. ERIC clearinghouse on information and technology syracuse NY. (ERIC Document Reproduction Service No. ED477616). Karagiorgi Y.& Kyriacos, C. (2006). ICT in-service training and school practices: in search for the impact. Journal of Education for Teaching. Vol. 32, No. 4, pp. 395 411. Librera, W. L., Eyck, R.T., Dolan, J., Brady, J. & Aviss-Spedding, E. (2004). New Jersey professional standards for teachers and school leaders. Professional Standards for Teachers and School Leaders Initiative. Retrieved March 20, 2007, from http://www.state.nj.us/njded/profdev/profstand/ Mandinach, E., & Cline, H. (1992). The impact of technological curriculum innovation on teaching and learning activities. Paper presented at the Annual Conference of the American Educational Research Association, San Francisco, California. (ERIC Document Reproduction Service No. ED 345 717) UNESCO (2002a). Information and Communication Technologies in Teacher Education: A Planning Guide. Division of Higher Education, Paris. UNESCO (2002b). Information and Communication Technologies in Teacher Education: A Curriculum for Schools and Programme of Teacher Development. Division of Higher Education, Paris. 8