YENİ SAĞ İDEOLOJİLER III Yrd. Doç. Dr. A. Sait SÖNMEZ 1970 li yıllardaki bazı gelişmeler (bretton woods sabit kur sisteminin çökmesi, petrol krizleri vb) sonucunda iktisatçı Keynes tarafından geliştirilen refah devletinin çökmesi üzerine Yeni Sağ ortaya çıkmıştır. 1
YENİ SAĞ Refah devletinin çöküşü sorgulanırken iki önemli neden vurgulanmaktaydı; Devletin ekonomiye müdahalesinin olumsuz sonuçları Tolumdaki bozuluştan bahsedilmektedir. NEO LİBERALİZM Refah devletinin iflası üzerine Hayek, Freidman ve Nozick Klasik liberalizmi yeniden yorumlayarak neo liberalizmi geliştirmişlerdir. Birey ve pazar öğelerine vurgu yapan Neo liberalizmin temel amacı piyasa üzerindeki devlet müdahalesini kaldırmaktır. Yeni Sağın en önemli temsilciler Reagan ve M Thatcher idi. NEO MUHAFAZAKARLIK Neo muhafazakarlık yen sağı oluşturan unsurlardan biri olan bu akım 19. yüz yıl muhafazakarlığında olduğu gibi otoritenin yeniden tesisi ve aile, din ve devlet gibi geleneksel değerlere dönmeyi ifade eder. Özgürlükçü düşünceye karşı olan Neo muhafazakarlık otoritenin kültürel değerlere bağlılığı, toplumsal istikrarı ve toplu içinde saygı ve disiplini sağladığını iddia etmektedir. SOSYALİZM Temelde kapitalizme karşı bir görüş olan sosyalizm önceleri (19. yüzyıl başlar)sanayii inkılabı sonrasında iş imkanlarını kaybeden zanaatkarları haklarını savunmuştur. İkinci kuşak sosyalistler ise mevcut üretim sistemini değiştirerek ortak mülkiyete dayalı toplum idealine ulaşmak idealini benimsemişlerdir. Neo muhafazakarlık ayrıca çok kültürlü ve çok dinli toplumlara şüpheyle bakar. 2
SOSYALİZM Sosyalistler 19. Yüzyılın sonlarından itibaren devrim yerine evrim yoluyla işçi sınıfının haklarında belirgin iyileştirmeyi hedeflemişlerdir. Böylece işçi sınıfı ile kapitalist toplumu uzlaştırmaya yönelik adımlar atılmaktaydı. 20. Yüzyılda sosyalistler iki ana gruba bölünmüşlerdir; SOSYALİZMİN ÖGELERİ Topluluk (Cemaat-Community): Sosyalizm insanın sosyal bir varlık olduğuna inanır. Dolayısıyla sosyal bu varlık ancak kendisini sosyal bir bütün içinde varlığını sürdürebilir. Bu görüş topluluk olgusunun önemini artırır ve sosyalist dünya görüşünde olayların açıklanmasında sosyal faktörlere verilen önemi ortaya koyar. Devrimci sosyalistler (komunistler) sosyal demokratlar. SOSYALİZMİN ÖGELERİ Kardeşlik (faternity) : Topluluğun bir parçası olan insanlar birbirlerine kardeşlik duygusu ile bağlıdırlar. Bu varsayımdan hareketle Sosyalizm rekabet yerine işbirliği, birey yerine topluma vurgu yapmaktadırlar. Zira işbirliği toplumsal bağları güçlendirerek olumlu enerjiye neden olurken rekabet ise çatışma ve düşmanlık doğuracaktır. SOSYALİZMİN ÖGELERİ Sosyal Eşitlik : Sosyalizmin ortak değeri eşitliktir. Bazen eşitlik diğer tüm değerler üzerinde görülür. Sosyal eşitliği savunan sosyalistler liberallerin fırsat eşitliği iddialarına karşı çıkmaktadırlar. Sosyalistlere göre Sosyal eşitlik insani değerler ve toplumsal bağın korunması açısından önemlidir. 3
SOSYALİZMİN ÖGELERİ İhtiyaç : Sosyal eşitliğe vurgu yapan Sosyalistler kaynak dağıtımında liyakatten çok insanın ihtiyaçlarını temel almaktadır. Zira beslenme sağlık gibi temel insan ihtiyaçlarının tatmini insan varlığının ve sosyal hayatın devamı için elzemdir. SOSYALİZMİN ÖGELERİ Ortak Mülkiyet: Özel mülkiyet klasik sosyalizmde bencilliğin ve sömürünün aracı olarak görülmektedir. Ortak mülkiyete dayalı bir sistem eşitlik ve kardeşlik ilkelerine uygun düşmektedir. Sosyal Sınıf: Sosyalistler sosyal olayları sınıfsal analizler doğrultusunda açıklarlar. Zira sosyalistlere göre sömürülen ve baskı altında tutulan sınıf olan işçi sınıfı toplumsal değişimi ve ilerlemeyi gerçekleştirecek sınıf olarak kabul edilir. İDEOLOJİLER IV Yrd. Doç. Dr. A. Sait SÖNMEZ MARKSİZM Liberal rasyonalizm ve ondan esinlenen Kapitalizme karşı en önemli reddiye olan bu akım 1917-1991 yılları arasında batı kapitalizminin baş düşmanı olmuştur. Marks ve Engelsin yazılarından etkilenilerek pratiğe geçirilen 20. Yüzyıl komünizmi ile Marksizm arasında bazı farklılıklar vardır. Komunizm 20. yüzyılın sonunda tarihe karışsa da Marksizm varlığını sürdürmektedir. 4
MARKSİZMİN ÖGELERİ Tarihsel materyalizm: Tarihsel materyalizm insanların üretim ve yeniden üretim yoluyla gerçekleştirdikleri yaşam koşullarının maddi temeline vurgu yapan anlayıştır. Marx üretim biçimlerini barındıran alt yapının (ekonomi) siyasi üst yapıyı (ideoloji, politika, hukuk vb) belirleyeceğini iddia etmiştir. Tarihsel materyalizm tarihin ve sosyal gelişmenin sınıf temelli ekonomik analizlerle açıklanması düşüncesine dayanır. MARKSİZMİN ÖGELERİ Diyalektik değişim: Hegeli takip eden Marks, tarihin sürükleyici gücünün tez-anti tez şeklinde gelişen Diyalektik süreç olduğunu iddia etmekte idi. Diyalektik süreci merkeze alan bu düşünce biçimi tarihi değişimlerin sınıflar ararsı çatışmalardan kaynaklandığını iddia etmekteydi. MARKSİZMİN ÖGELERİ Yabancılaşma : Marks a göre kapitalist üretim sürecinde iş ile birey kişisellikten uzaklaşır ve insan emeği bir meta haline dönüşür. Bu süreçte işçi emeğine ve ürettiklerine yabancılaşır. Sınıf Mücadelesi: Kapitalist toplumdaki temel çelişki özel mülkiyetin varlığından kaynaklanmaktadır. Özel mülkiyet burjuva veya kapitalist sınıf ile üretim araçlarının asıl sahibi olan Proleterya (işçi sınıfı) arasında bölünmeye neden olmaktadır. Bu bölünme çerçevesinde egemen sınıf olan Burjuva aynı zamanda ekonomik ve politik güce sahiptir. Devlet ise egemen sınıf olan Burjuvazinin baskı arcıdır. MARKSİZMİN ÖGELERİ Artı Değer: Marks metaların değerinin onların üretiminde kullanılan işçi emeğine dayandığına inanmaktaydı. Burjuvazi işçi sınıfının gerçekleştirdiği bu değere el koymaktaydı. Bu yüzden işçi sınıfı ile burjuvazi arasındaki ilişki artı değerin sömürülmesine dayana uzlaşmaz bir çelişkiye dayanmaktadır. 5
MARKSİZMİN ÖGELERİ Proleter devrim : Marks kapitalizmin nihayetinde öleceğini, bu süreçte proletaryanın kapitalizmin sonunu getireceğine inanmaktaydı. Zira kapitalizm aşırı üretim ve tekelleşmeden kaynaklanan bir dizi ağır kriz yaşayacak ve bu kriz işçi sınıfına devrimci bilinç aşılayacak idi. Marksa göre proleter devrim muhakkak gerçekleşecek ve devrim sonunda üretim araçları proleteryanın eline geçecektir. MARKSİZMİN ÖGELERİ Komünizm: Marksa göre Komünizm insanlığın gelişiminin son durağı olacaktır. Komünist topluma, sosyalist devrim sonrasında kurulacak olan proletarya diktatörlüğü döneminden sonra erişilecektir. Komünist toplum sınıfsız, özel mülkiyetin olmadığı, insanların gerçek ihtiyaçlarını sağlamaya yönelik bir toplum olacak idi. KOMUNİZM 20. Yüzyıl komünizmi dendiği zaman Lenin in bazı doktrinler ilave ederek SSCB de hayata geçirmeye çalıştığı Ortodoks Marksizmi akla gelmektedir. Lenin katkısı, Marksist görüşlerin yayılması için öncü parti (vague parti) kurulmasının gerekli olduğunu iddia ederek marksizme katkıda bulunmuştur. KOMUNİZM Öncü parti sayesinde işçi sınıfı burjuvazinin fikir ve inançları ile nasıl aldatıldığını görecek ayrıca işçilerde bulunan devrimci potansiyelin farkına varacaklardı. Ancak öncü parti olan Komunist parti SSCB de kontrolü ele aldıktan sonra proleterya diktatörlüğü yerine komunist parti diktatörlüğüne bırakmıştır. 6
KOMUNİZM 1930larda Stalin in gerçekleştirdiği ikinci devrimden sonra Sovyet toplumu yeniden şekillendirilmiştir. Stalin in gerçekleştirdiği modele göre ( tek ülkede sosyalizm ) uluslar arası devrime ihtiyaç olmadan sosyalizm kendi başına SSCB de inşa edilebilir ve uygulanabilirdi. KOMUNİZM Bu doğrultuda 1928 yılında özel mülkiyeti devlet kontrolüne veren beş yıllık kalkınma modeli uygulanmış, 1929 yılında ise tüm tarım alanları devletin kontrolüne alınmıştır. Stalin in bu modeli Çin, Kore ve Küba da uygulanmıştır. KOMUNİZM Stalin sonrası dönmede bu model üzerinde bazı değişiklikler yapılmış olsa da, ekonomik alanda merkezi planlama ve siyasi alanda komünist parti SSCB de siyasal sitemin temel yapı taşları olamaya devam etmişlerdir. KOMUNİZM Ancak SSCB deki yapısal handikaplar devam etmiş, Gorbaçov un uygulamaya koyduğu Glastnost ve Prestroyka (açıklık ve yeniden yapılanma) reformları SSCB nin devamını sağlayamamıştır. Sonuçta bu deneyimler başarısız olmuştur. 7
KOMUNİZM Ancak SSCB deki yapısal handikaplar devam etmiş, Gorbaçov un uygulamaya koyduğu Glastnost ve Prestroyka (açıklık ve yeniden yapılanma) reformları SSCB nin devamını sağlayamamıştır. Sonuçta bu deneyimler başarısız olmuştur. SOSYAL DEMOKRASİ Marksizimdensonra tarihsel bir sentez olarak ortaya çıkan Sosyal Demokrasi bir yandan Liberalizmin savunduğu siyasal demokrasi değerinden etkilenmiş, diğer yandan sosyalizmin işçi haklarında etkilenerek emeğin savunuculuğunu üstlenmiş toplum yararının özel yararlardan önemli olduğunu vurgulamıştır. Sosyal Demokrasi devlet ile pazar birey ile toplum ile birey arasında bir denge kurmaya çalışır. SOSYAL DEMOKRASİ Hatırlayacağınız gibi devlet (devletçi merkezi planlamaya dayanan ekonomik sistem) ve toplum sosyalizmin savunduğu değerlerdir); liberalizmin ise serbest piyasa ekonomisi ve bireysel haklar gibi değerleri savunmaktadır. Sosyal demokrasinin temel hedeflerinden birisi devletin ve toplumun devrim yoluyla değil halkın rızası alınarak aşamam aşama dönüştürülmesidir. SOSYAL DEMOKRASİ Sosyal demokrasinin gelişiminde Alman Sosyal Demokratlarının ve İngiliz fabiancılığının etkisi büyük olmuştur. Özellikle II. Dünya Savaşından sonra gelişen Sosyal Demokrat partiler günümüzde köklü siyasal toplumsal dönüşümlere paralel olarak yeniden yapılanma içindedirler. 8
ANARŞİZM Anarşizm de liberalizm ve sosyalizm gibi aydınlanma çağının ürünüdür. ANARŞİZM Bu varsayım anarşizmin iki ana iddiasından hareket etmektedir: Anarşizmin temel görüşü: başta devlet olmak üzere bütün otorite biçimlerinin ortadan kalkmasıyla tam anlamıyla özgür bir topluma ulaşılabilecektir. Diğer bütün ideolojiler hatta komunizm bile bir noktaya kadar devlete minimum veya makro seviyede bir rol vermişken Anarşizm devletin ortadan kaldırılmasını savunmaktadır. Hakim, savcı, polis, siyasetçi gibi kamu görevlileri devlet aracılığı ile toplumu sömüren yönetici sınıftır. Toplum özgürlük esasına bağlı olarak aşağıdan yukarıya doğru örgütlenmelidir. ANARŞİZM Anarşizm gündelikten farklı olarak eski Yunancadaki anarchia kelimesinden gelmektedir. Anarchia hükümetin olamaması anlamına gelmektedir. İnsanın varlığını kısıtlayan her türlü otoritenin karşısındadır. Anarşistlerin arzuladıkları toplum düzeninde barış ve uyum ilkeleri ve işbirliği hakim olmalı ve sömürü olmamalıdır. SİVİL İTAATSİZLİK (PASİF DİRENİŞ) Sivil İtaatsizlik Anarşizmin yumuşak ve barışçıl bir türüdür. Kavramı ilk kullana David Theareau liberallerin en iyi hükümet en az hükmedendir. Tezini geliştirerek en iyi hükümet hiç hükmetmeyendir. tezine dönüştürmüştür. 9
SİVİL İTAATSİZLİK (PASİF DİRENİŞ) Theareau nun savı her bireyin devletin haksız kanunlarına karşılık şiddete başvurmadan itaatsizilkte bulunması gerektiğidir. Bu görüş Rus yazar Tolstoy dan destek görür ve Gandi tarafından Hindistan ın bağımsızlık sürecinde eyleme geçirilir. FAŞİZM Aydınlanma dönemine ait bir ideoloji olmayan Faşizm pek çok açıdan Fransız İhtilai sonrasın güçlenen akılcılık, ilerleme özgürlük ve eşitlik gibi değerlerden beslene Batı siyasi düşüncesine bir tepki olarak doğmuştur. Faşizmde birey ve bireysel haklar yerine milli birlik ve dayanışma halinde ülke ve vatan için kendini feda etmeye hazır organik bağa sahip toplum hedefi vardır. FAŞİZM Faşizmin temel ilkleri; Seçilmiş bir topluluk diğer tüm ırk ve gruplardan üstündür. Mutlak bir önderin liderliğinde birey tamamen devlete boyun eğmelidir. Tüm özerk ikincil kurumların bastırılması ve toplumsal denetim, Parlamenter demokrasinin reddi, Barışçıl bir enternasyonalizme karşı çıkış, Yayılmacı ve istilacı bir dış politika anlayışı, FAŞİZM Musollini tarafından 1921de İtalya da İlk faşist hareket kurulmuştur. Bu hareket daha sonra Avrupa ve Latin Amerika'daki faşist hareketleri etkilemeye başlamıştır. 1930 40 yılları arasında zirveye çıkan bu ideolojinin en önemli temsilcisi 1933te Almanya da iktidara gelen Adolf Hitlerdir. 10
FAŞİZM Nazizm ve Faşizm arasındaki en önemli fark Faşizm devleti esas alırken Nazizm halkı esas almıştır. Faşizm diğer ideolojiler gibi toplumsal hareketler veya devrimle yıkılmamıştır. Faşizmin tarihe karışmasının temel nedeni 2. Dünya Savaşında bu yönetimlerin yenilmesi idi. FAŞİZM Faşizm ve Komünizmin ortak yanlarından söz eden bilim adamları vardır. Nitekim her iki akım da kendi ideolojik değerleri doğrultusunda toplum inşa etmeye çalışmalarından dolayı totaliter yönetim olarak sınıflandırılmaktadırlar. FAŞİZM Faşizm Arjantin ve Fransa'daki Perronizm ve Poudajjizm gibi hareketleri etkilemiştir. Aşağı sınıfların faşizmi olarak kabul edilen bu hareketlerden Poudaijizm aynı zamanda anti kapitalist bir hareket olup protesto ve grevleri desteklemiş ve önceleri komünist parti tarafından desteklenmiştir. NEO FAŞİZM Soğuk Savaş sonrası dönemde bazı Batı Avrupa ülkelerinde Faşizm benzeri aşırı sağ partiler ve hareketler güçlenmeye başlamıştır. 2000 li yıllarda Avusturya ve Fransa'da bu partilerin güçleri sandığa yansımış nitekim 2002 yılında Fransa'da yapılan genel seçimde aşırı milliyetçi Lepen ikici tura kalmıştır. 11
NEO FAŞİZM Batı Avrupa daki nüfus azalışı ve buna bağlı olarak bu ülkelerde yaşayan göçmenlerin nüfus artışı ve yabancı nüfusun bu ülkelerin ekonomik hayatlarındaki etkilerinin her geçen gün artması Neo faşist hareketlerin daha da güçlenmesine neden olmaktadır. Eskinin Yahudi düşmanlığı günümüzde yerine yabancı düşmanlığına bırakmaktadır. TEŞEKKÜRLER Yrd. Doç. Dr. A. Sait SÖNMEZ 12