Öğretmen Adayları En İyi Nasıl Öğrenir?

239 Öğretmen Adayları En İyi Nasıl Öğrenir? Gül KALELİ YILMAZ, Mustafa METİN, Salih BİRİŞÇİ, Kerem COŞKUN, Artvin Çoruh Üniversitesi Eğitim Fakültesi, E-mail: gulkaleliyilmaz@hotmail.com, mustafametinae@hotmail.com, birisci@gmail.com, keremcoskun1979@hotmail.com Özet Bu çalışmada, öğretmen adaylarının en iyi nasıl öğrendiklerinin ve adayların cinsiyetlerine göre öğrenme stillerinde değişiklik olup olmadığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç kapsamında ilgili literatür incelenerek, öğrenme stili belirleme testi geliştirilmiştir. Geliştirilen test 6 uzman tarafından incelenmiştir. İncelemeler sonucunda test her biri üç seçenekten oluşan 18 maddeye indirilmiştir. Testte bulunan her soru için A seçeneği görsel, B-işitsel, C-kinestetik/dokunsal öğrenmeyi temsil etmektedir. Geliştirilen test öncelikle 100 öğrenciye uygulanmış ve güvenilirlik katsayısı 0,82 olarak belirlenmiştir. Daha sonra test, Artvin Çoruh Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği bölümünde öğrenim görmekte olan 102 öğretmen adayına uygulanmıştır. Test adayların işaretlediği her seçeneğe 1, diğerlerine 0 puan verilerek puanlandırılmıştır. Ayrıca testten elde edilen verilerin frekans ve yüzde değerleri hesaplanmıştır. Analiz sonuçları incelendiğinde öğrencilerin en çok görsel öğrenme stiline sahip oldukları, bayan ve erkek öğrencilerin öğrenme stilleri arasında önemli bir farklılık olmadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Öğrenme Stilleri, Öğrenme Stili Envanteri, Öğretmen Adayı. GİRİŞ Öğrenme stili kavramı, ilk kez 1960 yılında Rita Dunn tarafından ortaya atılmıştır ve bu yıldan itibaren öğrenme stilleri üzerine çalışmalar ve araştırmalar yapılmaya devam etmiştir (Boydak, 2001). Öğrenme stilleriyle ilgili yapılan birçok tanım bulunmaktadır. En çok kabul gören tanımlar Kolb (1985) ve Dunn ve Dunn (1993) a aittir. Kolb (1985) öğrenme stilini, bireyin bilgiyi alma ve işleme sürecinde tercih ettiği yollar olarak tanımlamıştır. Dunn ve Dunn (1993) a göre ise öğrenme stilleri, her bir öğrencinin yeni ve zor bilgiyi öğrenmeye hazırlanırken, öğrenirken ve hatırlarken farklı ve kendilerine özgü yollar kullanmasıdır. Dunn ve Dunn un yaptığı tanımdan yola çıkarak bütün öğrencilerin kendine özgü bir öğrenme stilinin olduğu ve öğrencilerin öğrenme stilleri arasında farklılaşmanın olduğu söylenilebilir. Kolb (1985) e göre öğrenme stillerindeki farklılıkların nedeni bireyin geçmiş yaşantılarındaki deneyimlerinden ve çevresindeki beklentilerinden kaynaklanmaktadır. Öğrenme stilleri bireyin yaşamında çok önemli bir yere sahiptir. Öğrenme stilleri sayesinde öğrencilerin nasıl öğrendikleri ve onlara nasıl bir uygulama yapılması gerektiği öğretmenler tarafından fark edilir ve öğretmenler, öğretim sürecinde öğrencilerin öğrenme stillerine göre farklı materyaller ve yöntemler kullanabilir. Bu sayede hem öğrenciler daha iyi öğrenme fırsatına sahip olmuş hem de öğretmenler, öğrencilerin öğrenmeleri için daha az zaman harcamış olurlar. Literatür incelendiğinde öğrenme stilleri ile ilgili çok farklı sınıflamalar yapıldığı görülmüştür. Birçok araştırmacı öğrenme stillerini; görsel, işitsel ve kinestetik/dokunsal olmak üzere üç ana başlık altında toplamaktadır (Barbe ve Milone, 1980; Klavas, 1994; Washington, Janosky ve Ann, 1990). Boydak (2001) görsel, işitsel ve kinestetik/dokunsal öğrenme stillerine sahip olan öğrencilerin özelliklerini aşağıdaki gibi açıklamaktadır: Görsel öğrenme stiline sahip öğrenciler, özel yaşamlarında genellikle düzenli ve titizdirler. Karışıklık ve dağınıklıktan rahatsız olurlar. Düz anlatım yöntemiyle yeterince öğrenemezler. Tam olarak dersi anlayabilmeleri için dersin mutlaka görsel malzemelerle desteklenmesi gerekir. Harita, poster, şema, grafik gibi görsel araçlarla kolay öğrenirler ve bu araçlarla öğrendiklerini kolay hatırlarlar. İşitsel öğrenme stiline sahip öğrenciler, işittiklerini daha iyi anlarlar. Sohbet etmeyi, birileri ile çalışmayı

240 severler. Yabancı dil öğreniminde (konuşma ve dinleme becerilerinde) başarılıdırlar. Bu öğrenme stiline sahip öğrenciler daha çok konuşarak, tartışarak öğrenirler. Bilgi alırken, dinlemeyi, okumaya tercih ederler. Olay ve kavramları birilerinin anlatması ile daha iyi anlarlar. Kinestetik/Dokunsal Öğrenme stiline sahip öğrenciler oldukça hareketlidirler. Sınıfta yerlerinde duramazlar. Dersin anlatılması veya görsel malzemeler ile zenginleştirilmesi kinestetik/dokunsal öğrencinin öğrenmesinde beklenen ölçüde katkı sağlamaz. Bu nedenle sınıflarımızda ideal ders araçları olarak kabul edilen şema, harita, fotoğraf gibi görsel araçlar, kinestetik öğrenciler için daha az değer taşır. Kinestetik/dokunsal öğrencilerin öğrenebilmeleri için mutlaka ellerini kullanacakları, yaparak-yaşayarak öğrenme dediğimiz öğrenme tekniklerinin uygulanması gerekir. Sınıf yerine okul bahçesi veya laboratuarda dokunarak, ellerini kullanarak olayların içinde yaşayarak daha iyi öğrenirler. Boydak(2001) ın açıkladığı gibi, üç öğrenme stili de birbirinden farklı özellikler ve öğrenme yöntemleri içermektedir. Bu nedenle derslerin tek bir yöntem kullanılarak işlenmesi farklı öğrenme stiline sahip olan öğrenciler için uygun olmayabilir. Derslerinde her zaman düz anlatım yöntemini kullanan bir öğretmen belki işitsel öğrenciler için faydalı olabilir fakat görsel ve kinestetik/dokunsal öğrenme stiline sahip olan öğrenciler bu tarzda işlenen bir dersten hiçbir yarar sağlayamayabilir. Görsel öğrenme stiline sahip olan bir kişiye materyali göstererek, işitsel öğrenme stiline sahip olan bireye sözle anlatarak, dokunsal bireyin nesneye dokunmasını sağlayarak, öğrenme stillerinin ayrıcalıklarından faydalanılabilir (Alder, 1998). Ayrıca birey kendi öğrenme stilini bilirse ve bu öğrenme stillerini dikkate alarak çalışmalarına yön verirse, hem daha kolay hem de daha çabuk öğrenebilir ve bunun sonucunda öğrencinin başarısında artış görülebilir. Bu nedenle öğrencilerin öğrenme stillerinin belirlenmesi ve derslerin öğrencilerin öğrenme stillerine uygun bir şekilde düzenlenmesi son derece önemlidir. Ilgili literatür incelendiğinde, öğrencilerin öğrenme stillerini belirlemeye yönelik yapılan çalışmalar olduğu görülmektedir. Başıbüyük(2004) ve Cropper(1994), yapmış oldukları çalışma sonuçlarında örneklemlerinde bulunan bireylerin farklı öğrenme stillerine sahip olduklarını bulmuşlardır. Mahiroğlu(1997) ise yapmış olduğu çalışmasında öğrencilerin öğrenme stillerini farklı değişkenler açısından incelemiş ve öğrencilerde en fazla baskın olan öğrenme stilinin görsel öğrenme stili olduğunu ortaya koymuştur. Bu çalışmada da, öğretmen adaylarının en iyi nasıl öğrendiklerinin ve adayların cinsiyetlerine göre öğrenme stillerinde değişiklik olup olmadığının belirlenmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM Bu çalışmada betimsel araştırmalar içinde yer alan Survey (Alan Taraması) yöntemi kullanılmıştır. Alan taraması çalışmaları mevcut durumu tespit etmek için kullanılır. Bu tür araştırmalarda örneklem oldukça geniş tutulur, genellikle anketler kullanılır (Çepni, 2007). Örneklem Bu araştırmanın örneklemini, 2008-2009 öğretim yılında Artvin Çoruh Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği bölümünde öğrenim görmekte olan 55 bayan, 47 erkek olmak üzere 102 sınıf öğretmeni adayı oluşturmaktadır. Ayrıca örneklemde bulunan öğretmen adayları 2, 3 ve 4. Sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır ve genel yaş ortalamaları 21 dir. Veri Toplama Aracı Bu çalışmada veri toplama aracı olarak, Kolb un öğrenme stili envanteri (1985) ve Özden (2000) in çalışmasından faydalanılarak öğrenme stili belirleme testi geliştirilmiştir. Test geliştirilirken öğrenme stilleriyle ilgili literatürdeki maddeler incelenmiştir. Daha sonra 25 maddelik taslak öğrenme stilli belirleme testi oluşturulmuştur. Geliştirilen taslak test 2 ölçme değerlendirme uzmanı, 2 öğrenme stili alanında çalışmaları olan akademisyen ve 2 Türkçe öğretmenine incelettirilmiştir. Uzman kişiler tarafından yapılan incelemeler sonucunda, taslak testte bulunan 7 madde benzer nitelikte olduğundan dolayı testten çıkartılmıştır. Yapılan düzenlemeler sonucunda her bir maddesi üç seçenekten oluşan 18 maddelik bir test geliştirilmiştir. Hazırlanan test 2008-2009 öğretim yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği bölümünde öğrenim görmekte olan 100 öğrenciye uygulanarak geçerlilik ve güvenilirliği hesaplanmıştır. Analizler sonucunda testin güvenirlik

241 katsayısı (Croanbach alpfa) 0,82 olarak belirlenmiştir. Geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları sonucunda geçerli ve güvenilir olduğuna karar verilmiştir. Geliştirilen öğrenme stili belirleme testinden örnek maddeler aşağıda verilmiştir: 1. Ezberlemeniz gereken bir paragraf var. Nasıl ezberlersiniz? a) Paragrafı resim veya şekil olarak hatırlamaya çalışırım. b) Paragrafı birine anlatıyormuş gibi birkaç kez sesli okurum. c) Paragrafı gerçek yaşamla ilişkilendirmeye çalışırım. 2. Bir arkadaşınızı evinize davet ettiniz. Arkadaşınıza evinizi nasıl tarif edersiniz? a) Kağıt üzerine bir kroki çizerek adresimi veririm. b) Adresi sözlü olarak tarif ederim. c) Bir yerden beni aramasını ister ve onu oradan alırım. 3. Yeni aldığınız televizyonu kurmak için ne yaparsınız? a) Kuruluş şemasını incelerim. b) Satış elemanından nasıl kurulacağını anlatmasını isterim. c) Kutuyu açıp takıp takıştırmaya başlarım. Verilerin Analizi Testten alınan puan, adayların işaretlediği her seçeneğe 1 puan diğer seçeneklere ise 0 puan verilerek hesaplanmaya çalışılmıştır. Testte toplam 18 madde bulunmaktadır ve her bir soru üç seçenekten oluşmaktadır. Her soru için A seçeneği-görsel Öğrenmeyi, B seçeneği-işitsel Öğrenmeyi, C seçeneği- Kinestetik/Dokunsal Öğrenmeyi temsil etmektedir. Yani bir öğrenci bir öğrenme stilinden en fazla 18 puan alabilmektedir. Bu doğrultuda bu çalışmada öncelikle her bir öğrencinin kaç tane görsel, kaç tane işitsel ve kaç tane kinestetik/dokunsal öğrenme stilini belirten seçenekleri işaretlediği ve her birinden kaç puan aldığı hesaplanmıştır. Daha sonra öğrencilerin her bir öğrenme stilinden aldıkları puanlar karşılaştırılarak baskın olan öğrenme stilleri belirlenmiştir. Ayrıca toplamda kaç öğrencinin görsel, kaç öğrencinin işitsel ve kaç öğrencinin kinestetik/dokunsal öğrenme stiline sahip olduklarını gösteren tablolar oluşturulmuştur. Aynı zamanda bu tablolarda yüzde değerleri de hesaplanmıştır. Son olarak bayan ve erkek öğretmen adaylarının sahip oldukları öğrenme stilleri arasında fark olup olmadığı frekans ve yüzde değerleri dikkate alınarak analiz edilmiştir. BULGULAR Bu bölümde bayan ve erkek öğretmen adaylarının sahip oldukları baskın öğrenme stillerini gösteren frekans ve yüzdelerin bulunduğu tablolar verilmiştir. Tablo 1: Bayan Öğrencilerin Öğrenme Stilleri BAYAN ÖĞRENCİLER (Seçenekler) Toplam Yüzde Öğrenme Stilleri Kişi Sayısı (A) 35 %64 Görsel Öğrenme (B) 9 %16 İşitsel Öğrenme (C) 11 %20 Kinestetik/Dokunsal Öğrenme Toplam 55 %100 Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi bayan öğrencilerin 35 (% 64) inde baskın olan öğrenme stili görsel öğrenme, 9 (%17) unda işitsel öğrenme, 11 (%23) inde ise kinestetik/dokunsal öğrenmedir.

242 Tablo 2: Erkek Öğrencilerin Öğrenme Stilleri ERKEK ÖĞRENCİLER (Seçenekler) Toplam Yüzde Öğrenme Stilleri Kişi Sayısı (A) 28 %60 Görsel Öğrenme (B) 8 %17 İşitsel Öğrenme (C) 11 %23 Kinestetik/Dokunsal Öğrenme Toplam 47 %100 Tablo 2 de görüldüğü gibi erkek öğrencilerin 28(%60) inde baskın olan öğrenme stili görsel, 8(%17) inde işitsel, 11(%23) inde kinestetik/dokunsal öğrenmedir. Tablo 3: Bütün Öğrencilerin Öğrenme Stilleri BAYAN VE ERKEK ÖĞRENCİLER (Seçenekler) Toplam Yüzde Öğrenme Stilleri Kişi Sayısı (A) Görsel Öğrenme 63 %62 (B) 17 %17 İşitsel Öğrenme (C) 22 %21 Kinestetik/Dokunsal Öğrenme Toplam 102 %100 Tablo 3 incelendiğinde, toplamda 102 öğrenci bulunduğu, bu öğrencilerin 63 ünün görsel, 17 sinin işitsel, 22 sinin ise kinestetik/dokunsal öğrenme stiline sahip olduğu görülmüştür. Yani bütün öğrencilerin % 62 si görsel, %21 i kinestetik/dokunsal, %17 si işitsel öğrenme stiline sahiptir. TARTIŞMA VE SONUÇLAR Öğretmen adaylarının en iyi nasıl öğrendiklerinin sorusuna cevap bulmak amacıyla yapılan bu çalışmada, öğretmen adaylarının kendilerine anlatılan konuları en iyi öğrenmesine yardımcı olan öğrenme stilinin görsel öğrenme stili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmada elde edilen bu sonuç Mahiroğlu(1997) nun yaptığı çalışmadan elde edilen sonuçla paralellik göstermektedir. Neden öğretmen adayları en iyi görsel öğrenme stiliyle öğrenir? Bu soru, üzerinde düşünülmesi gereken sorulardan biridir. Bu sorunun cevabının eğitim sistemimizle ilgisi olduğu söylenebilir. Eğitim sistemimizde yapılandırmacı yaklaşımdan önce konular düz anlatım yöntemiyle öğretilmeye çalışılıyordu ve tek başına düz anlatım yönteminin eksik yanları bulunmaktadır (Çepni vd, 2005; Baki, 2008). Bunun için düz anlatım yönteminin yetersiz kaldığı durumlarda, anlatılan konuları somutlaştırmak için harita, poster, şema, grafik gibi görsel materyallerden yararlanılması gerektiği önerilmektedir (Halis, 2002; Demirel vd., 2005; İşman, 2005; Kaya, 2005; Yiğit vd., 2005). Ayrıca Dale, yaşantı konisinde, öğrenme işlemine katılan duyu organlarının sayısı ne kadar fazla ise o kadar iyi öğrenme gerçekleşir ve öğrenilenler o kadar geç unutulur ifadesine yer vermiştir(çilenti, 1984; Yiğit vd., 2005, Kaya, 2005). Yani öğrenme işlemine katılan duyu organlarının sayısı arttıkça daha kalıcı öğrenme gerçekleşmektedir. Harita, poster, şema, grafik gibi görsel materyallerle desteklenerek anlatılan bir konunun düz anlatım yöntemiyle anlatılan bir konuya göre daha kalıcı olması da muhtemeldir (Yiğit vd., 2005). Öğrenciler, konuyu daha iyi anlamalarına ve kalıcı öğrenmelerine yardımcı olduğu için görsel öğelerin kullanıldığı dersi daha çok tercih edebilir. Bundan dolayı öğrencilerin görsel öğrenme stiliyle daha iyi öğrendikleri söylenebilir.

243 İkinci amacı öğretmen adaylarının cinsiyetlerine göre öğrenme stillerinde değişiklik olup olmadığını belirlemek olan bu çalışmada, bayan öğrencilerin % 64 ünün görsel, % 20 sinin kinestetik/dokunsal ve % 16 sının işitsel öğrenme stiline; erkek öğrencilerin ise % 60 ının görsel, % 23 ünün kinestetik/dokunsal, % 17 sinin ise işitsel öğrenme stiline sahip oldukları görülmüştür. Bu sonuçtan öğretmen adaylarının farklı öğrenme stillerine sahip oldukları anlaşılıyor. Başıbüyük(2004) ve Cropper(1994) de bireylerin farklı öğrenme stillerine sahip oldukları sonucunu elde etmişlerdir. Bu çalışmada bulunan sonuç, araştırmacıların daha önce yaptığı çalışmalarla tutarlılık göstermektedir. Ayrıca bayan ve erkek öğretmen adayları birinci sırada görsel öğrenme; ikinci sırada kinestetik/dokunsal öğrenme ve son sırada işitsel öğrenme stillerine sahiptirler. Yani bayan ve erkek öğretmen adayları en iyi görsel yollarla öğrenmektedirler. Elde edilen sonuç Mahiroğlu(1997) nun bulduğu sonuçla tutarlıdır. Araştırma sonucunda bayan ve erkek öğretmen adaylarının öğrenme stilleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmadığı görülmüştür. Tek fark erkek öğrencilerin, bayan öğrencilere nazaran daha fazla kinestetik/dokunsal öğrenme stiline sahip olmalarıdır. Bu da bayan ve erkek öğretmen adaylarının, benzer ortamlarda öğrenim gördükleri zaman aynı öğrenme stilini benimseme durumunda olduklarının göstergesidir. Sonuç olarak öğretmen adaylarının gerek bayan gerek erkek en iyi görsel öğrenme yoluyla öğrendikleri anlaşılmaktadır. O halde dersler işlenirken bol bol şema, poster, grafik gibi görsel materyaller kullanılmalı, sürekli düz anlatım yöntemini kullanmaktan kaçınılmalıdır. ÖNERİLER Anne-babalar ve öğretmenler evde ve okulda öğrencileri gözlemlemeli öğrencilerde en çok hangi öğrenme stilinin ağır bastığını belirlemeye çalışmalıdırlar. Bunun için geliştirilmiş öğrenme stili envanterleri bulunmaktadır. Öğretmenler, öğrencilerine bu envanterleri uygulayarak öğrencilerinin sahip olduğu öğrenme stilleri hakkında fikir sahibi olabilir. Fakat unutulmaması gereken bir nokta vardır. Bir öğrencinin yalnızca, görsel, yalnızca işitsel ya da yalnızca kinestetik/dokunsal öğrenme stiline sahip olması gerekmemektedir. Öğrenci iki veya daha fazla öğrenme stiline aynı anda sahip olabilir. Bu nedenle erken yaşlarda öğrencilerin öğrenme stillerinin aile ve öğretmen işbirliği ile tespit edilmesi ve çocuğun eğitim-öğretim hayatının öğrenme stiline göre şekillenmesi sağlanmalıdır. Öğretmenler ders işlerken, farklı öğrenme stiline sahip olan öğrencilerini göz önüne almalı ve derslerinde bu öğrenme stillerine yönelik etkinlikler kullanmalı, her öğrencinin dersten eşit şekilde yararlanmasını sağlamalıdırlar. Ayrıca öğrencilere, sahip oldukları öğrenme stillerine göre, nasıl çalışmaları gerektiği hakkında bilgi verilmelidir. KAYNAKLAR Alder, H. 1998. NLP. Çeviren: Zarife Biliz, Sistem Yayıncılık, İstanbul. Baki, A.(2008). Kuramdan Uygulamaya Matematik Eğitimi. Harf Eğitim Yayıncılık. Ankara. Barbe, W. ve Milone, M. (1980). Modality Instructor. 44-49. Başıbüyük, A. (2004). Matematik Öğretmenlerinin Dikkate Alabilecekleri Öğrenme Stilleri:McCARTHY MODELİ, Milli Eğitim Dergisi, Sayı 163. Boydak, A.(2001). Öğrenme Stilleri, Beyaz Yayınları, İstanbul. Cropper, C. (1994). Teaching for Different Learning Styles. Giftes Child Today Magazine. 5, 17: 1-12. Çepni, S., Ayas, A., Akdeniz, A., Özmen, H., Yiğit, N., & Ayvacı, H. (2005). Kuramdan Uygulamaya Fen ve Teknoloji Öğretimi, Pegem-A Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara. Çepni, S. 2007.Araştırma ve Proje Çalışmalarına Giriş. Celepler Matbaacılık, Genişletilmiş Üçüncü Baskı. Trabzon.

244 Çilenti, K. (1984). Eğitim Teknolojisi ve Öğretim. Gül Yayınevi. Ankara. Demirel, Ö., Yağcı, E., & Seferoğlu, S. (2005). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme (5.Baskı), Pegem-A Yayın Dağıtım, Ankara. Dunn, R. ve Dunn, K. (1993).Teaching secondary students through their individual learning styles: Practical approaches for grades 7-12.Allyn ve Bacon: Boston. Halis, İ. (2002). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. İşman, A. (2005). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Pegem-A Yayın Dağıtım, Ankara. Kaya, Z. (2005).Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Pegem-A Yayıncılık, Ankara. Klavas, A. (1994). In Greensboro, North Carolina: Learning style program boots achievement and test scores. The Clearing House, 67, 149-151. Kolb, D. A. (1985). Learning Style Inventory (Revisited Edition). Boston: McBer. Mahiroğlu, M. (1997). Gazi üniversitesi teknik eğitim fakültesi öğrencilerinin öğrenme stilleri. 4.Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirileri, Eskişehir. Özden, Y. (2000). Öğrenme ve Öğretme. Pegem-A Yayıncılık. Ankara. Washington, N.D., Janosky, E. ve Ann, F. (1990). Learning style preferences and the satisfaciton and performances of student groups. Academic Medicine, 65, 14:716-720. Yiğit, N., Alev, N., Altun, T., Özmen, H. ve Akyıldız, S. (2005). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Derya Kitabevi Yayınları. Trabzon.