İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ DERGİSİ ISTANBUL COMMERCE UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ DERGİSİ ISTANBUL COMMERCE UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE Yıl:7 Sayı:3 2008/ BAHAR Sahb İstabul Tcaret Üverstes Adıa Rektör Prof. Dr. Ateş VURAN Yayı Kurulu Prof. Dr. Necdet TEKİN Prof. Dr. Müevver TURANLI Prof. Dr. Sezg ALSAN Prof. Dr. Oya OĞUZ Prof. Dr. Sera BİRGÜN Edtör Prof. Dr. Sera BİRGÜN Yayı Sekreter Arş. Gör. Elf ÇALOĞLU BÜYÜKSELÇUK İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs hakel br dergdr, yılda k kez; Bahar ve Güz aylarıda yayılaır. Bu dergde yayılaa akaleler telf hakları İstabul Tcaret Üverstes e attr. Bu yayıla lgl olarak Fkr ve Saat Eserler Kauu da doğa her türlü hak saklıdır. Taıtı ç yapılacak alıtılar dışıda Üverste yazılı z olada çoğaltılaaz. Bu dergde yayılaa akalelerdek görüşler yazarlarıa attr. Üverste bu görüşler edeyle herhag br sorululuk kabul etez. Baskı: Sea Ofset Kapak: Medya Atölyes ISSN: 305-7820 Elektrok ortada erş : http://www.tcu.edu.tr/yay/fe.ht İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Küçükyalı E-5 Kavşağı İöü Cad. No:4 KÜÇÜKYALI 34840 İSTANBUL Tel: 026 489 8 88 (209) e-al: federg@tcu.edu.tr

EDİTÖRDEN Sevgl Okurlar, İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs adı altıda yayıladığı 2005 yılı lk sayısıda tbare edtörlüğüü yapış olduğu Dergz, szlere suuş olduğuuz bu 3. sayısıda edtör olarak so kez görev alış buluuyoru. Şdye kadar dergze kıyetl blsel çalışaları le katıla tü yazarlarııza, hakelk sürecde blg ve deeyler le bze destek vere değerl hakelerze ve sz sevgl okurlarııza sevg, saygı ve teşekkürler suuyoru. Dergz yedc sayısıda tbare brlkte çalışış olduğuuz eeğ geçe tü tekk elealarııza, öğrec asstalarııza, araştıra görevllerze, Yayı Sekreterlerze, Kütüphae ve Doküatasyo Dare Başkaııza, Derg Yayı Kurulu ve Üverste Yayı Kosyou üyelerze teşekkür edyoru. Geçe dört yıl çde gttkçe arta lg ve katılıa sahp olduğuuz dergz bu sayısıda, lk davetl olak üzere topla altı değerl akaley szlere gururla suuyor ve dergz başarısıı daha da yükselerek devaıı dlyoru. Sevg ve saygılarıla Prof. Dr. Sera BİRGÜN Edtör

HAKEM LİSTESİ ACIBADEM ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. İrfa Güey * AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Ayşe Kuruüzü * BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ * Doç. Dr. Ekre Tatoğlu * BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Bera Degz * Prof. Dr. İdat Kara * Prof. Dr. Tur Karaçay * BEYKENT ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Erol Ere * BİLKENT ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Nes Erkp * BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Işıl Balcıoğlu * Prof. Dr. Cel Gürbüz * Prof. Dr. Öer Oğuz * Prof. Dr. İlha Or * DOĞUŞ ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Göül Yeersoy Erdoğa * Prof. Dr. Mtat Uysal * FATİH ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Sel Za * GALATASARAY ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Ertuğrul Karsak * Prof. Dr. Ethe Tolga * GAZİ ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Sera Erbaş * Prof. Dr. Serpl Erol * GEBZE YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ * Yrd. Doç. Dr. Erka Zegeroğlu * HALİÇ ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Sa Erca * Prof. Dr. Al Okata * İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Erol Balkaay * Prof. Dr. Behç Çağal * Prof. Dr. Duruş Düdar * Prof. Dr. Güeş Geçyılaz * İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Zeka Celep * Prof. Dr. Murat Dçe * Prof. Dr. M. Bület Duruşoğlu * Doç. Dr. Tje Ertay * Prof. Dr. Sıtkı Gözlü * Prof. Dr. Levet Güveç * Prof. Dr. Orha İce * Prof. Dr. Cegz Kahraa * Prof. Dr. Haka Kuta * Prof. Dr. Gül Koçlar Oral * Prof. Dr. A. Fahr Özok * Prof. Dr. Zerr Şetürk * Doç. Dr. Oktay Taş * İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Ayşe Akpıar * Prof. Dr. Sezg Alsa * Prof. Dr. Sera Brgü * Prof. Dr. Ülbe Eze * Yrd. Doç. Dr. Keal Güve Güle * Prof. Dr. Yase Kahraaer * Prof. Dr. Oya Oğuz * Prof. Dr. Eralp Özl * Prof. Dr. Ekre Savaş * Prof. Dr. Necdet Tek * Prof. Dr. Müevver Turalı * Prof. Dr. Osa Yazıcıoğlu * İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Yusuf Avcı * Prof. Dr. Ahet Gökçe * Prof. Dr. Orha Göker * Doç. Dr. Ahet Köse * Prof. Dr. Naık Keal Öztoru * KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Nura Yeer * KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Zerr Aladağ * Prof. Dr. Levo Çapa * Prof. Dr. Alpasla Fığlalı * Prof. Dr. Nlgü Fığlalı * Prof. Dr. Coşku Özka * Prof. Dr. Sera Öztürk * Prof. Dr. Paşa Yayla * MALTEPE ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. İlha Yavuz * MARMARA ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Işıl Akgül * Prof. Dr. İsal Hakkı Arutlulu * Prof. Dr. Betül Aydı * Prof. Dr. Şahaet Bülbül * Prof. Dr. Yılaz Çaurcu * Prof. Dr. Ahet Derek * Prof. Dr. İbrah Doğa * Prof. Dr. Üt Oktay Fırat * Prof. Dr. Ayla Gürdal * Prof. Dr. Selahatt Gürş * Prof. Dr. Muhs Hesapçıoğlu * Prof. Dr. Ada Kulaksızoğlu * Prof. Dr. Ada Mazaoğlu * MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Gülay Kıroğlu * OKAN ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Ahet Kaşlı * Prof. Dr. Mehet Tayaş * SELÇUK ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Mahut Tek * UFUK ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Özka Üver * ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Mustafa Aytaç * YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ * Prof. Dr. Galp Casever * Prof. Dr. Eel Çıgı * Prof. Dr. Ferruh Ertürk * Prof. Dr. Olcay Kıcay * Prof. Dr. Turgut Kocatürk * Prof. Dr. Müjga Şerefhaoğlu Söze * Prof. Dr. Füsu Uras

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ İÇİNDEKİLER Ger Döüşü Tessler Yer Gustafso-Kessel Algortası-Koveks Progralaa Melez Model Tabalı Sülasyo İle Belrlees Se BÜYÜKSAATÇI, Tarık KÜÇÜKDENİZ, Şakr ESNAF.. Üret Alaıda Tekstl Ve Mar Arasıdak Etkleş Hale GEZER. 2 Bulaık AHP Yaklaşııda Duyarlılık Aalzler: Ye Br Haadde Tedarkçs Çözüe Eklees Aşkı ÖZDAĞOĞLU 5 Doğrusal Hedef Progralaa Yöte Otobüsle Ket İç Toplu Taşıa Sstede Kullaılası Selçuk ALP. 73 Stratej Odaklılık Ve Fra Stratejler Fra Perforasıa Etks Aalz Gülşe AKMAN, Coşku ÖZKAN, Hatce ERİŞ.. 93 Ye Karyere Geçş Daışalığı İç Kavrasal Br Model:FATRA Fath KANBUR, Sera BİRGÜN 7

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Yıl:7 Sayı:3 Bahar 2008/ s.5-72 BULANIK AHP YAKLAŞIMINDA DUYARLILIK ANALİZLERİ: YENİ BİR HAMMADDE TEDARİKÇİSİNİN ÇÖZÜME EKLENMESİ Aşkı ÖZDAĞOĞLU ÖZET Mateatksel progralaa le çözüle örek karar vere problelerde geellkle odel katsayıları hazır olarak suulur, acak gerçek şlete problelerde bu değerlere ulaşak kolay olaakla beraber, karar vercler bu katsayı ya da dğer odel değerler e kadar hassas oldukları kousuda blg sahb olak sterler, bu alada duyarlılık aalzler yapılaktadır. Klask ve Bulaık Aaltk Hyerarş Proses geellkle, kaltatf olarak taılaable karar problelerde ve özellkle seç problelerde sıklıkla terch edle ateatk tabalı br yaklaşıdır. Alteratfler kl karşılaştırılarak değerledrles soucuda ağırlıklar elde edlerek öcelk sıralaasıa ulaşılakta olup, bu ağırlık değerler ye br alteratf eklees duruuda hag aralık çde kalacağı, başka br deyşle duyarlılık sıırlarıı e olacağı, bu çalışaı teel aacıı oluşturaktadır. Örek br proble olarak br şlete haadde seç proble ele alıış ve öerle duyarlılık aalz yaklaşıı ayrıtılı olarak söz kousu proble üzerde suuluştur. Aahtar Keleler: Bulaık Aaltk Hyerarş Proses, Duyarlılık Aalzler, Seç Krterler SENSITIVITY ANALYSIS IN THE FUZZY-AHP APPROACH: ADDING A NEW RAW MATERIAL SUPPLIER ABSTRACT Model coeffcets are geerally prepared the decso probles whch are solved wth the atheatcal prograg. Although, gag the odel coeffcets real busess probles s very hard, furtherore decso akers wat to kow the sestvty of these coeffcets ad odel values, ths cocept the sestvty aalyss of Fuzzy Aalytcal Herarchy Process s perfored ad a approach s costructed wth the study. Classc ad fuzzy aalytc herarchy process are the atheatcal based approaches preferred the decso probles whch ca be defed as quattatve ad especally selecto probles. Prorty levels are reached by gag the portace levels after the evaluato of the alteratves through the use of the parwse coparso atrces. Iterval of these portace values case of the addto of the ew alteratve, other words the boudares of the sestvty are the a purpose of ths study. As a exaple, a copay s raw ateral selecto proble s aalyzed ad the proposed sestvty aalyss approach s preseted ths proble detals. Keywords: Fuzzy Aalytc Herarchy Process, Sestvty Aalyss, Selecto Crtera Dokuz Eylül Üverstes, İşlete Fakültes, İzr

Aşkı ÖZDAĞOĞLU. GİRİŞ Mateatksel progralaa problelerde katsayılar bldğ halde şleteclk hayatıda katsayılar her zaa kolaylıkla belrleeeyeblr. Yöetcler bu edele çoğu kez ateatksel progralaa probleler bleşelerde eydaa geleblecek değşeler optu çözüe etks blek sterler. Çükü yöetcler sadece proble optal çözüü le lgleeeldrler. Ulaşıla optal çözü, proble katsayıları sabt kaldığı sürece geçerldr. Aslıda karar verc yöetcler, ye br faalyet eklees halde daha öce elde ettğ optal çözüü optallkte çıkarak değşeceğ blr. Bulaık AHP çalışalarıda da karar verc grup, söz kousu seç problelerde lk elde edle öcelk/ağırlık değerler, ye br alteratf eklees duruuda, hag koşullarda değşeceğ, hag aralık çde kalableceğ blek sterler. Bu otvasyoda yola çıkılarak, çalışada, hesaplaa ağırlık değerlere, ateatksel progralaa problelerdek gb br duyarlılık yaklaşıı yapıldığıda, duyarlılık aalzler ç çözüe ye br alteratf eklees duruuda öe düzeyler asıl br değş göstereceğ celeş, oluşturula yaklaşı, sık karşılaşıla haadde kayağı seç proble üzerde açıklaarak suuluştur. Br gıda frasıda yöet kadeesde bulua kşlerle görüşeler yapılarak üretde kullaılacak haadde seç krterler ve bu krterler öe düzeyler belrlees ardıda, ye br haadde kayağıı ortaya çıkası duruuda öe düzeyler asıl br değş göstereceğ belrleey aaçlaya bu çalışa ortaya kouştur. Krterler telksel, değşkeler sözel olası, bu özellklere htap ede AHP yöte kullaılableceğ gösterektedr. Bu çalışada Bulaık AHP ye uygu olarak haadde seç krterler belrlep sevyeledrlş ve proses hesaplaasıyla her br krter ç öe düzey buludukta sora üç farklı haadde kayağı ola Akara, Trakya ve İzr tp ular karşılaştırılış ve ye br haadde tedarkç alteratf eklees duruuda alteratfler öe düzeyler asıl değşklk göstereceğ celeştr. 2. LİTERATÜR TARAMASI Bu bölüde bulaık AHP kousuda yapıla çalışalar hakkıda geel blg verldkte sora tedarkç seç ve değerledresde lteratür celeese yer verlecektr. 2.. Bulaık AHP Kousuda Yapıla Çalışalar Bulaık AHP kousuda da çeştl çalışalara rastlaak üküdür. Hüküet tarafıda desteklee Ar-Ge çalışası projeler seçde proje rsk, potasyel yararları, ekook ve sosyal faydaları, tekk ve tcar rskler değerledrek ç Bulaık AHP yöte kullaılıştır (Huag vd., 2008). Stratejk değerler 52

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ aktarılası, tekolojye yapıla yatırı ve yapı eseklğ aa ölçütler le güvelrlk, kullaı kolaylığı, yelk gb alt ölçütlere göre seraye göstergeler öcelkledrles şlede bulaık AHP yöte kullaılıştır (Bozbura ve Beşkese, 2007; Bozbura vd., 2007). Blş tekolojs bölüler perforas değerledres ç fasal, üşter, şlete ç ve öğree ve gelşe aa faktörlere göre çeştl perforas göstergeler saptaarak br çalışa yapılıştır (Lee vd., 2006). Topla gelr, dögü zaaı, darboğaz duruu gb faktörler gözöüe alıarak ürü, ekpa verllğ ve fas aa ölçütlere bağlı olarak ürü karası doğru bçde oluşturulaya çalışılıştır (Kag ve Lee, 2007). Tekoloj ögörülee etoduu seçde verye ulaşable, verler doğruluğu, tekoloj gelş tah edleblrlğ, tekoloj bezerlğ, etot uyu sağlaa yeteeğ, şle kolaylığı ve uygulaa alyet ölçütlere bağlı olarak delph etodu, searyo yaza, örek olay çalışası, lşk ağacı ve gelş eğrs yöteler karşılaştırılıştır (Cheg vd, 2008). Blg çerğ, kullaıcı ara yüzü, ste yöet ve satıcı desteğ aa ölçütlere göre blg yöet araçlarıı değerledrek ç üç fra karşılaştırılarak Tayva çelk edüstrse lşk br celee yapılıştır (Kreg ve Wu, 2007). Ye ürü gelştre çalışaları kapsaıda TFT ve LCD televzyolarıda ürü karasıı oluşturarak frada e yüksek perforası sağlaak ç orgazasyo-pazar, alat kapastes ve tekoloj-ühedslk aa ölçütlere göre 2 ürülü çeştl ürü karaları karşılaştırılıştır (Che vd., 2006). 2.2. Tedarkç Seç ve Değerledrles Burada tedarkç değerledrede gözöüe alıa ölçütler kousuda lteratür celees yapılıştır. Tedarkç seçde kullaıla ölçütler ve bu ölçütlere değle çalışalar aşağıda Tablo de suuluştur (Jharkhara ve Shakar, 2007 de uyarlaıştır). 3. METODOLOJİ Bu bölüde bulaık AHP ve duyarlılık aalzler hakkıda blg verlecektr. 3.. Bulaık AHP Gerçek karar vere problelerde, kes verlere ulaşak her zaa ükü olaaktadır (Kulak ve Kahraa, 2005). Bu tür problelerde aaç ve paraetreler kes olarak bleeektedr (Gu ve Zhu, 2006). Karar verc sayısal tahler yapa kousuda başarısızdır, acak telksel tahleelerde sayısal tahleelere göre daha etkdr (Kulak ve Kahraa, 2005). Klask AHP de karar vercde hyerarş her sevyesde her br telk ç A, A 2, A 3,,., A alt telkler arasıda r j olarak fade edle kl karşılaştıra değerler ta olarak 53

Aşkı ÖZDAĞOĞLU Tablo. Tedarkç Seç Ölçütler Seç Ölçütü Kayaklar Kullaıcılarla uyu çde ola Adersso ve Norra (2002), Lych (2000), Thopso (996), Boyso vd. (999), Mohaty ve Deshukh (993) Hzet alyet Lych (2000), Lagley vd. (2002), Boyso vd. (999), Stock vd. (998), Ta ve Tuala (200) Hzet kaltes Razzaque ve Sheg (998), Thopso (996), Lagley vd. (2002), Stock vd. (998) Fraı taıışlık düzey Lych (2000), Thopso (996), Boyso vd. (999) Uzu döel lşkler Lych (2000), Boyso vd. (999), Maltz (995), Stak ve Daugherty (997) Perforas ölçüü Bhatagar vd. (999), Lych (2000), Lagley vd. (2002) Lojstkte sa gücü kullaa Razzaque ve Sheg (998), Ackera (996) steğ Faturalaa ve ödeede eseklk Bradley (994) Yöet kaltes Adersso ve Norra (2002), Lych (2000), Boyso vd. (999) Blg paylaşıı ve karşılıklı Lych (2000), Stock (998), Bagch ve güve Vru (998) Operasyoel perforas Lagley vd. (2002), Ta ve Tuala (200) Blg tekolojs kapastes Adersso ve Norra (2002), Lych (2000), Lagley vd. (2002), Boyso vd. (999), Lagley vd. (2002), Rabovch vd. (999), Closs vd. (997), Babbar ve Prasad (998) Sabt kıyetler büyüklüğü ve Boyso vd. (999), Hu (2000) kaltes Bezer ürülerdek deey Razzaque ve Sheg (998), Ackera (996), Rchardso (993) Teslat perforası (hız ve Stock vd. (998), Gattora ve Walters (996) güvelrlk) Çalışa euyet Lych (2000), Boyso vd. (999), Lagley vd. (2002) Fasal perforas Adersso ve Norra (2002), Boyso vd. (999), Gattora ve Walters (996) Pazar payı Thopso (996) Coğraf yayılı ve sağlaa Boyso vd. (999), Maltz (995), Bradley hzet (994) Rsk yöet Boyso vd. (999), Aktaş ve Uleg (2005) Tedarkç kapastes Ao (999) Işleler ve teslatta eseklk Stak ve Daugherty (997) 54

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ veres steektedr. Bu karşılaştıra oralarıı kes olaya yargıları belrttğ savua pek çok çalışa buluaktadır. Bu duru, grup kararlarıı alıasıda breysel yargılarda değşkelğe ve yargılarda belrszlğe yol açaktadır (Leug ve Cao, 2000). Teel olarak, öcelk yargılarıdak belrszlk, seçeekler sıralaasıda da belrszlğe yol açar (Leug ve Cao, 2000). Bulaık AHP tekğ, sosyal, ekook ve yöet bller gb çeştl alalardak yapıladırılaış probleler odelleede kullaıla y ble br aaltk araç ola Saaty AHP yötede gelştrle ler br aaltk tekk olarak düşüüleblr (Yu, 2002; Sheu, 2004). Çok ölçütlü karar ala problelerde he sayısal he de telksel ölçütler ele alada AHP tutarlılığıa rağe, karar verc yargıları, bulaıklığı ve belrszlğ, geleeksel AHP yötelerde karar verc kes olaya yargılarıı değerledreye kataktadır (Sheu, 2004). AHP aacı uzaları blgs ortaya çıkarak olasıa rağe, geleeksel AHP yöteler sa düşüce tarzıı hala yasıtaaaktadır (Kahraa vd., 2004; Tolga vd., 2005). AHP de öcelkler teel, karar verc algıya dayalı yargıları olduğuda dolayı (k bu duru özellkle fzksel varlığı olaya, elle tutulaaz durular ç keslkle doğrudur), bulaık AHP daha başarılı souçlar üretektedr (Leug ve Cao, 2000). Bu yüzde, pek çok araştıracı, geleeksel AHP tekkler le karşılaştıralı olarak karar vere prosesde daha kes taılaalar sağlaya Bulaık AHP olarak fade edle Saaty gelştrdğ AHP teors bulaık uzatısı le lgleşlerdr (Sheu, 2004). AHP kavraı le karar verc, algıya dayalı yargı aralığı yere deterstk değerledreler yapaaz. Öcelkledredek bu tür br belrszlk bulaık küe teors kullaılarak odelleeblr. Bulaık küe teorsde, karar vercde sağlaa ora ölçeğ değer br üyelk foksyou olarak taılaa br bulaık sayıdır. Burada, üyelk foksyou öcelk setdek yargı aralığıdak eleaları değer taılar (Leug ve Cao, 2000). Uzaları br koudak görüşler kes br sayı yere, daha gerçekç br seçeek ola sözel değerledrelerle vereler daha uygu olacaktır. İşte bu sözel değerledreler, yargı aralığıı göstere üçlü bulaık sayılardır (Gu ve Zhu, 2006). Bulaık AHP hesaplaalarıda kullaıla üçlü bulaık sayı değerler Tablo 2 de gösterldğ gbdr (Tolga vd., 2005 de gelştrlştr). 3.2. Yöte İşleyş Bulaık AHP yöte çalışa aşaaları şu şeklde fade edleblr (Kahraa vd., 2004; Kulak ve Kahraa, 2005; Tolga vd., 2005). X {x, x 2, x 3, x 4, x 5, x 6,, x } ese set olsu. Nese; aa aaç açısıda bakıldığıda aa ölçütler; aa ölçütler açısıda bakıldığıda se alt ölçütler fade etektedr. 55

Aşkı ÖZDAĞOĞLU Tablo 2. Üçlü Bulaık Sayı Değerler Duru Üçlü Bulaık Sayılar Keslkle daha öel (satırdak ölçüt sütudake göre) (7/2, 4, 9/2) Daha öel (satırdak ölçüt sütudake göre) (5/2, 3, 7/2) Öel (satırdak ölçüt sütudake göre) (3/2, 2, 5/2) Az öee sahp (satırdak ölçüt sütudake göre) (2/3,, 3/2) Eşt öee sahp (,, ) Az öee sahp (sütudak ölçüt satırdake göre) (2/3,, 3/2) Öel (sütudak ölçüt satırdake göre) (2/5, /2, 2,/3) Daha öel (sütudak ölçüt satırdake göre) (2/7, /3, 2/5) Keslkle daha öel (sütudak ölçüt satırdake göre) (2/9, /4, 2/7) M, M, M, M, M,, M g 2 g 3 g 4 g 5 g g, 2, 3, 4, 5,.., olsu. Buradak tü j M (j, 2, 3, 4, 5,.., ) değerler üçlü bulaık sayılardır. g Adı :. Neseye göre bulaık değerler Eştlk () dek gb taılaır. S j M [ j g M j j ] g () Buradak Eştlk () de yer ala j (2) j M g değer elde etek ç aşağıda gösterle Eştlk (3) tek bulaık şle yapılası gerekektedr. j l j (,, ) (3) M g j j j j j u j 56

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ 57 ] [ j j M g (4) Bulaık değerledre atrsde satırdak krter sütudak krtere göre değerledrles ardıda sütudak değer satırdak değere göre fades bulak ç Eştlk (3) ü ters ola Eştlk (4) değer elde edles gerekektedr. Eştlk (4) değer elde edlebles ç j g M (j, 2, 3, 4, 5,.., ) le lgl Eştlk (5) tek bulaık şle yapılalıdır. ),, ( j j u l M g (5) Eştlk (5) şle taaladıkta sora ters alıası Eştlk (6) le fade edleblr. j j l u M g,, ] [ (6) Buradak l, ve u değerler üçlü bulaık sayıları gösterektedr. l e düşük değer e olası değer u e yüksek değer Adı 2. M 2 (l 2, 2, u 2 ) M (l,, u ) olasılığı Eştlk (7) dek gb taılaır. ))] ( ), ( ( [ ) ( 2 2 y M x M eküçük M M V µ µ (7), ) ( ) (, 0,,, ) ( 2 2 2 2 2 2 aksdurularda l u u l se u l se M M V (8) M ve M 2 y karşılaştırablek ç he V(M 2 M ) he de V(M M 2 ) değerlere htyaç duyulaktadır. Bu değerler de Eştlk (8) de verle koşullara göre hesaplaır. Adı 3. Dğer bütü bulaık sayılarda M (, 2, 3, 4, 5,, k) büyük ola br bulaık sayıı olasılığı şu şeklde fade edleblr.

Aşkı ÖZDAĞOĞLU V(M M, M 2, M 3, M 4, M 5, M 6,.., M k ) V[(M M ) ve (M M 2 ) ve (M M 3 ) ve (M M 4 ) ve.. ve (M M k )] E küçük V(M M ),, 2, 3, 4, 5,, k Her k, 2, 3, 4, 5,, ; k ç d ı (A ) e küçük V(S S k ) olsu. (9) Eştlk (9) da taılaa d ı (A ) değerler her br alteratf ç buluduğuda Eştlk (0) dak ağırlık vektörü oluşur. W ı (d ı (A ), d ı (A 2 ), d ı (A 3 ), d ı (A 4 ), d ı (A 5 ),, d ı (A )) T (0) Adı 4. Ağırlık vektörü toplaları olacak şeklde oralze edlr. Burada elde edle W değer bulaık değl, ta keslk göstere br sayıdır. 3.3. Duyarlılık Aalzler Mateatksel progralaa problelerde katsayılar bldğ halde şleteclk hayatıda katsayılar daa belrl değldr. Burada katsayıları değş aralıkları buluaya çalışılaktadır ve bu şlee duyarlılık aalzler der (Halaç, 983; Lawrece ve Pasterak, 2002). Proble çözüü le elde edle souçları aalz etek çözüü alaıı belrleekle başlar (Reder vd., 2003). Yöetcler bu edele çoğu kez ateatksel progralaa probleler bleşelerde eydaa geleblecek değşeler optu çözüe etks blek sterler. Çükü yöetcler sadece proble optal çözüü le lgleeeldrler. Ulaşıla optal çözü, proble katsayıları sabt kaldığı sürece geçerldr. Halbuk yöetc, ye br faalyet eklees halde daha öce elde ettğ optal çözüü optallkte çıkarak değşeceğ blr. Ayrıca söz kousu değşeler optal çözüü e ölçüde değştreceğ blek sterler (Öztürk, 2002) ve bu aaçla duyarlılık aalzler odel paraetreler üzerde yapılaktadır (Taylor, 2002). Bu sayede, grdlerde herhag brde değşklk eydaa gelrse proble optal çözüüü asıl etkleeceğ sorusua cevap buluuş olur (Lev vd., 992; Hezer ve Reder, 2006). Örek olarak, br şrket daha fazla para kazaablek aacıyla ekstra şçlk saat ç e kadar para ödeeye razı olacağıı bulak ç duyarlılık aalzlerde yararlaır (Wsto, 2004). Kısıtları sağ taraflarıı değş, aaç foksyo katsayılarıı değş, sorua ye br değşke eklees, tekoloj katsayılarıı değş ve sorua ye br kısıtı eklees duyarlılık aalzler le celer (Tütek ve Güüşoğu, 2000). 58

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ 3.4. Bulaık AHP Metodolojsde Duyarlılık Aalz Bulaık AHP etodolojs, başlagıçta taılaa proble ç oluşturula krter hyerarşs üzerde çalışır. Dolayısı le proble çözüüde bu krterler gözetlerek alteratfler değerledrlr. Ayı proble set üzerde ye br alteratf eklees duruu ortaya çıktığıda, dğer alteratfler asıl etkleebleceğ görek ç duyarlılık hesapları yapılablektedr. Bu bölüde böyle br duru ç öerle duyarlılık aalz yötee yer verlştr. Bulaık AHP değerledreler ç duyarlılık aalz aşağıdak şeklde odelleeblr. A: Aaç, aa krter veya alt krter C :. Aa krter, alt krter veya alteratf,2,, ve j,2,, C y : Ye aa krter, alt krter veya alteratf l j :. Satırdak aa krter, alt krter veya alteratf j. sütudak aa krter, alt krter veya alteratfe göre bulaık kl karşılaştırasıdak e düşük değer j :. Satırdak aa krter, alt krter veya alteratf j. sütudak aa krter, alt krter veya alteratfe göre bulaık kl karşılaştırasıdak e olası değer u j :. Satırdak aa krter, alt krter veya alteratf j. sütudak aa krter, alt krter veya alteratfe göre bulaık kl karşılaştırasıdak e yüksek değer : Aa krter, alt krter veya alteratf sayısı Yukarıda belrtle sgelere göre bulaık değerledre atrs geel yapısı Tablo 3 te gösterlştr. Tablo 3. Bulaık Değerledre Matrs Mateatksel Göster A açısıda C C 2. C C l 2 2 u 2 l u C 2 /u 2 / 2 /l 2 l 2 2 u 2.. C /u / /l /u 2 / 2 /l 2 Öerle yaklaşıda, değerledreler sırasıda ye alteratfe ataa ağırlıklara göre, dğer alteratfler ltler oluşturuluştur. Bu yapıda oluşa bulaık değerledre atrsler le Bölü.A. da belrtle Bulaık AHP yöte le ağırlık değerler buluaktadır. Bu ağırlık değerler değş aralığıı bulak aacıyla bulaık değerledre atrsler hazırlaışı aşağıda verlştr. W a :. aa krter, alt krter veya alteratf öe düzey alt lt değer W u :. aa krter, alt krter veya alteratf öe düzey üst lt değer Ortaya çıka ye aa krter, alt krter veya alteratf dğer bütü evcut aa krter, alt krter veya alteratflerde keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs evcut aa krter, alt krter veya 59

Aşkı ÖZDAĞOĞLU alteratfler alt lt değerler verr. Bua lşk bulaık değerledre atrs Tablo 4 te verlştr. Tablo 4. Aaç, Aa Krter veya Alt Krter Açısıda Ye Aa Krter, Alt Krter veya Alteratf E Kötü Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs A açısıda C C 2. C C y C l2 2 u2 l u 2/9 /4 2/7 C 2 /u2 /2 /l2 l2 2 u2 2/9 /4 2/7.. 2/9 /4 2/7 C /u / /l /u2 /2 /l2 2/9 /4 2/7 C y 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 Bu bulaık değerledre atrsde yararlaarak yapıla Bölü 3.2. de belrtle bulaık hesaplaalar soucu W a elde edlr. Mevcut bütü aa krter, alt krter veya alteratfler ortaya çıka ye aa krter, alt krter veya alteratfte keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs evcut aa krter, alt krter veya alteratfler üst lt değerler verr. Bua lşk bulaık değerledre atrs Tablo 5 te verlştr. Bu bulaık değerledre atrsde yararlaarak yapıla Bölü 3.2 de belrtle bulaık hesaplaalar soucu W u elde edlr. 4. UYGULAMA Çalışada gıda sektörüde faalyet göstere Saek Ulu Maüller Gıda Saay ve Tcaret A.Ş. frasıdak üst düzey yöetde güdee gele br karar sürec ele alııştır. 60

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ Tablo 5. Aaç, Aa Krter veya Alt Krter Açısıda Ye Aa Krter, Alt Krter veya Alteratf E İy Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs A açısıda C C 2. C C y C l2 2 u2 l u 7/2 4 9/2 C 2 /u / 2 2 /l2 l2 2 u2 7/2 4 9/2.. 7/2 4 9/2 C /u / /l /u2 /2 /l2 7/2 4 9/2 C y 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 Saek A.Ş. 5 Ek 200 de ulu aüller sektörüde yıllarca söz sahb ola Kapılar, Kareksa, Tarbuşlar, Daa, Ktreller, Özgaz şrketler sadvç ve haburger ekeğ bölüler büyesde toplayarak faalyete başlaıştır. Saek A.Ş, İzr çapıda gıda sektörü le lgl ürü ve hzet sağlaakta ve tekolojye yatırı yaparak üretde kalte, hjye ve uygu fyatı üşterlere suayı teel hzet alayışı hale getrştr. Fraı dört aa üret kale buluaktadır. Bular, haburger ekeğ, büyük haburger ekeğ, sadvç ekeğ ve yarı ekektr. Güde 5 to gb yoğu br haadde akışıı olduğu ve bu haadde %99 uu u olduğu düşüüldüğüde, haadde tedarkçler değerledrles ve ye br tedarkç pyasaya gres duruuda hakkıda blg sahb oluaya ye tedarkç de celeek zoruda olasıı öe daha y alaşılacaktır. Bu aaçla, uygulaa kapsaıda fra le görüşe yapılarak ölçütler belrleştr. Bu ölçütler hyerarşk yapısı Şekl de verlştr. 4.. Krterler ve Hyerarşk Yapı Haadde seçdek etk krterler belrleek üzere yapıla aalzde, br gıda frasıda yöet kadeesde bulua karar vercler le görüşe yapılarak kl karşılaştıra atrsler oluşturuluştur. Yapıla lk görüşe soucuda, karar vercler u seçdek etk krterler öce dört krter altıda toplaış, daha sora bu krterlere göre seç yapıla u tpler karşılaştırılıştır. Bu krterlerde kalte, haadde telkler fade etektedr. Çükü, fraı teel gelr oktası stadart ekek değl, büfelere, 6

Aşkı ÖZDAĞOĞLU lokatalara suula haburger ekeğ, büyük haburger ekeğ, sadvç ekeğ, yarı ekek, pzza tabaı gb ürüler le okul katler ve asker brlere hale yolu le belrl br zaa süresce her gü karşılaası taahhüdü verle kek, boğaça gb ürülerdr. Bu edele fraı üretde kulladığı uu kalte bekletler karşılaası rekabet avatajı yarataktadır. Fyat krter, ayı haadde daha düşük br ücret le karşılaası, vade krter se ödees gereke bedele lşk tedarkç tarafıda farklı ödee alteratfler suulasıı fade etektedr. Güve krter se tedarkç le yıllara dayalı br lşk sürdürülesde karşılıklı güve ve alayışı belrtektedr. Akara, Trakya ve İzr u tpler se üç farklı bölge tedarkçs suduğu haadde alteratfler fade etektedr. Aket çalışalarıda aa kütley yasıtacak büyüklükte br örekle oluşturulası gerekrke AHP uygulaasıda karar verle her alada kullaılableceğ ç ve karar vercler sıırlı sayıda kşlerde oluştuğu ç aket gb çok sayıda kşye yapılası br gerekllk değldr. Şekl. E Uygu Haadde Kayağı Seç Hyerarşk Yapısı 62

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ 4.2. Alteratfler Ağırlıklarıı Buluası Fradak karar vere yetks ola kşler ortaklaşa karar alarak doldurduğu bulaık değerledre atrsler le dört faktöre göre alteratf kayakları karşılaştırılası soucu elde edle değerler Tablo 6 da verlştr. Tablo 6. Alteratfler Öe Düzeyler Kalte Fyat Vade Güve Akara 0.45 0.226 0.708 0.830 Trakya 0.226 0.45 0.46 0.000 İzr 0.324 0.324 0.46 0.70 Tablo 6 da hesaplaa öe düzeyler celedğde, güve krter açısıda Trakya tp uu öe düzey sıfır olduğu görülektedr. Bu duru Bulaık AHP yöte açısıda karşılaşılablecek doğal br souçtur. Ayı hyerarş yapısıda, ölçütler deterstk değerlerle ve klask yaklaşılar le çözülseyd sıfır çıkayacak acak sıfıra çok yakı, öeseeye ölçütler olarak değerledrlecekt. Bulaık yaklaşıı, AHP dek subjektf değerledrelerdek yaılaları göz öüe alasıı yaıda başka br avatajı da bu oktada ortaya çıkaktadır. Herhag br hyerarş düzeyde yapıla kl karşılaştıralar sırasıda, grubuu çde tü ölçütlere göre öesz kala ölçüt veya ölçütler sıfır çıkarke, asıl üzerde durulası ve göz öüe alıası gereke ölçütü/ölçütler öe düzey artarak karar vere proses başarısıa olulu katkı sağlaaktadır. Bulaıklığı verdğ sapa ktarı ekledğde aslıda kc haadde kayağıı göz öüe alıayacak kadar az öee sahp olduğu ve Akara tp uu güve krter açısıda asıl gözetles gereke seçeek olduğu vurgulaaktadır. Ye Tablo 6 da elde edle verlere göre fraı kulladığı haadde seçeeklerde Akara tp u vade ve güve seçeekler açısıda açık ara le ö sırada buluakta ve kalte açısıda da lk sırada yer alaktadır. 4.3. Model Duyarlılığı: Ye Br Alteratf Eklees Doğrusal progralaa br proble optu çözüüü bulablr. Fakat, yöetcler farklı duruları ve bua uygu ola farklı çözüler de blek sterler. Koşullarda eydaa gelecek değşeler, geçşte elde edle ye tecrübeler ya da problede gözde kaçıp değerledreye alıaya bazı faktörler göz öüe alıalıdır. İşte bu oktada evcut çözüü asıl değşeceğ blek öe kazaaktadır (Walters, 200). Bulaık AHP hesaplaalarıa doğrusal progralaa yaklaşıı yapıldığıda duyarlılık aalzler ç çözüe ye br alteratf eklees duruuda öe düzeyler asıl br değş göstereceğ kousuda karar vercler blg sahb olak ster. Bu edele, bu çalışada, 63

Aşkı ÖZDAĞOĞLU hyerarşk seç yapısıda ye br alteratf ekledğde öe düzeyler hag aralıklarda yer alableceğ celeştr. Modelde evcut bulua üç alteratfe ye br alteratf haadde kayağıı eklees duruuda u seçde etkl ola faktörler öe düzeyler kullaılarak her değerledre tablosua ye br satır ve sütu eklees suretyle ye değerledre yapak ükü olablecektr. Ye alteratfe göre öe düzeylerde oluşacak değş aralıkları hesaplaablr. Bua göre ortaya çıka ye alteratf dğer bütü evcut alteratflerde keslkle daha öel olduğu düşüülerek ve bütü evcut alteratfler ye alteratfte keslkle daha öel olduğu düşüülerek bulaık hesaplaalar yapılablr. İlk olarak kalte açısıda ye br alteratf eklees duruu celedğde ve bütü evcut alteratf haadde seçeekler ye alteratfe göre keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs Tablo 7 de gösterlştr. Tablo 7. Kalte Açısıda Ye Alteratf E Kötü Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs Kalte açısıda Akara Trakya İzr Ye Alteratf Akara 3/2 2 5/2 2/3 3/2 7/2 4 9/2 Trakya 2/5 /2 2/3 2/3 3/2 7/2 4 9/2 İzr 2/3 3/2 2/3 3/2 7/2 4 9/2 Ye alteratf 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 Hesaplaalar soucu Tablo 8 dek bulaık değerledre atrsde ağırlık değerler W {0.399; 0.277; 0.325; 0} olarak elde edlştr. Kalte açısıda ye br alteratf eklees duruu celedğde ve ye alteratf bütü evcut alteratf haaddelere göre keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs Tablo 8 de gösterlştr. Tablo 8. Kalte Açısıda Ye Alteratf E İy Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs Kalte Açısıda Akara Trakya İzr Ye Alteratf Akara 3/2 2 5/2 2/3 3/2 2/9 /4 2/7 Trakya 2/5 /2 2/3 2/3 3/2 2/9 /4 2/7 İzr 2/3 3/2 2/3 3/2 2/9 /4 2/7 Ye alteratf 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 Hesaplaalar soucu Tablo 8 dek bulaık değerledre atrsde ağırlık değerler W {0; 0; 0; } olarak elde edlştr. 64

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ Ye alteratf e kötü duru olduğu düşüülerek ye atrs hesapladığıda e y alteratf ola Akara tp uu öe düzeyde br düşe yaşaaktadır. Akara tp u ye duruda da e y alteratf olaktadır. Öe düzey azalasıı br dğer ede de ta puaı üç alteratf yere dört alteratfe dağıtılasıdır. İkc olarak fyat açısıda ye br alteratf eklees duruu celedğde ve bütü evcut alteratf haaddeler ye alteratfe göre keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs Tablo 9 da gösterlştr. Tablo 9. Fyat Açısıda Ye Alteratf E Kötü Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs Fyat Açısıda Akara Trakya İzr Ye Alteratf Akara 2/5 /2 2/3 2/3 3/2 7/2 4 9/2 Trakya 3/2 2 5/2 2/3 3/2 7/2 4 9/2 İzr 2/3 3/2 2/3 3/2 7/2 4 9/2 Ye Alteratf 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 Hesaplaalar soucu Tablo 9 dak bulaık değerledre atrsde ağırlık değerler W {0.277; 0.399; 0.325; 0} olarak elde edlştr. Fyat açısıda ye br alteratf eklees duruu celedğde ve ye alteratf bütü evcut alteratf haaddelere göre keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs Tablo 0 da gösterlştr. Tablo 0. Fyat Açısıda Ye Alteratf E İy Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs Fyat açısıda Akara Trakya İzr Ye alteratf Akara 2/5 /2 2/3 2/3 3/2 2/9 /4 2/7 Trakya 3/2 2 5/2 2/3 3/2 2/9 /4 2/7 İzr 2/3 3/2 2/3 3/2 2/9 /4 2/7 Ye alteratf 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 Hesaplaalar soucu Tablo 0 dak bulaık değerledre atrsde ağırlık değerler W {0; 0; 0; } olarak elde edlştr. Üçücü olarak vade açısıda ye br alteratf eklees duruu celedğde ve bütü evcut alteratf haaddeler ye alteratfe göre keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs Tablo de gösterlştr. 65

Aşkı ÖZDAĞOĞLU Tablo. Vade Açısıda Ye Alteratf E Kötü Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs Vade açısıda Akara Trakya İzr Ye alteratf Akara 3/2 2 5/2 3/2 2 5/2 7/2 4 9/2 Trakya 2/5 /2 2/3 2/3 3/2 7/2 4 9/2 İzr 2/5 /2 2/3 2/3 3/2 7/2 4 9/2 Ye alteratf 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 Hesaplaalar soucu Tablo dek bulaık değerledre atrsde ağırlık değerler W {0.498; 0.25; 0.25; 0} olarak elde edlştr. Vade açısıda ye br alteratf eklees duruu celedğde ve ye alteratf bütü evcut alteratf haaddelere göre keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs Tablo 2 de gösterlştr. Tablo 2. Vade Açısıda Ye Alteratf E İy Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs Vade açısıda Akara Trakya İzr Ye Alteratf Akara 3/2 2 5/2 3/2 2 5/2 2/9 /4 2/7 Trakya 2/5 /2 2/3 2/3 3/2 2/9 /4 2/7 İzr 2/5 /2 2/3 2/3 3/2 2/9 /4 2/7 Ye Alteratf 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 Hesaplaalar soucu Tablo 2 dek bulaık değerledre atrsde ağırlık değerler W {0; 0; 0; } olarak elde edlştr. So olarak vade açısıda ye br alteratf eklees duruu celedğde ve bütü evcut alteratf haaddeler ye alteratfe göre keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs Tablo 3 te gösterlştr. Tablo 3. Güve Açısıda Ye Alteratf E Kötü Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs Güve açısıda Akara Trakya İzr Ye alteratf Akara 5/2 3 7/2 3/2 2 5/2 7/2 4 9/2 Trakya 2/7 /3 2/5 2/5 /2 2/3 7/2 4 9/2 İzr 2/5 /2 2/3 3/2 2 5/2 7/2 4 9/2 Ye alteratf 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 2/9 /4 2/7 Hesaplaalar soucu Tablo 3 tek bulaık değerledre atrsde ağırlık değerler W {0.653; 0.08; 0.329; 0} olarak elde edlştr. 66

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ Güve açısıda ye br alteratf eklees duruu celedğde ve ye alteratf bütü evcut alteratf haaddelere göre keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs Tablo 4 te gösterlştr. Tablo 4. Güve Açısıda Ye Alteratf E İy Olası Duruua Göre Bulaık Değerledre Matrs Güve açısıda Akara Trakya İzr Ye alteratf Akara 5/2 3 7/2 3/2 2 5/2 2/9 /4 2/7 Trakya 2/7 /3 2/5 2/5 /2 2/3 2/9 /4 2/7 İzr 2/5 /2 2/3 3/2 2 5/2 2/9 /4 2/7 Ye alteratf 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 7/2 4 9/2 Hesaplaalar soucu Tablo 4 tek bulaık değerledre atrsde ağırlık değerler W {0; 0; 0; } olarak elde edlştr. Yukarıda yapıla şleler soucuda elde edle değş aralıkları Tablo 5 te suuluştur. Tablo 5. Her Faktöre Göre Alteratf Haadde Kayaklarıa İlşk Öe Düzeyler Değş Aralığı Faktör Akara Trakya İzr Ye alteratf Kalte 0-0.399 0-0.277 0-0.325 0- Fyat 0-0.277 0-0.399 0-0.325 0- Vade 0-0.498 0-0.25 0-0.25 0- Güve 0-0.653 0-0.08 0-0.329 0-4.4. Çalışaı Soucu Tablo 5, ye br alteratf haadde kayağı eklees duruuda öe düzeyler hag aralıklarda değşeceğ gösterektedr. Tü evcut alteratflere bakıldığıda alt lt değer 0 olaktadır. Bu duru, ye alteratf haadde kayağıı evcut bütü alteratflere barz br şeklde her değerledre krter açısıda üstülük sağlayableceğ olasılığıda dolayı ortaya çıkaktadır. Üst lt değerler celedğde se brbrde farklı değerler buluaktadır. Örek verek gerekrse, Akara tp u kalte krtere göre ye br alteratf eklees duruuda e fazla 0.399 değer alablecektr. Bua göre, karar verc satı ala şlelerde sadece kalte krter göz öüe alarak karar verek duruuda kalsa d, Akara tp uu öe düzey e olursa olsu 0.500 sevyes aşaayacağıı blecekt. 67

Aşkı ÖZDAĞOĞLU 5. SONUÇ Bulaık AHP etkl ve etk br proble çöze yötedr. Bulaık AHP, proble küçük parçalara ayırır ve hyerarşk br yapıda çözer. Karar proble sosyal, ekook, tekk ve poltk faktörler çereblr. Bulaık AHP kayak dağılıı, fayda-alyet aalz, perforas ölçüü, şe alıacak persoel seç gb koularda kullaılablr. Bulaık AHP dğer br olulu yaı da proble çöze ya da karar alada takı çalışasıa z veresdr. Bulaık AHP kararları, yargıları değerledrede br teel oluşturur. Mateatksel progralaa problelerde katsayılar bldğ halde şleteclk hayatıda katsayılar kolay ve kes ulaşılable değerler olaaktadır. Yöetcler bu edele çoğu kez ateatksel progralaa probleler bleşelerde eydaa geleblecek değşeler optu çözüe etks blek sterler. Çükü yöetcler sadece proble optal çözüü le lgleeeldrler. Ulaşıla optal çözü, proble katsayıları sabt kaldığı sürece geçerldr. Halbuk yöetc, ye br faalyet eklees halde daha öce elde ettğ optal çözüü optallkte çıkarak değşeceğ blr. Bu çalışada, Bulaık AHP hesaplaalarıa ateatksel progralaa yaklaşıı yapıldığıda duyarlılık aalzler ç çözüe ye br alteratf eklees duruuda öe düzeyler asıl br değş göstereceğ kousuda br yaklaşı ortaya kouştur. Ortaya koa bu duyarlılık aalz yaklaşııda, ye aa krter ç, alt krter veya alteratf dğer bütü evcut aa krter, alt krter veya alteratflerde keslkle daha öel olduğu düşüülerek, oluşturula bulaık değerledre atrs evcut aa krter, alt krter veya alteratfler alt lt değerler verektedr. Mevcut bütü aa krter, alt krter veya alteratfler ortaya çıka ye aa krter, alt krter veya alteratfte keslkle daha öel olduğu düşüülerek oluşturula bulaık değerledre atrs de bu krterler ağırlıkları açısıda üst lt değerler oluşturuştur. Bu doğrultuda Bulaık AHP adıları uygulaış, evcut aa ve alt krterler ç bulaık değerledre atrs oluşturuluştur. Bu atrs le bulaık hesaplaalar yapılış; Akara, Trakya ve İzr tp ular ç seç krterler ola kalte, fyat, vade ve güve açısıda öe düzey değerler değş aralıkları hesaplaıştır. Örek proble olarak br şletede ortaya çıka haadde htyaçlarıı karşılaak ç ye br tedarkç seç proble seçlştr. Yöet kadeesdek kşler seç yaparke ster steez brçok krter br arada düşüek duruudadır ve bu duru karaşık, çok krterl br karar vere proble olarak ortaya çıkar. Böyles br kararı aaltk olarak odelleebleceğ düşüülerek, bulaık AHP etodolojs le hyerarş oluşturuluş, hesaplaalar le evcut alteratfler arasıda e uygu olaı hasaplaıştır. Br adı sorasıda ye br alteratf ortaya çıkış ve 68

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ odel tekrar çalıştırılası yere, hag koşullarda bu alteratf evcut çözüü değştreceğ üzerde br duyarlılık aalz yaklaşıı ortaya kouştur. Bulaık AHP ye uygu olarak haadde seç krterler sevyeledrlş ve proses hesaplaasıyla her br krter ç öe düzey buludukta sora üç farklı haadde alteratf ola Akara, Trakya ve İzr tp ular karşılaştırılış ve ye br tedarkç alteratf eklees duruuda alteratfler öe düzeyler asıl değşklk gösterdğ celeştr. 6. KAYNAKÇA Ackera, K. B., (996), Ptfalls Logstcs Partershps, Iteratoal Joural of Physcal Dstrbuto ad Logstcs Maageet, 26, 3, 35-37. Aktaş, E. ve Uleg, F., (2005), Outsourcg Logstcs Actvtes Turkey, The Joural of Eterprse Iforato Maageet, 8, 3, 36-329. Aderso, D. ve Norra, A., (2002), Procureet of Logstcs Servces-A Mutes Work or A Mult Year Project?, Europea Joural of Purchasg ad Supply Maageet, 8, 3-4. Aoyous, (999), Servce Levels The Thrd Party Logstcs Market. Report Prepared for The Departet of Natoal Defese, Caada, Coveco Lted, Toroto, Ot., Caada. Babbar, S. ve Prasad, S., (998), Iteratoal Purchasg Ivetory Maageet ad Logstcs Research, Iteratoal Joural of Operatos ad Producto Maageet, 8,, 6-36. Bagch, P. K. ve Vru, H., (998), Logstcal Allaces: Treds ad Prospects Itegrated Europe, Joural of Busess Logstcs, 9,, 9-23. Bhatagar, R., Sohal, A. S. ve Mlle, R., (999), Thrd Party Logstcs Servces: A Sgapore Perspectve, Iteratoal Joural of Physcal Dstrbuto ad Logstcs Maageet, 29, 9, 569 587. Boyso, S., Cors, T., Dreser, M. ve Rabovch, E., (999), Maagg Thrd Party Logstcs Relatoshps: What Does It Take, Joural of Busess Logstcs, 20,, 73 00. Bozbura, F. T. ve Beşkese, A., (2007), Prortzato of Orgazatoal Captal Measureet Idcators Usg Fuzzy AHP, Iteratoal Joural of Approxate Reasog, 32, 4, 00-2. 69

Aşkı ÖZDAĞOĞLU Bozbura, F. T., Beşkese, A. ve Kahraa, C., (2007), Prortzato of Hua Captal Measureet Idcators Usg Fuzzy AHP, Expert Systes Wth Applcatos, 44, 2, 24-47. Bradley, P., (994), What Really Matters?, Purchasg, 4th July, 66 7. Che, H., Lee, H., Ay, H. I. ve Tog, Y., (2006), Aalyss of New Product Mx Selecto at TFT-LCD Techologcal Cogloerate Network Uder Ucertaty, Techovato, 26, 20 22. Cheg, A. C., Che, C. J. ve Che, C. Y., (2008), A Fuzzy Multple Crtera Coparso of Techology Forecastg Methods for Predctg The New Materals Developet, Techologcal Forecastg & Socal Chage, 75,, 3-4. Closs, J. C., Goldsby, T. J. ve Clto, S. R., (997), Iforato Techology Iflueces o World-Class Logstcs Capablty, Iteratoal Joural of Physcal Dstrbuto ad Logstcs Maageet, 27,, 4 7. Gattora, J. L. ve Walters, D. W., (996), Maagg The Supply Cha: A Strategc Perspectve, Lodo: Maclla. Gu, X. ve Zhu, Q., (2006), Fuzzy Mult-Attrbute Decso-Makg Method Based o Egevector of Fuzzy Attrbute Evaluato Space, Decso Support Systes, 4, 2, 400-40. Halaç, O., (983), Kattatf Karar Vere Yöteler, Alfa Yayıev, İstabul. Hezer, J. ve Reder, B., (2006), Operatos Maageet, N. J., Pretce Hall. Huag, C. C., Chu, P. Y. ve Chag, Y. H., (2008), A Fuzzy AHP Applcato Goveret-Sposored R&D Project Selecto, Oega, 36, 6, 038-052. Hu, S. H., (2000), A Hayes Wheelwrght Fraework for Strategc Maageet of Thrd Party Logstcs Servces, Itegrated Maufacturg Systes,, 2, 32-37. Jharkhara, S. ve Shakar, R., (2007), Selecto of Logstcs Servce Provder: A Aalytc Network Process (ANP) Approach, The Iteratoal Joural of Maageet Scece, 35, 3, 274-289. Kahraa, C., Cebec, U. ve Da Rua, (2004), Mult-Attrbute Coparso of Caterg Servce Copaes Usg Fuzzy AHP: The Case of Turkey, Iteratoal Joural of Producto Ecoocs, 87, 2, 7-84. 70

İstabul Tcaret Üverstes Fe Bller Dergs Bahar 2008/ Kag, He-Yau Lee ve Ay, H. I., (2007), Prorty Mx Plag for Secoductor Fabrcato by Fuzzy AHP Rakg, Expert Systes Wth Applcatos, 32, 560 570. Kreg, V. B. ve Wu, C. Y., (2007), Decso Support Evaluato of Kowledge Portal Developet Tools Usg A Fuzzy AHP Approach: The Case of Tawaese Stoe Idustry, Europea Joural of Operatoal Research, 76, 795 80. Kulak, O. ve Kahraa, C., (2005), Fuzzy Mult-Attrbute Selecto Aog Trasportato Copaes Usg Axoatc Desg ad Aalytc Herarchy Process, Iforato Sceces, 70, 2-4, 9-20. Lagley, C. J., Alle, G. R. ve Tydall, G. R., (2002), Thrd-Party Logstcs Study 2002: Results Ad Fdgs of the Seveth Aual Study, Illos, USA: Coucl of Logstcs Maageet. Lawrece, J. A., ad Pasterak, B. A., (2002), Appled Maageet Scece Modelg, Spreadsheet Aalyss, Ad Coucato For Decso Makg, New York: Joh Wley& Sos Ic. Lee, A. H. I., Che, W. C. ve Chag, C. J., (2006), A Fuzzy AHP ad BSC Approach for Evaluatg Perforace of IT Departet the Maufacturg Idustry Tawa, Expert Systes Wth Applcatos, 34,, 96-07. Leug, L. C. ve Cao, D., (2000), O Cosstecy ad Rakg of Alteratves Fuzzy AHP, Europea Joural of Operatoal Research, 24,, 02-3. Lev, R. I., Rub, D. S., Stso, J. P. ve Garder, E. S., (992), Quattatve Approaches to Maageet, New York, Mc-Graw Hll. Lych, C. F., (2000), Logstcs Outsourcg: A Maageet Gude, Illos, USA: Coucl of Logstcs Maageet Publcatos. Maltz, A. B., (995), Why You Outsource Dctates How, Trasportato ad Dstrbuto, March, 73 80. Mohaty, R. P. ve Deshukh, S. G., (993), Use of Aalytc Herarchy Process for Evaluatg Sources of Supply, Iteratoal Joural of Physcal Dstrbuto ad Logstcs Maageet, 23, 3, 22 28. Öztürk, A., (2002), Yöeyle Araştırası, Ek Ktabev, Bursa. Rabovch, E., Wdle, R., Dreser, M. ve Cors, T., (999), Outsourcg of Itegrated Logstcs Fuctos: A Exaato of Idustry Practces, Iteratoal Joural of Physcal Dstrbuto ad Logstcs Maageet, 29, 6, 353 373. 7

Aşkı ÖZDAĞOĞLU Razzaque, M. A. ve Sheg, C. C., (998), Outsourcg of Logstcs Fuctos: A Lterature Survey, Iteratoal Joural of Physcal Dstrbuto ad Logstcs Maageet, 28, 2, 89-07. Reder, B., Star, R. M. ve Haa, M. E., (2003), Quattatve Aalyss for Maageet, New Jersey, Pretce Hall. Rchardso, H. L., (993), Cotracts Buld Relatoshps, Trasportato ad Dstrbuto, Noveber, 53 55. Sheu, J. B., (2004), A Hybrd Fuzzy-Based Approach for Idetfyg Global Logstcs Strateges, Trasportato Research, 40,, 39-6. Stak, T. P. ve Daugherty, P. J., (997), The Ipact of Operatg Evroet o the Forato of Cooperatve Logstcs Relatoshps, Trasportato Research-E (Logstcs ad Trasportato Revew), 33,, 53 65. Stock, G. N., Gres, N. P. ve Kasarda, J. D., (998), Logstcs Strategy ad Structure - A Coceptual Fraework, Iteratoal Joural of Operatos ad Producto Maageet, 8,, 37 52. Ta, M. C. Y. ve Tuala, V. M. R., (200), A Applcato of the AHP Vedor Selecto of a Telecoucatos Syste, Oega: Iteratoal Joural of Maageet Scece, 29, 2, 7-82. Taylor, B. W., (2002), Itroducto to Maageet Scece, N. J., Pretce Hall. Thopso, T. J., (996), A Aalyss Of Thrd Party Logstcs ad Iplcatos for USAF Logstcs, Upublshed Masters Thess, Ar Force Isttute of Techology/GTM/LAL/96S-5, Septeber, Wrght-Patterso Ar Force Base, Oho, subtted. Tolga, E., Derca, M. L. ve Kahraa, C., (2005), Operatg Syste Selecto Usg Fuzzy Replaceet Aalyss ad Aalytc Herarchy Process, Iteratoal Joural of Producto Ecooc, 97,, 89-7. Tütek, H. ve Güüşoğlu, Ş., (2000), Sayısal Yöteler Yöetsel Yaklaşı, Beta Basıev, İstabul. Walters, D., (200), Quattatve Methods for Busess, Pretce Hall Ic., Harlow. Wsto, W. L., (2004), Operatos Research Applcatos ad Algorths, Lousevlle: Thoso Brooks/Cole. Yu, C. S., (2002), A GP-AHP Method for Solvg Group Decso-Makg Fuzzy AHP Probles, Coputers & Operatos Research, 29, 4, 969-200. 72