EYÜBSULTAN - GÜMÜfiSUYU EVLER P ERRE LOT TUR ST K TES SLER

Transkript

1 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A EYÜBSULTAN - GÜMÜfiSUYU EVLER P ERRE LOT TUR ST K TES SLER Dr. M. Sinan GEN M 1945 de stanbul da do du. DGSA Mimarl k Yüksek Okulunu 1969 da bitirdi. Restorasyon Uzman Yüksek Mimar olarak Devlet Mimarl k Mühendislik Akademisi nden mezun oldu. stanbul un skan konulu tezi ile.ü. Edebiyat Fakültesinde Doktoras n verdi. TBMM Dolmabahçe ve Beylerbeyi Saraylar nda Mimar olarak çal flt. Topkap Saray, Aya rini gibi yap larda araflt rma ve mimarl k yapt. 30 y ll k mesleki çal flmalar nda, restorasyon a rl kl çal flmalar n yan s ra birçok yeni yap projesinde de çal flt. Pek çok sergi düzenlemesi yapt. Yay nlanm fl makalelerinin yan s ra TV ve radyo konuflmalar da vard r y l nda Ulusal Mimarl k Ödülleri Koruma Ödülüne lay k görüldü y l ndan günümüze s ras ile DGSA Mimarl k Yüksek Okulu,. Ü. Edebiyat Fakültesi ve MSÜ Mimarl k Fakültelerinde Ö retim Görevlisi olarak bulundu. Taç Vakf, Türk Kültürüne Hizmet Vakf, Sisav ve Türkiye E itim Gönüllüleri Vakf n n Kurucu Üyesidir Befliktafl Belediyesi Meclis Üyesi, Befliktafl ve stanbul Büyükflehir Belediye Meclis Üyeli i yapt. Halen serbest Mimarl k faaliyetlerinin yan s ra, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fak. Ö retim Görevlisi, Taç Vakf Yönetim Kurulu Baflkan, Befliktafl Belediye Meclisi Baflkan olarak çal flmalar na devam etmektedir. 174

2 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X Bir toplum, kültür üretemez hale geldi i zaman önünde üç yol belirir. Birincisi kendi kültürünün kökenlerinden faydalanarak, yo un bir çal flma ile yeni bir kültür yaratmak veya kendinden üstün oldu unu iddia etti i kültürleri kendince yorumlayarak benimsemek ve son olarak, toplumumuzda çok büyük boyutta görüldü ü gibi flikayet etmek ve sonu gelmez bir flekilde elefltiri yapmak. Resim2: Yenileme sonras, dris Köflkü Caddesi ve S byan Mektebi Resim1: Yenileme öncesi, Balmumcu Soka ile Karya d Soka köflesinden görünüfl Bugün içinde bulundu umuz mimari karmafla flunu göstermektedir ki: bir grup insan kendi kültürünü ve kökenlerini yeterince araflt rmadan ve özümsemeden bir fleyler yapmaya, bir di er grup kendince üstün gördü ü kültürlerin kopyalar n üretmeye çal flmakta, üçüncü bir grup ise yap lan veya yap lmas düflünülen hemen herfleyi elefltirmekte ve flikayet etmektedir. Bu durumda, ça dafl toplumlar n vazgeçilmez bir kabulü olan uzlaflma kültüründen yoksun oldu umuzun bir göstergesidir. Bu eksiklik sorunlar m z uzlaflarak çözmek yerine, kavga ederek çözümsüz b rakmam za, bu arada da isteyenin istedi ini yapma imkân n bulmas na yol açmaktad r. Modern Türkiye nin kuruluflu, toplumun her kesiminde önemli k r lmalara neden olmufltur. Her devrimde oldu- u gibi, yeni devleti kuranlar geçmifl kültürle hiçbir ba lar n n olmad n yeni bir kültür yaratmak istediklerini dile getirmifllerdir. Yeterince çal flmadan ve bir anlamda geçmiflte kalm fl kültürün geliflimini incelemeden yeni bir kültür yaratma çabalar istenen sonuçlar vermemifl ve karmafl k bir kültürel yap ortaya ç km fl, bir anlamda bir kaos yarat lm flt r. rem ba budur dir her görenler Ki ç kmâk istemez ana girenler... Öyme ey hâce bize Hind ü Hatâ vü Hoten i Bundadur lutf-u fleref buna Stanbul dirler. 1 çinde yaflad m z flehir, yani XVI. yüzy lda Latifi nin bir fliirinde belirti i gibi stanbul. Bu tür kültürel floklara tarihinde çok kere flahit olmufltur. Muhtemelen Lygos u tarih sahnesinden nerede ise bir daha ad an lmayacak flekilde silen Megaral Grekler, daha sonra 196 da Byzantion u fetheden Septimus Severus, k sa süre sonra flehri tümden yenileyen Constantin ve 1453 de bu flehri bize arma an eden Fatih Sultan Mehmed ve ard llar flehrin silüetine ve geliflimine önemli mü- Çizim1: Eyüp Pierre Loti Vaziyet Plan Çizim2: Eyüp Pierre Loti Evleri, 7 No lu Yap, Zemin 1 Ercan 2002,

3 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Resim3: Yenileme öncesi, dris Köflkü Caddesi nden görünüfl dahalelerde bulunmufllard r. Günümüzde yeni bir kültürün stanbul u alg lay fl n, ona kendi düflüncelerini ve flehir anlay fl n empoze etme çabalar - n izliyoruz. Yo un bir yap laflma, betonarmenin çok kötü örnekleri, yüksek bloklar... nsanlar yaflad klar süre içindeki kültürel de iflmeleri alg lamakta zorluk çektiklerinden bu de iflimi anla- Ancak, insan yaflant s için mimari sözünü etti imiz kültür ürünlerinden çok daha önemlidir. Mimar sözcü ü arapça umrân kökünden gelir. Umrân kelimesi dilimize bay nd rl k, bay nd rlaflma, medeniyet, ilerleme, refah ve saadet, mutluluk olarak tercüme edilmektedir. Bu kökten türetilen bir di er kelime ise flenlendirme, bay nd r etme anlam na gelen imar d r. O halde ayn kökten gelen mimar sözcü ünü anlad m z ve al flt m z gibi yaln zca yap yapan insanlar için kullanmamam z gerekir. Çizim3: Eyüp Pierre Loti Evleri, 12 No lu Yap, Zemin Çizim4: Eyüp Pierre Loti Evleri, 13 No lu Yap, Zemin Resim4: Yenileme sonras, dris Köflkü Caddesi makta s k nt yaflamaktad rlar. Hâlbuki olaylar tarihi geliflim içinde de erlendirdi imiz taktirde bu de iflimin ola an bir kültürel yap lanma oldu unu görmemiz mümkün olacakt r. S k nt m z bu yeni kültürü yaratmaktaki fikri yetersizli imizdir. Evrensel boyutta, roman, fliir, resim, müzik, heykel, sinema vs. gibi kültür ürünleri yaratmakta çekti imiz s - k nt lar, mimaride de yaflanmaktad r. Resim5: Yenileme öncesi, S byan Mektebi Resim6: Yenileme sonras S byan Mektebi Genifl anlamda mimar insanlara re- 176

4 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X fah ve mutluluk getiren, bireylerin ve yaflam çevrelerinin flenlenmesine katk da bulunan meslek mensuplar olarak tarif edilmelidir. Bu aç klamalar 40 y la yaklaflan meslek hayat boyunca koruma, resto- Resim7: Rayet Keflan Kalfa Çeflmesi rasyon, yenileme kavramlar n tart flan ve ülkemizin korunmas gerekli tafl nmaz kültür varl klar n n yeniden yaflam bulmas ve ülkemiz insan n n yaflam çevresinin zenginleflmesi için emek vermifl bir kifli olarak dile getirmek is- Resim8: Yenileme sonras, Hazirenin görünüflü kaynaklar n harekete geçirerek, Sultanahmed, So ukçeflme soka ndaki, Sur-u Sultaniye ye bitiflik bir dizi yap y sat n alarak, onard ve stanbul a So- ukçeflme Soka toplu koruma örneklerini kazand rd. Bu uygulama bir dönem övgüyle karfl land, bir dönem elefltiri ya muruna tutuldu. Ancak çok uzun senelerdir tek örnek olarak kald. stanbul da bunca flikayet ve elefltiriye karfl n bir di er örnek yap lamad. Yap lamad m, yoksa yap ld da görmezden mi gelinmeye çal fl ld? stanbul Büyükflehir Belediyesi ile Türkiye An t Çevre Turizm De erleri Vakf aras nda yap lan tarihli Resim9: Yenileme sonras bahçeden görünüfl Çizim5: Eyüp Pierre Loti Evleri, 15 No lu Yap, Zemin tedim. Çünkü 40 y la yaklaflan bu süre içinde hemen her günüm Süleymaniye, Zeyrek, Safranbolu ve di erleri gibi geçmiflten günümüze kalan korunmas gerekli kültür varl klar n n topluca korunmas ve gelece e tafl nmas için yap lan projeleri, tart flmalar ve çözüm önerilerini dinleyerek geçti. Tüm bu sonu gelmez projelendirme ve tart flma içinde, bir kifli ister be enelim, ister be enmeyelim sonuca ulaflt. Rahmetli Çelik Gülersoy, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu nun Resim10: Yenileme sonras bahçeden görünüfl bir sözleflme ile Eyüp Pierre Loti Kahvesi ve Çevresi Düzenleme Projesi ile ikinci bir örnek daha hayata geçirildi ve hâlen stanbul un en güzel manzaral bir bölgesinde halk m za hizmet vermekte. 177

5 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Resim12: Yenileme sonras bahçeden görünüfl 2 Haskan 1993, II, Evliya 2003, I, Turnal Resim11: Yenileme sonras bahçeden görünüfl Söz konusu toplu koruma örneklerini bar nd ran bu yap laflma, Eyüp, Gümüflsuyu Mahallesi, 44 pafta, 38 adada bulunan 28 parselden oluflturmaktad r. Bu parsellerin 5 i Vak flar Genel Müdürlü ü nün, 3 ü stanbul Büyükflehir Belediyesi nin, 20 si ise özel flah slar n mülkiyetindedir. 38 adadaki 28 parselin 15 i, Gayrimenkül Eski Eserler ve An tlar Yüksek Kurulu nun tarih ve say l karar ile tescil edilmifllerdir. Buna karfl n, projelendirme çal flmalar - na baflland tarihte, tescilli yap lardan 4 ü y k lm fl olup, parselleri bofltu. Gümüflsuyu Mahallesi ndeki bu yap adas, oldukça eski tarihlerden itibaren iskân edilmifl olup, ilk yap laflma tarihi XVI. yüzy l n bafllar na kadar ulaflmaktad r. Örne in 20 parselde bulunan S byan Mektebi nin, II. Bayez d veya Yavuz Sultan Selim döneminde yap lm fl olabilece i ileri sürülmektedir; 2 yap 1520 de öldü ü bilinen dris-i Bitlisi taraf ndan yapt r lm flt r. Bu yap n n önünde uzanan cadde de bu nedenle dris Köflkü Soka ad ile an lmaktad r. Evliya Çelebi bu alan dris Köflkü Mesiresi olarak tan tmaktad r. Bayramiye tarikat ndan fieyh dris ad nda bir fleyh taraf ndan bir tekke yapt r ld n, daha sonra Sultan I. Mustafa n n ( ) döneminde bu tekkeye devam edenlerin dinsizlik suçlamas yla cezaland r ld klar n ve tekkenin yerle bir edildi ini, buna karfl n hâlâ birkaç büyük a ac n, yeflil sofalar n n, namaz seddinin, tatl çeflmesinin ve büyük bir havuzun varoldu unu söyler. 3 Söz konusu namaz seddi (namazgâh) 1768 y l nda Sultan III. Osman n baflkad n Zevki Kad n taraf ndan onar l r. Yap lar toplulu unun ortas nda ise Emir Ahuri Ali A a ve ailesine ait baz mezar tafllar bulunmaktad r. S byan Mektebi önünde uzanan dris Köflkü Caddesi ile Balmumcu Soka- n n kesiflti i köfledeki kâgir türbe ise Çolak fieyh Hasan Tekkesi olarak adland r lmas na karfl n, gerçekte Nahilbent Hasan A a türbesidir. 4 S byan Mektebi ile bu yap aras ndaki bahçede ise skender Dede ad yla an lan 1589 tarihli bir mevlevi mezar bulunmaktad r. Eskiden Bâli Baba ad ile an lmakta iken flimdilerde Ball Baba ad n alan sokak ile Karya d soka n n kesiflti i köflede ise (Bkz. Çizim 1, 14 nolu yap ) Karya d Tekkesi nden arta kalan tek katl bir ahflap ev bulunmaktad r. 5 Bu alanda bulunan mezarlarda Bektafli bafll klar tafl yan mezar tafllar vard r. Bu mezar tafllar n n ikisi Karya d Seyid Mehmed Ali Baba ile Seyid Mehmed Abdi Baba ya aittir. Resim13: Ball Baba Soka ile dris Köflkü Caddesi nin kesiflti i yerden görünüfl 5 Haskan 1993, I,

6 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X Yap adas n n bir di er önemli yap s ise 1858 tarihli Rayet Keflan Kalfa Çeflmesi dir. Bu an tsal nitelikli yap lar d - fl nda iki tafl sarn ç, basit bir çeflme ile bir hazire yer al r. Projelendirmenin bafllad 1988 tarihinde 7 parseldeki ( ) an tsal mimarl k örnekleri d fl nda ve 26 numaral parsellerde sekiz adet tescilli sivil mimarl k örne i bulunmaktad r. Di er 13 parseldeki yap lanmalar ise tescile de er görülmemifltir. 38 numaral yap adas nda bulunan tüm parsellerin projelendirilmesine karfl n, numara (Bkz Çizim 1) ile iflaret edilen bölümlerdeki yap - lar, bir bölümü Vak flar Genel Müdürlü ü mülkiyetinde, bir bölümü ise özel mülkiyette bulunmalar nedeniyle bu projeye kat lmam fllard r. Bugün projenin d fl nda kalan yap lardan 10 numara ile iflaretli Pierre Loti Kahvesi d fl ndakiler yar çökmüfl bir vaziyette kullan - lamaz haldedir. Geriye kalan alandaki yap lar n tümü onar lm fl olup, alan bütünlü ü sa lamak ve verilen fonksiyonlar gere i bofl alanlara yap lan benzer yap larla bir bütün halinde stanbul halk na hizmet vermektedir. Mülkiyet sorunlar nda ortaya ç kan sorunlar n çözümü sonras 1995 y l nda yap m na bafllanan bu yap lar n yenileme çal flmalar s ras nda baz olumsuzluklara karfl n bir grup yap ve kötü kullan lan bir alan bu flehre kazand r lm flt r. Be eniriz veya be enmeyiz, elefltiririz veya elefltirmeyiz, ama zaman zaman gitti im bu mekanlardan gerek yöre halk, gerekse d flar dan gelenler mutludur. Bu düzenleme pek çok insan n hayat n n renklenmesi yard mc olmaktad r. flte bundan yaklafl k 20 y l önce bafllad m z bir çal flman n sonuçlar ; insanlar flenlendiren bir mekan. San - Resim14: Yenileme projesi d fl nda kalan 9 numaral yap n n günümüzdeki görünüflü r m yapmam z gereken bu ve benzeri çal flmalard r. Birbirimizi elefltirmekten vazgeçip, kar nca karar nca çal fl rsak bu flehrin insanlar n huzur içinde yaflayabilecekleri mekanlara kavuflturabiliriz. Yeter ki umut edelim ve çal - flal m. Ancak, unutmam z gereken bir nokta, umut gayrete gülümser. Bu çal flman n gerek proje aflamas nda, gerekse uygulama aflamas nda eme i geçenlere sonsuz teflekkürlerimi sunar m. KAYNAKÇA ERCAN 2002 Enver Ercan, stanbul fiiirleri, stanbul, 202. EVL YA 2003 Evliya Çelebi Dervifl Muhammed Z lli, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: stanbul, Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Da l, stanbul, 2003, 2 cilt. HASKAN 1993 Mehmet Nermi Haskan, Eyüp Tarihi, stanbul, 1993, 2 cilt. TURNALI 2006 Bilgin Turnal dris Köflkünde Çolak Hasan Tekkesi ve Bâli Baba Sorunu, X. Eyüpsultan Sempozyumu Tebli leri (Bas lmakta). Çizim6: Eyüp Pierre Loti Evleri, 16 No lu Yap, Zemin Çizim7: Eyüp Pierre Loti Evleri, 17 No lu Yap, Zemin Resim 15: Gümüfl Suyunda Pierre Loti nin mazras n sevdi i kahve Süheyl Ünver 179